عنوان :

تحقیق پدیده ذاتی جمعیت (مرگ و میر)

تعداد صفحات :۱۳۹

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

با توجه به اهمیتی که خود مرگ و میر به عنوان یک واقعه جمعیتی تجدیدناپذیر دارد و سرنوشت هر انسانی به این واقعه ختم می شود بی شک نمی توان پژوهش و مطالعه در خصوص این واقعه را ضروری ندانست .
در واقع بررسی این پدیده در جمعیت شناسی به دو دلیل حائز اهمیت است :
۱- به دلیل نقش آن در میزان رشد و افزایش جمعیت
۲- به دلیل اثرپذیری آن از عوامل غیرجمعیتی
همانطور که قبلاً بیان شده است مطالعات مستمر و مداوم در زمینه تعیین سطح مرگ و میر و علل موثر بر آن و آگاهی از تحولات اپیدمیولوژیکی ، جهت برنامه ریزی دقیق تر برای بهبود وضع بهداشتی – درمانی و سطح توسعه اقتصادی – اجتماعی کشور ( و به طور اخص استان خصوصاً نقاط روستایی آن ) و نیز افزایش طول عمر انسان ها امری ضروری است .
مرگ و میر به دلیل اهمیت خاص خود یکی از موضوعات مورد علاقه جمعیت شناسان است و با توجه به این که شاخص های مرگ و میر از جمله شاخص های پویایی جمعیتی و همواره در تغییر و تحولند ، سنجش آنها به مطالعات مستمر و مداوم نیاز دارد .
مرگ و میر که با کاهش خود زمینه ی افزایش رشد جمعیت را فراهم نمود به طوری که در ایران در حوالی سال ۱۳۶۵ ه. ش در شرایطی که سطح باروری تقریباً ثابت مانده است کاهش میزان مرگ و میر عمومی سبب افزایش میزان رشد جمعیت شد . این کاهش تا آن حد مهم و تعیین کننده است که توانسته است مدت دو برابر شدن جمعیت کشور را از ۱۷۳ سال در حوالی۱۲۸۰ ه.ش به حدود ۲۰ سال در سنوات اخیر تقلیل دهد . بعلاوه مرگ و میر با کاهش خود ( در کنار افت میزان باروری ) روند پیری جمعیت را هم سرعت بخشید ، به طوری که اکنون در کشورهای صنعتی به دلیل برخورداری از تکنولوژی بالا و پیشرفتهای پزشکی اقشار جمعیتی ۶۵ ساله و بیشتر کمتر با مرگ و میر مواجه می شوند و نهایتاً نسبت جمعیتی آنها در جامعه بیشتر از هر زمان دیگری در گذشته می گردد . در حالی که در جوامع رو به توسعه نیز با استفاده از تکنولوژی بالا مرگ و میر کودکان که رقم بالایی را در گذشته به خود اختصاص می داد به مرگ و میر افراد سالمند و مسن تر منتقل شود . و از آنجا که در اکثر کشورهای در حال توسعه به دلیل نابرابری در تخصیص امکانات و خدمات اجتماعی و رفاهی میزان مرگ و میر روستاییان بیشتر از شهرنشینان است و از امید زندگی کمتری برخوردارند که همه این عوامل نیاز به نگرش و سنجش و بررسی دارد .
پس با توجه به آنچه که بیان شده است و نیز لازمه ی هر نوع توسعه اقتصادی ، اجتماعی سیاسی و فرهنگی برنامه ریزی صحیح و اجرای درست آن می باشد و تنظیم هر نوع برنامه ریزی نیاز به شناخت وضع موجود دارد و اینکه شناخت ساختار تحول و حرکات جمعیت در زمان و مکان پایه و اساس هر نوع برنامه ریزی است و مرگ و میر نیز به عنوان یکی از شاخص های تحول و حرکات جمعیت از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار می باشد . می توانیم با درک اهمیت مساله مرگ و میر و انجام پژوهشها در خصوص این واقعه جمیعتی چشم اندازی را به سوی توسعه و آبادانی کشور و ایجاد تناسب لازم میان رشد جمعیت و رشد اقتصادی – اجتماعی بگشاییم.
واژه های کلیدی: جمعیت، مرگ و میر، جنس، سن، پایگاه اقتصادی – اجتماعی،

فهرست مطالب

فصل اول ۱
کلیات تحقیق ۱
۱ – ۱- مقدمه : ۲
۱-۲- بیان مساله تحقیق : ۵
۱-۳-اهداف تحقیق : ۷
۱-۵- ضرورت تحقیق : ۹
۱-۶-محدوده زمانی و مکانی مورد مطالعه : ۱۰
۱-۷- قلمرو مطالعاتی تحقیق : ۱۱
فصل دوم ۱۲
چارچوب نظری تحقیق ۱۲
۲-۱- مقدمه: ۱۳
۲-۲- پیشینه ی تحقیق : ۱۶
۲-۲-۱- مطالعات خارجی : ۱۶
۲-۲-۲- مطالعات داخلی : ۲۱
۲-۳- مباحث نظری : ۳۱
ابن خلدون : ۳۱
چیپولا: ۳۳
دنیس رانگ : ۳۴
مک کیون و رکورد : ۳۶
پرستون و هینز : ۳۷
شوفیلد ورهر : ۳۸
مایکل تودارو : ۳۸
کالدول : ۳۹
آنتولی گیدنز : ۴۰
یانگ و برایان : ۴۳
سازمان ملل متحد : ۴۳
موسلی و چن : ۴۴
ریلی : ۴۴
کول و هوور : ۴۴
میرزایی : ۴۵
نظریه انتقال اپیدمیولوژیک : ۴۶
۲-۴- چارچوب نظری تحقیق : ۴۸
۲-۵- مدل( الگوی) تحلیلی تحقیق : ۵۲
۲-۶-سوالات تحقیق : ۵۳
۲-۷- فرضیه های تحقیق : ۵۳
۲-۸- تعریف نظری و تعریف عملیاتی مفاهیم : ۵۵
۲-۸-۱- تعریف مفاهیم : ۵۵
۱ – علت مرگ ( علل مرگ و میر ) : ۵۵
۲ – جنس : ۵۶
۳- سن : ۵۶
۴ – وضعیت زناشویی : ۵۶
۵- سن وقوع فوت : ۵۷
۶- مکان فوت : ۵۷
۷- وضعیت فعالیت : ۵۷
۸- سطح سواد : ۵۸
فصل سوم ۵۹
روش اجرای تحقیق ۵۹
۳-۱- مقدمه : ۶۰
۳-۲- روش تحقیق : ۶۱
۳-۳- جمعیت آماری : ۶۳
۳-۴- روش جمع آوری اطلاعات : ۶۳
۳-۵- محدودیت های تحقیق : ۶۷
الف ) مبتنی نمودن اطلاعات بر یک منبع : ۶۸
ب- مبتنی نمودن اطلاعات مربوط به علل فوت بر گواهی های فوت مخدوش و ناقص : ۶۸
ج) مشکلات انتساب یک علت یا یک روند منجر به فوت به متوفی : ۶۹
د- کدهای پوچ : ۶۹
فصل چهارم ۷۴
کلیات در خصوص مرگ ۷۴
۴-۱- مقدمه: ۷۵
۴-۲- مرگ: ۷۵
۴-۳- اندازه گیری مرگ و میر: ۷۶
۴-۳-۲- میزان های اختصاصی مرگ بر حسب سن : ۷۷
۴-۳-۳- میزان مرگ و میر اطفال : ۷۸
۴-۳-۴-۱- امید زندگی: ۸۰
۴-۴- الگوی ( منحنی ) مرگ و میر : ۸۲
۴-۵- جدول عمر : ۸۳
۴-۵-۲- انواع جدول عمر و روش های تدوین آن : ۸۳
۴-۵-۳- ساختار متعارف جدول عمر : ۸۶
۴-۵-۳-۱- گروه سنی ( x تا x+ n ): 86
۴-۵-۳-۲- nmx : 87
۴-۵-۳-۳- nqx : 87
۴-۵-۳-۴-lx : 87
۴-۵-۳-۵- ndx : 87
۴-۵-۳-۶- nLx : 87
۴-۵-۳-۷- TX: 88
۴-۵-۳-۸- : ۸۸
۴-۵-۳-۹- AX : 88
۴-۶- علت مرگ : ۸۸
الف ) بیماری های عفونی و انگلی : ۸۹
ب ) استحاله جسمی بر اثر بیماری های مزمن : ۸۹
ج) عوامل اقتصادی و اجتماعی موثر بر مرگ : ۸۹
۱ – علت زمینه ای : ۹۰
۲ – علت واسط : ۹۱
۳ – علت مستقیم : ۹۱
۴-۶-۱- چگونگی تغییر تدریجی ثبت علل مرگ : ۹۴
۴-۶-۱-۱- ایجاد یک نظام ثبتی با استفاده از منابع متنوع : ۹۴
۴-۶-۱-۲- ایجاد گواهی فوت یکسان شده در کشور : ۹۵
۴-۶-۱-۳- فراهم آوردن امکان ثبت علل مرگ و انتساب یک علت به یک مورد مرگ : ۹۶
۴-۷- توزیع سنی جمعیت : ۹۷
۴-۷-۱- شاخص های آماری توزیع سنی : ۹۷
۴-۷-۲- هرم سنی جمعیت : ۹۹
۴-۷-۳- جوانی و سالخوردگی جمعیت : ۱۰۰
۴-۸- عوامل موثر بر مرگ و میر ( تفاوت های مرگ و میر ): ۱۰۲
۴-۸-۱- جنس: ۱۰۲
۴-۸-۲- سن : ۱۰۳
۴-۸-۳- وضع زناشویی : ۱۰۳
۴-۸-۴- پایگاه اقتصادی – اجتماعی : ۱۰۴
۴-۸-۴-۱- شغل : ۱۰۴
۴-۸-۴-۲- درآمد : ۱۰۵
۴-۸-۴-۳- تحصیلات : ۱۰۵
۴-۸-۵- محل سکونت ( شهری و روستایی ) : ۱۰۶
۴-۹-جمعیت و مرگ و میر جهان در بستر زمان : ۱۰۷
۴-۱۰- جمعیت و مرگ و میر ایران در بستر زمان : ۱۱۱
۴-۱۱ – آشنایی با وضعیت استان مازندران : ۱۱۴
۴-۱۲ – آشنایی با وضعیت نقاط روستایی شهرستان ساری : ۱۲۴
فصل پنجم ۱۲۸
تجزیه و تحلیل داده ها ۱۲۸
۵-۱- مقدمه : ۱۲۹

فصل اول

کلیات تحقیق

۱ – ۱- مقدمه :

یکی از دو پدیده ذاتی جمعیت ( در کنار ولادت ) مرگ و میر است . که برعکس ولادت در حرکت زمانی جمعیت نقش منفی و کاهنده دارد . هم چنین واقعه ای تجدیدناپذیر و دارای شمول عام که کلیه افراد جامعه را در بر می گیرد و هیچ موجودی را از این واقعه گریزی نیست . تنها تفاوتی که میان مرگ و میرهای مختلف می توان یافت نوع از دنیا رفتن ، علت مرگ و میر و طول عمر می باشد .

ولی انسان برای گریز از مرگ و میر و به تاخیر انداختن آن همواره در تلاش و تکاپو بوده است . مرگ و میر در مقایسه با سایر وقایع جمعیتی ، اولین موضوعی است که اذهان بشر را همواره به خود معطوف داشته است . ( شرایاک، ۱۹۷۵، ۲۲۱ ) لذا تلاش برای کاهش مرگ و میر و اعمال تمهیداتی در راستای آن موضوعی است که مورد پذیرش تمام فرهنگ ها و ایدئولوژی ها
قرار می گیرد و در این زمینه مقاومتی وجود ندارد . ( میرزایی،۱۳۷۵ ،۱۶ ) .

مرگ پدیده ای صرفاً زیستی نیست و جنبه های اقتصادی – اجتماعی مهمی در آن نهفته همین جا بود که شناخت ویژگی های مختلف و بررسی جنبه های افتراقی این پدیده مورد توجه واقع شد و موضوع بررسی های علمی مختلفی قرار گرفت.

امروزه مرگ یکی از سنجه های توسعه به شمار می آید و مطالعه آن به منظور سرعت بخشیدن در این فرایند از اهمیت زیادی برخوردار است . ( کاظمی پور ، ۱۳۸۲،۲) .

تعداد مرگ و میر ، نوع و شدت آن ، توزیع سنی و جنسی فوت شدگان ، امید زندگی به هنگام تولد و سایر مسائل مرتبط ، از مهمترین شاخصهای بهداشتی و بالاتر از آن از اساسی ترین شاخصهای توسعه انسانی در جوامع شمرده می شود ، زیرا تمامی تلاش های جامعه انسانی برای توسعه و تعالی فرد فرد اعضای خود است یا باید باشد . و در این میان آنچه که بیشتر از همه اهمیت پیدا می کند طول عمر و فزودن بر آن است ، چه بشر از گذشته های دور همواره به دنبال آب حیات و اکسیر جوانی بوده است و امروزه به یاری پیشرفتهای شگرف علم پزشکی ، بهداشت ، تغذیه و علم وراثت، عمر متوسط انسان فزونی یافته است . اما تفاوتها همچنان باقی است چون توزیع این همه وسایل و امکانات بهداشتی و درمانی و تولیدات  موادغذایی و پروتئینی نه بر اساس نیاز و احترام به ارزش انسان ، بلکه بر پایه توسعه نابرابر شمال و جنوب در سطح ملی و بین المللی و افزودن بیش از پیش سرمایه ها و انباشت آن در بانکهای معتبر جهانی صورت می گیرد . ( تمنا، ۱۳۷۵، ۱۶۲) .

اکثریت جمعیت دنیا که در فقر به jسر می برند و سرزمین هایی که قادر به تامین غذای کافی برای مردم خود نیستند علت آن ناسازگاری آب و هوا و قهر نیروهای اسرارآمیز طبیعت نیست . بلکه عامل اصلی ، اقدامات هماهنگ و موزیانه طبقات مسلط در کشورهای پیشرفته و کمپانیهای چند ملیتی است و مادام که این شیوه ها حاکم بر سرنوشت کشورهای جهان سوم باشد مردم این نقاط و فرزندانشان همچنان از گرسنگی و کمبود موادغذایی رنج خواهند برد . (جرج، ۴۲۳،۱۳۶۳) که در نتیجه بسیاری از این کشورها باید شاهد میزان های بالایی از مرگ و میر چه نوزادان و کودکان و مادران و …. باشند .

با وجود این که کشورهای در حال توسعه سهم قابل توجهی از رشد جمعیت را به خود اختصاص می دهند پس مطالعه در زمینه مرگ و میر و کاهش آن در این گونه از کشورها امری ضروری است ، که خود این امر به برنامه ها و سیاست گزاریهای جمعیتی آنها بستگی دارد . به طوری که با مطالعه و پژوهش در این زمینه می توانند راهی به سوی توسعه کشورهای خود باز کنندزیرا همانطور که می دانیم شدت مرگ و میر از شاخص های مهم درجه توسعه یافتگی در جوامع است .

به طوری که مطالعات مستمر در زمینه شاخص های حیاتی به محققین و برنامه ریزان کمک می کند تا روندها و تغییرات را نیز مورد ارزیابی قرار دهند و چگونگی تحولات جمعیتی و اقتصادی را بررسی کنند . علاوه بر این ، بررسی تغییرات اپیدمیولوژیکی در کشور سبب خودنمایی اولویت های جدیدی در برنامه های مرتبط با سلامتی و برنامه های توسعه اقتصادی – اجتماعی می شود و جهت تداوم و اصلاح فعالیت های گذشته و ایجاد استراتژی های جمعیتی و فرهنگی و توسعه اجتماعی و امور مرتبط با سلامتی ضروری است . ( نقوی ،۱۳۸۱ ، ۱۲۰ )

با مطالعه و پژوهش در زمینه شناخت دقیق مرگ و میر می توان به نتایجی دست یافت که راهگشای بسیاری از مسائل باشد و زمینه را برای فرایند توسعه فراهم سازد و راه را برای          دست اندرکاران و برنامه ریزان اجرایی هموار سازد . کشور ما ، ایران که اکنون در حال گذر در مسیر توسعه است ، پژوهش در حیطه مرگ و میر می تواند مفید و مثمرثمر باشد . بنابراین در این تحقیق سعی بر آن داریم ، ابتدا ضمن ارائه یک سری مباحث نظری مرتبط با این پژوهش و نیز بررسی ویژگی های جمعیتی فوت شدگان ، به برآورد سطح مرگ و میر و محاسبه برخی از شاخص های مرگ و میر و ساختن جدول عمر و بررسی عواملی که با علل مرگ و میر مرتبطند ، و به طور کلی اثبات فرضیه های تحقیق در جامعه موردنظر بپردازیم و نهایتاً هم یک جمع بندی و نتیجه گیری از آنچه که بدست آوردیم داشته باشیم .

امید است این پژوهش با تمام نقایص و کاستی هایش چارچوبی برای برنامه ریزان و دست اندرکاران اجرایی فراهم سازد که زمینه ساز ارائه راهکارهای مناسب مدیریتی ، بهداشتی ، اسکان و استقرار جمعیت و اشتغال و به تبع آن زمینه ساز تناسب لازم میان رشد جمعیت و رشد اقتصادی و اجتماعی به طور اعم کشور و به طور اخص استان ( بویژه نقاط روستایی این استان ) باشد .

۱-۲- بیان مساله تحقیق :

          مرگ و میر یکی از دو یا سه عامل اصلی جمعیتی است که ثبات یا تغییر آن در جریان زمان سبب تغیییر در حجم جمعیت ، توزیع جمیعیت یا ترکیب جمعیت می شود . و به واسطه این تغییرات واقعه مرگ و میر از اهمیت خاصی برخوردار می باشد . در واقع نوسانات مرگ و میر در کنار ثبات نسبی باروری نقش اصلی را در افت و خیز جمعیت ها ایفا کرده است .

          شاخص مرگ و میربه عنوان یک عامل موثر در تغییرات جمعیتی متاثر از شرایط اجتماعی  اقتصادی و بهداشتی و فرهنگی و به عبارت دیگر بسیاری از عوامل خارجی نظیر غذا ، بهداشت مسکن ، توسعه صنعتی ، پیشرفت فرهنگی …. می باشد که در چند دهه اخیر تفاوتهای زیادی کرده است . و به دنبال تحولات یاد شده در اغلب جوامع جهانی اعم از صنعتی و غیرصنعتی نسبت
مرگ و میر مشتمل بر مرگ و میر اطفال ، افراد میانسال ، زنان ( در حین زایمان ) تا حد زیادی کاهش یافته و طبعاً باعث افزایش جمعیت ، افزایش طول عمر و در موارد زیادی نسبت جمعیت سالمند شده است . ( شیخی، ۱۲،۱۳۷۵ )

میزان های مرگ طی سالهای ۱۳۵۵ تا ۱۳۸۵ ه.ش طبق جدول زیر است :

جدول ۱-۱- میزانهای مرگ و میر ( در هر هزار ) و شاخص امید زندگی در بدو تولد ( به سال )، ایران، ۱۳۸۵-۱۳۵۵ ه.ش

همانطور که مشاهده می شود مرگ و میر در کشور یک روند کاهشی و امید زندگی یک روند افزایشی دارد . از طرفی دیگر به دلیل کاهش مرگ و میرهای ناشی از امراض عفونی و پیری جمعیت که پیامد کنترل باروری بوده است و در مدت زمانی که انتقال جمعیتی صورت می گیرد در سیمای سلامتی جمعیت تغییراتی به وجود می آید . در خلال این تغییرات مفهوم انتقال بیمارشناختی معنی می یابد ، به بیان روشن تر به دنبال انتقال جمعیت شناختی در مقیاس ظریف و دقیق علل مرگ و میرها و ابتلا به بیماری ها نیز دگرگون می شود . بنابراین برای تشخیص و ترسیم تصویر سلامتی جمعیت مورد مطالعه علل دقیق مرگ و میر ، ابتلا به بیماری های بسیار مهم است .
( سید میرزایی،۱۳۸۰،۴۴-۴۵)

مرگ و میر مانند بسیاری پدیده های جمعیتی ممکن است در مناطق مختلف در نقاط شهری و روستایی حتی در نواحی مختلف یک شهر متفاوت باشد . این تفاوت بیش از هر چیز به شرایط تکوینی و تغذیه ای ، تفاوت های قومی و نژادی ، سطح فرهنگ و آگاهی های اجتماعی و عوامل متعدد دیگر مربوط است که هر یک از آنها می توانند مطالعات مرگ و میر را به جهت خاص سوق دهد و متشابهات و تمایزات آن در شرایط مختلف بررسی کند . ( زنجانی ، ۱۳۷۶، ۴۸ )

هر چند نتایجی که از این مطالعات بدست می آید متفاوت است و هر کدام از این پژوهشها هدف های گوناگونی را دنبال می کنند ولی از لابه لای آنچه که از آنها بدست می آید می توان این نکته را دریافت که همه آنها در یک چیز مشترکند و آن توجه به اهمیت مساله مرگ و میر در روند توسعه کشور هاست .

رساندن مرگ و میر به حداقل سطح ممکن ، افزایش طول عمر و امید زندگی و دست یابی به شیوه های نوین برای مبارزه با امراض مختلف و بهبود وضع بهداشتی – درمانی و سطح توسعه اقتصادی – اجتماعی با توجه به آنچه که بیان شده است ، کشور ایران نیز به عنوان یک کشور در حال توسعه و با توجه به گامهایی که در زمینه سلامتی و تندرستی افراد جامعه ، بهداشت و رفاه و رساندن مرگ و میر به حداقل سطح ممکن و افزایش امید زندگی برداشته است . و نسبت به دیگر کشورهای در حال توسعه دارای تفاوتهایی در خصوص مرگ و میر می باشد و در مقایسه با آنها نسبتاً موفق بوده است . و نیز با توجه به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی و پراکندگی جمعیت و تخصیص منابع و امکانات ، هر کدام از استانهای کشور نیز برآوردهای مختلفی از سطح مرگ و میر و نیز امید زندگی در جامعه ی خود دارند، بویژه استان مازندران که به دلیل شرایط مناسب آب و هوایی ، رفاه نسبی و امکانات طبیعی زندگی ، در مقایسه با بسیاری از استانها امید زندگی بالاتری دارد . و نیز به دلیل این که میزان دسترسی افراد به امکانات بهداشتی و درمانی و سایر خدمات اجتماعی ( بویژه در شهرها ) بیشتر است سبب افزایش امید زندگی،شده است.بیشتر روستاهای این استان ( با توجه به این که بخش قابل توجهی از مردم استان ساکن روستاها هستند ) نیز با پیشرفت رو به رشد در زمینه بهداشت  و خدمات اجتماعی از این قاعده مستثنی نمی باشند . شهرستان ساری که مرکز استان مازندران می باشد و تمام مراکز تصمیم گیری در آن مستقر می باشند و نیز با توجه به سابقه تاریخی طولانی آن از اهمیت خاصی برخوردار می باشد و از آنجا که در حدود ۲۲۱۳۸۸ نفر ساکن روستاهای این شهر می باشند که نسبت به دیگر شهرهای استان سهم بالایی از جمعیت روستایی را به خود اختصاص داده است . لذا با توجه به مطالب فوق آنچه که مطرح می شود این است که« سطح مرگ و میر در نقاط روستایی شهرستان ساری درسال ۱۳۸۶ه.ش چگونه است ؟ وچه عواملی بر مرگ و میر نقاط روستایی شهرستان ساری در سال ۱۳۸۶ ه.ش موثر میباشند؟»

۱-۳-اهداف تحقیق :

          در فرهنگ عمید واژه ی هدف اینگونه تعریف شده است :نشانه، غرض،نشانه ی تیر ،اهداف                     جمع قدم گذاشتن در هر مسیری بدون هدف نمی تواند معنا داشته باشد . بویژه آنکه ، انجام کارهای تحقیقی باید با هدف و انگیزه ی خاصی صورت گیرد . زیرا هدف است که ، ما را به آنچه که
می خواستیم و در پی آن هستیم ، رهنمون می سازد . در این تحقیق ، هدف شناخت سیمای  مرگ و میر در نقاط روستایی شهرستان ساری در سال ۱۳۸۶ه.ش و ارائه پیشنهادات به برنامه ریزان امور اجرایی ، جهت پیشبرد مقاصد خود می باشد . به عبارتی ، دستاوردی داشته باشیم از وضعیت مرگ و میر در نقاط روستایی این شهرستان و محاسبه میزان های مرگ و میر و عواملی که این پدیده جمعیتی را تحت تاثیر قرار می دهند و نیز به نقش ارتباط توسعه اقتصادی – اجتماعی با مرگ و میر و تحولات اپیدمیولوژیکی آن پی ببریم ، تا حتی المقدور با شناسایی این عوامل زمینه را برای بهبود نسبی عوامل تاثیرگذار براین پدیده از سوی دست اندرکاران امور برنامه ریزی ، فراهم نمود و شرایط را برای داشتن یک توسعه همه جانبه در کشور مهیا نمود .

با توجه به آنچه که آمد هدف های اصلی این پژوهش عبارتند از :

بررسی شاخص های مرگ و میر در نقاط روستایی شهرستان ساری در سال ۱۳۸۶ ه.ش
بررسی عوامل موثر بر مرگ و میر جمعیت روستایی شهرستان ساری در سال ۱۳۸۶ ه.ش

 و اهداف فرعی تحقیق نیز عبارتند از :

۱-۱-      محاسبه میزان خام مرگ و میر .

۱-۲-      محاسبه میزان های مرگ و میر ویژه سنی به تفکیک جنس .

۱-۳-      محاسبه میزان مرگ و میر کودکان .

۱-۴-      برآورد جدول عمر جمعیت روستایی شهرستان ساری به تفکیک جنس .

۲-۱-        بررسی رابطه عوامل جمعیتی و علل مرگ و میر فوت شدگان در نقاط روستایی شهرستان ساری .

۲-۲-        بررسی رابطه عوامل محیطی و جغرافیایی و علل مرگ و میر فوت شدگان .

۲-۳-        بررسی رابطه عوامل اقتصادی و علل مرگ و میر فوت شدگان .

۲-۴-        بررسی رابطه عوامل آموزشی و علل مرگ و میر فوت شدگان .

۱-۵- ضرورت تحقیق :

با توجه به اهمیتی که خود مرگ و میر به عنوان یک واقعه جمعیتی تجدیدناپذیر دارد و سرنوشت هر انسانی به این واقعه ختم می شود بی شک نمی توان پژوهش و مطالعه در خصوص این واقعه را ضروری ندانست .

در واقع بررسی این پدیده در جمعیت شناسی به دو دلیل حائز اهمیت است :

۱-    به دلیل نقش آن در میزان رشد و افزایش جمعیت

۲-    به دلیل اثرپذیری آن از عوامل غیرجمعیتی (۶ زنجانی، ۱۵۶،۱۳۷۰ )

همانطور که قبلاً بیان شده است مطالعات مستمر و مداوم در زمینه تعیین سطح مرگ و میر و علل موثر بر آن و آگاهی از تحولات اپیدمیولوژیکی ، جهت برنامه ریزی دقیق تر برای بهبود وضع بهداشتی – درمانی و سطح توسعه اقتصادی – اجتماعی کشور ( و به طور اخص استان خصوصاً نقاط روستایی آن ) و نیز افزایش طول عمر انسان ها امری ضروری است .

مرگ و میر به دلیل اهمیت خاص خود یکی از موضوعات مورد علاقه جمعیت شناسان است و با توجه به این که شاخص های مرگ و میر از جمله شاخص های پویایی جمعیتی و همواره در تغییر و تحولند ، سنجش آنها به مطالعات مستمر و مداوم نیاز دارد .( میرزایی،۳۱،۱۳۸۶)

مرگ و میر که با کاهش خود زمینه ی افزایش رشد جمعیت را فراهم نمود به طوری که در ایران در حوالی سال ۱۳۶۵ ه. ش در شرایطی که سطح باروری تقریباً ثابت مانده است کاهش میزان مرگ و میر عمومی سبب افزایش میزان رشد جمعیت شد . این کاهش تا آن حد مهم و تعیین کننده است که توانسته است مدت دو برابر شدن جمعیت کشور را از ۱۷۳ سال در حوالی۱۲۸۰ ه.ش به حدود ۲۰ سال در سنوات اخیر تقلیل دهد .( زنجانی ،۱۳۷۰ ،۱۵۶  )

بعلاوه مرگ و میر با کاهش خود ( در کنار افت میزان باروری ) روند پیری جمعیت را هم سرعت بخشید ، به طوری که اکنون در کشورهای صنعتی به دلیل برخورداری از تکنولوژی بالا و پیشرفتهای پزشکی اقشار جمعیتی ۶۵ ساله و بیشتر کمتر با مرگ و میر مواجه می شوند و نهایتاً نسبت جمعیتی آنها در جامعه بیشتر از هر زمان دیگری در گذشته می گردد . در حالی که در جوامع رو به توسعه نیز با استفاده از تکنولوژی بالا مرگ و میر کودکان که رقم بالایی را در گذشته به خود اختصاص می داد به مرگ و میر افراد سالمند و مسن تر منتقل شود . ( شیخی،۴۱،۱۳۷۵) و از آنجا که در اکثر کشورهای در حال توسعه به دلیل نابرابری در تخصیص امکانات و خدمات اجتماعی و رفاهی میزان مرگ و میر روستاییان بیشتر از شهرنشینان است و از امید زندگی کمتری برخوردارند که همه این عوامل نیاز به نگرش و سنجش و بررسی دارد .

پس با توجه به آنچه که بیان شده است و نیز لازمه ی هر نوع توسعه اقتصادی ، اجتماعی  سیاسی و فرهنگی برنامه ریزی صحیح و اجرای درست آن می باشد و تنظیم هر نوع برنامه ریزی نیاز به شناخت وضع موجود دارد و اینکه شناخت ساختار تحول و حرکات جمعیت در زمان و مکان پایه و اساس هر نوع برنامه ریزی است و مرگ و میر نیز به عنوان یکی از شاخص های تحول و حرکات جمعیت از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار می باشد . می توانیم با درک اهمیت مساله مرگ و میر و انجام پژوهشها در خصوص این واقعه جمیعتی چشم اندازی را به سوی توسعه و آبادانی کشور و ایجاد تناسب لازم میان رشد جمعیت و رشد اقتصادی – اجتماعی بگشاییم .

۱-۶-محدوده زمانی و مکانی مورد مطالعه :

          از آنجا که پژوهش حاضر به بررسی مساله مرگ و میر می پردازد و با توجه به این که مطالعه مرگ و میر عمدتاًبه شیوه ی اسنادی و گذشته نگر ( با استفاده از آمار متوفیان ) صورت می گیرد پس محدوده زمانی مورد نظر ( سوای زمان انجام تحقیق ) در سال ۱۳۸۶ ه.ش می باشند . به عبارت دیگر مطالعه و بررسی بر روی مرگ و میرهایی که در سال ۱۳۸۶ ه.ش اتفاق افتاده اند .

محدوده مکانی نقاط روستایی شهرستان ساری می باشد . شهرستان ساری به مساحت ۳/۳۶۸۵ کیلومتر مربع ،یکی از شهرستانهای استان مازندران است و مرکز آن شهر ساری است که از بزرگترین و پرجمعیت ترین شهرهای استان مازندران می باشد که طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ه.ش این شهرستان در حدود ۴۹۲۰۶۹ نفر جمعیت دارد که از این تعداد ۲۲۱۳۸۸ نفر در نقاط روستایی ساکن می باشند .

۱-۷- قلمرو مطالعاتی تحقیق :

از آن جا که مرگ پایان زندگی است و دامنگیر همه موجودات می شود و در پس خود مسائلی چون مرگ پایان هستی ، جدا شدن روح از بدن ، پلی به سوی آخرت ، افزودن عمر ، مبارزه با بیماری ، افزایش امید زندگی ، جلوگیری از رشد بی رویه ی جمعیت و توسعه همه جانبه و …. را مطرح می سازد سبب شده است که اذهان بسیاری از اندیشمندان و دانشمندان را به سوی خود جلب کند و هر کسی که بر اساس علم و دانش خویش تا جایی که این پدیده به آن مربوط می شود به بررسی این مساله بپردازد . به بیان دیگر ، مرگ از جنبه های مذهبی ، فلسفی ، روان شناسی ، پزشکی ، اپیدمیولوژیکی ، جمعیت شناسی ، جامعه شناسی ، علم اقتصاد و… توسط بسیاری از متفکران صاحب نظر در این حیطه ها مورد بررسی قرار گرفته است .

اما از آنجا که مرگ و میر در این تحقیق بیشتر به حیطه جمعیت شناسی مربوط می شود پس قلمرو مطالعاتی هم بیشتر در محدوده منابع جمعیت شناسی و تا حدودی پزشکی و بهداشتی و جامعه شناسی می باشد .

فصل دوم

چارچوب نظری تحقیق

۲-۱- مقدمه:

تئوری ( نظریه ) ، در لغت به معنی اندیشیدن و تحقیق آمده که از تئوری یای یونانی گرفته شده است . با گسترش علوم ، مفهوم این واژه نیز توسعه یافته و به اندیشیدن و تحقیق درباره هر مساله ای اطلاق شده است . ( توسلی ، ۱۳۸۲ ، ۲۴ )

نظریه مجموعه ی قانونهایی است که بر مبنای قواعد منطقی با یکدیگر در ارتباط بوده ، مبین بخشی از واقعیت باشند . به این ترتیب رکن اساسی نظریه قانون ( قانونمندی ) است . به بیان دیگر نظریه گفتاری است که بیانگر رابطه علت و معلولی پدیده هاست . (همان منبع، ۲۵ )

در تعریفی دیگر که به حقیقت نظریه نزدیکتر است ، اینگونه آمده است :

« نظریه همنگری جامع قضایای متعدد در قالب یک مجموعه ی پیوسته و منطقی است که به کمک آن می توان برخی از پدیده ها را تبیین کرد .» نظریه به صورت مفروض مورد قبول دانشمندان است . ( همان )

اهمیت نظریه در این است که هدایتگر تحلیل است ، قضایایی از نظریه برمی خیزند که محور اصلی تحلیل داده ها را تشکیل می دهند . نظریه زمینه و بستری فراهم می کند که مشاهدات خاص را در آن قرار می دهیم و به این ترتیب به درک معنا و اهمیت احتمالی مشاهدات کمک      می کنند . نظریه ها به ما کمک می کنند تا به طرح مسائل جدی بپردازیم و از مسائل خاصی نیز آگاه شویم و موارد دیگر . ( دواس ، ۱۳۸۳ ، ۳۴ )

معمولاً نظریه های را به کار می گیریم که بیشتر از جهان ذهنی خود ما برنخاسته اند ، بلکه از جای دیگری اقتباس و اخذ شده اند ، یعنی اغلب خود ما واضع نظریه نیستیم ، هر چند که وجهی از نظریه پردازیها را در وجود خود داریم و گونه های خاصی از انواع نظریه پردازیهای جامعه شناختی  روان شناختی ، اخلاقی و سیاسی را در فعالیت های عملی روزانه خود به کار می گیریم . به طور کلی هر فرد انسانی که به تجربه ، تعمیم ، پیشگویی ، انتخاب و تصمیم گیری می پردازد متکی به نظریه است و این یک قانون عام و همگانی است . ( توسلی ، ۱۳۸۲، ۲۸-۲۷ )

در باب رابطه نظریه ها و تحیقیات عملی باید گفت که نظریه ها در اطراف موضوعاتی رشد کرده اند که می توان آنها را مسائل نظریه ای نامید . موضوعاتی نظیر جرم و جنایت در شهرها  کاهش میزان موالید و… توجه به چنین موضوعاتی در اوضاع کنونی دارای اهمیت عملی و نظری است و این خود موجب توجه و علاقه اولیه نسبت به این مسائل می شود . ( همان )

فواید نظریه در این است که می تواند افکار جدیدی را در روند حل مسائل نظری برانگیزد  ممکن است الگوهایی از موضوعات و مسائل مورد بحث ارائه دهد ، به طوری که بتوان یک توصیف جامع و طرح گونه از آنها عرضه کرده ، تجزیه و تحلیل و نقد هر نظریه ممکن است . به نظریات تازه ای منجر گردد ، و سرآخر این که الهام بخش فرضیات علمی تازه ای باشد . ( همان منبع، ۲۹)

به طورکلی که با توجه به آنچه که بیان شده است ، نظریه ها محقق را متوجه می کنند که در جستجوی معرفت نظام یافته باید به دنبال چه چیزهایی بگردد ، و از چه چیزهایی اجتناب کند . یکی از کارکردهای اصلی نظریه ، تنظیم تجربیات به کمک مفاهیم و انتخاب جوانب و داده های مربوط در میان کثرت زیاد امور واقع است . نظریه راهنمایی است که به محقق می گوید به چه چیزهایی توجه کند ، و چه چیزهایی را نادیده بگیرد . ( آقاجانی ،۱۳۸۷،۲۳) .

پیروی از این سبک که هر تحقیقی با هر موضوعی باید یک چارچوب نظری داشته باشد  چارچوبی که محقق را در رسیدن به مقاصد خویش یاری کند یک امر اجتناب ناپذیر است . زیرا انسان به آنچه که در جستجوی آن است ، زمانی دست خواهد یافت که بر مبنای نظریه ایی که با پدیده مورد مطالعه مرتبط است، تدوین شده باشد . مباحث نظری سرنخهایی را در جستجوی چیزها به ما می دهند ، به عبارتی چه عواملی را سرلوحه ی کار خویش قرار دهیم؟ در واقع این نظریه ها بر این که چه واقعیاتی را مربوط و مهم بدانیم و چگونه آنها را تفسیر کنیم؟ ، اثر می گذارند که بر اساس آنها سوالات مختلفی را مطرح می سازیم و به مشاهدات مختلفی حساس می گردیم .

در این تحقیق که به دنبال تبیین سطح مرگ و میر و عوامل موثر بر آن می باشیم و برای مشخص ساختن این امر که در این تحقیق در پی چه هستیم ؟ توجه ما به چه چیزهایی باشد ؟ و از چه چیزهایی اجتناب کنیم ؟ و به طور کلی در چه راهی قدم بگذاریم که به هدف ما نزدیک تر باشد؟ نیاز به یک چارچوب نظری داریم . اما نظریات در خصوص مرگ و میر ( به ویژه وقتی که به عنوان یک واقعه جمعیتی مورد توجه قرار می گیرد ) به فراوانی نظریاتی که در خصوص باروری و یا ازدواج و طلاق ( که بیشتر به عنوان پدیده های اجتماعی به نظریات جامعه شناسی مربوط می باشند) وجود دارد ، نمی باشد . این نظریات بیشتر به یک سری مباحثی که از سوی برخی اندیشمندان در رابطه با مرگ و میر بویژه با کاهش آن صورت گرفته ، محدود می باشد . در کنار رهیافت های نظری در خصوص تبیین سطح مرگ و میر و تحولات آن ، نظریه ارتباط و توسعه اقتصادی – اجتماعی با مرگ و میر و نظریه انتقال اپیدمیولوژیک از اهمیت بیشتری برخوردار می باشند که در این تحقیق بیشتر نظریات به این دوسمت می باشد . در این فصل ابتدا به بررسی یک سری تحیقاتی که مرتبط   ( و بعضی تا حدودی ) با موضوع تحقیق می باشند ، پرداخته شده ، سپس ضمن اشاره به وضعیت مرگ و میر در جوامع ابتدایی ، کشاورزی و صنعتی ، دیدگاه های افرادی که در خصوص مرگ و میر به ارائه نظریه پرداخته اند توجه شده است . بویژه دو نظریه ای که از اهمیت بیشتری برخوردار        می باشند و سرانجام با توجه به آنچه که بیان می شود چارچوب نظری تحقیق انتخاب و سایر مراحل هم پیگیری می شود .

۲-۲- پیشینه ی تحقیق :

هر پژوهشی که در خصوص پدیده های مختلف صورت می گیرد اگر تداوم و استمرار یابد زمینه ساز ارتقای دانش بشری می گردد . و هر بار سبب رفع نقایص و مشکلات تحقیقاتی می گردد که در شرف انجام می باشند . پژوهشهای در حال انجام ضمن اینکه در پس خود می توانند دستاوردهای مختلف و یافته های تازه ایی داشته باشند و روشهای دقیق تر و بهتری را در شناخت پدیده به کار گیرند و تا حدودی عاری از نقایص تحقیقات گذشته باشند ولی با این وجود باید متکی به دست آوردهای پیشین باشند ، زیرا با مراجعه به این تحقیقات هم زمینه بهبود و ترقی مراحل کار خود را تامین و هم زمینه رفع نقایص و کمبودهایش را فراهم می سازند . « هر مطالعه لزوماً باید از حاصل کار دیگران سود جوید و خود نیز در جهت تداوم آنان پیش رود. معنای این نکته این است که هیچ تحقیقی نباید تکرار ناشی از جهل و بی خبری از تحقیقات دیگران باشد و شبکه پیوسته تحقیقات موجبات ارتقاء دانش را فراهم می سازند . » ( ساروخانی ، ۱۳۸۱ ، ۱۰۶ )

در اینجا نیز هر چند مختصر به چند مورد از مطالعات و بررسی هایی که با موضوع تحقیق مرتبط می باشند پرداخته شده است . ولی با توجه به کمبود این مطالعات سعی شده است از مطالعاتی که به طور کلی با موضوع مرگ و میر مرتبط و از جهاتی به موضوع تحقیق مربوط می باشند
استفاده گردد .

۲-۲-۱- مطالعات خارجی :

          در مطالعه ای که توسط ساموئل پرستون و ورنی نلسون در مورد ۱۶۵ جامعه جهان در فاصله سالهای ۱۸۶۱ تا ۱۹۶۴ م. روی ۱۱ علت مرگ صورت گرفت ، نتایج جالبی به دست آمد . میانگین میزان مرگ از علل بیماری های تنفسی ، عفونی وا نگلی ، نئوپلاسم ، قلبی ، آنفولانزا و برونشیت اسهال ، بیماری های مادرزادی ، بیماری های نوزادان ، سوانح و سایر بیماری ها برای زنان و مردان در ۱۶۵ جامعه جهانی نشان داد .

 پنج علت مهم مرگ و میر بر اساس مقدار میانگین در هر هزار نفر به شرح زیر می باشد :

زنان :

۱-    امراض قلبی : ۵۶/۳

۲-    سایر بیماری ها : ۷۷/۲

۳-    آنفولانزا و برونشیت : ۴۱/۱

۴-    سرطان و تومورها : ۳۰/۱

۵-    بیماری های عفونی و انگلی : ۶۵/۰

مردان:

۱-    امراض قلبی : ۳۳/۴

۲-    سایر بیماری ها : ۳۴/۳

۳-    آنفولانزا و برونشیت : ۷۴/۱

۴-    نئوپلاسم : ۵۱/۱

۵-    بیماری های تنفسی : ۷۶/۰

همچنین در این بررسی نتیجه گرفته شد که برای زنان و مردان بدون در نظر گرفتن میزان مرگ از سایر موارد ، امراض آنفولانزا و برونشیت ، عفونی و انگلی ، سل و بیماری های تنفسی و اسهال بیشترین تاثیر را در میزان مرگ از کلیه علل دارند و کنترل و مبارزه با این بیماری ها بیشترین کاهش را درمیزان مرگ از کلیه علل ایجاد می کند . (Sammuel H.Preston, 1985 ) .

در بررسی ایی که تحت عنوان نسبت جنسی در مرگ و میر انجام شده است . محقق در پیشینه تحقیق اینگونه بیان می کند که سطح مرگ و میر در کل موارد در بین جمعیتها مختلف است و آن در بیشتر کشورها در دهه ی گذشته هم برای مردان و هم برای زنان کاهش پیدا کرده است . اگرچه اختلاف در نسبت جنسی مرگ و میر در بین جمعیت ها وجود دارد و روندهای آن دوره ای است علت این اختلاف روشن و واضح نیست .

کستلوت نسبت جنسی ناشی از کل موارد مرگ و میر و عامل های اصلی مرگ و میر
( بیماری های مغزی و عروقی و سرطان ها ) برای ۳۰ درصد جمعیت در ۲۷ کشور در سال ۱۹۸۸م. را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد  و نتیجه ی حاصل اختلاف وسیعی را در نسبت جنسی متوفیان در جمعیت های مورد مطالعه نشان می دهد . همچنین اختلاف معنادار مثبتی و افزایش برجسته ای در نسبت جنسی فوت شدگان ناشی از سرطان ها و بیماری های مغزی و عروقی در بیشتر کشورها طی دهه اخیر مشاهده شده است . اختلاف در نسبت جنسی مرگ و میر در روندهایشان بین جمعیت ها به وسیله فاکتور ژنتیکی شرح داده نمی شود ، بلکه این اختلاف می تواند به سبک زندگی نسبت داده شود . فاکتورهای خطر در بیماری های مغزی ، عروقی و سرطان به عنوان عامل اصلی اختلاف مرگ و میر در دو جنس می باشد . (Hugokestloot, abstract, 1988.(

در پژوهشی با عنوان سنجش مرگ و میر بر حسب علت در میان مهاجران مراکشی مقیم فرانسه به بررسی وضعیت مرگ و میر بین مهاجران مراکشی و فرانسوی ها می پردازد . ( ابتدا محققین مبادرت به ارزیابی کامل پوشش و تنظیم مرگ با ثبت پایین از طریق کاربرد یک روش غیرمستقیم کردند . ) هدف از این تحقیق مقایسه مرگ و میر در بین مهاجران مراکشی و در کل فرانسه و تجزیه و تحلیل دو طرفه ای از داده های تنظیم شده و نشده که نمایانگر دو دسته از نتایج بود ، یکی در جهت تمایزات مشاهده شده یعنی مرگ و میر بالا یا پایین مراکشی ها در مقایسه با فرانسوی ها و دیگری اهمیت آماری آنها نسبت مرگ بر حسب علل شناخته شده بیماری در مهاجران بالاتر بود. که این عمل ، محققین را به تقسیم مرگها در میان گروههای مشخصی از علل سوق داد . شماری از مرگها بر حسب علل برای یک دوره کاملاً طولانی ( ۱۳ سال ) قابل دسترس بود . که یک تجزیه و تحلیل مفصلی از مرگ بر حسب علت را امکان پذیر می ساخت . و نیز مدل سازی خطی ( طولی )- لگاریتمی از تفاوت های خلاصه شده
( دیفرانسیل ) میزان های مرگ به واسطه فراهم نمودن تخمینی از نسبتهای مرگ و میر بالا و پایین مربوط به جمعیت فرانسه از طریق دوره و گروه سنی و دلیلی از اهمیت آماری مشاهدات مختلف مراکشی ها در فرانسه از لحاظ جغرافیایی متمرکزند و بیشتر در حومه های پاریس ساکن و عمدتاً جز کارگران یدی هستند . هر چند که به طور کلی نمایانگر متغیر    ( اقتصادی – اجتماعی ) نیستند و آنچه که از این مطالعه بدست آمد این است که مردان و زنان مراکشی مقیم فرانسه میزانهای مرگ و میر پایین تری نسبت به کسانی که ساکن خود مراکش اند و نیز نسبت به خود فرانسوی ها دارند . از یک طرف به دلیل امکانات اقتصادی و بهداشتی بهتر در فرانسه و از طرف دیگر به دلیل تنظیم داده ها چون از زمانی که گواهی فوت در طبقه اجتماعی – شغلی اشخاص بازنشسته ثبت نمی شد و اکثر مرگها در سن بازنشستگی رخ می داد و علاوه بر این مراکشی ها موقعیتی را در جامعه فرانسه به خود اختصاص
می دادند که عموماً با مرگ و میر بالا همراه بود . در حالی که با تنظیم داده ها و این بررسی حداقل برای مردان ضد و نقیض بود . با محاسبه این متغیر ( یعنی با انجام این بررسی ) مرگ و میر پایین برای مردان مراکشی تقویت شد. به طوری که به استثنای مرگ های ناشی از آسیب دیدگی و مسمومیت مردان مراکشی نسبت به مردان فرانسوی در خصوصص مرگ های ناشی از ناهنجاریهای مادرزادی و بیماری سل مرگ و میر بالاتری دارند . و برای مرگ های ناشی از سرطان بویژه ریه و روده و بیماری های مربوط به سیستم گردش خود میزان های پایین تری دارند. زنان مراکشی هم به علت ناهنجاری های مادرزادی و بیماری سل ، سرطان ها از جمله ریه و رحم ، دیابت ، بیماری های ناشی از سیستم گردش خون و اندامهای تناسلی بیشتر از زنان فرانسوی می میرند . و نسبت به سرطان های روده و سینه کمتر در معرض خطرند . ( به دلیل باروری ) . با توجه به علل خارجی ، آسیب دیدگی و مسمومیت بزرگسالان مراکشی ( ۲۵ سال به بالا ) در هر دو جنس کمتر از فرانسوی ها مرتکب خودکشی می شوند . مرگ و میر پایین مردان مراکشی می تواند نتیجه ی مجموعه ای از گزینش مهاجرت از مناسب ترین عوامل ، الگوهای تغذیه ای سالم در مصرف پایین مشروبات الکلی باشد ، در حقیقت زنان مراکشی نسبت به مردان حق امتیاز کمتری دارند . آنها که به خاطر اینکه در کنار هم باشند مهاجرت می کنند بر خلاف مردان از مراقبتهای پزشکی کمتری برخوردارند  . ۱۹۹۶)، Coarbage     (Khlat &

گاوریل وسیمون اوا در بررسی تحت عنوان روند اخیر مرگ و میر در روسیه به بررسی اخیر مرگ و میر در روسیه بر اساس سن ، جنس ، و منطقه با استفاده از اطلاعات اداره آمار، طی سال های ( ۱۹۹۱-۲۰۰۰ م. ) پرداخته اند . نتایج این تحقیق گویای آن است که طی دهه گذشته روسیه دو بحران مرگ و میر را در سال ۱۹۹۲ و ۱۹۹۸م.  تجربه کرده است و کاهش امید زندگی در روسیه بعد از سال ۱۹۹۸م. ادامه داشته است . جدیدترین اطلاعات مرگ و میر در سال ۲۰۰۱ م. تغییراتی در جهت عکس گذشته برای مرگ و میر در میان گروه های سنی جوان و میانسال و سالمند را نشان
می دهد . بطور کلی مرگ و میر در میان جوانان ( سنین ۳۰-۲۰ سالگی ) ظاهراً رو به کاهش گذاشته شده است . در صورتیکه مرگ و میر در میان سنین میانسالی  و  سالمندی  بعد  از  سال  ۱۹۹۸م .
با افزایش رو به رو بوده است . امید زندگی برای مردان از ۸/۶۲ به ۷/۵۶ سال و برای زنان این کاهش از ۴/۷۴ به ۲/۷۱ که همراه با بحران اقتصادی و کاهش دستمزدهاست به وجود آمده است . و این افت در امید زندگی را هیچ کشور صنعتی تجربه نکرده است . یافته های این محققین به این موضوع اشاره دارد که روند اخیر مرگ و میر در روسیه به افزایش استرس و خشونت در جامعه مرتبط است . مهمترین عام مرگ و میر در جوانان قتل و خودکشی و سل است و در میان سالمندان قتل و بیماری های مغزی و عروقی و بیماری های گوارشی و سل می باشد . مهم ترین عامل مرگ و میر در جوانان ۲۴-۲۰ سال مرد ، خودکشی و در زنان همین گروه ، قتل است . ( Gavrealova and etal , abstract, 2003 )

در یک بررسی تحت عنوان تاثیر بحران اقتصادی بر مرگ و میر ساکنان ماداگاسکار بویژه شهر آنتانینارو ( پایتخت این کشور ) که طی دوره های ۲۰۰۰ -۱۹۷۶م. صورت گرفت . که به تاثیر بحرانهای اقتصادی بر روی کل جمعیت مربوط می باشد . و با استفاده از داده های مرگ و میر و علل آن از سال ۱۹۷۶م. که ساکنین فشار زیادی از جانب بحرانهای اقتصادی – حداکثر آن در سال ۱۹۸۶م. که با یک کمبود غذایی شدید همراه بود – مواجه بودند که در نتیجه آن( به علت سوءتغذیه و بیماری های واگیردار ) مرگ و میر زیادی واقع گردید . و نیز در این بررسی با مقایسه توزیع مرگ و میر بر حسب علت بر اساس شواهد سالهای ۱۹۷۸-۱۹۷۶-۱۹۸۸-۱۹۸۴ م. ( به علت فقدان آمارهای منظم مشاهده روندهای مرگ و میر بر حسب علت از طریق تجزیه و تحلیل دفاتر ثبت BMH مفید واقع گردید . ) به این نتیجه رسیدند که بیماری های عفونی و تنفسی و سوءتغذیه نقش بزرگی را در مرگ و میر در طول سالهای بحران ایفا کرده اند . در حال حاضر علی رغم بهبود نسبی امکانات اقتصادی و سیاسی اثرات بحران  بر روی وضع بهداشتی مردم نسبتاً از بین رفته است . و امید زندگی بهبود یافته و اخیراً به میانه سطوح دهه ی ۷۰ برگشته است . توزیع علل مرگ به طور چشمگیری بین سالهای ۱۹۷۸- ۱۹۷۶- ۲۰۰۰-۱۹۹۷م. تغییر یافته است . با تقلیل وخامت بحران بیماری های کودکان شامل بیماری های مادرزادی و ژنتیکی و بیماری های عفونی و تنفسی کاهش و در عوض بیماری های مزمن بویژه بیماری های قلبی و عروقی و    بیماری های اجتماعی ( مرگ های خطرناک و ناگهانی ) افزایش یافتند . ( Waltisperger & mesle. 2005  )

۲-۲-۲- مطالعات داخلی :

          در یک بررسی که توسط اداره آمار وزارت بهداری در سال ۱۳۳۴ه.ش در شهر تهران صورت گرفت این نتایج بدست آمد :

جدول ۲-۱- نسبت درصد مرگ و میر شهر تهران بر حسب جنس و سن، ۱۳۳۴ه.ش

طبق این جدول ۳۸ درصد مرگ و میر فقط در سال اول زندگی است که باید به نکاتی چند توجه نموده ، میزان مرگ و میر در تهران پایین تر از سایر شهرهای ایران است و علت آن فراهم بودن وسایل بهداشتی و طب درمانی در پایتخت است . پایین آمدن میزان مرگ  و میر در سالهای اخیر بیشتر متوجه بزرگسالان و جوانان بوده است . و میزان مرگ و میر کودکان کمتر از ۵ سال وضع سابق خود را نگاه داشته است . که این میزان مرگ و میر معمولاً از آن جمعیت هایی است که میزان امید زندگی در هنگام تولد آنها در حدود ۶۰ سال است . مهمترین علل مرگ و میر شهر تهران در سال ۱۳۳۴ه.ش طبق آمار اداره کل بهداشت، بیماری های دستگاه گوارش و سپس بیماری های دستگاه تنفس و دستگاه گردش خون است . خصوصاً بیماری های گاستروانتریت در درجه اول اهمیت
قرار دارند و به طور مثال می گوییم که ۲۵ درصد مرگ و میر شهر تهران در سال ۱۳۳۴ه.ش یعنی بزرگترین رقم آن از اسهال بوده است که نتیجه سوءتغذیه و عدم مراعات اصول بهداشتی است .

درباره مرگ و میر نوزادان و گروه های سنی کمتر از ۵ سال نیز ۰۷/۳۴ درصد تلفات از گاستروانتریت بوده و این نشانه ای از مصرف شیر ناسالم و وضع بد تغذیه در ماه ها و سال های اول زندگی است . ( بهنام ، ۱۳۴۰، ۲۵-۲۳ ) .

دکتر نهاپتیان و حبیب خزانه در یک مطالعه تحت عنوان میزان های حیاتی ایران در سال ۱۳۵۱ه.ش با کمک وزارت بهداری و از راه نمونه گیری به مطالعه و برآورد میزان های حیاتی کشور بالاخص میزان های مرگ و میر پرداخته اند . این نمونه گیری در شهر و روستا انجام گرفته و پس از برآورد جمعیت شهری و روستایی ، توزیع سنی و جنسی مشخص و هرم سنی رسم گردید و همچنین میزان های اختصاصی مرگ و میر بر حسب جنس و سن در دو نمونه شهری و روستایی محاسبه گردید و نتیجه گرفته شد که میزان مرگ و میر در هر دو جنس در شهر و روستا در گروه سنی ۴-۰ سال بالا است ، اما در سنین ( ۹ – ۵ ) سالگی کاهش می یابد و از گروه سنی ( ۱۴- ۱۰ ) سالگی با افزایش سن به تدریج رو به فزونی می گذارد و پس از ۵۰ سالگی به بعد به سرعت افزایش یافته و بعلاوه میزان های مرگ و میر تا این سن در تمام گروه های سنی در شهر کمتر از روستاست . اما پس از ۵۵ سالگی وضع کاملاً معکوس شده و میزان های مرگ و میر سنین بالا در شهر بیشتر از روستا است . در این بررسی جدول عمر زنان و مردان شهری و روستایی تهیه گردیده و امید زندگی در مورد کودکان دختر شهری در بدو تولد ۰۱/۶۲ سال و برای پسران شهری در بدو تولد ۷۱/۶۰ سال و برای دختران روستایی در بدو تولد ۴۳/۵۱ سال و برای پسران روستایی ۷۶/۵۰ سال و برای کل کشور امید زندگی زنان ۳۲/۵۶ سال و برای مردان ۱۵/۵۵ سال بوده است . ( نهاپتیان و خزانه ۱۱۵،۱۳۵۶ )

سیف الهی در بررسی تحت عنوان علل مرگ و میر بر حسب سن در تهران بزرگ به روش تجزیه عاملی که در سالمهای ۶۹- ۶۵ صورت گرفته است نشان داد که در سال ۶۵ بیماری های کودکان ، تصادفات ، مسمومیت ها و خودکشی بیشترین عامل مرگ و میر را موجب شده اند . همچنین در این سال تلفات ناشی از بیماری های دستگاه گردش خون بیشتر در سالهای ۶۹- ۶۸ رخ داده است . همچنین مرگ و میر ناشی از بیماری های اعصاب و دستگاه سازنده آن ، دستگاه تنفسی  کلیوی و دستگاه ادراری در سال ۶۶ نسبت به سایر سالها زیادتر بوده است . در سالهای ۶۷ نیز بیماری های اعصاب انواع سراطان ها ، مسمومیت ها و نیز تصادفات، خودکشی ها به ترتیب سبب مرگ افراد ۲۵ تا ۴۵ ساله و ۱۵ تا ۲۴ ساله شده است . بیماری دستگاه گردش خون نیز موجب مرگ بیشتر افراد ۵۵ ساله به بالا شده است . ( سیف الهی ، ۱۳۷۲، ۴۵ ) .

در یک بررسی تحت عنوان عوامل موثر بر مرگ و میر عمومی شهرستان تهران در سال ۱۳۷۴ه.ش با تاکید بر ارزیابی آمارها که با هدف شناخت پاره ای از عوامل موثر بر مرگ و میر ارزیابی آمار های موجود و محاسبه برخی از میزان های مرگ و میر صورت گرفت . در این تحقیق با در نظر گرفتن فاصله اطمینان ۶% و ضریب اطمینان ۹۹% با استفاده از فرمول کوکران تعداد نمونه لازم برابر با ۱۷۶۶ نفر تعیین گردید که تقریباً۵ درصد کل جامعه آماری مورد بررسی است . در مرحله بعد با ارزیابی دقیق اطلاعات موجود از سطح مرگ و میر تهران ، داده ها برای انتخاب نمونه ها آماده گردیدند .

محاسبات و آزمون های آماری گوناگون نشان داده است که در چارچوب داده های موجود:

بین علت فوت و فصل وقوع آن رابطه وجود دارد . به عبارت دیگر تفاوت معناداری در توزیع علل عمده فوت در فصول مختلف وجود دارد .
بین علت فوت و جنس متوفی رابطه وجود دارد . ۵ علت عمده فوت برای مردان عبارت است از : بیماری های دستگاه گردش خون ، سرطان و سایر تومورها ، حوادث ، علائم و حالات بد تعریف شده و بیماری های دستگاه تنفسی و در مورد زنان عبارت است بیماری های دستگاه گردش خون ، سرطان و سایر تومورها علائم و حالات بد تعریف شده ، بیماری های دستگاه تنفسی و حوادث .
بین علت فوت و سن متوفی ارتباط وجود دارد . این رابطه با توجه به ضرایب همبستگی بسیار قوی است .
بین علت فوت و وضعیت تاهل افراد ۱۵ ساله و بالاتر جامعه متوفیات مورد مطالعه در سطح بسیار بالایی ارتباط وجود دارد .
وضعیت تاهل افراد ۱۵ ساله و بالاتر با سن وقوع فوت همبسته می باشد و این رابطه در سطح بسیار بالایی معنادار است .
بین علت فوت و محل صدور شناسنامه متوفی ارتباط وجود دارد .
بین علت فوت و مناطق کشوری محل صدور شناسنامه متوفیات رابطه وجود دارد .
علت فوت و وضعیت مهاجرت متوفیات مرتبط می باشند .
بین سن وقوع فوت و منطقه محل سکونت متوفی رابطه وجود دارد .

۱۰٫ ۷۹/۵۴ % متوفیات مورد مطالعه مرد و مابقی زن بوده اند . بدین ترتیب نسبت جنسی در زمان فوت برابر با ۱۹/۱۲۱ بوده است .

میانگین و میانه سنی فوت به ترتیب ۱۴/۵۶ و ۶۵ سال و دامنه تغییرات آن بین ۰ تا ۱۱۱ بوده است .

۱۲٫ میزان مرگ و میر عمومی در سال ۷۴ در شهرستان تهران ۴۲/۵ در هزار، میزان مرگ و میر مردان ۷۱/۵ در هزار و میزان مرگ و میر زنان ۱۰/۵ درهزار برآورد شده است . میزان مرگ و میر نوزادان هم ۱۲/۳۱ در هزار و امید زندگی در بدو تولد ۲/۶۸ سال تا ۱/۶۹ سال برآورد شده است . ( کمالی ،۱۳۷۵، ۱۵۰-۱۵۱) .

دکتر کاظمی پور در بررسی تحت عنوان سطح علل و عوامل تعیین کننده مرگ و میر تهران بزرگ که در سال ۱۳۷۵ه.ش انجام داده است به چینین نتایجی دست یافت :

توزیع سنی و جنسی فوت شدگان :

۵۳ درصد ( ۲۱۱۶۱ نفر ) از فوت شدگان شهر تهران مرد و ۳۷ درصد ( ۱۴۷۳۷ نفر ) زن بوده است . جنسیت۹/۹ درصد ( ۳۹۶۴ ) نیز مشخص نبوده است . نسبت جنسی فوت شدگان شهر تهران در سال ۷۵ برابر با ۴/۱۳۹ بوده است . یعنی در مقابل هر ۱۰۰ نفر زن فوت شده ۱۳۹ نفر مرد در شهر تهران فوت شده اند . بیشترین درصد فوت شدگان به کودکان صفر ساله اختصاص دارد . (۱۴ درصد) که این نسبت در بین نوزادان دختر بیشتر از نوزادان پسر است . ( ۳/۱۵ درصد در مقابل ۱۳ درصد ) البته اختلاف در گروه سنی صفر ساله به دلیل بیشتر بودن تعداد زنان فوت شده است که درصد صفرساله ها را افزایش داده است . به طوری که تعداد نوزادان فوت شده پسر و دختر به ترتیب مساوی ۳۰۱۷ و ۲۵۴۷ نفر بوده است . پس از گروه صفر ساله بیشترین مرگ و میر در گروه سنی ۷۴ – ۷۰ ساله است .

میانگین و میانه و سن نما در بین جمعیت فوت شدگان شهر تهران در سال ۷۵ به ترتیب ۳/۵۱ و ۶/۶۱ صفر ساله بوده است .

علل مرگ و میر فوت شدگان شهر تهران :

نزدیک به ۴۵ درصد از فوت شدگان شهر تهران به دلیل بیماری قلبی و دستگاه گردش خون فوت کرده اند . باید متذکر شد که بسیاری از فوتها به دلایل دیگری مثل ابتلا به برخی از بیماری ها مثل کهولت سن ، یا سوانح و تصادفات چون زیر نظر پزشک نبوده اند و در نهایت با ایست قلبی همراه هستند .

اکثر پزشکان علت نهایی فوت را ایست قلبی گزارش می کنند و به همین دلیل، سهم      فوت شدگان در این گروه درصد عمده را به خود اختصاص داده است . پس از آن انواع سرطان ها و مرگ و میرهای ناشی از سوانح و مسمومیت ها و خودکشی به ترتیب با دارا بودن ۹/۹ ، ۳/۹ درصد فوتها در مراتب دوم و سوم قرار دارند . ( کاظمی پور ،۱۳۸۲ ، ۱۷-۱۳ )

بررسی عوامل موثر بر مرگ و میر کودکان با تاکید بر محرومیت اجتماعی ( نمونه تجربی : شهرستان ایلام ) که توسط اسحاق قیصریان صورت گرفت گویای این نتایج است :

جامعه آماری در این تحقیق کلیه زنان ازدواج کرده ۴۹- ۱۵ ساله شهرستان ایلام بودند که حداقل یک بچه زنده به دنیا آورده اند . حجم نمونه بدست آمده از جامعه آماری ۵۰۰ نفر بوده اند  در این نمونه متوسط به خانوار ۹/۵ نفر ، میانگین فاصله بین موالید ۳۶ ماه ، میانگین تعداد فرزندان زنده به دنیا آمده ۸۹/۳ و میانگین تعداد فرزندان زنده مانده ۴/۳ بود . مطالعه در دو بخش شهری و روستایی انجام گرفت . در بررسی رابطه بین محل سکونت ( شهری یا روستایی بودن ) با مرگ و میر کودکان رابطه معنی داری بدست نیامده است . در تحلیل این یافته باید گفت که تعداد مناطق روستایی در شهرستان ایلام کم است . علاوه بر این نقاط روستایی و شهری در این شهرستان از امکانات رفاهی و بهداشتی تقریباً یکسانی برخوردار هستند که باعث شده عامل سکونت در روستا یا شهر تاثیر زیادی بر مرگ و میر کودکان نداشته باشد . مفهوم محرومیت اجتماعی بیشتر در مورد دسترسی داشتن به منابع و دارایی های حیاتی و مهم بحث می کند . مفهوم مذکور از طریق پنج شاخص امینت اجتماعی ، محرومیت مادی ، تحصیلات والدین ، وضعیت محل مسکونی و ارتباط اجتماعی مورد اندازه گیری قرار گرفته است که بر اساس تحلیل چند متغیره مفهوم محرومیت اجتماعی با مرگ و میر کودکان رابطه داشته است . به طوری که به ازاء هر واحد افزایش در محرومیت اجتماعی به مقدار ۸۴۲/۱ بر مرگ و میر کودکان اضافه می گردد . مسئله تغذیه ، مراقبت و پیشگیری و استفاده از خدماتی نظیر واکسیناسیون را باید به دو عامل اساسی دسترسی و استفاده تقسیم کرد . در صورتی که دسترسی اقتصادی و جغرافیایی وجود داشته باشد . مسئله اساسی دیگر فرهنگ استفاده صحیح می باشد . در سطح کلی در رگرسیون لجستیک ، رابطه این مفهوم با متغیر وابسته بدین صورت بوده که به ازاء هر واحد افزایش در بهبود بهداشت و تغذیه کودکان به میزان ۶۰۱/۱ از مرگ و میر کودکان کاسته می گردد . رابطه شاخص های جمعیتی ( سن زن به هنگام تولد ، سن زن به هنگام ازدواج ، بعد خانوار ، فاصله بین موالید ) در یک سطح به عنوان مفهومی کلی با مرگ و میر کودکان مورد مطالعه قرار گرفته است که کسر برتری بدست آمده برای این مفهوم ۹۴۶/۲ بوده که نشان می دهد به ازاء افزایش یک واحد از این عامل ، از میزان احتمال مرگ و میر کودکان ۹۴۶/۲ برابر کاسته خواهد شد . از جمله شاخص های جمعیتی سن ازدواج است که تاثیر زیادی بر مرگ و میر کودکان دارد .یعنی هر چه سن ازدواج پایین تر باشد میزان مرگ و میر کودکان بیشتر است و نیز فاصله بین موالید ، که افزایش آن نه تنها برای سلامتی مادران بسیار مهم است بلکه بر احتمال بازماندگی کودکان پس از تولد می افزاید . ( قیصریان ،۱۳۷۵،۷۱-۷۰-۶۹) .

در بررسی ایی با عنوان عوامل موثر بر میزان مرگ و میر کودکان زیر یکسال در سطح شهرستان ساری در طی ۲۱ ماه سالهای ۷۸-۱۳۷۷ ه.ش چنین نتایجی مشهود است :

در این مطالعه ۱۴۹ نمونه مربوط به مرگ و میر کودکان زیر یکسال در سالهای ۷۷ ۱۳و ۹ ماهه اول سال ۱۳۷۸ه.ش و تعداد ۱۴۹ نمونه کودکان زیر یکسال زنده مانده در طی همین مدت در شهرستان ساری مورد بررسی قرار گرفته اند . از تعداد کودکان زیر یکسال فوت شده ، ۹۸ مورد روستایی و ۵۱ مورد شهری و از تعداد کودکان زیر یکسال زنده مانده ۱۰۳ مورد روستایی و ۴۶ مورد شهری بوده اند . به لحاظ سنی بیشتر مادران در دو گروه سنی ۲۴-۲۰ ساله و ۲۹-۲۵ ساله قرار داشته اند . که ۳/۵۸ درصد نمونه مربوط به کودکان فوت شده و ۵/۶۴ درصد نمونه ، کودکان زنده مانده را شامل می شود . در برخی از پژوهشها و گروه های پرخطر که احتمال مرگ و میر در آنها فراوانتر است ، گروه های سنی کمتر از ۱۹ سال و بیشتر از ۳۵ سال عنوان شده است . در بررسی انجام شده از مجموع ۱۴۹ مورد مرگ و میر کودکان ۳۶ مورد ( ۲/۲۴ درصد ) و در گونه های مربوط به کودکان زنده ، ۲۹ مورد ( ۴/۱۹ درصد ) در این گروه های سنی قرار داشته اند . مقایسه دو نمونه نشان
می دهد که رقم مطلق موالید زنان ۳۵ سال و بالاتری که فرزندان آنها فوت شده اند بیش از ۲ برابر رقم مطلق موالید زنان ۳۵ سال و بالاتری است که فرزندان زنده به دنیا آورده اند .

این مساله موید این مطلب است که احتمال خطر مرگ و میر با افزایش سن حدود دو برابر افزایش می یابد . از لحاظ سواد و میزان تحصیلات ، مادرانی که فرزندان فوت شده داشته اند ، تقریباً برابر مادرانی است که فرزندان زنده متولد شده به دنیا آروده اند . یعنی مادران در هر دو نمونه شرایط تقریباً یکسانی به لحاظ میزان سواد داشته اند . در مورد وضعیت سواد زنان روستایی وشهری باید گفت که نتایج حاصله نشان می دهد که ما نمی توانیم فاکتور سواد را در مرگ و میر کودکان زیر یکسال زنان روستایی و شهری به صورت قطعی دخالت دهیم . زیرا اگرچه میزان بیسوادی زنان روستایی چندین برابر زنان شهری است ولی میزان زنده زایی زنان بی سواد روستایی هم بسیار بیشتر از زنان شهری است .

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .