عنوان :

تحقیق کودک آزاری

تعداد صفحات :۱۷۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

کودک آزاری یکی از آسیب‌های اجتماعی است که به علت ویژگی‌‌های تأثیرگذار آن، نیاز به بررسی و برنامه ریزی مناسب به منظور پیش‌گیری و کمک به رفع یا کاهش آن به شدت احساس می شود. پاسخ به این نیاز به عنوان یکی از ضروریات رشد و پرورش نسلی سالم و شاداب و به تبع آن جامعه ای توانمند و توسعه یافته است.

 “کودک آزاری” به عنوان یک پدیده اجتماعی- فرهنگی که نشان دهنده بحران در یک جامعه است، امروزه روند رو به رشدی را در جامعه ما طی می کند.

پژوهش حاضر با این فرضیه که کودک آزاری در کشور ما رو به افزایش است، انجام شده است. در این پژوهش افراد متخصص و دست اندرکار در زمینه کودک آزاری و پژوهشگران این حوزه که شامل ۵۰ نفر هستند مورد سوال قرار گرفته اند.

هدف این پژوهش بررسی و پی بردن به عوامل زمینه ساز کودک آزاری بوده است که نتایج پژوهش نشان گر آن است که احتمال بروز کودک آزاری در وضعیت ‌های اجتماعی و خانوادگی خاصی بیشتر مشاهده می شود به طوری که بر اساس نتایج به دست آمده مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار عبارتند از : فقر، بی‌کاری ، اعتیاد ، خانواده‌‌های پر جمعیت و شلوغ، تک والد بودن، خانواده ‌های منزوی ، عدم تفاهم و دوستی بین والدین، تحصیلات پایین والدین، بیماری ‌های روانی آنها، جنسیت کودکان مورد آزار، اختلالات کودکان مانند بیش فعالی، بیماری، معلولیت و همچنین فرزندان اول خانواده،  کودکان خیابانی و کودکان ناخواسته، سن والدین، مسائل فرهنگی یک کشور، قوانین حقوقی و …

با در نظر گرفتن رشد شاخص‌‌های فقر، اعتیاد، بی کاری، طلاق، ازدواج موقت، کودکان خیابانی و سایر شاخص‌‌های مهم تاثیرگذار، فرضیه پژوهش مبنی بر رشد کودک آزاری در ایران تأئید شد.

واژه های کلیدی : کودک آزاری، سوء رفتار، کودکان خیابانی، بزه‌کاری

فهرست مطالب

فصل اول:
مقدمه            ۲
بیان مسأله          ۴
هدف پژوهش            ۵
ضرورت اهمیت پژوهش        ۵
فصل دوم:
تعریف ها       ۷
روش‌های اعمال خشونت            ۱۱
تاریخچه       ۱۳
انواع سوء رفتار        ۱۹
چرا والدین فرزندان خود را کتک می زنند         . ۲۰
والدین آسیب رسان             ۲۱
تظاهرات بالینی کودک کتک خورده       .. ۲۲
جدول علائم و نشانه های رفتاری و کلامی کودک تحت آزار جسمی      ۲۵
اثرات روانی کودک آزاری جسمی               ۲۶
اثرات بدنی کودک آزاری جسمی             . ۲۶
جدول علائم و نشانه های آزار جسمی در کودک            ۲۹
گزارش از یک مورد سوء رفتار جسمی        ۳۰
تشخیص کودک آزار جسمی         .. ۳۱
شیوع کودک آزاری جسمی در ایران        ۳۸
کودک آزاری جنسی          .. ۴۲
انواع آزار جنسی            . ۴۳
جنس کودکان قربانی سوء رفتارهای جنسی         ۴۴
سن کودکان قربانی سوء استفاده جنسی        ۴۶
نوع تجاوز               ۴۳
تعداد دفعات تجاوز             ۴۸
چه کسانی کودکان را مورد سوء استفاده جنسی قرار می دهند؟    ۴۸
اختلالات روانی آزارگران جنسی      ۵۰
رازداری در کودکان قربانی سوء استفاده جنسی   . ۵۳
حربه هایی که سوء استفاده کنندگان از کودک به کار می برند    .. ۵۴
نشانه های بالینی سوء رفتار جنسی          ۵۶
عوامل تشدید واکنش ها           .. ۵۸
جدول علائم و نشانه های کودک آزاری جنسی    ۵۹
گستره و شیوع آزار جنسی        .. ۶۰
غفلت و مسامحه      ۶۲
مصادیق غفلت         ۶۲
نشانه های سوء رفتار ناشی از غفلت        ۶۵
خصوصیات بارز غفلت فیزیکی      . ۶۵
نشانه های روانی غفلت و مسامحه          ۶۵
کودک آزاری عاطفی          . ۶۶
اثرات کودک آزاری عاطفی        . ۶۸
جدول علایم و عوارض سوء رفتار با کودکان      ۷۰
علل و زمینه های کودک آزاری      .. ۷۱
عوامل محیطی، اجتماعی و فرهنگی       .. ۷۱
کودکان شبانه روزی          .. ۷۴
تفاوت محیط شبانه روزی و خانواده        ۷۵
کودکان جنگ        .. ۷۸
کودک آزاری ناشی از آداب، رسوم و نگرش های مذهبی و فرهنگی      . ۸۱
کودک آزاری ناشی از نظام آموزشی       . ۸۲
کودک آزاری در قالب تجارت اعضای بدن و فروش کودکان       ۸۶
کودک آزاری ناشی از فقر و نظام اقتصادی جامعه و دولت       ۸۸
کودکان خیابانی        ۸۸
آمار کودکان خیابانی در ایران         .. ۹۰
کودکان کار           .. ۹۱
کار استثمارگرانه به چه معناست       ۹۲
کودک، فقر، کار، آموزش           . ۹۲
آمار کودکان و کارگر در جهان         ۹۳
کار کودکان در ایران          .. ۹۴
شکل های کار کودکان       .. ۹۵
وضعیت اشتغال کودکان در ایران      ۹۹
علل عمده کار کودکان       ۱۰۰
کار کودکان و بزه‌کاری       ۱۰۱
وجود قوانینی مبنی بر مجاز شمردن تنبیه بدنی           .. ۱۰۲
خصوصیات کودک آزار دیده، والدین و خانواده های آزارگر    . ۱۰۳
درمان          .. ۱۱۱
رویکردهای نظری در ارتباط با کودک آزاری   .. ۱۱۳
حقوق کودکان            .. ۱۱۸
پیگیری کنوانسیون حقوق کودک در کشورهای خارجی      .. ۱۲۳
کنوانسیون حقوق کودک در ایران          ۱۲۴
حقوق کودکان در ایران           .. ۱۲۵
حقوق کودک در مجلس            ۱۳۴
فصل سوم:
روش پژوهش            .. ۱۳۶
نوع پژوهش        .. ۱۳۶
سؤال‌پژوهش         ۱۳۶
جامعه پژوهش            . ۱۳۷
نمونه پژوهش و ویژگی های آن          . ۱۳۷
ابزار پژوهش        . ۱۳۷
معرفی پرسش‌نامه              ۱۳۷
نمره گذاری آزمون          .. ۱۳۸
روش آماری        .. ۱۳۸
فصل چهارم:
بررسی دلایل اثبات یا رد فرضیه          . ۱۴۰
جدول          . ۱۴۵
فصل پنجم:
تبیین فرضیه        .. ۱۴۷
پیشنهادها              ۱۵۳
محدودیت ها         ۱۵۴
منابع          ۱۵۵

۱-منابع فارسی

-آریا شمس مستوفی، شهریار،“کودکان فراموش شده” انتشارات همشهری، سال ۱۳۷۶

-ابدالی، مهرزاد،“حقوق کودک در کنوانسیون بین المللی و تطبیق آن با حقوق اسلام و ایران” ، رساله کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی ، دانشگاه تربیت مدرس، سال ۱۳۷۴

-اسماعیل پور، علی اکبر،“۳۰ هزار تومان بهزیستی در راه است”، روزنامه شرق، سال اول، شماره ۱۷، ۲۳ شهریور ۸۲

-اصلاح و تربیت، شماره۴، تیرماه ۸۱

-اصلاح و تربیت، شماره ۷۸، صفحه ۲۶

-ایزرائیل، آلن سی، نلسون، ریتاویکس،“ اختلال‌های رفتاری کودکان” ، انتشارات آستان قدس، سال ۱۳۷۸

-ارش،“مصاحبه با دکتر مهدوی”، شماره چهارم، مرداد ۸۲

-اندیشه جامعه، شماره هفتم، مهر ۱۳۷۸

-ایران شماره ۲۳۰۷، صفحه ۱۳، ۳۰/۸/۸۱

-انوشه ، آمنه،“سوء رفتار با کودک چیست و عوامل آن کدام است”، روزنامه همشهری، سال ششم، شماره ۱۶۸۵، ۱۴/۸/۷۷

-پورناجی، بنفشه،“مرگ خاموش” انتشارات همشهری، سال ۱۳۷۸

-توکل ، خسرو، عابدی، امینی،“بررسی اشکال سوء رفتار با کودک در خانواده”، مجله علمی دانشکده پرستاری و مامایی، شماره ۱۴، سال ۱۳۷۹

-تقوی لاریجانی، ترانه، “بررسی تأثیر تنبیه بدنی والدین در بروز برخی رفتار‌های پرخاشگرانه در کودکان ۱۱-۷ سال در محیط مدرسه ‌های دولتی شهر تهران” رساله کارشناسی ارشد، انستیتو روان پزشکی

-تقی خانی، شیلا،“ بررسی ویژگی‌های خانوادگی، اقتصادی-اجتماعی، روان شناختی و شیوه ‌های مقابله با استرس والدین کودک آزار”. دانشگاه الزهرا، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی، مهرماه سال ۸۱

-توفیقی، حسن، مهسا هوشدار “بررسی موارد کودک آزاری جنسی در تهران”، مجله پزشکی قانونی، شماره پنجم، مرداد و شهریور ۷۴

-جویان، علی رضا، “دیدگاه پزشکی قانونی در تشخیص و احراز سوء استفاده جنسی از کودکان” مجله پزشکی قانونی شماره ششم، مهر و آبان ۱۳۷۴

-حسینی، کیوان، “قانون کودک در پیچ و خم بسیار” روزنامه ایران، ۱۷/۵/۸۱

-خراسان،“۷۵ هزار کودک در آسیا به جنگ مشغولند”،۲۹/۲/۷۹

-رسالت،“کودک آزاری و نگاه قانونی)، ۶/۶/۷۹

-رشیدی فر، ناصر“بررسی رابطه بین عوامل جمعیت شناختی و ویژگی‌های شخصیتی با کودک آزاری و بی توجهی در گروهی از نوجوانان شهر اهر”، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم پزشکی ایران، انستیتو روان پزشکی، ۱۳۷۶

-سیف، سوسن، کدیور، نوری، لطف آبادی، “روان شناسی رشد” ، جلد اول، انتشارات سمت، ۱۳۸۰

-ساراسون، ایروین جی، باربارا آر. ساراسون، “روان شناسی مزضی”، جلد دوم، ترجمه نجاریان، مقدم، دهقانی، انتشارات رشد، سال ۷۸

– سالنامه صدای یارا ، تنظیم سال ۸۰

-شرق ،“مرز جمهوری چک و آلمان، بازاری برای تجارت جنسی کودکان”، ترجمه نازنین زاغری، سال اول شماره ۵۵، ۱۰ آبان ۸۲

-شرق ،“خادمان کوچک” ، ترجمه لیلی کشوادی، سال اول، شماره ۴۸، آبان ۸۲

-شرق،“چرخ گوشت حادثه آفرید”، سال اول، شماره ۵۰، صفحه ۱۷، ۴ آبان ۸۲

– شرق،“مجازات اعلام کودکان حذف می شود”، سال اول ، شماره ۲۷، ۶ مهر

-شرق ،“بازی با چاقو و مرگ دختر ۴ ساله” سال اول، شماره ۴۰، صفحه ۱۷، ۲۲ مهر ۱۳۸۲

-شرق،“۴۶ کودک قربانی جنایت” سال اول شماره ۱۸، ۲۴ شهریور

-عبادی، شیرین،“حقوق تطبیقی کودک”، انتشارات کانون، پاییز ۱۳۷۶

-قاسم زاده، فاطمه، “کودکان قربانیان خشونت” ، ماهنامه جامعه سالم، سال سوم، شماره ۱۱، شهوریور ۷۲

– قاسم زاده، فاطمه،“بدرفتاری تحصیلی”، ماهنامه جامعه سالم، سال هفتم، شماره ۳۶، دی ماه ۷۶

-قیصری، سودابه،“حقوق کودکان از حرف تاعمل”، روزنامه آفتاب یزد، ۲۰ آذر ۷۹

-کاهانی، علی رضا،“کودک آزاری جسمانی عمدی” ، مجله پزشکی قانونی، سال دوم، شماره دهم، مهر و آبان ۷۵

-کاپلان-سادوک،“خلاصه روان پزشکی”، ترجمه نصرت الله پور افکاری، جلد دوم، انتشارات شهر آب، تابستان ۷۹

-کاتوزیان، ناصر:“قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی”، انتشارات دادگستری، چاپ چهارم، پاییز ۱۳۷۹

-کریمی مجد، رویا،“آرین کودک بی گناه چگونه شکنجه شد؟” مجله زنان، سال ششم، شماره ۳۷، شهریور و مهر ۱۳۷۶

-کنوانسیون جهانی حقوق کودک، صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف)

-موسوی چلگ، حسن، طباطبایی، آقا بیگلویی:“کودک آزاری”، انشارات آونددانش، ۱۳۸۰

-محمدی فرود، حمید، نشریه اصلاح و تربیت، شماره ۸۱، ۸۰

-منصور ، جهانگیر،“قانون مجازات اسلامی” ، باب چهارم، انتشارات دیدار، چاپ یازدهم، ۱۳۸۰

-نوروزی، فاطمه،“بررسی میزان گزارش پیشینه کودک آزاری و بی توجهی، با توجه به تفاوت‌های جمعیت شناسی و ارتباط آن با شدت افسردگی در دانش آموزان دبیرستانی دولتی تهران”، رساله کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم پزشکی ایران انستیتو روان پزشکی، سال ۷۲-۷۱

– گزارش همایش قربانیان نمره ۲۰، در بهمین ماه سال ۸۱، در محل فرهنگسرای مدرسه

مقدمه:

مراقبت برای رشد اولیه و تکامل کودکان خردسال، راه‌گشای زندگی آنان در آموزش، خوداتکایی و زندگی مستقل در آینده است. کودک در هنگام تولد موجود ناتوانی است که برای طی کردن مسیر زندگی مستقل نیاز مبرمی به زندگی خانوادگی دارد به‌طوری‌که اگر این حمایت خصوصاً در سال‌های اولیه زندگی خدشه دار شود ادامه زندگی سالم کودک با مخاطره بسیار جدی مواجه می‌شود. در این دوران حساس، کودک زندگی مستقل، توجه به دیگران، رعایت حق و حقوق سایر افراد، نظم و انظباط و … را در محیط پویا و صمیمی خانوادگی فرا می گیرد. فرآیند رشد و تحول کودک تابع تأثیر متقابل عوامل زیستی، روانی و اجتماعی است و خانواده نقش بسیار مهم و اساسی را در این زمینه ایفا می کند.

کودک برای رشد و تحول نیاز به فراهم شدن محیط مساعد دارد، محیطی که کلید اصلی آن “ مراقبت والدین” است. مراقبت یعنی درک کردن، شناختن، دوست داشتن، پذیرفتن، تحریک انگیزه های کودک، تأمین نیازهای تغذیه ای و پوشاک و حفاظت از کودک در برابر بیماریها و در یک کلام انتظار مناسب از توانائی‌های کودک داشتن است.

والدین باید بتوانند نیازهای فزاینده کودک را دریافته و به آن پاسخ مناسب بدهند. میزان وابستگی و علاقه دو طرفه بین والدین و کودک، توانائی او را برای یادگیری و دانستن مطالب جدید افزایش می دهد. در حالی که بدرفتاری با کودک و عدم توجه به نیازهای او می تواند باعث ایجاد اختلالات روانی مانند پرخاشگری در بزرگسالی شود. (موسوی و همکاران، ۱۳۸۰).

کودک در ابتدای تولد کاملا وابسته و ناتوان است. او برای بقای خود نیازمند است که به محیط خود اطمینان داشته باشد و احساس امنیت کندو احساس امنیت مهمترین سنگ بنای شخصیت آدمی است. در اولین مرحله رشد ، درگیری و مبارزه میان امنیت خاطر و احساس ناامنی، مهمترین مسأله ای است که کودک با آن روبروست. او همیشه به طور فطری در جستجوی آرامش است.

هنگامی‌که در محیط رشد هیجان، ترس، بی توجهی و بدرفتاری و ناراحتی‌هایی مانند آن باشد، کودک با تجربه هایی روبرو می شود که نتیجه اش احساس ناامنی و عدم اعتماد است. اما محیطی که سلامت جسمی و تغذیه ای کافی و به کار گیری حواس و حرکات و احساس آرامش طفل را فراهم کند، باعث ایجاد امنیت و حس اعتماد در کودک می شود.

اهمیت مادر برای کودک در رفع نیازهای او خلاصه نمی شود: بلکه همه احساس امنیت کودک وابسته به وجود مادر است. اولین احساس رضایت در نتیجه مکیدن حاصل می شود. شیر دادن مادر، پیوندی عمیق بین کودک و مادر به وجود می آورد و موجب رضایت خاطر مادر و احساس امنیت و رضایت کودک می شود.

مطابق تحقیقات ولف واشپیتز، در صورتی که کودک به طور مستمر عشق و علاقه مادر را دریافت نکند. حتی واکنش‌های بسیار طبیعی عاطفی نیز به موقع بروز نمی کند. برای مثال در فاصله سنی سه تا شش ماهگی واکنش طبیعی خنده در کودک دیده می شود، اما اگر فعالیت‌های مادرانه ناکافی باشد این واکنش طبیعی بروز نمی کند.

تحقیقات مارگارت ریبل نشان می دهد که واکنش کودکان نسبت به توجه ناکافی مادر، به صورت پریدگی رنگ و از دست دادن شادابی طبیعی، عدم تنفس طبیعی و حتی ناراحتی های معده و روده که منجر به اسهال و استفراغ در کودک می شود، ظاهر می گردد.

با توجه به این تحقیقات، کودک باید در یک دوره طولانی، محبت مادرانه کافی و با ثبات را تجربه کند و تظاهر به رفتار مادرانه کافی نیست. کودک نیاز به دریافت محبت واقعی و عمیق مادر یا جانشین مادر دارد تا بتواند مراحل رشد را به‌طور طبیعی طی کند یا عشق و علاقه خود را به او ابراز کند.

طرد کودک و عدم توجه به او برای کودک بسیار خطرناک و دردناک است. عدم توجه مادر به کودک می تواند اختلالات مختلف روانی برای کودک به بار آورد. از همان ابتدا مشاهده می شود که کودک نسبت به ناراحتی و عصبانیت واکنش نشان می دهد. گاه به شدت گریه می کند، عصبانی می شود و شیر نمی خورد. روابط اولیه کودک و مادر اهمیت فوق العاده ای در چگونگی اجتماعی شدن و رشد شخصیت او دارد.

عدم توجه به کودک نیز سبب طرد شدن کودک می شود. در نتیجه او به هیچ وجه نسبت به محیطی که در آن زندگی می کند احساس امنیت نمی کند. چنین کودکانی معمولاً مشوش و مضطربند و ناسازگاری‌های رفتاری نشان می دهند. (سیف و همکاران ۱۳۸۰) . لذا قرار گرفتن کودک در یک محیط خانوادگی پر استرس و یا در معرض خطر آزار و اذیت بودن می تواند مانع رشد جسمی و فکری کودک گردد.

کودکان تحت آزار در کسب مهارت‌های بنیادی در دامان خانواده دچار مشکل می شوند، مهارت‌های اصلی فکر کردن را به دست نمی آورند، اعتماد به نفس ضعیفی خواهند داشت و رشد اجتماعی پیدا نمی کنند و نهایتاً در بزرگسالی ممکن است نقش مثبت و مؤثر در اجتماع نداشته باشند.

کودک باید آزادی عمل داشته باشد زیرا آزادی عمل موجب تقویت حس استقلال و ایجاد اعتماد به نفس در کودک می گردد. ولی آزادی باید تا آنجا باشد که کودک از آن سوء استفاده ننماید و موجب آزار دیگران و صدمه به خود نگردد. کودکی که احساس کمبود محبت از سوی والدین می کند تمامی توان خود را به کار می گیرد تا با جلب محبت دیگران آن را جبران نماید.(موسوی و همکاران، ۱۳۸۰)

 

بیان مسئله:

آزار و اذیت کودکان هموراه در طول تاریخ، به اشکال مختلف وجود داشته است. به عبارتی کودکان که جزء یکی از آسیب پذیرترین اقشار اجتماعی هستند و همیشه در معرض تعرض افراد گوناگون- خواه در خانواده یا اجتماع- قرار می گرفته‌اند.

پدیده کودک‌آزاری ناشی از علل گوناگونی چون ناآگاهی و ناآشنایی افراد نسبت به حقوق کودک، فقر، اعتیاد، طلاق، مشکلات روانی آزارگران کودک ، مشکلات خانوادگی و بیماری‌های مزمن و غیر قابل درمان در کودکان است.

کودک آزری طیف گسترده ای دارد و در جوامع مختلف دارای شدت و ضعف است. در مجموع کودک آزاری به طرق مختلف از جمله کار و استثمار کودکان، ایذای کودکان توسط والدین خود یا ناپدری، نامادری، نابرادری و ناخواهری، تجاوز جنسی به کودکان، تبعیض در خانواده به صورت تبعیض بین دو جنس یا تبعیض بین فرزندان از یک جنس، نظام آموزشی ناکارآمد و … ظهور می یابد.

هدف پژوهش

هدف کلی این پژوهش بررسی پدیده کودک آزاری، علل و انواع آن می باشد.

به نظر می رسد با پرداختن به مسئله کودک آزاری، بتوان راه‌کارهایی برای پیش‌گیری از کودک آزاری، شناخت کودکان و خانواده در معرض خطر را پیشنهاد کرد. تا شاید از این طریق بتوان خدماتی را به قربانیان این پدیده ارائه داد.

 

ضرورت و اهمیت پژوهش

 کودک آزاری یکی از آسیب‌های اجتماعی است که به علت ویژگی‌‌های تأثیرگذار آن، نیاز به بررسی و برنامه ریزی مناسب به منظور پیش‌گیری و کمک به رفع یا کاهش آن به شدت احساس می شود. پاسخ به این نیاز به عنوان یکی از ضروریات رشد و پرورش نسلی سالم و شاداب و به تبع آن جامعه ای توانمند و توسعه یافته است.

متأسفانه در جامعه ما مسئله “کودک آزاری” دارای سابقه ای طولانی است و به تدریج نیز شدت می یابد این موضوع ضرورت طرح و توجه به مشکل، چاره اندیشی و تدبیر برای مواجهه با آن را اجتناب ناپذیر می کند.

با در نظر گرفتن ویژگی ‌های کودک آزاری در کشور ما از قبیل گسترش و پیچیده بودن علل این مسأله، همچنین به دلیل آثار زیان بار این پدیده و کبود آمار و ارقام در این زمینه و دست آخر وجود نداشتن یک سازمان برای اطلاع رسانی موارد کودک آزاری، هر اقدامی که در راه شناخت و کاهش کودک آزاری انجام گیرد، گامی در جهت کمک به حفظ سلامت و امنیت کودکان جامعه است.

 

تعریف ها:

پیمان نامه حقوق کودک از حق سلامت جسم و شخصیت کودکان حمایت می کند و دولتها را به حمایت از کودکان در برابر خشونت‌های جسمی و روانی، بهره کشی جنسی، بدرفتاری، تنبیهات غیر انسانی و توهین آمیز و سایر انواع سوء استفاده از کودکان متعهد می کند.

صدماتی که به کودکان آزار دیده وارد می شود سالانه موجب مرگ تعداد زیادی کودک در جهان می شود. همچنین بسیاری از کودکان آزار دیده در آینده دچار اختلالات روانی خواهند شد و عده ای نیز به دلیل صدمات فیزیکی دچار ضعف و ناتوانی و معلولیت می شوند.

کودک[۱]:طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی:کودک ، هر انسان کمتر از ۱۸ سال است مگر این‌که طبق قانون قابل اعمال در مورد کودک، سن قانونی کمتر تعیین شده باشد. (موسوی و همکاران،۱۳۸۰) طبق قوانین ایران، صغیر یا کودک کسی است که بالغ و رشید نشده است.

بلوغ در اصطلاح فقهی زمانی است که قوای جسمی صغیر نمو نموده و آماده توالدو تناسل می گردد. بلوغ به یکی از سه امر شناخته می شود:

۱-روئیدن مو‌های خشن بر پشت آلت تناسلی

۲-خروج منی

۳-سن، تبصره:یک ماده ۱۲۱۰ قانون مدنی، سن بلوغ در پسر ۱۵ سال تمام قمری و در دختر ۹ سال تمام قمری است.

رشد:شرط دوم برای ختم و پایان یافتن صغر، رشد است. رشد در لغت به معنی هدایت است و آن حالتی است در انسان که مانع تضییع مال و صرف آن در راه‌های غیر عقلانی می شود. رشد در اثر نمو قوای دماغی در شخص ایجاد می شود.

متأسفانه سن در مسائل مختلف حقوقی و سیاسی ایران یکسان نمی باشد و به عبارت دیگر دوران کودکی برای هر امری در زمانی خاص پایان می یابد:

الف)در مورد ازدواج پایان کودکی همان بلوغ، یعنی در دختر ۹ سال تمام قمری و در پسر ۱۵ سال تمام قمری می باشد.

ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی:“ نکاح قبل از بلوغ ممنوع است”

تبصره:عقد نکاح قبل از بلوغ با اجازه ولی صحیح است به شرط رعایت مصلحت مولی علیه”

ب)در مورد مسؤولیت کیفری و حقوقی پایان کودکی مقارن سن بلوغ است. بنابراین اگر دختر ۱۰ ساله ای مرتکب جرمی شود با وی عیناً مانند فرد کبیر و بزرگسال برخورد می شود.

ج)در مورد مسائل کارگری، پایان کودکی در دختر و پسر بطور یکسان ۱۵ سالگی است.

طبق ماده ۱۶ قانون کار:“به کار گماردن اطفال کمتر از ۱۵ سال ممنوع است”

د)در مورد حقوق سیاسی و شرکت در انتخابات، دوران کودکی، در دختر و پسر یکسان بوده و با ورود به سن ۱۶ سالگی پایان می پذیرد.

ه)در استخدام دولتی، پایان کودکی ۱۸ سالگی است.

ماده ۱۴ قانون استخدام کشوری: شرط ورود به خدمت رسمی، داشتن حداقل ۱۸ سال تمام و نداشتن بیش از ۴۰ سال تمام است.

و)از جهت صدور گذرنامه، پایان کودکی ۱۸ سال تمام است و قبل از رسیدن به آن، طبق ماده ۱۸ گذرنامه مصوب سال ۵۱، صدور گذرنامه منوط به موافقت کتبی ولی یا قیم می باشد.

ر)در مورد اخذ گواهینامه برای وسایل نقلیه موتوری، پایان کودکی ۱۸ سالگی است.

د)در مورد استفاده از حقوق مستمری، دوران کودکی می تواند تا ۲۰ سالگی هم افزایش یابد.(عبادی،۶۹)

بزرگسال[۲]:فردی است که حداقل ۵ سال ازکودک یا نوجوان بزرگتر باشد.

خشونت:عبارت است از هرگونه رفتار عمدی بین افراد که احتمال آسیب جسمی یا روانی را به همراه داشته باشد.

خشونت در خانواده:هرگونه رفتار غیرطبیعی که منجر به آزار رساندن به خود و دیگران شود(آزار جسمی، جنسی، روانی و عاطفی) این خشونت در خانواده نسبت به کودکان، همسر و سالمندان صورت می گیرد. (موسوی و همکاران ۸۰)

کودک آزاری[۳]:طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی[۴]کودک آزاری و بدرفتاری با کودک شامل هرگونه بدرفتاری جسمی، عاطفی، جنسی، بی توجهی یا غفلت، بهره کشی اقتصادی یا انواع بهره کشی به وسیله کسانی است که در مقام مسئولیت، اعتماد و یا قدرت قرار دارند. (موسوی و همکاران، ۱۳۸۰)

“قانون دادگاه خانواده ایالت نیویورک(۱۹۷۶)کودک آزاری را این گونه تعریف می کند: شرایطی که موجب می شود، والدین یا سایر افرادی که به طور قانونی مسؤولیت تأمین سلامت و رفاه یک کودک زیر ۱۸ سال را به عهده دارند، یا خود اقدام به کودک آزاری کنند یا به دیگران اجازه دهند، وی را مورد آزار و اذیت قرار دهند.

 “کودک آزاری پدیده ای است، نسبی که در فرهنگ‌های گوناگون مفهوم آن متفاوت است. به طوری که برخی از جنبه ‌های بد رفتاری نسبت به کودک که در بعضی از فرهنگها امری طبیعی است، در نگرش مردمانی با فرهنگ دیگر می‌تواند، نوعی کودک آزاری تلقی شود.(علی رضا کاهانی)

“موضوع کودک آزاری فوراً ضرب و شتم را به ذهن شنونده متبادر می سازد. اما پدیده کودک آزاری طیف بسیار وسیع تر و عمده تری از ضرب و شتم و تنبیهات فیزیکی را در بر می گیرد.

تبعیض میان دو جنس یا بین بچه ها به دلایل گوناگون در خانواده و مدرسه نیز از موارد کودک آزاری است. در مجموع، هرجایی که کودک نتواند از امکانات شایسته رشد خود برخوردار باشد، به طور ضمنی مورد کودک آزاری قرار گرفته است. این پدیده از تبعیض‌ها و بی عدالتی ‌های ضمنی آغاز و به کشتن فرزند خاتمه می یابد”(شیوا دولت آبادی)

“کودک آزاری یا بدرفتاری با کودکان از دیدگاه روان شناسی، رفتاری است که به نوعی موجب آزار جسمی، ذهنی، عاطفی و روانی کودک می گردد و به رشد و سلامت او آسیب می رساند. سوء استفاده از کودکان به هر شکل، استثمار کودکان در هر زمینه و بی توجهی به کودکان به هر صورت، کودک آزاری محسوب می شود.(فاطمه قاسم زاده)

“هر نوع کوتاهی و غفلت یا ارتکاب هر نوع عملی که به نحوی به بهداشت و سلامت روانی کودک آسیب برساند یا در آن خدشه وارد کند و مانع از رشد بهنجار وی شود، کودک آزاری قلمدادمی شود”(پور ناجی ۱۳۷۸)

“اصولاً هر چیزی که به اقتضای سن و موفقیت کودک باعث محدودیت شود و او را از انجام فعالیتها باز دارد. کودک آزاری است و یا می توان گفت هرگاه در انجام کاری حقوق انسانی رعایت نشود و محدودیت قانونمندی وجود نداشته باشد. کودک آزاری است . کودک آزری یک فرآیند است که بیشتر به کتک و تنبیه کلامی و آزار روانی – اجتماعی محدود می شود. عدم اطلاع رسانی به کودکان، سکنی گزیدن آنها در محیطی که شهرداری به فکر محیط زیست و فضای بازی آن نباشد. محور نمره گرایی در نظام آموزش و پرورش و حتی آموزش عالی و ترساندن نوعی کودک آزاری است. اما ما عادت نداریم تا در این رابطه فکر کنیم . بلکه تنها به مواردی شامل آسیب جسمی رساندن و محدود کردن در یک اتاق ، کودک آزاری می گوییم”

به طور کلی در تعریف و اطلاق کودک آزاری باید ارزش‌‌های فرهنگی و آداب و رسوم ملت آن را در نظر گرفت. کودک آزاری بسته به نوع فرهنگ و میزان تحصیلات و نیز وضعیت اقتصادی خانواده ها، تعاریف متنوع و گسترده ای دارد. در کشوری مثل ایران اگر پدری به فرزندش سیلی بزند، این امر در حیطه کودک آزاری قرار نمی گیرد. از اختیارات پدر، مادر، معلم و … این است که در مورد کودک تنبیه بدنی را در حد متعارف انجام دهند و قانون نیز از آنها حمایت می کند. ولی در این خصوص حتی در خود کشور و در فرهنگ‌‌های مختلف تعریف ‌های آن متفاوت است؛ ممکن است بچه ای نداشتن بعضی تسهیلات زندگی و وسایل بازی را نوعی آزار بداند و آزرده شود؛ اما کودکان دیگری در همین مملکت وجود دارند که به تکه ای نان و لباسی مندرس رضایت دارند و با کوچکترین محبتی که به آنها می شود، سپاس‌گذار خواهند بود و اصلاً آزاری را حس نمی کنند.(ارش،۸۲)

 

روش‌های اعمال خشونت:

خشونت ممکن است از بیرون خانواده و یا درون خانواده صورت گیرد. همچنین خشونت در درون خانواده ممکن است از سوی والدین، خواهر و برادر بزرگتر، بستگان، مراقب یا پرستار کودک اعمال شود ولی تحقیقات انجام شده در کشور‌های آمریکا، کانادا و انگلستان نشان می دهد که بیشترین موارد آزار و اذیت کودکان از سوی والدین صورت گرفته است.

کودک آزاری ممکن است گاهی منجر به قتل کودکان شود که طیف کمی را شامل می شود و یا ممکن است به‌صورت حاد و بحرانی همانند آزار جسمی که‌ گروه بیشتری از کودکان درگیر آن هستند، دیده شود.

خشونت می تواند، به صورت مستقیم (مانند کتک زدن) و یا غیر مستقیم (بی توجهی و سهل انگاری) اعمال شود. معمولا یکی از والدین به عنوان آزار دهنده فعال[۵] عمل می کند یعنی مستقیماً اقدام به اعمال خشونت علیه کودک می نماید و والد دیگر نظاره گر اعمال خشونت است هیچ گونه دفاعی از او به عمل نمی آورد و یا غافل از آن چیزی است که بر کودک می گذرد. در این موارد چنین والدی آزار دهنده منفعل[۶] یا غیر فعال محسوب می شود و در کشور‌های توسعه یافته مستوجب مجازات قانونی  می باشد.

در کودک آزاری جسمی خشونت عموما به وسیله دست صورت می‌گیرد که از جمله آنها سیلی زدن ، نیشگون گرفتن، پرتاب کردن، فشردن و تکان دادن می‌باشد. سایر روش‌ها شامل شلاق زدن، سوزاندن، استفاده از آتش سیگار و گاز گرفتن و … می باشد. اعمال خشونت روانی به صورت توهین و تحقیر، رفتار‌های انظباطی سرکوب‌گرانه، دشنام دادن ، انتظار بیش از حد از کودک و نامتناسب با سن او، ترساندن مکرر کودک از تنبیه بدنی، رفتار‌های انفجاری و غیر قابل پیش بینی علیه کودک و اعمال خشونت علیه همسر در برابر چشمان کودک می باشد.

کودک آزاری یک مسأله فرهنگی- اجتماعی- پزشکی است و معمولاً چندین عامل مشترکاً در بروز آن نقش دارند. در کودک آزاری خارج از خانواده عواملی مانند سیستم اقتصادی، حکومتی، آداب و رسوم و نگرش‌های فرهنگی و مذهبی جامعه و هم چنین جنگ نقش دارند.

خشونت در خانواده می تواند علیه همسر، سالمندان، و کودکان اعمال شود ولی بیشترین موارد خشونت علیه کودکان بوده است. در حالی که کودکان بسیار آسیب پذیر هستند و قدرت دفاع از خود را ندارند و بیش از هر قشری نیاز به محافظت در برابر خشونت‌های جسمی و روانی روزمره در خانه و جامعه دارند.

تحقیقات کشور‌های پیشرفته نشان می دهد که کودکان بیشتر از هر جایی در میان خانواده در معرض خشونت و بدرفتاری قرار دارند. در حقیقت احتمال این‌که کودکان توسط اعضای خانواده به قتل برسند، مورد حمله و آزار جنسی قرار گیرندو یا محکوم به تحمل عادات سنتی زیان‌بار و خشونت روانی گردند بسیار بیشتر از آن است که بیگانگان کودکان را در معرض این خطرات قرار دهند.

نتایج آماری در سال‌های ۱۹۹۰ در انگلستان، آمریکا، کانادا و استرالیا نشان می دهد که بیشتر قتل‌‌های کودکان به وسیله والدین صورت گرفته است.

خشونت بیرون از خانواده نظیر درگیری کودک در برخورد‌های مسلحانه، خشونت‌های اجتماعی، آدم ربائی، سوء استفاده جنسی سازمان یافته همانند روسپی‌گری و تهیه تصاویر نامناسب از کودکان و یا خشونت علیه کودکان توسط سازمانها و نهاد‌های اجتماعی و کارفرمایان به صورت تنبیه بدنی، محدودیت ‌های جسمی، زندان انفرادی و یا سایر اشکال منزوی کردن، اجبار به پوشیدن لباس مشخص، محدودیتها و یا منع تماس با اعضاء خانواده، دشنام، سرکوفت و نیشخند می باشند. همچنین با توجه به شرایط ویژه کودکان خیابانی پیش بینی می شود که این کودکان بیشتر از سایرین تحت آزار و اذیت قرار می گیرند.

تاریخچه:

از آغاز حیات همیشه قوی بر ضعیف سلطه داشته است. این ضعیف گاه انسان بود، در برابر قهر طبیعت و موجودات درنده؛ گاه نوع بشر بود که در برابر بشر ضعیف قد علم می کرد.

به هر حال سلسله مراتب قدرت همواره در طول تاریخ در تمام جوامع وجود داشته و سبب تبعیض میان صاحبان قدرت و فرمان‌بران می شده است.

اعمال قدرت حاکم به رعیت، مرد به عنوان همسر- به زن، والدین به کودک و … همگی ناشی از “ شیء” پنداشتن موجود ضعیف تر توسط فرد قوی تر است.

شیء پنداری، احساسی است که ریشه در غریزه تملک و تعلق به خود دارد.

والدینی که به خود این اجازه را می دهند تا با کودکانشان به جرم آنکه متعلق به آنها است، هرگونه می خواهند رفتار کنند، کودک را مانند اشیاء و لوازم شخصی خود و نه موجودی مستقل فرض می کنند.

هرچه به گذشته برگردیم، حاکمیت چنین طرز تفکری را پر رنگ تر می بینیم. در این میان توجه به کودک و حقوق او و شناخت مفهوم کودک آزاری به کمتر از ۱۵۰ سال قبل باز می گردد.

بر اساس شواهدی که موجود است، تا قبل از قرن ۱۷ به کودک همانند یک فرد بزرگسال نگریسته می شد. لباس کودکان همانند لباس بزرگسالان بود و از آنها انتظار می رفت که مانند افراد بزرگسال رفتار کنند. هیچ گونه ادبیات خاص و سرگرمی برای آنها وجود نداشت.

صفحات تاریخ پر است از وقایع دردآور و حزن انگیز در مورد بدرفتاری و قتل کودکان، چنان‌چه در روم‌قدیم کشتن فرزندان، حق قانونی والدین بود. رومیان معتقد بودند، نوزادانی که شکل اندازه سرشان غیر عادی است یا آنهایی که بیش از اندازه گریه می کنند، نباید زنده بمانند.(پورناجی، ۷۸)

تاریخ گذشته پر است از رویدادهایی که در آن کودکان را قربانی خدایان و بت‌ها می کردند. پلوتارک [۷]چگونگی قربانی کردن کودکان در مقابل بت‌ها را در میان کارتاژها چنین توصیف می کند:

با شور و شوق و علاقه و با خیال آرام، کودکان خود را در مقابل بت‌ها قربانی می کردند و آنان که از خود فرزندی نداشتندکودکان فقرا را می خریدند و در مقابل بت‌ها سر از تنشان جدا می کردند. در اثنای قربانی کردن، والدین کودکان نیز بدون ریختن قطره اشکی یا ابراز شکایتی شاهد ماجرا بودند. اگر برخی از والدین نیز شکایت می کردند باید توبه می کردند و از گناه خویش عذر می‌خواستند. اما در هر صورت کودکانشان قربانی می شدند. تمام محوطه معبد مملو از صدای طبلها و شیپورها می شد و اگر هم کسی ناله ای می کرد هرگز به گوش دیگران نمی رسید.

در بین چینی ها فروش دختران مرسوم بود.

در قرن سیزدهم میلادی، سزار فردریک دوم به مادران و والدین رضاعی دستور داد که کودکان تحت مراقبت خویش را فقط غذا بدهند و شستشو کنند ، ولی حق هیچ گونه مهر ورزیدن و صحبت و بازی کردن با آنان را ندارند. او می‌خواست کودکان زبان یاد نگیرند تا وقتی که بزرگ شدند، هر دسته از آنان را با یک زبان (یونانی، لاتین، عربی و زبان مادری) آشنا کند. این کار موجب شد که این کودکان به دلیل عدم ارتباط اجتماعی و زبانی و در نتیجه عدم رشد روانی از بین رفتند؛ زیرا نیاز اساسی آنان به محبت مادری و روابط انسانی برآورده نشده بود. (سیف و همکاران،۸۰)

انقلاب صنعتی مسیرهای دیگری را برای بهره کشی کودکان فراهم آورد. نیاز به کارگران صنعتی ارزان، منابع جدیدی از کارگران را می طلبید و کودکان نقش صنعتی خود را از پنج سالگی آغاز می کردند.

کودکان در محیط‌های خفقان آور سرد و کثیف، ۱۶ ساعت در روز کار می‌کردند، گرسنگی می کشیدند، کتک می خوردند و غالباً برای جلوگیری از فرارشان به ماشین ها زنجیر می شدند و اغلب آنان از سوء تعذیه، قرار گرفتن در معرض آلودگی یا در نتیجه کتک‌‌های بی رحمانه می مردند.

 

کودک آزاری در عصر جدید:

---