عنوان :

پایان نامه بررسی خسران و آثار آن در قرآن

تعداد صفحات :۱۱۷

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

نگارنده در این تحقیق می کوشد تا با بررسی آیات مربوط به خسران در حد توان خود ، تصویری جامع از این موضوع در دیدگاه قرآن ارائه کند .

پایان نامه کارشناسی با عنوان «عوامل و پیامدهای خسران در آیینه قرآن و حدیث» که در هشت بخش تنظیم شده است:

بخش اول:کلیاتی در باب خسران

بخش دوم:حوزه های خسران

بخش سوم:تعابیر گوناگون خسران در قرآن کریم

بخش چهارم: شناخت خاسرین و ویژگیهای آنان

بخش پنجم:عوامل خسران از دیدگاه قرآن

بخش ششم: آثار و نتایج خسران

بخش هفتم:زمان بروز و ظهور خسران

بخش هشتم:راه های جلوگیری از خسر

 و همچنین در کتاب «حدیث هدایت» از علی لطفی که  در باب اول به بررسی معنای خسران و زیانکاران واقعی می پردازد.

نتایج: ۱- همه انسانها در خسران و زیانکاری نیستند و خداوند در سوره عصر مومنانی که عمل صالح انجام می دهد و تواصی به حث و صبر می کنند را استثناء می کند .

۱-    کافران ، مشرکان و تکذیب کنندگان آیات و لقای الهی از مهم ترین مصادیق خسران هستند .

۲-  قرآن خاسران را این گونه معرفی می کند ، که آنها کسانی هستند که نه تنها سرمایه وجودی خویش را از دست داده اند بلکه به اهلشان هم زیان و خسارت وارد کرده اند و از آن با تعبیر «زیان آشکار » یاد می کند .

۳-    در قرآن عوامل بسیاری زیادی را برای خسران بیان می کند ، مانند : کفر و شرک به خدا ، ظلم کردن ، تکذیب و انکار آیات خدا و پسامبرانش و لقای الهی و پوشاندن نفس با گناهان و ۰۰۰

۴-  سوره عصر با بیانی کوتاه ، بهترین راهکارها برای جلوگیری از خسران زدگی ارائه می کند که عبارتند از : ۱- ایمان آوردن ۲- عمل شایسته انجام دادن ۳- سفارش به حق ۴- سفارش به صبر

۵-    از آثار خسران در دنیا می توان به حبط اعمال ، حسرت کشیدن و مغلوب شدن و نازل شدن عذال الهی و ۰۰۰ اشاره کرد .

۶-  از آثار اخروی خسران می توان به حبط اعمال ، جایگاه جاودانه در جهنم ، آتش فراگیر که سر تا پای آنها را فرا می گیرد ، بر دوش کشیدن بار سنگین گناهان و حسرت کشیدن و زشت و بد منظر بودن و ۰۰۰ اشاره کرد .

واژه های کلیدی: سوره عصر، خسران، دنیا، آخرت، قرآن

 فهرست مطالب

فصل اول:طرح تحقیق       ۴
مقدمه         ۵
اهمیت و ضرورت بحث      ۶
پیشینه تحقیق       ۷
اهداف تحقیق       ۸
سوالهای تحقیق        ۹
فرضیه ها       ۹
روش تحقیق       ۱۰
فصل دوم:یافته های تحقیق        ۱۱
بخش اول:تعریف خسران،ویژگیها و مصادیق آن   ۱۲
الف)بررسی معنای لغوی واژه خسران     ۱۲
ب) مصادیق خسران      ۱۷
ج)ویژگیهای خاسرین      ۲۲
بخش دوم:عوامل خسران و راههای جلوگیری از آن   ۳۵
الف)عوامل خسران      ۳۵
۱-تکذیب و انکار    ۳۵
۲- کفر        ۴۴
۳-باز داشتن مردم از راه خدا     ۵۲
۴-ظلم کردن      ۵۴
۵-شرک ورزیدن به خدا     ۵۵
۶-پذیرش ولایت شیطان     ۵۷
۷-دروغ و افتراء به خداوند    ۶۲
۸-آلوده کردن نفس و اطاعت از آن   ۶۲
۹-باطل اندیشی و باطل کاری     ۶۴
۱۰- شکستن پیمانها    ۶۷
۱۱- قطع پیوندها    ۶۶
۱۲- فساد در زمین    ۶۶
۱۳-سوء ظن داشتن بخدا     ۶۶
۱۴-مشغول شدن به دنیا و غفلت از یاد خدا    ۷۰
۱۵- فرو رفتن در فسادو بهره برداری از امکانات مادی در مسیر گناهان        ۷۲
۱۶-عملکرد ضعیف در مسولیت   ۷۳
۱۷- درخواست بدون علم     ۷۴
ب:راههای جلوگیری از خسران:     ۷۷
۱-ایمان آوردن      ۷۹
۲- انجام اعمال شایسته     ۸۱
۳-سفارش کردن به حق     ۸۲
۴- سفارش کردن به صبر     ۸۳
۵- تزکیه نفس      ۸۴
۶-هدایت ویژه الهی    ۸۶
۷- تسلیم در برابر خدا    ۸۶
بخش سوم:آثار و نتایج خسران:    ۸۷
الف)آثار خسران در دنیا    ۸۷
۱-حسرت کشیدن و مغلوب شدن   ۸۷
۲- حبط اعمال      ۸۹
۳- ندامت و پشمیانی    ۹۰
۴- نازل شدن عذاب الهی     ۹۱
۵- گرفتار همنشین بد شدن در دنیا   ۹۳
ب) آثار خسران در آخرت:    ۹۴
۱- ورود به جهنم    ۹۵
۲- عذاب شدید      ۹۵
۳- خلود در جهنم    ۹۷
۴- خوار و ذلیل بودن در آتش جهنم   ۹۸
۵- فریادهای آنها را پاسخی نیست   ۹۹
۶- بر دوش کشیدن بار سنگین گناهان   ۱۰۰
۷- دچار حسرت گردیدن     ۱۰۱
۸- زشت و بد منظر شدن     ۱۰۲
۹- درخواست شفاعت و بازگشت به دنیا    ۱۰۳
۱۰- نابود شدن خدایان و سخنان دروغین آنها ۱۰۴
۱۱- نهایت دوری از رحمت خداوند   ۱۰۵
۱۲- حبط اعمال    ۱۰۶
نتیجه گیری       ۱۰۹
فهرست منابع ومآخذ       ۱۱۰

فهرست منابع و مآخذ:

۱- قرآن،ترجمه فولادوند محمد مهدی دار القرآن الکریم تهران ۱۴۱۵ ق چاپ اول

۲- نهج البلاغه،انتشارات شاکر،قم،۱۳۸۶ ش،چهارم،(امیر المومنین علی علیه السلام)سید رضی،ترجمه محمد دشتی

۳- اخلاق از دیدگاه قرآن و چهارده معصوم علیهم السلام راز توکل مشهد ۱۳۸۳ ش اول احمد امیری پور

۴- اخلاق در نهج البلاغه موسسه تحقیقاتی و انتشاراتی فیض کاشانی بی جا ۱۳۷۶ ش اول سید کاظم ارفع

۵- ارشاد الاذهان الی تفسیر القرآن دار التعارف للمطبوعات بیروت ۱۴۱۹ ق اول سید محمود آلوسی

۶- از مفاهیم قرآن راه کمال بی جا ۱۳۸۵ ش دوم مصطفی اسرار

۷- اصول کافی اسوه قم ۱۳۷۵ ش سوم ترجمه کمره ای کتابفروشی علمیه اسلام تهران بی تا اول ترجمه مصطفوی

۸- اطیب البیان فی تفسیر القرآن،اسلام،تهران،۱۳۸۷ ش دوم سید عبدالحسین طیب

۹- الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل مدرسه امام علی بن ابی طالب قم ۱۴۲۱ ق اول ناصر مکارم شیرازی

۱۰- ایمان و کفر ترجمه ایمان و کفر بحار الانوار انتشارات  عطارد تهران ۱۳۷۸ ش اول عزیز الله عطاردی

۱۱- بحار الانوار ترجمه جلد ۶۷و ۶۸ کتابخانه مسجد ولی عصر تهران بی تا اول سید ابوالحسن موسوی همدانی

۱۲- بحرالمحیط فی التفسیر،دار الفکر،بیروت،۱۴۲۰ ق،ابوحیان محمد بن یوسف اندلسی

۱۳-برگزیده تفسیر نمونه دراالکتب الاسلامیه تهران ۱۳۸۲ ش سیزدهم احمد علی بابایی

۱۴- به سوی او موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی قم ۱۳۸۲ ش اول محمد تقی مصباح یزدی

۱۵- تفسیر ابن عربی دار احیاء التراث العربی بیروت ۱۴۲۲ ق اول ابوعبدالله محیی الدین محمد ابن عربی

۱۶- تفسیر اثنا عشری میقات تهران ۱۳۶۳ ش اول حسین بن احمد حسینی شاه عبدالعظیمی

۱۷- تفسیر احسن الحدیث بنیاد بعثت بی جا ۱۳۷۷ ش سوم سید علی اکبر قرشی

۱۸- تفسیر آسان اسلامیه تهران ۱۳۹۸ ق اول محمد جواد نجفی خمینی

۱۹- تفسیر انوار درخشان  کتابفروشی لطفی تهران ۱۴۰۴ ق سید محمد حسین همدانی

۲۰- تفسیر بحرالعلوم بی نا بی جا بی تا نصر بن محمد بن احمد سمرقندی

۲۱- تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده  مرکز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام نور تهران ۱۳۷۲ ش اول سلطان محمد گنابادی مترجم خانی رضا حشمت الله ریاضی

۲۲- تفسیر پرتوی از قرآن شرکت سهامی انتشار تهران ۱۳۶۲ ش چهارم سید محمود طالقانی

۲۳- التبیان فی تفسیر القرآن  داراحیاء التراث العربی بیروت بی تا محمدبن حسن طوسی

۲۴- تبیین القرآن  دار العلوم بیروت ۱۴۲۳ ق دوم سید محمد حسینی شیرازی

۲۵- تحف العقول عن آل الرسول آل علی علیه السلام بی جا ۱۳۸۲ ش اول ابو محمد حرانی

 ۲۶- التحقیق فی کلمات القرآن الکریم  وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تهران ۱۳۷۴ ش اول حسن المصطفوی

۲۷- تربیت روشها اخلاق طراحان نشر بی جا ۱۳۷۸ ش اوم علی فایضی

۲۸- تفسیر جامع،صدر،تهران،۱۳۲۶ش،ششم،سید محمد ابراهیم بروجردی

۲۹- تفسیر جوامع الجامع بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی مشهد ۱۳۷۷ ش دوم فضل بن حسن طبرسی مترجم مترجمان

۳۰- تفسیر جلاء الاذهان و جلاء الاحزان دانشگاه تهران تهران ۱۳۷۷ ش اول ابوالمحاسن حسین بن حسن جرجانی

۳۱- تفسیر خسروی اسلامیه تهران ۱۳۹۰ ق اول علی رضا میرزا خسروانی

۳۲- تفسیر روان جاوید برهان تهران ۱۳۹۸ ق سوم محمد ثقفی تهرانی

۳۳- تفسیر روح البیان  دارالفکر بیروت ۱۴۲۳ ق دوم سید محمد حسین شیرازی

۳۴- تفسیر روشن مرکز نشر کتاب تهران ۱۳۸۰ ش اول مصطفی حسن

۳۵- تفسیر رهنما کیهان تهران ۱۳۶۴ش چاپ ندارد زین العابدین رهنما

۳۶- تفسیر سور آبادی فرهنگ نشر نو تهران  ۱۳۸۰ ش اول سور آبادی ابوبکر عتیق بن محمد

۳۷- تفسیر شریف لاهیجی دفتر نشر داد تهران ۱۳۷۳ ش اول محمد بن علی شیرف لاهیجی

۳۸- تفسیر الصافی  انتشارات الصدر تهران ۱۴۱۵ ق دوم ملامحسن فیض کاشانی

۳۹- تفسیر صراط المستقیم،انصاریان،قم،۱۴۱۶ق،اول،سید حسین بروجردی

۴۰- تفسیر عاملی صدوق تهران ۱۳۶۰ ش ابراهیم عاملی

۴۱- تفسیر علیین  اسوه قم ۱۳۸۲ اول سید عباس کریمی حسینی

۴۲- تفسیر القرآن الکریم دار البلاغه للطباعه بیروت ۱۴۱۲ ق اول سید عبدالله شبر

۴۳- تفسیر القرآنی للقرآن بی نا بی جا بی تا عبد الکریم خطیب

۴۴- تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب وزارت ارشاد اسلامی تهران ۱۳۶۸ ش اول محمد بن محمد رضا قمی مشهدی

۴۵- تفسیر کوثر بی نا بی جا بی تا یعقوب جعفری

۴۶- تفسیر مفاتیح الغیب دار احیاء التراث العربی بیروت ۱۴۲۰ ق سوم ابوعبدالله محمدبن عمر فخر الدین رازی

۴۷- تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین کتابفروشی محمد حسن علمی تهران ۱۳۳۶ نوبت چاپ ندارد ملا فتح الله کاشانی

۴۸- تفسیر مواهب علیه اقبال تهران ۱۳۶۹ ش چاپ ندارد حسین بن علی کاشفی سبزواری

۴۹- تفسیر المیزان  دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم قم ۱۳۷۴ ش پنجم سید محمد حسین طباطبایی مترجم سید محمد باقر موسوی همدانی

۵۰- تفسیر نمونه  دار الکتب الاسلامیه تهران ۱۳۷۴ ش اول مکارم شیرازی ناصر

۵۱- تفسیر نور الثقلین،اسماعیلیان،قم،۱۴۱۵ ق،چهارم،عبد علی بن جمعه عروسی حویزی

۵۲- تفسیر نور مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن تهران ۱۳۸۳ ش یازدهم قرائتی محسن

۵۳- تفسیر هدایت بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی مشهد ۱۳۷۷ ش اول مترجمان

۵۴- الجدید فی تفسیر القرآن المجید دار التعارف للمطبوعات بیروت ۱۴۰۶ ق اول سبزواری نجفی محمدبن حبیب الله

۵۵- الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین مکتبه الالفین کویت ۱۴۰۷ق اول شبر سید عبد الله

۵۶- الحدیث  دفتر نشر فرهنگ اسلامی بی جا ۱۳۷۰ ش اول مرتضی فرید تنکابنی

۵۷- الحیاه،دفتر نشر فرهنگ اسلامی،تهران،۱۳۸۰ ش،مکرر،احمد آرام.

۵۸- روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم دار الکتب العلمیه بیروت ۱۴۱۵ ق اول سید محمود آلوسی

۵۹- روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی مشهد ۱۴۰۸ ق حسین بن علی ابوالفتوح رازی

۶۰- شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه  بنیاد پژوهشهای اسلامی مشهد ۱۳۸۱ ش اوم جعفر شریعتمداری

۶۱- طرائف الحکم یا اندرزهای ممتاز کتابخانه صدوق تهران ۱۳۶۲ ش سوم میرزا احمد آشتیانی

۶۲- فرهنگ المعجم الوسیط انتشارات اسلامی تهران ۱۳۸۱ ش اول ابراهیم انیس ودیگران

۶۳- قاموس قرآن دار الکتب الاسلامیه تهران ۱۳۸۱ ش نهم سید علی اکبر قرشی

۶۴- قلب سلیم دارالکتب الاسلامیه تهران ۱۳۷۰ ش یازدهم سید عبد الحسین دستغیب شیرازی

۶۵- کشف الاسرار و عده الابرار امیر کبیر  تهران ۱۳۷۱ ش پنجم احمد بن ابی سعد رشید الدین میبدی

۶۶- لسان العرب دار صادر بیروت ۱۴۱۴ ق سوم محمد بن مکرم ابن منظور

۶۷- مجمع البیان فی تفسیر القرآن ،فراهانی تهران ۱۳۶۰ اول فضل بن حسن طبرسی  ترجمه مترجمان

۶۸-______________ ناصر خسرو تهران ۱۳۷۲ش سوم فضل بن حسن طبرسی

۶۹- مخزن العرفان در تفسیر قرآن نهضت زنان مسلمان بی جا ۱۳۶۱ ش سیده نصرت امین بانوی اصفهانی

۷۰- معجم مقاییس اللغه مرکز نشر مکتب الاعلام السلامی قم ۱۴۰۴ ق ابوالحسین احمدبن فارس بن زکریا

۷۱- معراج السعاده دهقان بی جا بی تا ملا احمد نراقی

۷۲- المفردات فی غریب القرآن رضوی مشهد ۱۳۷۵ ش ذوم ابوالقاسم حسین بن محمدبن فضل معروف به راغب اصفهانی مترجم سید غلامرضا خسروی حسینی

۷۳- منتخب الغرر انتشارات مفید بی جا ۱۳۸۷ ش دوم فضل الله کمپانی

۷۴- الموسوعه القرآنیه  موسسه سجل العرب بی جا ۱۴۰۵ ق ابراهیم آبیاری

۷۵- النجاه من الذنوب نشر الهادی قم ۱۴۱۶ ق اول حسین شاکری

۷۶- نهج الخطابه کتابخانه صدر تهران ۱۳۷۴ ش دوم علم الهدی خراسانی

۷۷- نهج الفصاحه فرایض قم ۱۳۸۵ ش اول ابوالقاسم پاینده

۷۸- وجوه القرآن مجمع البحوث الاسلامیه مشهد ۱۳۸۰ ش اول اسماعیل بن احمد میری نیشابوری

مقدمه:

حمد و سپاس خدایی را سزاست که انسان را از خاک آفرید و در او از روح خود دمید ، سپس خود را بر آفریدن او ستود و ملائکه را به سجده بر او امر کرد و بیان کرد که انسان را به هدف عبادت آفرید و او را خلیفه خود در زمین قرار داد .

و درود بر پیامبران الهی که پیوسته برای هدایت انسان مأمور گشتند و او را به نعیم بهشتی بشارت و از عذاب الهی ترساندند .

و درود بر پیامبر خاتم که اشرف پیامبران اوست و درود بر کتاب هدایت الهی قرآن که در بردارنده رطب و یابس است .

انسان طالب هدایت و سعادت ابدی باشد راهی ندارد جزء اینکه پناه ببرد به قرآن مجید که کلام خدای عزیز عالم است و دستورات قرآن مجید را به کار ببندد . زیرا عمیق ترین و زیباترین و فصیح ترین کلام ، کلام خداست و قرآن که معجزء باقی پیغمبر است برای هدایت خلق آمده و تا قیامت کلامی به زیبایی قرآن نخواهد آمد .

اما در راه هدایت ، همواره رهزنانی بوده اند که انسان را از صراط مستقیم بازداشته اند و او را به خسران و زیانکاری کشانده اند و باعث شده اند او تمام سرمایه های وجودی خود را برای حرکتی بی انتها به سوی کمال از دست بدهد .

در آیات متعددی از قرآن کریم به موضوع خسران و مطالب مربوط به آن پرداخته شده است .

نگارنده در این تحقیق می کوشد تا با بررسی آیات مربوط به خسران در حد توان خود ، تصویری جامع از این موضوع در دیدگاه قرآن ارائه کند .

تلاش شده است در توضیح آیات از تفاسیر گوناگون استفاده شود و البته از این نکته غفلت نشده است که  تحقیق صرفا به محلی برای نقل اختلافات تبدیل نشود . همچنین در مواردی از کتب اخلاقی استفاده شده است .

اهمیت و ضرورت بحث:

با نگاهی اجمالی به سوره عصر می فهمیم که قرآن همه انسان ها را در خسران و زیانکاری اعلام کرده و در این میان جماعتی که ایمان آورده اند و عمل صالح انجام می دهند و تواصی به حق و صبر دارند،از آن مستثنی شده اند.

لذا این خود دلیلی است بر اهمیت و ضرورت مطلب که برای این جانب انگیزه ای گردید که به بررسی و تحقیق در موضوع خسران و آثار آن در قرآن بپردازم.

در این تحقیق مفهوم خسران و مصادیق و ویژگی های آن را مورد بررسی قرار داده و عوامل آن را با استفاده از آیات قرآنی بیان کرده ام و همچنین راهکارهای قرآنی از ابتلا به خسران  آورده شده تا از نتایج سوء آن در دنیا و آخرت مصون مانده و به رشد و سعادت واقعی برسیم.

 سوالهای تحقیق:

 سوالهای  اصلی:

۱-آیا از منظر قرآن کریم رابطه ای میان اعمال افراد و خسران وجود دارد؟

۲- آیا از منظر قرآن کریم تفاوتی بین خسران و حبط اعمال وجود دارد؟

سوالهای فرعی:

۱-   ویژگی های خاسرین در قرآن چیست؟

۲-   مصادیق خسران در قرآن چه مواردی است؟

۳-   آیات قرآن چه عوامل را برای خسران نام می برد؟

۴-   قرآن چه راهکارهایی برای پیشگیری از ابتلا به خسران ارائه می دهد؟

۵-   آثار دنیوی خسران چیست؟

۶-   آثار اخروی خسران چیست؟

فرضیه ها:

۱-     از منظر قرآن خسران تحت تاثیر اعمال  و رفتار بد انسان شکل می گیرد.

۲-     از منظر قرآن گر چه میان خسران و حبط اعمال رابطه وجود دارد ولی این دو مترادف نیستند.

 روش تحقیق :

روش جمع آوری اطلاعات در این تحقیق به صورت کتابخانه ای از طریق یادداشت هایی که از منابع و  ماخذ مختلف به دست آمده می باشد.

بدین صورت که ابتدا ، آیات مربوطه را مشخص نموده و از طریق تفاسیر مختلف به بررسی آیات پرداختم و روایات و احادیث مرتبط با این بحث را از بین کتب روایی استخراج  نمودم ، و از کتاب های اخلاقی نیز استفاده کردم.

بخش اول : تعریف خسران و ویژگیها و مصادیق آن:

 با نگاهی به سوره عصر درمی یابیم که قرآن کریم عموم انسانها را در خسران و زیان اعلام می نماید مگر کسانی که ایمان و عمل صالح انجام دهند و یکدیگر را به حق و صبر سفارش کنند . دنیا بازاری است که انسان در آن سرمایه عمر را از دست می دهد تا سرمایه ای به دست بیاورد و حال گروهی هستند که نه تنها سرمایه ای به دست نمی آورند بلکه سرمایه ای را هم از دست می دهند و اینها هستند که گرفتار خسران و زیان هستند . همانطور که خداوند می فرماید

پس گروهی از انسانها هستند که سرمایه های عظیم خود را به بهایی اندک می فروشند و ضلالت را به جای هدایت می خرند .

و ما در این فصل بر آنیم که با شناخت معنای دقیق خسران در قرآن ، با مصادیق آن و ویژگی های خسران در قرآن نیز آشنا شویم .

الف : بررسی معنای لغوی واژه «خسران»

در معنای اصلی «خسر» نظرات مختلفی وجود دارد و برخی برای آن چندین وجه معنایی در نظر گرفته اند.

برخی معنای اصلی خسر را به معنای ضرر و زیان ، ضد سود آورده اند .

مصطفوی در التحقیق می نویسد: «معنای اصلی در این ماده آن چیزی است که مقابل سود قرار می گیرد یعنی کم شدن در مقابل سود کردن و اما نقص و گمراهی و هلاکت و ضرر ، هر یک از این موارد گاهی بر بعضی از موارد این معنا منطبق می شوند و گاهی از آثار این معنا هستند یا از اسباب و مقدمات آن هستند ۰۰۰»[۱]

برخی معنای اصلی «خسر» را کم شدن ، کم کردن و نقصان دانسته اند .

قرشی در قاموس می نویسد : «باید دانست که خسر ، خسران و خسار  یک معنی بیشتر ندارند و آن نقصان و کم شدن است چنانکه صریح آیه «وَلَا تُخْسِرُوا الْمِیزَانَ » (رحمن / ۹) و آیه ی «وَإِذَا کَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ» (مطفضین / ۳) است و اینکه ضلالت و هلاکت را از معنای آن شمرده اند بدان جهت است که ضلالت و هلاکت یک  نوع نقصان و زیان است ».[۲]

برخی از منابع لغوی اصل ماده «خسر» را بر همین معنا گرفته اند و همین نظر را دارند . [۳]

در برخی از منابع خسران به معنای کم شدن سرمایه آمده است که گاه به انسان نسبت داده می شود و می گویند فلان کس زیان کرد و گاه به خود عمل نسبت داده می شود و می گویند تجارتش زیان کرد .

گاه واژه خسران درباره دستاوردهای زندگی یه به عبارتی دیگر درباره سرمایه های برونی مانند مال و مقام دنایی است و گاه درباره ی سرمایه های درونی یا نتایجی که از حالات نفسانی حاصل می شود مثل از دست دادن صحت و سلامتی و عقل و ایمان و ثواب . [۴]

گرچه راغب معتقد است که خسران به معنای زیان در سرمایه های درونی است نه زیان در امور دنیوی و تجارت بشری . [۵] نویسنده الموسوعه القرانیه هم همین نظر را دارد . [۶]

 در مجمع البیان ذیل آیه ۲۷ بقره «خسر» را به معنای نابودی تمام سرمایه آورده است و می نویسد : « خاسرون کسانی هستند که نفس خویش را هلاک کردند و به منزله ی کسانی هستند که سرمایه شان نابود شده است».[۷]

در المعجم الوسیط ذیل ماده «خسر» آمده است : «خسر التاجر : تاجر در تجارت خود مغبون شد و کلاه بر سرش رفت . زیان کرد در آن. خسر فلان : فلانی نابود شد . گمراه شد (خسر) الشی ء : آن چیزی کم و ناقص کرد . گویند خسر ، المیزان و الکیل : ترازو و پیمانه را کم داد و ناقص گردانید.» [۸]

و در لسان العرب آمده است : خسر به معنای نابودی است و الخسار و الخساره و الخیسری به معنای گمراهی و هلاکت است . [۹]

در وجوه القرآن برای «خسر» چندین وجه معنایی در نظر گرفته اند : غبن ، ضلال ، عقوبت و عجز و نقص

۱-  به معنای غبن یعنی زیان در آیه :« إِنَّ الْخَاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ» (شوری / ۴۵). در این آیه خاسر یعنی معجون و زیان دیده .

۲-   به معنای گمراهی و ضلال در آیه : « فَقَدْ خَسِرَ خُسْرَانًا مُّبِینًا». (نساء / ۱۱۹)

۳-  به معنای عقوبت در آیه : « لئن أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَلَتَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ » (زمر / ۶۵) و همچنین در آیه : « لَئِن لَّمْ یَرْحَمْنَا رَبُّنَا وَیَغْفِرْ لَنَا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِینَ ». (اعراف / ۱۴۹)

۴-  به معنای عجز و ناتوانی در آیه : « لَئِنْ أَکَلَهُ الذِّئْبُ وَنَحْنُ عُصْبَهٌ إِنَّا إِذًا لَّخَاسِرُونَ » (یوسف / ۱۴) در این آیه خاسرین یعنی ناتوانان .

۵-   به معنای نقص و کم بودن در آیه : « أَوْفُوا الْکَیْلَ وَلَا تَکُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِینَ » (شعراء / ۱۸۱)[۱۰]

نتیجه :

در برخی از آیات قران کریم واژه «خسران» در همان مفهوم لغوی آن بکار رفته است . یعنی به معنای نقص و کم گذاشتن است . مانند آیه : « وَأَقِیمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُوا الْمِیزَانَ  » (رحمن /۹) و یا آیه : « وَإِذَا کَالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ یُخْسِرُونَ  » (مطففین /۳)

در مورد این  آیه زجاج می گوید : یعنی در پیمانه و وزن کم می گذارند[۱۱] و یا درآیه « أَوْفُوا الْکَیْلَ وَلَا تَکُونُوا مِنَ الْمُخْسِرِینَ »(شعرا/۱۸۱) مخسر کسی است که هنگام دادن پیمانه در آن کم می گذارد و هنگامی که می خواهد بگیرد اضافه می خواهد . [۱۲]

با این حال در قرآن کریم این واژه در اغلب موارد به معنای خسران در سرمایه های درونی است یعنی به معنای از دست دادن صحت و سلامتی و عقل و ایمان و ثواب است .

و این همان است که خداوند متعال از آن به عنوان خسران مبین یعنی زیان آشکار یاد کرده است . [۱۳] که در این آیه شریفه به آن اشاره کرده است :« إِنَّ الْخَاسِرِینَ الَّذِینَ خَسِرُوا أَنفُسَهُمْ وَأَهْلِیهِمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ أَلَا ذَلِکَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِینُ » (زمر / ۱۵)

خسران در فارسی به زیان ترجمه شده است . [۱۴]

 دو واژه «خسران» و «ضرر» از نظر معنایی صد در صد مترادف نیستند .

در التحقیق آمده است :

« و هذا المعنی (زیان) غیر مفهوم الضرر فی مقابل النفع و قلنا ان «الخسر» نقص کلی فی مقابل الربح بخلاف الوضع . ثم ان هذا النوع من النقص قد یکون فی المال و الامور المادیه و قد یکون فی الامور النفسیه و المعنویه فاما  الاول فقد یصدق علیه  مفهوم الغبن و النقص و اما الثانی فقد ینطبق علیه مفهوم الضلال و الهلاک»[۱۵].

 «این معنا (زیان) غیر از مفهوم ضرر که در مقابل نفع است ، می باشد و گفتیم که خسران ، نقص در اصل در مقابل سود است به خلاف وضع . این نوع از نقص گاهی در مال و امور مادی است و گاهی در امور نفسانی و معنوی است . نوع اول بر آن مفهوم ضرر و نقص صدق می کند و نوع دوم گاهی مفهوم گمراهی و هلاکت برآن منطبق می شود».

فخر رازی در تفسیرش می نویسد : «یکی از بزرگان پیشین می گوید : معنی این آیه را من از مرد یخ فروشی آموختم که فریاد می زد و می گفت : رحم کنید به کسی که سرمایه اش ذوب می شود . رحم کنید به کسی که سرمایه اش ذوب می شود»[۱۶]

بسیاری از مفسرین معتقدند که : مفهوم خسران ، تنها این نیست که انسان ضافعی را از دست بدهد بلکه خسران واقعی آن است اصل سرمایه را نیز از کف بدهد . [۱۷]

 ب – مصادیق خسران:

خداوند در قرآن افراد یا گروه هایی را به عنوان نمونه و الگو معرفی می کند تا کسانی که در آیات الهی دقت می کنند با این افراد که جزء زیانکاران در دنیا و آخرت هستند آشنا شوند و از سرگذشت آنها عبرت بگیرند و ویژگی های آنان را بر        می شمارد تا از این صفات بر حذر باشیم.

ما در این بخش مصادیق خسران را نام می بریم و بعد به طور مختصر درباره ویژگی های آنها توضیح می دهیم . مصادیقی که در قرآن مطرح شده است ، عبارتند از :

۱-حزب و گروه شیطان

اسْتَحْوَذَ عَلَیْهِمُ الشَّیْطانُ فَأَنْساهُمْ ذِکْرَ اللَّهِ أُولئِکَ حِزْبُ الشَّیْطانِ أَلا إِنَّ حِزْبَ الشَّیْطانِ هُمُ الْخاسِرُونَ .(مجادله / ۱۹)

«شیطان بر آنان چیره شده و خدا را از یادشان برده است آنان حزب شیطانند. آگاه باش که حزب شیطان همان زیانکارانند».

اولین و برجسته ترین مصادیق خاسران در قرآن «شیطان» است و کسانی که از شیطان پیروی می کنند و در گروه و حزب شیطان قرار می گیرند نیز خاسر هستند. زیرا آنان کسانی هستند که شیطان را به عنوان سرپرست خود گرفته اند .

۲-   قابیل

فَطَوَّعَتْ لَهُ نَفْسُهُ قَتْلَ أَخیهِ فَقَتَلَهُ فَأَصْبَحَ مِنَ الْخاسِرینَ (مائده/ ۳۰)

« پس نفسِ [امّاره‏] اش او را به قتل برادرش ترغیب کرد، و وى را کشت و از زیانکاران شد».

همه مفسرین بر این اتفاق نظر دارند که این آیه درباره قابیل است گرچه که اسمش در آیه نیامده است .[۱۸]

عبارت « فَأَصْبَحَ مِنَ الْخاسِرینَ» به این اشاره دارد که قابیل یکی از مصادیق خاسران در قرآن است که با پیروی از هوای نفس و قتل برادرش از خاسران گشت .

۳-   مخالفین و منکرین پیامبران

الف): مخالفین و دشمنان ابراهیم :

وَ أَرادُوا بِهِ کَیْداً فَجَعَلْناهُمُ الْأَخْسَرینَ.(انبیاء / ۷۰)

«و خواستند به او نیرنگى بزنند و [لى‏] آنان را زیانکارترین [مردم‏] قرار دادیم».

کسانی که تصمیم گرفته بودند که حضرت ابراهیم را با نقشه حساب شده و خطرناکی نابود کنند و او را در شعله های آتش بسوزانند ولی به امر خدا آتش برای ابراهیم سرد و سلامت شد و آنها زیان کار شدند .

ب): دشمنان و مخالفان شعیب :

الَّذینَ کَذَّبُوا شُعَیْباً کَأَنْ لَمْ یَغْنَوْا فیهَا الَّذینَ کَذَّبُوا شُعَیْباً کانُوا هُمُ الْخاسِرینَ(اعراف / ۹۲)

« کسانى که شعیب را تکذیب کرده بودند، گویى خود در آن [دیار] سکونت نداشتند. کسانى که شعیب را تکذیب کرده بودند، خود، همان زیانکاران بودند» .

آیه بیان می کند که کسانی که شعیب را تکذیب می کردند ، خودشان زیانکار هستند و مخالفت با شعیب عامل اصلی زیانکاری آنان بود .

۴-   کافران

هُوَ الَّذی جَعَلَکُمْ خَلائِفَ فِی الْأَرْضِ فَمَنْ کَفَرَ فَعَلَیْهِ کُفْرُهُ وَ لا یَزیدُ الْکافِرینَ کُفْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ إِلاَّ مَقْتاً وَ لا یَزیدُ الْکافِرینَ کُفْرُهُمْ إِلاَّ خَساراً(فاطر / ۳۹)

« اوست آن کس که شما را در این سرزمین جانشین گردانید. پس هر کس کفر ورزد کفرش به زیان اوست، و کافران را کفرشان جز دشمنى نزد پروردگارشان نمى‏افزاید، و کافران را کفرشان غیر از زیان نمى‏افزاید».

 یکی از گروه هایی که جزء مصادیق خسران قرار می گیرد ، کافران هستند . دو جمله اخیر آیه بیان می کند که چیزی جزء خشم و غضب الهی و زیانکاری برای  کافران نیست .

یکی دیگر از آیاتی که نشان می دهد ، کافران زیانکارند آیه ۸۵ سوره ی غافر است آیه بیان می کند که انها درزمان رؤیت عذاب زیانکار شدند .

فَلَمْ یَکُ یَنْفَعُهُمْ إیمانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنا سُنَّتَ اللَّهِ الَّتی‏ قَدْ خَلَتْ فی‏ عِبادِهِ وَ خَسِرَ هُنالِکَ الْکافِرُونَ.(غافر / ۸۵)

« و[لى‏] هنگامى که عذاب ما را مشاهده کردند، دیگر ایمانشان براى آنها سودى نداد. سنّت خداست که از [دیرباز] درباره بندگانش چنین جارى شده، و آنجاست که ناباوران زیان کرده‏اند» .

پس کافران ، زیانکار هستند . آیه ۵ از سوره مائده بیان می کند حتی کسانی که ایمان آورده اند ولی به آن کافر شده اند زیانکار هستند .

مَنْ یَکْفُرْ بِالْإیمانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فِی الْآخِرَهِ مِنَ الْخاسِرینَ.(مائده / ۵)

« هر کس در ایمان خود شکّ کند، قطعاً عملش تباه شده، و در آخرت از زیانکاران است».

۵-   پیروان کافران

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوَاْ إِن تُطِیعُواْ الَّذِینَ کَفَرُواْ یَرُدُّوکُمْ عَلَى أَعْقَابِکُمْ فَتَنقَلِبُواْ خَاسِرِینَ(آل عمران / ۱۴۹)

« اى کسانى که ایمان آورده‏اید، اگر از کسانى که کفر ورزیده‏اند اطاعت کنید، شما را از عقیده‏تان بازمى‏گردانند و زیانکار خواهید گشت».

کافران خود ، جزء زیانکاران هستند و حال کسانی هم که از آنها پیروی می کنند ، زیانکارند چون خود را به قهقری کشانده اند و آیه هشدار می دهد علاوه بر اینکه خود از کافران نباشید ، از آنها پیروی هم نکنید که عواقب وخیمی دارد .

۶-   مشرکان

فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ قُلْ إِنَّ الْخاسِرینَ الَّذینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ أَلا ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبینُ(زمر / ۱۵)

« پس هر چه را غیر از او مى‏خواهید، بپرستید « [ولى به آنان‏] بگو:» زیانکاران در حقیقت کسانى‏اند که به خود و کسانشان در روز قیامت زیان رسانده‏اند آرى، این همان خسران آشکار است».

 عبارت « فَاعْبُدُوا ما شِئْتُمْ مِنْ دُونِهِ »  نشان می دهد که مشرکان یعنی کسانی که برای خداوند شریک می گیرند چون علاوه بر اینکه سرمایه ی وجودی خویش را از دست داده اند ، باعث زیانکاری اصل خویش هم شده اند ، چون آنان را وادار به کفر و شرک کرده اند . [۱۹]

۷-   گمراهان

مَنْ یَهْدِ اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدی وَ مَنْ یُضْلِلْ فَأُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ.(اعراف / ۱۷۸)

« هر که را خدا هدایت کند، او راه‏یافته است و کسانى را که گمراه نماید، آنان خود زیانکارانند».

آیه بیان می کند هرکس را که خداوند گمراه کند ، همان ها خاسران هستند . علامه   می نویسد : «صرف ضلالت ضرر قطعی نمی رساند مگر اینکه  با اضلال خدای سبحان توأم شود[۲۰]» در این هنگام آدمی حتما زیانکار می گردد .

۸-   ظالمان

قالَ الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ الْخاسِرینَ الَّذینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ أَلا إِنَّ الظَّالِمینَ فی‏ عَذابٍ مُقیمٍ(شوری / ۴۵)

« کسانى که گرویده‏اند مى‏گویند: «در حقیقت، زیانکاران کسانى‏اند که روز قیامت خودشان و کسانشان را دچار زیان کرده‏اند.» آرى، ستمکاران در عذابى پایدارند».

وَ مَنْ خَفَّتْ مَوازینُهُ فَأُولئِکَ الَّذینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ بِما کانُوا بِآیاتِنا یَظْلِمُونَ (اعراف : ۹)

« و هر کس میزانهاى [عمل‏] او سبک باشد، پس آنانند که به خود زیان زده‏اند، چرا که به آیات ما ستم کرده‏اند».

 با توجه به این آیات ظالمان ، زیانکارند .

آیه ۸۲ سوره اسراء قرآن را برای ظالمین مایه زیانکاری می داند :

وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَهٌ لِلْمُؤْمِنینَ وَ لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَساراً (اسراء : ۸۲)

« و ما آنچه را براى مؤمنان مایه درمان و رحمت است از قرآن نازل مى‏کنیم، و [لى‏] ستمگران را جز زیان نمى‏افزاید».

قرآن برنامه و اصول زندگی سالم را به ما انسانها یاد می دهد. از این برنامه کسانی بهره می گیرند که به خدا و آیاتش ایمان بیاورند و از روی فهم و استقامت و اخلاص به قرآن عمل کنند ولی ستمکارانی که معانی آیات قرآن را به مصلحت خود تغییر   می دهند ، قرآن برایشان شفاء و بدبختی در دنیا و زیان و خسارت در آخرت است .

«قرآن برای ظالمین مایه زیانکاری است چون از قرآن سود نمی برد و به آن نظر نمی کنند تا هدایت شوند[۲۱]».

در آیه به صورت خاص از ستمگران یاد شده است چون ستم مایه تاریکی قلب و قیامت است و ظالم از حدود خدا تجاوز می کند و به خواسته های خود می پردازد ، آیات قرآن را به هوای نفس خود تفسیر می کند در نتیجه به جای آنکه قرآن مایه هدایت او باشد مایه ضرر و زیان او می شود چون آیات قرآن را تحریف کرده و معانی آن ها را تغییر می دهد . [۲۲]

 ۹-   بنی اسرائیل

وَ لَمَّا سُقِطَ فی‏ أَیْدیهِمْ وَ رَأَوْا أَنَّهُمْ قَدْ ضَلُّوا قالُوا لَئِنْ لَمْ یَرْحَمْنا رَبُّنا وَ یَغْفِرْ لَنا لَنَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ(اعراف : ۱۴۹)

« و چون انگشت ندامت گزیدند و دانستند که واقعاً گمراه شده‏اند گفتند: «اگر پروردگار ما به ما رحم نکند و ما را نبخشاید قطعاً از زیانکاران خواهیم بود».

 اشاره به داستان بنی اسرائیل دارد که گوساله پرست شدند و از راه حق منحرف شدند ، وقتی به اشتباه خود پی بردند از عمل خویش پشیمان شدند و خود را در گمراهی دیدند به خداوند گفتند : پرودگارا اگر تو ما را نیامرزی و به ما رحم نکنی ، ما حتما از زیانکاران خواهیم بود .

ج – ویژگی های خاسرین

اینک که با مصادیق خسران آشنا شدیم و افراد و گروه های زیانکار را شناختیم ، برآنیم که ویژگی های آنان را یعنی صفات خاسرین را به طور مختصر بیان کنیم و در فصل بعد در بخش عوامل خسران به طور مفصل درباره ی آنها توضیح می دهیم که این صفات چگونه سبب زیان و خسارت آنها شده است . صفات خاسرین در بعضی موارد همان عوامل ایجاد خسران است که در این فصل به صورت مجمل و کوتاه به آن اشاره می کنیم و تفصیل موارد مشترک را به بخش بعد ارجاع می دهیم .

ویژگی های خاسرین عبارتند از :

۱-   زیان نفس و اهل

از مهم ترین ویژگی خاسران این است که آنها به خود و کسانشان زیان رسانده اند . آیات ذیل گویای این مطلب هستند .

قُلْ إِنَّ الْخاسِرینَ الَّذینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ أَلا ذلِکَ هُوَ الْخُسْرانُ الْمُبینُ(زمر/ ۱۵)

« بگو زیانکاران در حقیقت کسانى‏اند که به خود و کسانشان در روز قیامت زیان رسانده‏اند آرى، این همان خسران آشکار است».

خاسرین کسانی هستند که نه تنها مایه ی زیانکاری خویش شده اند بلکه مایه ی زیانکاری اهل خود نیز شده اند . و این زیانکاری آشکار است که قرآن با تعبیر «خسران مبین» بیان کرده است . آنها نفس خود را مورد هلاکت و بدبختی قرار داده اند و راه رسیدن به کمال را برای خود بسته اند و در نتیجه سعادت به کلی از آنها دور شده است . آنها خویشاوندان خود را وادار به کفر و شرک کردند و این همان خسران حقیقی است . [۲۳]

برخی مراد از «اهل» را همسران و خدمتکارانی می دانند که برای مومنین در بهشت فراهم شده است . چون در عالم قیامت رابطه خویشاوندی در میان مردم رعایت نمی شود . [۲۴] علامه معنای اخیر را بهتر می داند . [۲۵] در نتیجه آنها روز قیامت هم سزای اعمال خویش را می بینند و هم عذاب دیگران را . [۲۶]

إِنَّ الْخاسِرینَ الَّذینَ خَسِرُوا أَنْفُسَهُمْ وَ أَهْلیهِمْ یَوْمَ الْقِیامَهِ أَلا إِنَّ الظَّالِمینَ فی‏ عَذابٍ مُقیمٍ(شوری / ۴۵)

« کسانى که گرویده‏اند مى‏گویند: «در حقیقت، زیانکاران کسانى‏اند که روز قیامت خودشان و کسانشان را دچار زیان کرده‏اند.» آرى، ستمکاران در عذابى پایدارند».

 علامه درباره ی معنای خسران خود و اهل خود می نویسد : «یعنی خود را دوزخی نموده و از حوریان و خدمتگزاران بهشتی خود را محروم ساخته اند.»[۲۷]

پس مهمترین ویژگی خاسران این است که آنها دچار خسران نفس شده اند و علاوه بر آن دچار خسران اهل هم شده اند .

۲-  کفر

یکی از صفاتی که در خاسران دیده می شود ، کفر است . کفر به معنی خلاف ایمان ، ناگرویدن و ناسپاسی کردن آمده است . [۲۸] که به صورت کافر شدن به خدا و کافر شدن به آیات الهی در خاسرین وجود دارد که آیات ذیل گویای همین مطلب هستند :

 وَ الَّذینَ آمَنُوا بِالْباطِلِ وَ کَفَرُوا بِاللَّهِ أُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ (عنکبوت / ۵۲)

« و آنان که به باطل گرویده و خدا را انکار کرده‏اند همان زیانکارانند».

 أُوْلَئکَ الَّذِینَ کَفَرُواْ بَِایَاتِ رَبِّهِمْ وَ لِقَائهِ فحََبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فَلَا نُقِیمُ لهَُمْ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَزْنًا (کهف / ۱۰۵)

« [آرى،] آنان کسانى‏اند که آیات پروردگارشان و لقاى او را انکار کردند، در نتیجه اعمالشان تباه گردید، و روز قیامت براى آنها [قدر و] ارزشى نخواهیم نهاد».

همچنین مرتد شدن هم از ویژگی های خاسرین است یعنی کسانی که ابتدا ایمان آورده اند ولی بعد از آن برگشته اند و کافر شدند و همین سبب زیانکاری آنها شد . آیه ذیل همین مطلب را نشان می دهد :

مَن کَفَرَ بِاللّهِ مِن بَعْدِ إیمَانِهِ إِلاَّ مَنْ أُکْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالإِیمَانِ وَلَکِن مَّن شَرَحَ بِالْکُفْرِ صَدْرًا فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِّنَ اللّهِ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ … لا جَرَمَ أَنَّهُمْ فِی الْآخِرَهِ هُمُ الْخاسِرُونَ (نحل / ۱۰۶ – ۱۰۹)

« هر کس پس از ایمان آوردن خود، به خدا کفر ورزد [عذابى سخت خواهد داشت‏] مگر آن کس که مجبور شده و [لى‏] قلبش به ایمان اطمینان دارد. لیکن هر که سینه‏اش به کفر گشاده گردد خشم خدا بر آنان است و برایشان عذابى بزرگ خواهد بود، شک نیست که آنها در آخرت همان زیانکارانند».

امام علی (علیه السلام) درباره ی اقسام کفر می فرماید : « کفر بر چهار ستون پایدار است : کنجکاوی دروغین ، ستیزه جویی و جدل ، انحراف از حق و دشمنی کردن. پس آن کس که دنبال توهم و کنجکاوی دروغین رفت به حق نرسید . و آن کس که به ستیزه جویی و نزاع پرداخت از دیدن حق نابینا شد و آن کس که از راه حق منحرف گردید نیکویی را زشت ، و زشتی را نیکویی پنداشت و سرمست گمراهی ها گشت و آن کس که دشمنی ورزید پیمودن راه حق بر او دشوار و کارش سخت و نجات او از مشکلات دشوار است .»[۲۹]

 ۳-     شرک

یکی دیگر از صفات خاسران ، شرک است . مشرک کسی است که برای خدا در خلقت جهان و اداره و تدبیر امور جهان ، شریک قرار می دهد . خداوند در سوره زمر آیه ۶۵ ، خطر شرک را بازگو می کند و می فرماید :

وَ لَقَدْ أُوحِیَ إِلَیْکَ وَ إِلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِکَ لَئِنْ أَشْرَکْتَ لَیَحْبَطَنَّ عَمَلُکَ وَ لَتَکُونَنَّ مِنَ الْخاسِرینَ(زمر / ۶۵)

« و قطعاً به تو و به کسانى که پیش از تو بودند وحى شده است: «اگر شرک ورزى حتماً کردارت تباه و مسلّماً از زیانکاران خواهى شد».

 این آیه گر چه خطاب به انبیای الهی است ولی واضح است که آنها راه شرک را در پیش نمی گیرند و هدف از مخاطب قرار دادن آنها این بوده است که اهمیت خطر شرک را به همگان گوشزد کنند . [۳۰]

امیر المومنین علی علیه السلام در لحظه های شهادتش در ماه رمضان سال ۴۰ هجری اطرافیانشان را وصیت می کردند و فرمودند :«سفارش من به شما،آن که به خدا شرک نورزید و سنت محمد را تباه نکند ، این دو ستون دین را بر پا دارید و این دو چراغ را روشن نگهدارید . آنگاه سزوار هیچ سرزنشی نخواهید بود.» [۳۱]

۴-     تکذیب و انکار

---