عنوان :

تحقیق  بررسی رابطه بین نگرش اقتضایی مدیران با عملکرد دبیران

تعداد صفحات : ۶۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

ازبدو زندگی انسان، تاکنون پیوسته مسائل مدیریتی مطرح بوده است. در قرنهای مختلف سیر تحولات مدیریتی از نظر پیشرفت نوساناتی داشته است. برای مثال در قرون وسطی در زمینه مدیریت و سازمان تقریباً کار قابل توجهی انجام نگرفت.

در اواخر قرن نوزدهم، مدیریت علمی به شکل مقدماتی مطرح شد و مباحث مدیریتی به دانشگاهها راه یافت و مکاتب گوناگون از جمله مکتب مدیریت علمی، روابط انسانی، نظریه سیستمی و اقتضایی شکل گرفت.

در هر یک از این مکاتب برای مدیر اثر بخش مهارتهایی را قائل شده اند، مکتب یا نظریه علمی، مدیری را اثر بخش می داند که با بکارگیری روشهای علمی برای دستیابی به تولید و کارایی تلاش کند.

در نظریه روابط انسانی، مدیری اثر بخش است که بتواند با افراد، خوب کار کند و ضمن راضی نگهداشتن آنها هدفهای سازمان را نیز محقق سازد.

در نظریه سیستمی مدیری که تفکر سیستمی داشته و جامع نگر باشد و براین مبنا نیز عمل کند موفق خواهد بود.

در نظریه اقتضایی، اگر مدیر بر حسب شرایط موجود روش مناسبی را بر مبنای سه مکتب قبلی در پیش بگیرد، مدیری اثر بخش است.

گرچه در سازمانهای متفاوت شیوه های ارائه شده در هر مکتب اعمال شده است ولی هنوز مشکلات فراوانی در مدیریت سازمانها مشاهده می شود و با وجودی که حل و فصل مشکلات، بخشی از کار عمده مدیر است تعداد کمی آموخته اند که مشکلات را چگونه تجزیه و تحلیل کنند.

صاحب نظران معتقدند که مدیریت در کشورهای جهان سوم و در حال توسعه با بحران مواجه است. البته بحران مدیریت نه تنها در مدیریت دولتی و صنعتی بلکه در مدیریت آموزشی  نیز بوقوع پیوسته است. برخی از این باورند که بحران مدیریت در کشورمان بدین معنی نیست که رشته امور از دست مدیران خارج شده باشد، بلکه بحران در شرایط حاضر، به کمرنگ شدن صلاحیت و قابلیت مدیریت به سبب کاهش مداوم منابع کمیاب و افزایش حجم و نوع مسائل مبتلا به مدیریت اشاره می کند.

فیلیپ کومبز(P.H.Combs) در کتاب بحران جهانی تعلیم و تربیت یاد آور می شود که: « اگر قرار است تحولی در عرصه تعلیم و تربیت به وقوع پیوندد، این تحول و دگرگونی باید از مدیریت آموزش و پرورش آغاز شود.»(عسکریان)

در سال های بین ۱۹۱۰ تا ۱۹۳۰مدیریت آموزشی را به عنوان هدایت امور و بازرسی آن ها می دانستند. در این دوران معلمان بدون گذراندن دوره خاصی وارد این حرفه می شدند و وظیفه مدیر، نظارت بر کارهای معلمان از نزدیک بود. در سالهای بین ۱۹۳۰ تا ۱۹۴۰ به مدیریت و رهبری مبتنی بر آزاد منشی توجه شد و منظور از آن ترغیب معلمان به انجام دادن چیزی بود که مدیر مدنظر داشت. در سال های بین ۱۹۴۰ تا ۱۹۵۰ مدیریت آموزشی را امر و کوششی تعاونی می دانستند. به نظر آنان تمام افراد شاغل در یک مدرسه در حال رهبری و هدایت یکدیگرند. در نتیجه به جای کلمه «بازرسی» عباراتی از قبیل «کمک متقابل» ،«مشورت کردن باهم»، طرح ریزی به کمک هم  یا حتی «گفتگو کردن با یکدیگر در باب بهتر کردن وضع تعلیم و تربیت» را به کار برده اند. طبق این مفهوم، وظیفه مدیر یا رهبر آموزشی عبارت از فراهم ساختن تسهیلاتی است که افراد بتوانند با هم به مشورت بپردازد و از تجارب یکدیگر بهره برند.

همان طور که در مدیریت نیروی انسانی مطرح می شود، هر عضو سازمان به دلیل نقشی که در آن ایفاء می کند از جایگاهی خاص برخوردار است و مدیر به عنوان کارگردانی محسوب می شود که علی رغم این که ممکن است در تمام  زمینه ها تخصص نداشته باشد، اما باید توانایی و مهارت هماهنگ سازی عملکردهای مدیریتی در گروه همدلی و همکاری تمام اعضای سازمان است و از این رو رفتار مدیر در بهاء دادن به نقش هر یک از اعضاء از طریق توجه به نیازهای شخصیتی، امنیتی و اجتماعی و دفاع از حقوق آن ها حائز اهمیت فراوان است.

مدیر مدرسه باید کادر اداری و آموزشی مناسب و هماهنگی را برای مدرسه تدارک ببیند. در این مورد، انتخاب معلمانی متناسب با زمینه اجتماعی – فرهنگی منطقه و انتخاب معاونانی برخوردار از برخی ویژگی ها و مهارت های مدیریتی، از وظایف. نقش هر یک را برایشان تعیین نماید. بر مبنای انتظارات بیان شده، از عملکرد کارکنان ارزشیابی به عمل آورد و هرگونه پاداش دهی و تشویق را بر نتایج ارزشیابی مبتنی سازد.

 با توجه به این که این پژوهش در صدد شناخت و بررسی رابطه نگرش اقتضایی مدیران در عملکرد دبیران مدارس راهنمایی پسرانه شهر تهران می باشد. لذا روش پژوهش، توصیفی از نوع همبستگی پیرسون است.

 جامعه آماری در این  پژوهش مدیران شاغل در مدارس راهنمایی پسرانه شهر تهران در سال ۸۴-۱۳۸۳ که شامل ۹۰ نفر مدیر مرد می باشد. شیوه نمونه گیری بصورت تصادفی ساده انجام گرفت.

ابزار جمع آوری داده ها، پرسشنامه است که شامل دو پرسشنامه، یکی جهت نگرش اقتضایی مدیران که شامل ۱۰ سوال ۳ گزینه ای بصورت بسته پاسخ و دیگری پرسشنامه عملکرد دبیران که شامل ۳۰ سوال ۵ گزینه ای می باشد.

 نتایج آزمون فرضیه نشان داد رابطه معتبری بین نمره نگرش اقتضایی مدیران و عملکرد دبیران بدست نیامد. شاید دلیل این رویداد این باشد که در کشور، عملکرد افراد تابع عوامل دیگری غیر از نگرش اقتضایی مدیران است.

در نظام آموزشی، مدیریت آموزشی فعالیتی است که خارج از مدارس و سازمان های آموزشی، در بالاترین سطح سلسله مراتب وزارتی صورت می گیرد و مقصود از آن، اعمال ضوابط و مقررات رفتاری، برای ایجاد نظم در گردش کار به طور کلی است. به جای تکیه بر تحقیق و دستیابی به چارچوب های نظری هدایت کننده عمل، به تدارک و تدوین روشها و رویه های استاندار برای اداره فعالیت های آموزشی و پرورش تأکید می شود.

مدیر و مسئول موسسه آموزشی، در هر سطحی از تعلیمات رسمی، قدرتی نخواهد بود که فقط بازگو کننده بخشنامه ها و مجری آیین نامه ها و ناظر بر اجرای برنامه های رسمی باشد. بلکه برعکس وظیفه خواهد داشت آموزش و پرورش را در راه سازندگی هدایت کند و ارتباطی بین موسسه و جامعه ایجاد نماید. سازمان تربیتی را با جامعه ای که موسسه در آن قرار دارد متحد سازد. در گروه مدیریت هماهنگی به وجود آورد تا بتواند در تربیت انسانی سالم همت گمارد.

مدیر باید با علوم روز آشنا باشد، هر چه مدیر بیشتر تحقیق کند بهتر می تواند در امور مدیریتی خود موفق باشد. انتخاب مدیران کاردان، مطلع و آگاهی که دارای قابلیت های بینشی، توانشی و شخصیتی باشند در ایفای نقش مهم مدیریت آموزش در سازمان، امری اساسی است.

با این که با دردها آشناییم و مشکلات مدیریتی آموزش و پرورش را می دانیم و درباره علوم خاصی که مدیران نیاز دارند یا در مورد مهارتهایی که یک مدیر باید بدان اطلاعاتی داریم، ولی مهم است که مدیران، اصول مدیریت آموزشی را بدانند.

هر منطقه، هر مدرسه و هر محله شرایط خاص خودش را داراست، هر کدام مسایل خاص خود را دارند، علم و دانش مدیریت را طوری باید بیان کنیم که هر مدیر هر کجا باشد بنابر شرایط و اقتضای محیط خود بتواند به خوبی از آن استفاده کند و به بهترین نتیجه دست یابد.

واژه های کلیدی: نگرش اقتضایی، عملکرد، مدیران، دبیران

فهرست مطالب

فصل اول : طرح تحقیق    ۱
مقدمه    ۲
بیان مسئله    ۵
فرضیه پژوهش    ۶
پرسش پژوهش    ۶
هدف کلی پژوهش    ۶
اهمیت و ضرورت پژوهش    ۷
تعاریف نظری و عملیاتی واژه ها    ۹
فصل دوم: ادبیات و پیشینه تحقیق    ۱۰
مقدمه    ۱۱
سیر تحول اندیشه مدیریت    ۱۳
نظریه های کلاسیک    ۱۵
نظریه مدیریت علمی    ۱۵
نظریه های مدیریت اداری    ۱۶
مدیریت بوروکراتیک    ۱۷
نظریه های نئوکلاسیک    ۱۸
نگاره ۱-۲ – عناصر بوروکراسی مورد نظر وبر    ۱۸
مطالعات هاثورن    ۱۹
نهضت روابط انسانی    ۲۰
جدول ۱-۲ تئوری Y,X    ۲۱
نظریه های موقعیتی و اقتضایی    ۲۲
نظریه اقتضایی فیدلر    ۲۴
شکل ۱-۲- دستاوردهای الگوی فیدلر    ۲۶
نگرش اقتضایی    ۲۷
رهبری و مدیریت، تفاوت ها و شباهت ها     ۳۰
تخصص و تجربه در مدیریت    ۳۲
مدیریت اسلامی    ۳۳
پایان نامه ها    ۳۵
فصل سوم: روش اجرای پژوهش    ۳۶
مقدمه    ۳۷
روش پژوهش    ۳۷
متغیرهای مستقل و وابسته    ۳۷
جامعه آماری    ۳۸
شیوه نمونه گیری    ۳۸
ابزار جمع آوری داده ها    ۳۹
پایایی و روایی ابزار تحقیق    ۳۹
فصل چهارم: تحلیل یافته های پژوهش    ۴۱
مقدمه    ۴۲
الف – توصیف داده ها    ۴۲
جدول ۱-۳- داده های حاصل از اجرای پرسشنامه ها    ۴۴
ضریب همبستگی با روش نمره های اصلی    ۴۷
تفسیر و بیان نتیجه    ۴۷
ب – تجزیه و تحلیل داده ها     ۴۷
فصل پنجم: نتایج پژوهش    ۴۸
خلاصه پژوهش    ۴۹
پایایی و روایی ابزار تحقیق    ۵۲
تجزیه و تحلیل داده ها     ۵۳
محدودیت ها و مشکلات پژوهش    ۵۴
پیشنهادها     ۵۵
منابع و مآخذ    ۵۶
پیوست ها    ۵۷

منابع و مآخذ

۱- ایمانی، محمد تقی و همکاران، ۱۳۸۳،« مدیریت: از آغاز تا پست مدرن»،تهران انتشارات فرهنگ سبز

۲- پرهیزگار، کمال، ۱۳۸۲، « تئوریهای مدیریت»، تهران ، انتشارات آگاه

۳- پاول هرسی و بلانچارد، ترجمه دکتر علاقه مند، ۱۳۸۳،«مدیریت رفتار سازمانی» تهران، انتشار امیر کبیر

۴- خلیلی شورینی، سهراب، ۱۳۷۶، «تئوریهای رهبری سازمانی» تهران، مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی

۵- شریفی، حسن پاشا، ۱۳۸۰،« روشهای تحقیق در علوم رفتاری»، تهران،‌انتشارات سخن

۶- فقهی فرهمند، ناصر، ۱۳۸۲،«مدیریت پایای سازمان» تبریز، انتشارات فروزش.

۷- فقهی فرهمند، ناصر، ۱۳۸۱،«مدیریت پویای سازمان»،تبریز، انتشارات فروزش.

۸- فصلنامه مدیریت در آموزش و پرورش، شماره ۳۱و۳۲و۳۶٫

۹- فصلنامه مطالعات مدیریت به شماره ۴۱و۴۲و۱۳۸۳

۱۰-فیضی، طاهره، ۱۳۸۳،«مبانی سازمان و مدیریت» انتشارات دانشگاه پیام نور

۱۱- محمد زاده، عباس، ۱۳۷۵، « رفتار سازمانی : نگرش اقتضایی» انتشاررات دانشگاه علامه طباطبایی.

مقدمه

آدمی تنها آفریده ای است که محتاج تعلیم و تربیت است. انسان پس از تولد، برای برخورداری از حیات طیب و زندگی در یک جامعه اسلامی و حرکت در مسیر الله، نیاز به تعلیم و تربیت دارد. تربیت در هر نظام و سیستمی که باشد براساس هدفی است ومنظور از هدف، نقطه ای است که قصد وصول به آن را داریم. بنابراین وجود تعیین هدف، ضرورت هر نظام تربیتی است.

هر جامعه ای برای متحقق ساختن اهداف خود به سازمانهای گوناگون نیاز دارد. اهمیت سازمان ها به اندازه ای است که اجتماع را، اجتماع سازمانی نامیده اند، زیرا بدون آنها، انجام دادن امور، اگر غیر ممکن نشود،‌ دست کم بسیار دشوار و همراه با تأخیر زمانی صورت خواهد گرفت.

تصور سازمان و جامعه بدون وجود مدیر و رهبر، چه از نظر عقلی یا تجربی، امکان پذیر نیست. با آن که از نظر عمر نظری پدیده مدیریت حدود دو قرن می گذرد، بررسی تاریخ زندگی انسان ها نشان می دهد که مدیریت و رهبری، بدون آن که مدون شده باشد، در حکم یک ضرورت مطرح بوده است. زندگی پیامبران، امامان و دانشمندان دوران های گذشته شاهد مثال این ادعا به شمار می رود.

مدیریت هر سازمانی کوشیده است و باید بکوشد، با افزایش بهره وری، کارآیی و اثربخشی به حفظ و توسعه سازمان خود بپردازد. مدیران شایسته و فهیم، یا به واسطه تجربه و آزمایش و خطا یا به سبب آموزش های ویژه، به انتخاب سبک مدیریت، راهبردهای مدیریت و .. پرداخته اند.

سازمانها و نهادهای اجتماعی براساس هدفهای مثبت و معینی تأسیس می شوند و به جامعه خدمت می کنند. یکی از این نهادها،‌ وزارت آموزش و پرورش است که هدف آن انسان سازی است. چنین هدفی، مسئولیت خطیر و مهمی را بر عهده این نهاد اجتماعی محول می کند.

هدف یا هدفهای آموزشی و تربیتی هنگامی می توانند نقش مؤثر و تعیین کننده داشته باشند که : مسئولان یا دست اندرکاران آموزش و پرورش کشور،‌به راحتی آن ها را دریابند، آنها را بپذیرند و به آنها معتقد باشند، از واقعیت های زندگی سرچشمه گرفته باشند، موقعیت یا زمینه تربیت و آموزش، مناسب و مساعد باشد.

در جامعه ما به امر مدیریت سازمانهای آموزشی، از نظر تربیت و ایجاد آمادگیهای لازم در مسئولان ، توجه زیادی نشده است. در نظام آموزشی ما سعی بر آن است که مدیریت و رهبری غالباً از طریق اعمال ضوابط و مقررات صورت گیرد. به جای تکیه بر پژوهش و دستیابی به چارچوبهای مقررات هدایت کننده عمل، به تدارک و تدوین روشها و رویه های استاندارد برای اداره فعالیتهای آموزش و پرورش تأکید می شود. اینگونه ضوابط مدیران را در مقام انجام کارهایی قرار می دهد که باید انجام دهند ولی اگر مدیران آموزشی برای انجام وظایف رهبری و مدیریت تربیت شوند از مبنای فکری یا چارچوب نظری معتبری برخوردار باشند در اینصورت بر پایه شناخت و تشخیص خود می دانند که در موقعیت های مختلف چه می توانند انجام دهند و چگونه بهتر و مؤثرتر انجام دهند. امروزه بویژه در آموزش و پرورش نیاز به مدیران و رهبرانی که نه فقط در امر تعلیم و تربیت مجرب و صاحب نظر باشند بلکه در تشخیص مسائل و مشکلات اداری و سازمان نیز دقت و مهارت داشته باشند.

بیان مسأله

مدیران کمیاب ترین و در عین حال با ارزش ترین سرمایه سازمانها هستند و عاملهای اصلی و تعیین کننده در جامعه که نقش بنیادی و حیاتی در رشد و شکوفایی آن را بر عهده دارند.

مدیریت و مدیران شایسته و آگاه، توانایی آن را دارند که با بهره گیری از تواناییهای درونی، دانش تخصصی و تجربه های شغلی، هدفهای سازمانها را با به کارگیری منابع کمتری به گونه برتر تحقق بخشند و اثربخشی و کارایی سازمان را بالا برند.

چون انسانها بر پایه دانش، تخصص، تجربه، نگرش و ارزشهای خاص خود عمل می کنند و برداشت آنها نسبت به مسایل و رویدادهای زندگی گوناگون است کار مدیریت در جهت هماهنگ کردن فعالیتها ،‌تلاشها و نگرشهای کارکنان در دستیابی به هدفهای از پیش تعیین شده ، از دقت ، ظرافت و دشواری ویژه برخوردار است.

شناخت و تحلیل فعالیتهایی که مدیران انجام می دهند برای سازماندهی الگوهای رفتاری آنان از اهمیت بالایی برخوردار است. امروزه با گسترش اهمیت رکن محرک سازمان – یعنی مدیران – و در راستای ارتقاء سطح عملکرد سازمانی بیش از هر زمان دیگری نیاز به طراحی سیستم توسعه مدیریت احساس می شود. در سالهای اخیر بحث شایسته سالاری در نظام مدیریت مطرح شده است و این مقوله یعنی غنی سازی توانایی های مدیران در کانون توجه مدیریت منابع انسانی قرار گرفته است.

تطابق عملکرد واقعی مدیران با اصول و قواعد علمی مقرر برای انجام وظایف مدیران می تواند یکی از مهمترین عوامل موفقیت در نیل به هدفهای عالی نظامهای آموزشی باشد و در هر نظام آموزشی، الگوها و ساختارهای ویژه ای وجود دارد که به گونه‌ی خاص می تواند عملکرد مدیران آموزشی را تعیین کند.

هر چند که در زمینه ارتباط عوامل مؤثر با عملکرد مدیران با پژوهشهای فراوانی روبرو هستیم ولی هنوز بصورت قطعی نمی توانیم مهمترین عوامل را در عملکرد مدیران تعیین نمائیم و بطور قطع و یقین نمی توانیم بیان کنیم که آیا بین نگرش اقتضایی مدیران و عملکرد دبیران آنها رابطه وجود دارد یا خیر؟

فرضیه پژوهش:

بین نگرش اقتضایی مدیران و عملکرد دبیران رابطه وجود دارد.

پرسش پژوهش:

آیا بین نگرش اقتضایی مدیران و عملکرد دبیران رابطه وجود دارد؟

هدف کلی پژوهش:

هدف از پژوهش حاضر یافتن پاسخ برای این پرسش است که آیا بین نگرش اقتضایی مدیران وعملکرد دبیران رابطه وجود دارد.

اهمیت و ضرورت پژوهش:

مدیریت، شاه بیت غزل هستی است. آنچه می تواند مواهب الهی (منابع طبیعی، انسانی و … ) را به توسعه‌ی انسان ها و جوامع رهنمون سازد، همان چیزی است که در اولین رتبه‌ی خود نیازمند مدیریت کارآمد است. واگذاری مدیریت به امید بخت و اقبال، خلاف عقل و حکمت برای به دست گرفتن و اداره هوشیارانه سازمان هاست.

مدیریت جوی در سازمان ایجاد می کند که برانگیزنده و مشوق تغییرات، سازگاری، بارخیزی، شکوفایی فردی و سازمانی است و برعکس می تواند جوی به وجود آورد که مانع تغییر و سازگاری و سد راه شکوفایی فرد و سازمان گردد.

تنوع و پیچیدگی وظایف و کارکردهای مدیران آموزشی به گونه ای است که تنها افراد مطلع و مجرب، حرفه ای و آموزش دیده و خویشتن دار می توانند در مدیریت عملکرد بالایی داشته باشند. رابینز، یکی از صاحب نظران علم مدیریت،‌ اعتقاد دارد: «یکی از راههای توجه به عملکرد مدیرن این است که از دیدگاه مهارت ها و شایستگی ها برای تعیین موفقیت آمیز هدفها، مدیران را مورد توجه قرار دهند.

در پژوهش حاضر منظور از انگیزش اقتضایی این است که یک چارچوب مفهومی برای تعیین عوامل مؤثر در اثربخشی رهبری ارائه شود که می تواند مدیر را در یافتن کارایی مؤثر خود در فرآیند رهبری اش یاری و همراهی کند (فیدلر)

مدل اقتضایی کمک شایانی به شناخت رهبری است این مدل نخستین کوشش در ادغام سبک رهبری و موقعیت است و این گامی بلند در دانش رهبری است، مدل ارائه شده در این تئوری می تواند بعنوان ابزاری مفید در سازمانهای مختلف ، از جمله سازمانهای آموزشی مورد استفاده قرار گیرد. صاحب نظران این تئوری معتقدند که مناسب ترین ساخت سازمان از موقعیتی به موقعیت دیگر تغییر می کند. (خلیلی شورینی)

تعاریف نظری و عملیاتی واژه ها

الف – تعاریف نظری:

۱- نگرش اقتضایی: نگرش اقتضایی یک چارچوب مفهومی برای تعیین عوامل مؤثر در اثربخشی رهبری ارائه می دهد که می تواند مدیر را در یافتن کارایی مؤثر خود در فرآیند رهبری اش یاری و همراهی کند (فیدلر)

۲- عملکرد:

– دانستن انتظارات مورد نظر از فرد کارمند براساس خط مشی سازمان (هرسی و بلانچارد)

– عملکرد مجموعه ای از عوامل کیفیت و کمیت کار، دانش، همکاری، صداقت، نوآوربودن فرد است که در یک فهرست گردآوری می شود. (عسگریان)

– عملکرد یعنی اندازه گیری نتایج کار انجام شده (رابینز)

ب – تعاریف عملیاتی:

۱- نگرش اقتضایی: نگرش اقتضایی در این پژوهش توسط پرسشنامه ۱۰ سوالی سنجیده می شود.

۲- عملکرد: در پژوهش حاضر منظور از عملکرد شاخصهایی همچون ابتکار عمل در کار، نحوه ارتباط کارکنان با یکدیگر، کسب مهارتهای لازم برای انجام کار و تعهد کارکنان و … است که برای سنجش آنها از پرسشنامه ۳۰ سؤالی که به همین منظور تهیه شده، استفاده شده است.

سیر تحول اندیشه مدیریت

از زمانی که بشر به زندگی اجتماعی روی آورد، برای رفع نیازهای خود همواره در کارهای دسته جمعی و گروهی نیاز به هماهنگی، رهبری و دربسیاری موارد برنامه ریزی و سازماندهی پیدا کرد. در هر زمینه ای که برای تحقق اهداف دسته جمعی نیاز به همکاری پیدا می شد، رهبری باید گروه را در جهت هدف هدایت می کرد. البته نحوه انتخاب رهبر در جوامع مختلف متفاوت بوده است، ولی واقعیت این است که بدون وجود اندیشه مدیریت از بدو زندگی اجتماعی انسانها، یا از بدو تاریخ، عمل مدیریت وجود داشته است. لوحهای گلی بازمانده از سومریها، که قدمتی ۵۰۰۰ ساله دارد، نشان می دهد که آنان موجودیهای انبارهای خود را در آنها یادداشت و آنها را در معابد نگاهداری می کرده اند. شاید این لوحها اولین آثار مدون عمل مدیریت در تاریخ باشد.

بررسی تاریخ ملل باستانی مانند مصر، چین، ایران ، روم و یونان نشان می دهد که بدون وجود سیستم منظمی از اعمال سازمان یافته و نظامدار و بدون مدیریتی دقیق امکان اداره امپراطوریهای عظیم در این سرزمینها، اجرای سیستمهای آبیاری و کشاورزی منظم برای آبادانی سرزمینهای آنها، تدارک و آماده سازی ارتشهای عظیم و توفیق آنها در جنگهای طولانی و بزرگ، ساختن آثار معماری بسیار عظیم و دقیق و زیبا، اجرای نظامهای کنترل و نظارت در سرزمینهای بسیار وسیع، اجرای سیستمهای ارتباطی دقیق و سریع و پیاده کردن شیوه های دقیق برای تجارت بین الملل و بسیاری امور دیگر امکان پذیر نبوده است. دانش علمی مدیریت در این دوران از نسلی به نسل دیگر منتقل و یا به طور تجربی آموخته می شد.

در قرون وسطی (سالهای بین ۴۷۶-۱۴۵۰) با رشد نظامهای فئودالی سازمانهای غیرمتمرکز حکومتی به وجود آمد اما فقط در قلمرو کلیسا شالوده سازمانهای بزرگ، منظم و کاملی پایه ریزی شد و بعد از این دوره تاریخ مدیریت به اداره ارتشهای بزرگ و خدمات اجباری نظام در دنیای مغرب زمین بستگی پیدا می کند.

با از بین رفتن نظامهای فئودالی و پیدایش انقلاب صنعتی در اواخر قرن هیجدهم، عقلایی کردن مدیریت ضرورت یافت. انقلاب صنعتی که از انگلستان آغاز شد به سرعت به دیگر کشورهای اروپا اشاعه یافت و نیاز به ایجاد سازمانهای عمومی، بازرگانی و صنعتی وسیع تر به منظور تحقق بخشیدن به هدفهای سیاسی ‌، اقتصادی و اجتماعی کشورها بیش از پیش محسوس شد.

یکی از ثمرات انقلاب صنعتی استفاده از ماشین به جای نیروی کارگر و ماشینی کردن تولید بود که باعث شد زندگی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی جوامع صنعتی اروپا و آمریکا دگرگون شود، شهرنشینی گسترش یابد و جوامع صنعتی به دلیل تولید انبوه به دنبال بازارهای جدید مصرف باشند و به سبب تشکیل سازمانهای بزرگ و نیاز به سرمایه های کلان، سازمانها مالکان متعدد بیابند، مدیریت از مالکیت منفک و در نتیجه برای دستیابی سازمانها به بازدهی و کارآیی بیشتر، تخصص مدیریت و ضرورت تفکر علمی در مدیریت مطرح شود.

نظریه های کلاسیک

قدیمی ترین نظریه مدیریت، نظریه سنتی (کلاسیک) است. این نظریه به سه شاخه اصلی مدیریت علمی، مدیریت اداری و مدیریت بوروکراتیک تقسیم می شود. این شاخه ها در دوره زمانی معینی (۱۹۰۰-۱۹۵۰) و توسط سه گروه جدا از هم که به ترتیب اهل آمریکا، فرانسه و آلمان بودند پدید آمده و گسترش یافته است.

نظریه مدیریت علمی

یکی از نگرشهای اولیه در بررسی مدیریت، مدیریت علمی بود. افراد مختلف، از جمله فرانک و لیلیان گیلبرت،‌ هنری گانت، و هارینگتون امرسون در شکل گیری آن سهیم بودند در حالیکه نام فردریک تیلور بیشتر با این مکتب مرتبط شده است[۱]. تیلور در اوائل زندگی علاقه ای به کارایی و بهره وری پیدا کرد. طبق این روش، مدیر نقش برنامه ریز و هماهنگ کننده را ایفا می کند. اشتیاق وی به استقرار نظام پاره کاری برای انگیزه اقتصادی تمامی کارکنان است. به عبارت دیگر، وی فرض را بر این اصل گذاشت که پاداشهای مالی نخستین وسیله ای است که کارگران را به ارائه بازدهی بیشتر سوق می دهد.

مدیریت علمی سریعاً در تفکر بازرگانی رسوخ پیدا کرد و تخصص گرایی و تولید انبوه را تسهیل نمود. تیلور منتقدانی نیز داشت. اتحادیه های کارگری، سر به مخالفت با مدیریت علمی برداشتند زیرا هدف آنرا بدست آوردن بازده بیشتر از کارگران می دانستند. مع الوصف مدیریت علمی شالوده اندیشه مدیریت معاصر را تشکیل داده است.

نظریه های مدیریت اداری

کانون توجه نظریه مدیریت علمی تنها بر سطح عملیاتی سازمانها متمرکز بوده و صاحب نظران دریافتند که اداره سازمانها با مدیریت سطح عملیاتی متفاوت است در این زمینه بررسی هایی انجام شده و در یکی از این بررسی ها فعالیتهای سازمانهای تجاری به شش دسته تقسیم شده است: فعالیتهای فنی، بازرگانی، مالی، امنیتی، حسابداری، مدیریتی.