عنوان :
تعداد صفحات : ۳۹
نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
بیتالمال، در نظام اقتصادى اسلام، بیشترین مباحث را به خود اختصاص داده و از جایگاهى ویژه برخوردار است. هدف از بیتالمال، تأمین اهدافى بلند در حرکت تکاملى انسان به سوى سعادت و معنویّت و قرب الهى است.
در اسلام، مسأله حفظ بیتالمال و دقت و احتیاط در مصرف آن، اهمیت ویژهاى دارد. دقت و احتیاط رهبرانِ مکتبِ انسانسازِ اسلام در هزینه کردن بیتالمال، از عبرتانگیزترینامور در زندگى آنان به شمار مىآید. در میان ائمه علیهمالسلام امام على علیهالسلام به جهت شرایط زمانى و مکانى ویژهاى که در عصر حکومتش وجود داشته؛ در این امر، سرآمد و زبانزد است. تاریخ، نمونههاى زیادى از این سان رویدادهاى شگفتانگیز را در زندگى مولا على علیهالسلام در سینه خود حفظ کرده است.
این نوشتار، نگاهى اجمالى به موضوع «بیتالمال» در نهجالبلاغه دارد.
قلمروِ مقاله، تنها، بخشى از سخنان امام على(ع) در نهجالبلاغه است، نه تمامى سخنانآن حضرت.
واژه های کلیدی: بیت المال، نهج البلاغه، امام على(ع)
مقدمه ۱
الف) جایگاه ثروت در اسلام ۱
ب) جایگاه بیتالمال ۱
ج) ماهیّت بیتالمال ۲
د) آثار بیتالمال ۲
۱٫ اصلاح امور ۳
۲٫ رفع نیاز مردم به بیتالمال ۳
۳٫ دوام حکومت ۳
۴٫ اصلاح و تقویتِ نیروهاى مسلّح ۴
ه) راههاى جلب مالیات ۴
۱٫ آباد کردن زمین ۵
۲٫ رسیدگى به شکایت مالیاتدهندگان ۵
۳٫ عفو از مالیات ۶
و) منزلت ممیّزان مالیات ۷
۱٫ خزینهداران مردم ۷
۲٫ نماینده امت ۷
۳٫ سفیران پیشوایان ۷
ز) صفات و وظایف ممیّزان مالیات ۷
۱٫ اصل انصاف ۸
۲٫ نگرفتن لوازم ضرورى ۹
۳٫ پرهیز از خشونت ۹
۴٫ احترام اموال مردم ۹
۵٫ کمک گرفتن از مردم ۹
۷٫ نترساندن مردم ۱۰
۸٫ اجازه گرفتن به هنگام وارد شدن ۱۰
۹٫ به اندازه گرفتن ۱۰
۱۰٫ سوء استفاده نکردن از قدرت ۱۰
۱۱٫ معرفى خود ۱۱
۱۲٫ پذیرفتن اظهارات مالک ۱۱
۱۳٫ وارد نشدن در محدوده اموال ۱۱
۱۴٫ رعایت حال حیوانات ۱۱
۱۵٫ اجازه تقسیم زکات به مالک ۱۱
ح) نظارت و بازخواست ۱۲
۱٫ حسابرسى از کارگزاران ۱۲
۲٫ نظارت بر بیتالمال ۱۴
۳٫ نظارت بر مخارج امیر الحاج ۱۵
۴٫ نظارت بر میهمانیهاى کارگزاران ۱۵
ط) الگو بودن حاکم اسلامى ۱۶
۱٫ هماهنگى با زندگى طبقه ضعیف ۱۶
۲٫ احتیاط امام على علیهالسلام در بیتالمال ۱۷
۳٫ سوء استفاده نکردن از مقام ۱۹
۴٫ نگرانى امام على نسبت به بیتالمال به هنگام مرگ ۲۰
ى) عدالت در استفاده از بیتالمال ۲۰
۱٫ رعایت عدالت با خویشان ۲۱
۲٫ تقسیم عادلانه بیتالمال ۲۲
۳٫ نادیده گرفتن خویشان، در مجازات ۲۳
۴٫ اجراى عدالت هرچند بر ضرر خود باشد ۲۴
۵٫ رعایت عدالت، حتى با حدخوردگان ۲۵
۶٫ برابرى حقِ تمام مسلمانان در بیتالمال ۲۵
۷٫ اجراى عدالت، از وظایف حاکم است ۲۵
ک) استرداد بیتالمال ۲۶
ل) آثار خیانت در بیتالمال ۲۷
۱٫ رسوایى در دنیا ۲۷
۲٫ ذلت در پیشگاه الهى و پستى در آخرت ۲۸
۳٫ بىاعتمادى ۲۸
۴٫ بىبهره شدن در دنیا ۲۹
۵٫ کشته شدن با شمشیر ۲۹
منابع ۳۵
[۱]. قال رسول اللَّه صلىاللَّه علیه و آله: «الفقر سواد الوجه فی الدارین.» : (سفینهالبحار، ج۲، مادّه فقر).
[۲]. قال على علیهالسلام: «الفقرُ الموتُ الأحمر.» و (شرح آقاجمال برغرر، ج۱، ص۳۴۵).
[۳]. قال على علیهالسلام: «الفقرُ الموتُ الأکبر.» (نهجالبلاغه، کلمه ۱۶۳).
[۴]. قال على علیهالسلام: «إنّى أخاف علیک الفقرَ، فاستعذ باللَّه منه؛ فإنَّ الفقرَ مَنْقَصهٌ فی الدِین، مَدْحَشهٌ للعقل، داعیهً لِلْمَقْتِ.». (نهجالبلاغه، کلمه ۳۱۹).
[۵]. عبداللَّه بنزمعه بناَسود، از شیعیان على علیهالسلام بود. پدر و عموى او، در جنگ بدر، جزء سپاه کفّار بودند و در همان جنگ هم کشته شدند. جدّش، اَسود، از کسانى بود که رسول خدا صلىاللَّه علیه و آله را مسخره مىکرد.
[۶]. نهجالبلاغه، خطبه ۲۳۲٫
[۷]. همان، نامه ۵۳٫
[۸]. همان.
[۹]. همان.
[۱۰]. همان.
[۱۱]. منهاج البراعه، ج۲۰، ص۲۰۰٫
[۱۲]. نهجالبلاغه، نامه ۵۳٫
[۱۳]. منهاجالبراعه، ج۲۰، ص۲۵٫
[۱۴]. نهجالبلاغه، نامه ۵۳٫
[۱۵]. شرح ابن ابىالحدید، ج۱۷، ص۷۱٫ البته، در صحت این گونه مطالب انتسابى به انوشیروان، جاى تأمل است.
[۱۶]. نهجالبلاغه، نامه ۵۳٫
[۱۷]. منهاج البراعه، ج۲۰، ص….
[۱۸]. شرح ابن ابىالحدید، ج۱۷، ص۷۴٫
[۱۹]. نامه ۵۱٫
[۲۰]. همان.
[۲۱]. همان.
[۲۲]. نهجالبلاغه، نامه ۵۱٫
[۲۳]. روحالقوانین، منتسکیو، ترجمه علىاکبر مهتدى، ص۳۸۴٫
[۲۴]. نهجالبلاغه، نامه ۵۱٫
[۲۵]. نهجالبلاغه، نامه ۵۱٫
[۲۶]. نهجالبلاغه، نامه ۵۱٫
[۲۷]. نهجالبلاغه، نامه ۵۱٫
[۲۸]. نهجالبلاغه، نامه ۲۵٫
[۲۹]. همان.
[۳۰]. همان.
[۳۱]. همان.
[۳۲]. همان.
[۳۳]. همان.
[۳۴]. همان.
[۳۵]. همان.
[۳۶]. همان.
[۳۷]. همان.
[۳۸]. نهجالبلاغه، نامه ۴۰٫
[۳۹]. نهجالبلاغه، نامه ۵٫
[۴۰]. شرح نهجالبلاغه، ابن ابىالحدید، ج۱۷، ص۱۸۲٫
[۴۱]. منهاجالبراعه، ج۱۷، ص۱۸۵٫
[۴۲]. شرح نهجالبلاغه، ابن أبىالحدید، ج۱۷، ص۱۸۴٫
[۴۳]. نهجالبلاغه، نامه ۴۳٫
[۴۴]. منهاج البراعه، ج۲۰، ص۸۲٫
[۴۵]. نهجالبلاغه، خطبه ۱۱۹٫
[۴۶]. نامه ۶۷٫
[۴۷]. نهجالبلاغه، نامه ۴۵٫
[۴۸]. ابن ابىالحدید، بر این باور است که این شخص، ربیع بنزیاد، برادر عاصم، بوده که مولا على علیهالسلام به عیادت او رفته است (ج۱۱، ص۳۵)، ولى در بسیارى از نسخههاى نهجالبلاغه، با عنوان «علاء بنزیاد» آمده است.
[۴۹]. نهجالبلاغه، خطبه ۲۰۹٫
[۵۰]. منهاج البراعه، ج۱۳، ص۱۳۰٫
[۵۱]. شرح ابن ابىالحدید، ج۱۲ ۱۱، ص۳۶٫
[۵۲]. نهجالبلاغه، نامه ۴۵٫
[۵۳]. منهاجالبراعه، ج۲۰، ص۹۱٫
[۵۴]. شرح ابن ابىالحدید، ج۱۶ ۱۵، ص۲۰۷٫
[۵۵]. در باره چهره ناپاک اشعث، به شرح ابن ابىالحدید، ج۲، ص۲۷۹، ذیل خطبه ۱۹ مراجعه شود.
[۵۶]. نهجالبلاغه، خطبه ۲۲۴٫
[۵۷]. همان، خطبه ۶۲٫
[۵۸]. در اینجا، به دو مورد از دقت و احتیاط امام على علیهالسلام در بیتالمال که در بحارالانوار گزارش شده اشاره مىشود:
الف) احتیاط در قلم و کاغذ بیتالمال
– علامه مجلسى، در بحارالانوار، ج۴۱، ص۱۰۵، گزارش کرده است: ادقّوا أقلامکم و قاربوا بین سطورکم و احذفوا من فضولکم و اقصدوا قصدَ المعانی! و إیّاکم و الإکثار! فإنَّ أموال المسلمین لا تحتمل الإضرار؛
نوک قلمهاى خود را تیز کنید و بین سطرهاى نوشته، زیاد فاصله نیندازید، حرفهاى زیادى را حذف کنید و روى کاغذ نیاورید و به بیان اصل معنى بپردازید و لفّاظى نکنید و از زیادهروى در مصرف بپرهیزید! زیرا، بیتالمال مسلمانان، تحمل این گونه ضررها را ندارد.
ب) جارو کردن بیتالمال
عاصم بنکلیب، به نقل از پدرش، مىگوید: در محضر على علیهالسلام بودم که مقدارى پول و اشیاء دیگر از ناحیه ایران، به عنوان بیتالمال، آورده شد. مردم، براى گرفتن سهمیه، هجوم آوردند. على علیهالسلام، طنابى دور بیتالمال کشید و فرمان داد تا رؤساى هفت قبیله که در آن زمان، در کوفه بودند آمدند و بیتالمال را نسبت به افراد هر قبیله، به نمایندگان آنان داد در آخر، یک قرص نان اضافه آمد على علیهالسلام آن را نیز هفت قسمت کرد و نسبت به افراد هر قبیله، تقسیم کرد. سپس فرمود:
هذا جنایَ و خِیارُهُ فیه إذْ کلُّ جانٍ یَدَهُ إلى فیه
این، دستچین من است و بهترینش، در میان زیرا، هر چیننده، دستش، به دهان خودش باز مىگردد.»
طبق برخى از روایات، مولا على علیهالسلام پس از تقسیم بیتالمال، محل را آب و جارو مىزد و خطاب به پولهاى زرد و سفید، مىگفت: یا صفراء! غُرّی غیری یا بیضاء! غُرّی غیری؛ اى دینارهاى زرد و درهمهاى سفید! جز مرا فریب دهید.» «بحارالانوار، ج۴۱، ص۱۳۶٫»
[۵۹]. نهجالبلاغه، خطبه ۲۲۴٫
[۶۰]. نهجالبلاغه، نامه ۴۱٫
[۶۱]. منهاجالبراعه، ج۲۰، ص۷۵٫
[۶۲]. شرح نهجالبلاغه ابن ابىالحدید، ج۱۶ ۱۵، ص۱۷۰٫
[۶۳]. نهجالبلاغه، خطبه ۱۲۷٫
[۶۴]. نهجالبلاغه، نامه ۴۳٫
[۶۵]. نهجالبلاغه، خطبه ۳۴٫
[۶۶]. قطیعه، عبارت است از زمینهایى که حاکم، از بیتالمال به برخى از افراد مىبخشد و او را، از خراج دادن، معاف مىدارد و در برابر، مقدارى کمى مالیات، تحت عنوان ضریب، مىپردازد. شرح نهجالبلاغه، ج۱، ص۲۶۹٫
[۶۷]. شرح ابنابىالحدید، ج۱، ص۲۷۰٫
[۶۸]. نهجالبلاغه، نامه ۲۶٫
[۶۹]. همان.
[۷۰]. نهجالبلاغه، نامه ۷۱٫
[۷۱]. نهجالبلاغه، نامه ۴۱٫
[۷۲]. همان.
این نوشتار، نگاهى اجمالى به موضوع «بیتالمال» در نهجالبلاغه دارد.
قلمروِ مقاله، تنها، بخشى از سخنان امام على(ع) در نهجالبلاغه است، نه تمامى سخنانآن حضرت.
هرچند، گاهى، فرازهاى نقل شده از نهجالبلاغه، براى چند عنوان مربوط به بحث، مفیداست ولى براى طولانى نشدن نوشته، از تکرار، جز در یک یا دو مورد، خوددارى شدهاست.
اموال عمومى، به اقسام گوناگونى مانند مشترکات عمومى و مباحات اوّلیه و مجهول المالک و درآمدهاى عمومى، تقسیم مىشود، ولى مقصود از بیتالمال، در این نوشته، اموالى است که اختیار هزینه کردن آن، به دست امام است، مانند غنائم جنگى و خراج و جزیه و زکات و صدقات عامه و اوقاف عمومى و …
بىگمان، از نگاه اسلام، ثروت و مال، در حیات مادّى و معنوى انسانها، نقش اساسى دارد. تا آنجا که در برخى روایات، از «تنگدستى» به «روسیاهى در دنیا و آخرت»[۱] و «مرگ سرخ»[۲] و «مرگ بزرگ»[۳] تعبیر شده است.
در بعضى از روایات، فقر، موجب نقصان در دین و کاهش عقل و تحریک خشم معرفى شده است.[۴] از اینرو، در دین مقدّس اسلام، به مقوله اقتصادى و معیشتى بشر، در ابعاد مختلف آن، توجّه فراوانى شده است. هرچند مطالب مربوط به اقتصاد، به گونهاى پراکنده و جدا از هم مطرح شده، ولکن بررسى و تحقیقى همهجانبه، نشانه این است که مکتب اسلام، داراى نظام اقتصادى ویژهاى است که از وحى الهى نشأت گرفته و در دامن عصمت، رشد و نمو کرده و از ویژگیهاى بىشمارى برخوردار است.
آنچه قابل توجّه و دقّت است، این است که بیتالمال، در نظام اقتصادى اسلام، بیشترین مباحث را به خود اختصاص داده و از جایگاهى ویژه برخوردار است. هدف از بیتالمال، تأمین اهدافى بلند در حرکت تکاملى انسان به سوى سعادت و معنویّت و قرب الهى است. برخى از آن هدفها چنین است:
۱٫ هدایت مردم به سمت اخلاق کریمه و ارزشهاى معنوى.
۲٫ استقرار عدالت اجتماعى و اقتصادى در جامعه.
۳٫ رشد استعدادها و شکوفایى ابتکار و خلاقیّت انسانها.
۴٫ ریشهکن کردن فقر از جامعه.
۵٫ رسیدگى به مصالح و منافع محرومان و مستضعفان و … .
امام على علیهالسلام خطاب به عبداللَّه بنزمعه[۵] (از پیروان و یاران آن حضرت) آن هنگام که از او، درخواست کمک مىکند، ماهیّت بیتالمال را براى او روشن مىکند. او، بیتالمال را نه مال شخصى امام مىداند و نه مالِ فردى از مسلمانان، بلکه بیتالمال، از آنِ مسلمانان است که در اختیار امامِ مسلمانان گذاشته مىشود تا به عدل، به مصرف مسلمانان برسد. حضرت مىگوید:
إنَّ هذا المال لیس لی و لا لک! و انَّما هو فیءٌ لِلمسلمین و جَلْبُ أسیافهم. فإنْ شَرَکْتَهم فی حربهم کانَ لکَ مثلُ حظهم و إلّا فَجَناهُ أیدیهم لا تکون لغیر أفْواهِهمْ[۶]؛ این اموال، نه مال من و نه از آنِ توست، بلکه غنیمتى گِردآمده از مسلمانان است که با شمشیرهاى خود به دست آوردهاند. اگر تو، در جهاد، همراهشان مىبودى، سهمى چونان سهم آنان مىداشتى و گرنه، دسترنج آنان، خوراک دیگران نخواهد بود.
على علیهالسلام به بخشى از آثار و نقش بیتالمال در زندگى مسلمانان، اشاره کرده است. این آثار، چنین است:
و تَفَقَّدْ أمرَ الخراجِ بما یُصْلِحُ أهلَه! فإنَّ فی صلاحه و صلاحهم صلاحاً لِمَنْ سِواهم و لا صَلاحَ لِمَنْ سِواهم إلّا بهم؛ لأنَّ الناسَ کُلُّهم عِیالٌ على الخراج و أهله[۷]؛ خراج (بیتالمال) را به گونهاى که وضع مالیّاتدهندگان را سامان دهد، وارسى کن! زیرا، بهبودى وضع مالیّات و مالیّاتدهندگان، سبب بهبودى امور دیگر اقشار جامعه است و تا امور مالیّاتدهندگان اصلاح نشود، کار دیگران نیز سامان نخواهد گرفت؛ زیرا، همه مردم، نانْخورِ مالیّات و مالیّاتدهندگانند.
امام على علیهالسلام در این فراز، براى بیتالمال، نقش محورى قائل شده و اصلاح تمامى امور را، بسته به اصلاح وضع مالیات و مالیاتدهندگان دانسته است و این، نشانه جایگاه بلند بیتالمال از نظر اسلام است. اگر دقت شود، حقیقت مطلب، همین است که امام على علیهالسلام گفته است. بنابراین، هرچند، اقتصاد، از نگاه امام على علیهالسلام آن گونه که مکاتب مادىگرا مىگویند، اصل نیست، اما تأثیر محورى و اساسى آن در اصلاح امور و رفع نابسامانیها مورد تأکید قرار گرفته است.
کلّهم عَیالٌ على الخراج و أهله[۸]؛تمام مردم، نانْخورِ مالیات و مالیاتدهندگانند.
روشن است که هیچ انسانى، به تنهایى، نمىتواند نیازمندیهایش را برآورده کند، از اینرو، نیاز به همیارى بیتالمال وجود دارد.
و لمْ یستقم أمْرُهُ الاَّ قلیلاً[۹]؛حکومت، با نابودى مالیات (بیتالمال)، جز اندکى، دوام نمىآورد.
این مطلب نیز، از بدیهات است که اداره و دوام حکومت، نیازمند بودجه است و یکى از راه حلهاى تأمین هزینههاى دولت، گرفتن مالیات است. جاى شگفتى از کسانى است که در زمان حاضر، بحث از لزوم گرفتن مالیات براى اداره حکومت را مطرح مىکنند، در صورتى که امام على علیهالسلام حدود هزار و چهارصد سال پیش، بر ضرورت مالیات براى استمرار حکومت تأکید کرده است.
یادآورى این نکته لازم است که همان گونه که گرفتن همه مالیات از عواملِ بقاى حکومت است، به ناحق گرفتن آن و یا ظالمانه مصرف شدناش، سبب سقوط حکومت خواهد شد.
ثم لا قِوامَ للجنود إلاَّ بما یُخْرِجُ اللَّهُ لهم من الخَراجِ الذی یَقْوَوْنَ به على جَهادِ عدوِّهم و یعتمدون علیه فیما یُصلحهم و یکونُ مِنْ وَراءِ حاجتهِم[۱۰]؛ سپس سپاهیان اسلام، جز به خراج و مالیّات رعیّت (بیتالمال) که با آن، براى جهادِ با دشمن، تقویت گردند و براى اصلاح امور خویش، به آن تکیه کنند و نیازمندیهاى خود را بر طرف سازند، پا نمىگیرند.
از جمله آثار بسیار مهم بیتالمال، افزون بر استقلال اقتصادى، استقلال سیاسى است؛ زیرا، تا بودجه و سرمایه، در اختیار دولت نباشد، نمىتواند نیروهاى مسلح را، جذب وتأمینومجهز به سلاحهاى پیشرفته کند و با نبود نیروى مسلَّحِ مجهز، استقلال سیاسى، تأمین نمىشود.
آیتاللَّه حسنزاده، در تفسیر این فراز، مىنویسد:
اگر بیتالمال نباشد، نیروهاى مسلَّح براى تأمین زندگى، باید در پى شغل و کار باشند، در نتیجه، آمادگى براى جهاد با دشمن، از بین مىرود.[۱۱]
یکى از مباحث مهم در دانش اقتصاد، مبحث مالیات است. در این مبحث، مطالب فراوانى مانند تعریف مالیات، ضرورت وجود مالیات، سیر تحول مالیات، و راههاى جلب مالیات، … مورد بحث و تحقیق قرار مىگیرد.
این مطالب، از چشم مولا على علیهالسلام در مدت کوتاه حکومت، مورد غفلت نبود. و در لابهلاى خطبهها و نامهها و دیگر گفتارها، به آنها اشاره کرده است. از جمله، در نامه پنجاه و سه، راههاى جلب بهتر مالیات را نشان داده و در آن، بر اصول اسلامى انسانى، مانند «اصل عمران و آباد کردن زمینها» و «اصل رسیدگى به مشکلات و شکایات مالیاتدهندگان» و «اصل رعایت و تخفیف مالیات»، تأکید ورزیده است.
هر یک از این اصول، آثار و ثمرات فراوانى در مسایل اجتماعى و اقتصادى و سیاسى در پى دارد و رعایت آنها، نقش بسزایى در تحول و بهبودى سیستم مالیاتى دارد.
و لیکُنْ نظرُکَ فی عِمارهِ الأرضِ أبْلَغَ من نظرِکَ فی استجلابِ الخَراج؛ لأنَّ ذالک لا یُدْرَکُ إلّا بالعِماره و مَنْ طلب الخَراجَ لغیر عمارهٍ أخْرَبَ البلادَ و أهْلکَ العبادَ و لمْ یستَقِمْ أمْرُه إلاّقلیلاً.[۱۲] باید تلاش تو در آباد کردن زمین، بیشتر از جمعآورى خراج (مالیات) باشد؛ زیرا، خراج، جز با آبادانى، فراهم نمىشود و هر کسى، بخواهد خراج را بدون آبادانى زمین به دست آورد، شهرها را خراب، و بندگان خدا را نابود، و حکومتش جز اندک مدتى، دوام نخواهد آورد.
آیتاللَّه حسنزاده، در پى شرح این فراز از نهجالبلاغه مىنویسد:
امام على، در این بخش، اشاره کرده است که کمدرآمدى صاحبان زمین، ناشى از والیان بدىاست که تمام همّ و غمّ آنان، جمعآورى مالیات است، بدون رعایت حال رعیّت وکشاورزان.[۱۳]
فإنْ شَکَوْا ثِقَلاً أوْ عِلّهً أوْ انقطاعِ شِرْبٍ أوْ بالَّهٍ أوْ إحالَهَ الأرضِ اغْتَمَرها غَرَقٌ أوْ أجحفَ بها عطشٌ خَفَّفْتَ عنهم بما تَرْجوُ أنْ یَصْلُحَ به أمْرُهُم.[۱۴]پس اگر مردم، از سنگینى مالیات یا آفتزدگى یا خشک شدن آب چشمهها یا کمى باران یا خراب شدن زمینى در سیلابها یا خشکسالى، شکایت کردند، در گرفتن مالیات، تا آن اندازهاى که بفهمى امورشان سامان مىیابد، تخفیف بده.
دهقانان، از همه طبقات، زحمتکشتر و پرتلاشترند و از سویى، زندگى آنان، اسیر عوامل طبیعى و پدیدههاى جهان طبیعت، همانند خشکسالى، سیل، سرما، گرما است. از اینرو، آنان، نیاز بیشترى به توجه و همراهى حکومت دارند.
این فراز از فرمان امام على علیهالسلام اشاره به این مطلب دارد.
ابن ابىالحدید، در باره زیاد نگرفتن مالیات و آثار منفى آن مىنویسد:
استاندار اهواز، در حکومت انوشیروان، بیشتر از معمول، مالیات جمعآورى کرد و براى انوشیروان فرستاد. انوشیروان، فرمان داد که آنها را به صاحبانش مسترد کنند. سپس گفت: زیاد کردن ثروت شاه از مالیات نابهحق رعیت، همانند بنا کردن سقفى است بر پایههاى لرزانو سست.[۱۵]
جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .