عنوان :

تحقیق جایگاه زن در ترانه های محلی

تعداد صفحات : ۲۱۲

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده :

ترانه های محلی بخشی از ادبیات عامه است و شامل کلیه آثار موزونی است که به شکل تصنیف،  متل،  افسانه،  چیستان،  آواز های کار،  سروده های مذهبی،  برشمردنی ها،  لالایی ها،  ترانه های بازی و عروسی و ترانه هایی که برای کودکان خوانده می شود،  در میان مردم معمول و متداول است،  زبان این ترانه ها،  زبان محاوره است .

ترانه ها دارای کارکردهای متعددی هستند و موجب قوام و بقای مجموعه اجتماعی می گردند ، سوگ سروده ها و لالائی ها موجب بیان رنج ها، خواسته ها و آرزوها شده و دختران با خواندن « مادرانه ها » با نقش های مادری آشنا می گردد ، و گذر به دوران زنانگی راتمرین می کنند ،کارکرد این آواها ، آماده سازی زن برای  ورود به زندگی  اجتماعی است . ترانه ها با سایر ابعاد وجنبه های زندگی  ارتباطی متقابل وتنگاتنگ دارند و در حفظ کلیت نظام اجتماعی نقش و کارکرد ویژه ای را ایفا می نمایند .

عمده ترین محورهای بحث در این  پژوهش مبتنی بر طرز تلقی جامعه وتصورات قالبی نسبت به زنان است و تصویر مسلطی که از جایگاه زن وجود دارد،  که به نحوی تعیین کننده الگوهای رفتاری،  اعتقادات،  ارزشها،  هنجارها،  عادات،  روابط،  مناسبات،  تعاملات و اخلاقیات جامعه می باشد،  بر این اساس ارکان مختلف جامعه ( امور فرهنگی،  امور اجتماعی،  امور خانوادگی ،  امور اقتصادی ) مورد بررسی قرار می گیرد،  تا جایگاه زنان در ترانه های محلی به وضوح تصریح گردد،  جمعیت آماری در این پژوهش کلیه ترانه های محلی (مرتبط با زنان )‌لری وترکی در استان فارس بوده است ، که نمونه آماری بااستفاده از روش نمونه گیری در دسترس از بین نه دسته ترانه‌های محلی (کودکانه ها ، ترانه های حماسی ،‌ترانه های سوگ ، شایسته ها و ناشایستها ،‌
ترانه های طلب ،‌عاشقانه ها ، ترانه های طنز،‌ترانه های کار وترانه های شاد )‌پنج دسته از ترانه های محلی (لالایی ها ، ترانه های طنز ، ترانه های کار ، عاشقانه ها وترانه های شادی )‌انتخاب گردید که درمجموع ۶۸۴ مصرع به عنوان واحد ضبط در نظر گرفته شد.

نتیجه ایی که از این پژوهش گرفته شد ، بدین قرار است که در ترانه های محلی دو قوم لر و ترک استان فارس تبعیض جنسیتی مشاهده گردید و زبان این ترانه ها (در حوزه معنایی )‌زبانی جنسیت‌گرا است .

و در نهایت باورکنیم  که زنان  جامعه ما نه شخصیت های  ضعیف  و نه قهرمانان  پوشالی هستند ونه اسطوره های شمشیر به دست و چه خوب است که اگر برچسب ها را به دورافکنیم  و به زنان و مردان حرمت گذاریم و محترمشان بشماریم .

 کلمات کلیدی:جایگاه زنان ، مقوله فرهنگی، مقوله اجتماعی، مقوله خانوادگی، مقوله اقتصادی، ترانه های محلی

فهرست مطالب

چکیده :    ۲
مقدمه    ۳
۱-۱ بیان مساله    ۵
۱-۲ پرسش های پژوهش    ۷
۱-۳ اهمیت و ضرورت پژوهش در این قلمرو    ۸
۱-۴ هدف های پژوهش    ۱۰
۱-۵ تعریف مفاهیم    ۱۱
بخش اول    ۱۳
۱-۲مروری برمفاهیم نظری    ۱۳
۲-۱-۱ ادب وادبیات    ۱۳
۲-۱-۲ ادبیات شفاهی و عامه    ۱۳
۲-۱-۳ تاریخچه جمع آوری فولکور    ۱۷
۲-۱-۴ قلمرو فولکلور    ۱۹
۲-۱-۵ فولکلور و مردم شناسی    ۲۰
۲-۱-۶ فولکلور و باستان شناسی    ۲۱
۲-۱-۷ نظریات فولکلور شناسی    ۲۱
۲-۱-۸ وابستگی و تعلق  فولکور    ۲۳
۲-۱-۹ بررسی لغوی ترانه    ۲۴
۲-۱-۱۰ تقسیم بندی سنتی ترانه    ۲۵
۳- قالب های دیگر :    ۲۷
۲-۱-۱۱ ترانه های محلی    ۲۸
۲-۱-۱۲ بررسی ترانه های محلی    ۳۲
۲-۱-۱۳ خاستگاه ترانه و نخستین نغمه های ایران    ۳۳
۲-۱-۱۴ ترانه های محلی در کشورهای دیگر    ۳۶
۲-۱-۱۵ کوچ ترانه ها    ۳۶
۲-۱-۱۶ محتوای ترانه ها    ۳۷
۲-۱-۱۷ انواع ترانه ها    ۳۹
۲-۱-۱۸ زبان ها و لهجه های ایرانی    ۵۰
۲-۱-۱۹ پیوند شعر و موسیقی    ۵۰
۲-۲ سیر تاریخی سیمای زن    ۵۶
۲-۲-۱ سیمای زن در اساطیر    ۵۶
۲-۲-۲ سیمای زن در دوره باستان    ۵۷
۲-۲-۳ زن در ایران پیش از ورود اقوام مهاجر    ۵۸
۲-۳ ادبیات نظری    ۶۰
۲-۳-۱ زیبا شناسی فمینیستی    ۶۰
۲-۳-۲ نقد ادبی فمینیستی    ۶۴
۲-۳-۲-۲- نقد ادبی فمینیستی، انگلیسی – آمریکایی    ۶۶
۲-۳-۲-۲-۱ ویرجینیاوولف    ۷۵
۲-۳-۲-۳ نقدادبی  فمینیسیتی فرانسوی    ۷۶
۲-۳-۲-۳ -۱ ژاک لاکان    ۷۷
۲-۳-۲-۳-۲ هلن سیکسو    ۷۸
۲-۳-۲-۳-۳ ژولیا کریستوا    ۷۸
۲-۳-۲-۳-۴ لوس ایریگاری    ۷۹
۲-۳-۲-۳-۵ ژاک دریدا    ۸۰
۲-۳-۳ زبان و فرهنگ    ۸۰
۲-۳-۳-۱ جنسیت زدگی در زبان    ۸۱
۲-۳-۳-۱-۱ جنسیت زدگی در حوزه معنا :    ۸۲
۲-۳-۳-۱-۲ نام گذاری و مرکزیت دو گانه     ۸۲
۲-۳-۳-۲ نظریه جبرگرایی زبانی    ۸۳
۲-۳-۴ بررسی و نقد نظریه ها  وانتخاب چارچوب نظری    ۸۴
نظریه زیباشناسی فمینیستی    ۸۴
نقد ادبی فمینیستی    ۸۴
جنسیت زدگی در حوزه معنا :    ۸۵
۲-۳-۵ مقوله های موجود در ترانه های محلی    ۸۷
۲-۳-۶ مفاهیم کلیدی در بررسی و نقد ترانه های محلی    ۹۴
۲-۴ نقش جامعه و فرهنگ در تعیین رفتار    ۹۷
۲-۴-۱ جامعه پذیری  جنیستی :    ۹۸
۲-۴-۲ درونی سازی، پذیرش    ۱۰۰
۲-۴-۳ نابرابری جنسیتی    ۱۰۱
۲-۴-۴ نظریه های نا برابری جنسیتی    ۱۰۱
۲-۴-۴-۱ نظریه قشربندی جنسیتی راندل کالینز :    ۱۰۱
۲-۴-۴-۲  نظریه نابرابری  جنسیتی چافتز     ۱۰۵
۲-۴-۴-۲-۱ دگرگونی خود آگاهانه  لایه بندی جنسیتی    ۱۰۶
۲-۴-۴-۲-۲ دگرگونی آگاهانه لایه بندی جنسیتی    ۱۰۷
۲-۴-۴-۳  نظریه نابرابری جنسیتی بلوم برگ     ۱۰۸
۲-۴-۴-۴ نظریه طرح واره های جنسیتی ساندرایم     ۱۰۹
۲-۴-۴-۵ نظریه بوردیو    ۱۱۱
۲-۴-۴-۶ نظریه سیمسون دوبوار    ۱۱۲
۲-۴-۴-۷ نظریه مارگارت مید    ۱۱۲
۲-۴-۴-۸-۱ نظریه فمینیستی لیبرال    ۱۱۳
۲-۴-۴-۸-۲ نظریه فمینیستی روان کاوی    ۱۱۴
۲-۴-۴-۸- ۳نظریه فمینیستی  رادیکال  / انقلابی :    ۱۱۵
۴-۴-۴-۸-۴ نظریه فمینیستی مارکسیتی    ۱۱۷
۴-۴-۴-۸-۴-۱ نظریه میشل بارت    ۱۱۷
۲-۴-۴-۸-۴-۲ نظریه انگلس    ۱۱۸
۲-۴-۴-۸-۵ نظریه فمینیستی  سوسیالیستی    ۱۱۸
۴-۴-۴-۸-۵-۱ نظریه سیلویا والبی     ۱۱۹
۲-۴-۴-۸-۶ نظریه جامعه شناسی فمینیستی    ۱۱۹
۲-۴-۴-۸-۶-۱ ( کنش متقابل در سطح خرد )    ۱۱۹
۲-۴ عمل واکنشی در برابر عمل هدفدار :    ۱۲۰
کنش متقابل متناوب در برابر کنش متقابل دایمی :    ۱۲۰
فرض نابرابری در برابر فرض برابری    ۱۲۱
معانی قشربندی شده در برابر معانی مشترک :    ۱۲۱
– الزام در برابر انتخاب درموقعیت های معنا سازی :    ۱۲۲
۴-۴-۴-۸-۶-۲ ذهنیت    ۱۲۲
– قضیه  ایفای نقش وادارک  دیگری :    ۱۲۲
– ملکه ذهن  شدن هنجارهای اجتماع :    ۱۲۳
– ماهیت  خود به عنوان یک کنشگر اجتماعی    ۱۲۳
– آگاهی از زندگی روزانه    ۱۲۴
۲-۴-۴-۹ نظریه های کاتب کلاسیک راجع به نابرابری جنسیتی    ۱۲۴
۲- ۴-۴- ۹-۱ نظریه کارکرد گرایی     ۱۲۴
۲-۵ پیشینه تحقیق    ۱۲۸
۲-۵-۱ فعالیتهای تجربی مشابه    ۱۲۸
۲-۵-۲ خلاصه وبررسی و نقد پژوهش های صورت گرفته :    ۱۳۴
۳-۱ طرح تحقیق :    ۱۳۷
۳-۲ تکنیک  تحلیل محتوا :    ۱۳۷
۳-۲-۱ تاریخچه تحلیل محتوا .    ۱۳۷
۳-۲-۲ تعریف تحلیل محتوا :    ۱۳۹
۳-۲-۳ مراحل تحلیل محتوا    ۱۴۰
۳-۲-۴ انواع تحلیل محتوا :    ۱۴۳
۳-۳ جمعیت آماری :    ۱۴۴
۳-۴ نمونه آماری :    ۱۴۴
۳-۵ روش نمونه گیری :    ۱۴۴
۳-۶ روش جمع آوری داده ها :    ۱۴۴
۳-۷ واحدهای تجزیه و تحلیل :    ۱۴۵
۳-۸ مقوله های تحلیل محتوا :    ۱۴۵
۳-۹ شیوه تجزیه و تحلیل داده ها :    ۱۴۵
مقدمه    ۱۴۶
۴-۱ تحلیل کمی    ۱۴۶
بخش دوم    ۱۵۸
۴-۲ تحلیل کیفی    ۱۵۸
۴-۲-۱ تحلیل مقوله های فرهنگی    ۱۵۸
۴-۲-۲ تحلیل مقوله‌های اجتماعی    ۱۶۷
۴-۴-۲-۲-۱ زیبایی    ۱۶۸
۴-۲-۲-۲-۲ علم و دانش    ۱۷۰
۴-۲-۲-۲-۵ باکره بودن    ۱۷۱
۴-۲-۲-۳ نظارت اجتماعی:    ۱۷۲
۴-۲-۳ تحلیل مقوله‌های خانوادگی    ۱۷۶
۴-۳-۴ تحلیل مقوله‌های اقتصادی    ۱۸۱
۵- ۱خلاصه پژوهش    ۱۸۳
۵-۲ نتیجه گیری    ۱۸۴
۵- ۲-۱ بررسی پرسش های  مقوله فرهنگی:    ۱۸۴
۵-۲-۲ بررسی پرسش های مقوله اجتماعی    ۱۸۵
۵-۲-۳ بررسی پرسش های مقوله خانوادگی    ۱۸۶
۵-۲-۴ بررسی پرسش های مقوله اقتصادی    ۱۸۶
۵-۲-۵ بررسی وجود کلیشه های تبعیض جنسیتی در مقوله های فرهنگی ، اجتماعی ، خانوادگی، اقتصادی در ترانه ها و وجود جنسیت زدگی در حوزه معنای ترانه ها با توجه به چهارچوب نظری پژوهش :    ۱۸۷
۵- ۲-۶ بررسی برخی از نظریات نابرابری جنسیتی در گستره ترانه های محلی :    ۱۸۷
۵-۲-۷ بررسی نتایج پژوهش با دیگر پژوهش صورت گرفته  در این زمینه    ۱۸۹
۵-۳ پیشنهادات    ۱۹۲
۵-۳-۱ چند پیشنهاد به پژوهشگران آینده :    ۱۹۲
۵-۴ محدودیت‌ها و مشکلات    ۱۹۳
سخن  پایانی :    ۱۹۶
منابع    ۱۹۷

منابع

منابع فارسی

– ابوت، پاملا و والاس، کلر (۱۳۸۱) ، جامعه شناسی زنان، ترجمه منیژه نجم عراقی، تهران : نشر نی، چاپ دوم .

– احمدی، حبیب و گروسی، سعیده ( ۱۳۸۳ )، « بررسی تاثیر برخی عوامل اجتماعی وفرهنگی بر نابرابری جنسیتی در خانواده های شهر کرمان و روستاهای پیرامون آن » ، فصل نامه مطالعات زنان پژوهشکده زنان دانشگاه الزاهراء شماره ۶ : ۵- ۲۰ .

– آریان پور، امیر حسین ( ۱۳۷۰ ) ،جامعه شناسی هنر، تهران: انتشارات انجمن کتاب دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران ، چاپ(؟).

– اسپیواک ، گایاتری چاکراورتی ( ۱۳۸۲ ) ، نقد ادبی فمینیستی ، ص ۳۵۵ – ۳۶۰ ، گردآوردنده عباس یزدانی و بهروز جندقی ، مجموعه مقالات فمینیسم و دانش های فمینیستی ، قم : انتشارات دفتر مطالعات و تحقیقات زنان .

–  استرینانی ، دومینیک ( ۱۳۷۹ )، مقدمه ای بر نظریه های فرهنگ عامه ، ترجمه ثریا پاک نظر ، تهران : انتشارات گام نو ، چاپ (؟).

– آقا بخشی ، حبیب و نوبخت ، ناهید (۱۳۸۴) ، «زنان و آسیب های اجتماعی با مرور بر ادب فارسی » ، همایش زنان و آسیب های اجتماعی دانشگاه شهید باهنر کرمان ، ۱۸ و۱۹ آبان ماه ، کانون آسیب شناسی اجتماعی .

– آقا محمدی  ،محمد ( ۱۳۷۴ ) ، فرهنگ مردم ابهر ، تهران : مؤلف ناشر ، چاپ اول .

 انجوی شیرازی ، ابوالقاسم و ظرفییان ، محمد ( ۱۳۷۱ ) ، گذری و نظری در فرهنگ مردم ، بی جا ؛ انتشارات اسپرک ، چاپ سوم .

– باردن ، لورنس ( ۱۳۷۴ ) ، تحلیل محتوا ، ترجمه ملیحه آشتیانی و محمد یمینی دوزی سرخابی ، تهران : انتشارات دانشگاه شهید بهشتی ، چاپ اول .

– بهزادی ، رقیه ( ۱۳۸۲ ) ، سهم زنان در اسطوره و تاریخ شرق باستان از دره های فرات و نیل تا کرانه های سیحون و هند ، ص ۱۰۲- ۱۲۶ ، گردآورنده محمد میر شکرایی  وعلیرضا حسن زاده ، مجموعه مقالات زن  و فرهنگ در بزرگداشت یکصدمین سال تولد با نومارگارت مید ، تهران : نشر نی .

– بیرو ، آلن ( ۱۳۷۵ ) ، فرهنگ علوم اجتماعی ( انگلیسی ، فرانسه ، فارسی ) ، ترجمه باقرساروخانی تهران : انتشارات کیهان ، چاپ سوم .

– پاک نهاد جبروتی، مریم (۱۳۸۱)، فرادستی ، فرودستی درزبان، تهران؛ انتشارات گام نو، چاپ اول.

– پائوف، میشل و پائوف ، برن ( ۱۳۸۰)، فرهنگ مردم شناسی ( فرانسه ، انگلیسی ، فارسی)، ترجمه اصغر عسکری خانقاه، تهران : انتشارات ویس : چاپ اول .

– پناهی سمنانی، احمد ( ۱۳۸۳) ، ترانه و ترانه سرایی درایران ( سیری  درترانه های ملی ایران )، تهران : انتشارات سروش، چاپ سوم .

– پور چالی سماکوش، محمد( ۱۳۸۲)، «پژوهشی پیرامون ترانه های محلی مازندران  ( مطالعه  موردی شهرستان بابل » رساله ارشد مردم شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد  اسلامی واحد تهران مرکزی .

– ترابی ، علی اکبر ( ۱۳۷۶)، جامعه شناسی ادبیات ،  تبریز: انتشارات فروغ آزادی ، چاپ (؟).

– تمیزی، بکری (۱۳۷۹)، تاریخچه  نقد ادبی فمینیستی ، ص ۴۲- ۵۶، گرد آورنده نوشین احمدی خراسانی ، مجموعه مقالات  جنس دوم جلد ششم وهفتم، تهران :  نشر توسعه .

– تمیزی، بکری (۱۳۷۹)، نقد ادبی فمینیستی فرانسه، ص ۱۰۲- ۱۰۸، گرد آورنده نوشین احمدی خراسانی ، مجموعه مقالات  جنس دوم جلد هشتم ، تهران :  نشر توسعه .

– توکلی، نیره ( ۱۳۸۲) ، « فرهنگ  و هویت جنسیتی  با نگاهی برادبیات ایران» ، فصل نامه انسان شناسی شماره ۳  :۳۱- ۷۰ .

– جزنی ،نسرین  ( ۱۳۸۳)، ارزش کار خانگی زن ، تهران: انتشارات سوره مهر، چاپ  اول .

– خسروی ترازک ، آذر ( ۱۳۸۴)، «بررسی جایگاه زن در ادبیات شفاهی طایفه کاکاوند»، رساله ارشد مردم شناسی دانشکده  علوم اجتماعی ، دانشگاه تهران .

– خمسه ، اکرم ( ۱۳۸۳)، « بررسی طرح واره های نقش جنسیتی وکلیشه های فرهنگی در دانش جویان دختر »، فصل نامه مطالعات زنان پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا شماره ۶ : ۱۱۵- ۱۳۴ .

– حبیب اله ، ندا ( ۱۳۸۲ ) ، « بررسی عوامل مؤثر بر تقسیم نقش های خانوادگی » ، رساله ارشد جامعه شناسی ، دانشکده علوم اجتماعی ، دانشگاه علامه طباطبایی .

– حبیبی فهلیانی ، حسن ( ۱۳۸۴ ) ، شعر ، موسیقی و ادبیات شفاهی مردم ممسنی ، شیراز : مؤلف ناشر ، چاپ اول .

– حجازی ، بنفشه ( ۱۳۸۴ ) ، زنان ترانه ( بررسی حضور زن درترانه ها و اشعار عامیانه) ، تهران: انتشارات قصیده سرا ، چاپ اول .

– حسین زاده ، آذین ( ۱۳۸۳ ) ، زن آرمانی، زن فتانه ، تهران : انتشارات قطره ، چاپ اول.

– حسینی ، سید هادی ، راسخ ، علی احمد ، نجات ، حمید و حکیمی ، محمد ( ۱۳۸۱ ) ، کتاب زن ، تهران : انتشارات امیرکبیر ، چاپ اول .

– دبووار ، سیمون ( ۱۳۸۰ ) ، جنس دوم ، ترجمه قاسم صنعودی ،تهران : انتشارات توس، چاپ دوم .

– درویشی ، محمدرضا ( ۱۳۷۴ ) ، بیست ترانه محلی فارس ، تهران : انتشارات مؤسسه فرهنگی – هنری ماهور ،چاپ اول .

– دانوان ، ژوزفین ( ۱۳۷۷ ) ، نقد فمینیستی به مثابه نقد اخلاقی ، ص ۱۳۵ – ۱۳۹ ، گردآورنده نوشین احمدی خراسانی مجموعه  مقالات جنس دوم ، تهران : نشر  توسعه .

– درویشی، محمد رضا ( ۱۳۷۶) ، آینه وآواز، تهران : انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول.

– دهخدا، علی اکبر ( ۱۳۷۲) ، لغت نامه، تهران : انتشارات  دانشگاه تهران ، جلد سوم ، چاپ اول .

– دهخدا، علی اکبر ( ۱۳۷۲) ، لغت نامه، تهران : انتشارات  دانشگاه تهران ، جلد پنجم ، چاپ اول.

– دهخدا، علی اکبر ( ۱۳۷۲) ، لغت نامه، تهران : انتشارات  دانشگاه تهران ، جلد سی و هفتم ، چاپ اول .

منابع انگلیسی

– Casey , g. ( 1986) . the history of the family . london : oxford publication .

– call niz , R . (1975) . conflict sociology : towardan explantoy  since . newyork  : newyork  academic publication .

– muprhy, j . (1999) . Archaeologe as folk lore » : the literary constructon of the  megalith pentre Ifan in west wales » in A.Schwartz and G.HOHorf(ed). Archaeology and Folklore,pp . 248 – ۲۵۳٫ london  :ROUTLEDG publication .

– matras , j . ( 1984) . social inegaality , stratification , mobility , engle wood  cliffs new jersey : ( ? ) publication .

-cixous ,  H . ( 1997) “ SORTIES : OUT AND OUT : attacks ways out / foR ays “, in c. Belsey and g , moore ( ed ) . Thefeminist reader , pp 91 – ۱۰۳ ,  Great Briton : MACMILLAN PRESSITD  publication.

– tamson , g , ( 1949) , studies , anchenrgreek society , ( ? ) .

مقدمه

ادبیات توده یکی از عناصر تشکیل دهنده فرهنگ است، که در حوزه فولکلور [۱]جای می گیرد و بازگو کننده افکار و احساسات اقشار مختلف جامعه  است . ادبیات، سینه به سینه تصویرهای عینی و اندیشه های برخاسته از زندگی،  جهان بینی و زیبایی شناسی شاعران عوام است . ادبیات مردم دارای اشکال و صورتهای گوناگون است و ترانه ها،  ضرب المثل ها،  قصه ها،  ملتها  و افسانه ها را در بر می گیرد . هر اجتماعی برای بیان افکار و اندیشه ها و عواطف از زبان خاص خود بهره می گیرد،  سرایندگان ادبیات گفتاری معمولاً از مردمان گمنام و بی سوادی هستند،  که شالوده آثار معنوی روستا نشینان را بنیان می نهند،  به گونه ای که با ارزش های مسلط جامعه هماهنگ است . مفاهیم عام در ترانه های محلی شور زندگی،  آرمانها و آرزوها،  دلدادگی و عشق،  اندوه و جدایی،  پایداری در عهد و پیمان،  تلاش و سختی کار روزانه است،  که در نسلهای پی در پی این فکر تداوم یافته است . با مطالعه و بررسی ترانه های محلی، می توان منش و روحیات اجتماعی را در گذر زمان مورد تتبع وشناسایی قرار داد،  بدین سان با تعمق و کاوش در مضامین  ترانه های  عامیانه می توان به رویدادهای اجتماع و فرهنگی دوران گذشته پی برد و با افکارو احوال مردمان آشنا شد . در ترانه،  آفاق مضمون بسی گسترده است و همه آن پدیده ها و آثاری را که خالق ترانه در پیرامون هستی خود با آنها رویاروست،  شامل می‌شود . هنگامی که از فرهنگ مردم اجتماعی سخن به میان می آید،  در واقع سخن از افسانه ها، عقاید و آداب،  ترانه ها،  مذهب،  بازیها، رسومات و هزاران پدیده آشکار و نهان دیگر اجتماعی است ؛ که بازگو کننده حقیقی اندیشه و احساسات یک قوم است .

با بررسی ادبیات شفاهی ( ترانه ها ) می توان به شناخت افراد جامعه ای یا اهل ایل و طایفه ای پرداخت که فکر طبیعی خود را،  درباره واقعیات،  اتفاقات،  حوادث و مراسم محلی به کار برده اند و شرح هر یک را با بیان ساده و عامیانه به صورت فولکلور،  از خود باقی گذارده اند ؛ که بیانگر اثر واقعه برمردم،  احساسات،  نظرات،  عواطف آنها نسبت به رویدادها و اعتقادات آنهاست . موضوع رساله حاضر،  جستجوی جایگاه زنان به عنوان نیمه اجتماع است،  که با تعمق و تتبع در قلمرو ترانه ها می توان جایگاه فرهنگی،  اجتماعی،  خانوادگی،  اقتصادی زنان را در جامعه مورد تحقیق جستجو کرد .

این پژوهش، شامل پنج فصل است،  نخستین فصل به کلیات پژوهش اختصاص دارد،  فصل دوم، به ادبیات نظری و پیشینه پژوهش پرداخته است،  در فصل سوم به روش شناختی پژوهش پرداخته است،  فصل چهارم مربوط به تجزیه و تحلیل داده ها می باشد . و  فصل پایانی پژوهش را فصل پنج تشکیل می دهد که به نتیجه گیری و پیشنهادات پرداخته است،  با این امید که پرتوی بر تحلیل جایگاه زن در ترانه های محلی افکنده باشد .

۱-۱ بیان مساله

ترانه های محلی قبل از آنکه بیانگر عقاید،  علایق و شخصیت فردی باشد،  بیانگر شخصیت اجتماعی و روح فرهنگ جمعی حاکم بر جامعه است . در ترانه های محلی حوادث وشرایط تاریخی جامعه انعکاس
می یابد و در پرتو گذشته است که می توان اشتراکات وتمایزات فرهنگی جامعه را در طی زمان شناخت . اشعار فولکلوریک،  مسیر تحولات و فراز و فرودهای تغییرات اجتماعی را می‌نمایاند، و بدین طریق افق فرهنگی ما نسبت به گذشته و آینده فرهنگی جامعه وسیعتروروشنتر می‌گردد . روح الامینی (۱۳۷۷) معتقد است که  ادبیات آینه تمام نمای رویدادها،  آئین ها،  رفتارها،  تلاش ها،  اندیشه های جامعه است که زبان حال و شناسنامه یک ملت می باشد و می توان یک جامعه را با بررسی محتوا و موضوع ادبیات آن شناخت،  رویدادها و رفتارهای اجتماعی را دانست و سیر تحولی پدیده های اجتماعی را ردیابی کرد،  هر بخش از ترانه ها در واقع تبین زوایای مختلف زندگی اجتماعی با توجه به زمینه فرهنگی حاکم بر جامعه است ؛  به طور مثال،  در ترانه های عاشقانه، چگونگی و کیفیت روابط دختر وپسر با توجه به ارزش ها و هنجارهای  حاکم  برجامعه،  نحوه ابراز تمایل و عشق به طرف مقابل،  انتظارات و توقعات عاشق و معشوق و هدف از این روابط مطرح می شود و یا در منظومه های سوگ،  غمنامه های درد و رنج  ناشی از فراق،  جدایی،  سوز و گداز قلبی داغدیدگان ابرازشده است و لالایی ها : تجلی ناز و نوازش کودک،  خواسته های درونی مادر،  شیوه های ابراز محبت و حکایت تحقیرهای مادران است،  در ابعاد اجتماعی،  حاکمیت رسوم و سنن مختلف حاکم بر روابط اجتماعی (از قبیل رسم چند زنی یا رسم درون همسری ) مطرح می شود و غیره

در متن ترانه ها،  سنت ها،  آداب و رسوم،  ارزشها و باورهای اجتماعی تایید یا رد می شوند ؛ بنابراین کشف رگه های حیات اجتماعی و فرهنگی جامعه از طریق بررسی و تحلیل ترانه های محلی،  میسرمی شود .

 در این پژوهش سعی شده با تبین نگرش های فرهنگی،  در جوامع مورد بحث به این سوال پاسخ داده شود که جایگاه زن ( با تکیه بر ترانه های عامیانه ) در میان اقوام غیر فارسی به چه  صورت است ؟

مساله زن وتعریفی که از زن بودن در جامعه ما وجود دارد، در غالب موارد حالتی سنتی دارد ؛ که خود را با تغییرات جامعه همگام و هماهنگ نکرده است . با وجودیکه زن در عرصه های متفاوتی از زندگی اجتماعی وارد شده است وبسیاری از مسئوولیت های جامعه را بر عهده گرفته است و نیز در گذشته های دور زن کسی است که بر خوانش همه موجودات روزی می خورند، به مردگان حیات می بخشد، و نماد زایندگی است و ارزشمند و پرستیدنی،  اما نگرش جامعه به آنها و باور داشت های جامعه به زن و خصوصیات وتوانایی های او به گونه ای دیگر است،که در دهه های گذشته با آن مواجه بوده ایم،  بخشی از این باورداشتها، خود را در ادبیات شفاهی جامعه نشان می‌دهد و اضافه می‌کنم در جامعه ما ریشه بسیاری از افکار و رفتارهای انسانی را باور داشتهایی تشکیل می دهند که بدون مداقه  قرار گرفتن و به صرف انتقال یافتن،  پایه و اساس کنش های انسانی قرار می گیرند . قابل ذکر است که مباحث و حوزه های مربوط به زنان،  یا همواره نادیده گرفته می شده و بی اهمیت تلقی می شده است یا هرگاه که زنان در تحقیق گنجانده می شدند تصویری تحریف شده و حاکی از پیش داوری جنسیتی از ایشان ارائه می شده است،  از این گذشته،  از سلطه و بهره کشی مردان از زنان نیز غافل می‌مانده اند  یا زن این سلطه و بهره کشی را طبیعی می انگاشته اند . قابل ذکر است که پژوهش در قلمرو ترانه های محلی در ایران بارویکردی که ما اتخاذ کرده ایم،  انجام نشده و به ناچار را ه تحلیل داده هایمان را با الگویی نو در پیش گرفته ایم،  به این ترتیب که با مقوله بندی موضوعاتی که در ترانه های محلی راجع به زنان مطرح شده است به تحلیل اطلاعات ثبت شده پرداخته ایم،  تا بتوانیم تصویری را که به صورت ضمنی از جایگاه زن توسط ادبیات ( ترانه‌های محلی) به افراد جامعه منتقل می شود، بازنمایی و بررسی کنیم.

به همین منظور این ترانه ها برگزیده شده اند تا از درونشان دریابیم که ایرانیان به زنانشان چگونه
می نگرند و از آنها در این بخش از فولکور چگونه یاد می کنند یا با زنان ایرانی در ترانه ها از چه سخن می گویند . و در عنایت به این مهم است  یابیم که زنان در ترانه های محلی از چه جایگاهی فرادست یا فرودست برخوردارند .

عمده ترین محورهای بحث در این  پژوهش مبتنی بر طرز تلقی جامعه وتصورات قالبی نسبت به زنان است و تصویر مسلطی که از جایگاه زن وجود دارد،  که به نحوی تعیین کننده الگوهای رفتاری،  اعتقادات،  ارزشها،  هنجارها،  عادات،  روابط،  مناسبات،  تعاملات و اخلاقیات جامعه می باشد،  بر این اساس ارکان مختلف جامعه ( امور فرهنگی،  امور اجتماعی،  امور خانوادگی ،  امور اقتصادی ) مورد بررسی قرار می گیرد،  تا جایگاه زنان در ترانه های محلی به وضوح تصریح گردد،  براین اساس پرسش های آغازین پژوهش مزبور را با هدف تحلیل جایگاه زن در ترانه های محلی می توان به شرح زیرخلاصه نمود :

۱-۲ پرسش های پژوهش

 تصویر زنان در مقوله  فرهنگی در ترانه های محلی به چه صورت نمایان شده است ؟

 چه صفاتی یا تداعی هایی بر برخی رفتارهای از زنان نسبت داده شده است ؟

آیا در ترانه های محلی به نفرین ،  تقدیر گرایی،  باورداشتهای دینی زنان پرداخته شده است؟

آیا تصورات قالبی مربوط به زنان در ترانه وجود دارد ؟

زنان در واگویه های خود چه مسائلی را مطرح می کنند ؟

آیا در ترانه های محلی کلیشه های تبعیض جنسیتی در مقوله فرهنگی وجود دارد ؟

تصویر زنان در مقوله اجتماعی در ترانه های محلی به چه صورت نمایان شده است ؟

چه ارزشهایی در مورد زن در ترانه ها مطرح شده است ؟ ( قدرت،  شجاعت،  خلاقیت،  زیبایی،  و … )

چه توقعات و انتظاراتی در ترانه ها از زنان خواسته شده است ؟

آیا مشارکت زنان در زندگی جمعی در ترانه ها بیان شده است ؟

آیا نظارت اجتماعی بر روی زنان در ترانه ها مطرح شده است ؟

آیا کلیشه های تبعیض جنسیتی درباره  وظایف و نوع روابط و نظارت اجتماعی در مقوله اجتماعی وجود دارد ؟

 به کدام یک از مقوله  خانوادگی مربوط به زنان در ترانه های محلی پرداخته شده است ؟ ( چند زنی،  ازدواج اجباری و … )

 آیا کلیشه های تبعیض جنسیتی در مقوله خانوادگی وجود دارد ؟

 تصویر زنان در مقوله  اقتصادی در ترانه های محلی به چه صورت نمایان شده است ؟

 نقش زن در روابط تولیدی و ساختاراقتصادی جامعه به چه صورت به تصویر کشیده شده است ؟

بابررسی ترانه های محلی این مساله را هم مد نظر قرار می دهیم که آیا زبان این ترانه ها ( در حوزه معنایی ) زبان جنسیت گراهست ؟

از بررسی مجموع این سوالات به جایگاه زنان ( فرادست یا فرودست ) و تصویر مسلطی که از زن در ترانه های محلی وجود دارد پی خواهیم برد

۱-۳ اهمیت و ضرورت پژوهش در این قلمرو

در ادبیات ما زن با جایگاه واقعی حضوری غایب  دارد و اگر سختی از زن در میان است،  مترادف است با عشق نفسانی که برای دستیابی به معرفت، باید وسوسه عشق او را از بین برد، ادبیات شفاهی براساس نیازهای واقعی،  و گاه پندارهای آرمانی عوام شکل می‌گیرد و نگرش ها و چشمداشت های جامعه از رفتار زنان را در خود مستتر دارد و مملو از اشاراتی است که به انگاره مادری،  فرزندزایی  و کار تولیدی زنان توجه دارد . قلمرو ادبیات شفاهی گسترده است و در برگیرنده باورها،  پندارها و اندیشه‌هاست،  لذا با کاوش در همین قلمرو می توان به خصلتهای این گروه عظیم اجتماعی پی برد و از طرفی فرهنگ که از طریق مقام پیچیده ای از دانش،  اخلاق، هنر، قوانین،  طرز معیشت،  مهارتها وشیوه ها،  آرمانها و آرزوهای جمعی ، رفتار را شکل
می دهد؛ پیوندی مستحکم با موجودیت سیاسی،  اقتصادی و اجتماعی هر جامعه ای  دارد،  بنابراین  لزوم مطالعه و بررسی های فرهنگی و اجتماعی در سطح گروه ها،  اقوام،  طوایف  و حوزه های متنوع فرهنگی از این حیث اهمیت می یابند که تنها روزنه و یگانه مفر شناخت الگوها و ارزشهای اجتماعی،  تعیین نیازها و سمت و سوهای فرهنگی از سویی و برنامه ریزی متناسب باآن برای رسیدن به توسعه از سوی دیگر است،  برنامه های ناموفق بسیاری از کشورها همواره ناشی از عدم شناخت هویت،  تمایلات فرهنگی و فرایندهای تاریخی این جوامع بوده است،  زنان که نیمی از پیکره جوامع بشری را شامل می شوند،  به رغم نقش آفرینی های بسیار در عرصه متنوع زندگی اجتماعی همواره از امکانات و فرصتهای بسیاری که بالقوه در سطح جامعه موجود بوده است، به خاطر، روند فکری جامعه و برپایه مجموعه ای تلقیات ویژه فرهنگی، دور بوده اند،  لذا فهم درونی تلقیات که به مثابه شناسه هایی قابل استناد  هستند و بررسی بازنمایی زنان در آثار گوناگون
می  توانند ما را با جایگاه  زنان آشنا کنند و از طرفی در شرایط موجود یعنی تسلط فرهنگ و زبان مردانه، زنان ابتدا باید به نقد ساختارهای زبانی و فرهنگی بپردازند و در نهایت، فرهنگ،  هویت و جایگاه زنانه را باید خود زنان تعریف کنند،  نه گفتمان مردانه . ما نیز به این باور رسیده ایم که ، توسعه و تکامل جامعه بدون توسعه عناصر فرهنگی آن جامعه میسر نیست و این مهم بدون پالایش ابعاد منفی و غلط فرهنگ جامعه امکان پذیر نیست . مساله زنان در حل مشکلات عقب ماندگی تاریخی و اعاده حقوق اجتماعی آنان همان قدر که مهم ، جدی و تعیین کننده است،  امری بس ظریف و دقیق است و کمترین بی توجهی،  ساده انگاری یا شعار زدگی و سیاست بازی می تواند آنرا به شکلی بحران  زا،  انحرافی  و ویران کننده مبدل سازد .

در جامعه، ما از سویی‌، با زنان سنتی روبرو هستیم ؛ که به شدت پایبند حفظ ارزش‌های قدیمی هستند و خود نیز ازعوامل انتقال ارزش ها،  اعتقادات واندیشه ها هستند و از سویی با زن مدرن مواجهیم که ازسویی ، خواهان تغییر و اصلاح جامعه است؛ و تغییرات و دگرگونی های جوامع جدید او را تحت الشعاع خود قرار داده است،  که گاه او را به لحاظ هویتی دچار یک سردرگمی می نماید،  که نتیجه رویارویی زن مدرن در مقابل سنت ها و باورهای قدیمی از سویی و جامعه و روابط جدید از سوی دیگر است،  که در چنین مواقعی واکنش‌های متفاوتی را با قرار گرفتن  برسراین دو راهی، ممکن است، از خود نشان دهد : گاهی تسلیم سنت ها می‌شود و با اندک تفاوتی به جمع زنان سنتی ملحق می شود، وتنها با این وجه افتراق که نسبت به جایگاه خود در جامعه آگاهی پیدا کرده است و گاهی عاصی و طاغی برای فرار از سنت هایی که دست و پای آزادی او را بسته اند،  از خود و خانواده می گریزد،  بدون اینکه از این مساله اطمینان داشته باشد که آیا رها شدن از سنت ها بدون اینکه مأمنی داشته باشد،  می تواند زندگی را به او هدیه کند و ممکن است راه هایی مانند خودکشی را برگزیند چون منفعل بودن را آموخته و خود باور کرده که نمی تواند؛ و گاه روابط جدید را پذیرا می شود با تحمل تمام مشکلات .

برای ایجاد تغییرات مطلوب و حل مساله زنان در جامعه،  بایستی در اولین مرحله و به عنوان اولین گام ذهنیتهای غلط راجع به زنان را، بشناسیم و راه را برای ایجاد تغییرات مطلوب بگشائیم و باور داشته باشیم که تغییر این ذهنیتهای غلط،  قطعاً و بدون تردید با صدور دستورالعمل مقدور نمی باشد؛  البته این شناخت کاری بس عظیم است که از زوایای گوناگون قابل بررسی است و شاید بتوان گفت، یکی از بسترهای مناسبی که این شناخت را به دست می دهد،  کنکاش در ادبیات عامه است .

۱-۴ هدف های پژوهش

۱-۴-۱ هدف کلی :

شناخت موقعیت و جایگاه فرهنگی،  اجتماعی،  خانوادگی و اقتصادی زنان در ترانه‌های محلی از منظر جامعه شناسی .

۱-۴-۲ هدفهای جزئی

– شناسایی و کشف مفاهیم اجتماعی و مضامین مربوط به زنان در ترانه های محلی؛

– کشف نگرش های مرسوم نسبت به زنان در ترانه های محلی  ؛

– شناخت عرف و هنجارهای اجتماعی موجود در ترانه ها و تشخیص هنجارهایی که مانع رشد اجتماعی زنان می گردد  ؛

– شناخت نقش های جنسیتی و کلیشه های تبعیض جنسیتی در ترانه های محلی  ؛

– شناخت ارزش های اجتماعی و فرهنگی حاکم مربوط به زنان در ترانه های محلی  ؛

۱-۴-۳ هدفهای کاربردی

– با بهره گیری از یافته های این پژوهش،  سازمانهای زیربط نظیر نظام آموزشی به عنوان یکی از نهادهای فراگیر و تاثیر گذار اجتماعی،  می توانند تمهیداتی به منظور توجه واقعی و نه شعاری به شأن و منزلت زنان در جامعه داشته باشند .

– جهت رفع تبعیض جنسیتی به این معنا که در نظام آموزشی و در فرهنگستانها،  نگرش صحیح و مطلوب مبتنی بر اهمیت و نقش مثبت و سازنده زنان در تمامی عرصه های اجتماعی،  علمی،  سیاسی،  و … جایگزین نگرشی تحقیر آمیز وسنتی به زنان گردد .

۱-۵ تعریف مفاهیم

۱-۵-۱ جایگاه زن

تعریف نظری

جایی که هر کس در ساخت اجتماعی اشتغال می کند، و وضع یا اعتبار اجتماعی ، که معاصران زن به او به طور عینی در بطن جامعه ای که در آن حیات می گذراند،  تفویض می دارند . و جایگاهی یا وضع  که زن به طور ذهنی حفظ می کند یا سعی در نگاهداری از آن در نظر دیگران دارد . و جایی که یک زن خاص در نظامی مخصوص و در زمانی معین اشغال می کند،  جایگاه او در برابر این نظام خوانده می شود . جایگاه هم دارای جنبه عینی است که شماری از عناصر قابل مشاهده و به رسمیت شناخته شده مشخص کننده آنند و هم جنبه ای ذهنی که با بیان خود فرد در باب وضع اجتماعی که به تصور خود احراز کرده و یا نقشی که فکر می کند،  ایفای آن را به عهده دارد،  قابل تمیز است . (بیرو[۲]،  ۱۳۷۵) جایگاه اجتماعی یک ارزیابی است که برپایه معیارهای ارزشی اجتماعی معتبر در جامعه از موقعیت یک شخص در ذهن دیگران به عمل می آید .

تعریف عملیاتی

جایگاه اجتماعی را شماری از عوامل تشکیل می دهند که در هر مورد تنوع پذیرند،  نظیر شغل،  مالکیت اراضی درآمد،  قدرت،  تعلق قومی،  سن،  جنس،  وضع اجتماعی – حرفه ای و محیط اولیه و  … دراین پژوهش عوامل مورد بررسی که تعیین کننده جایگاه زن می باشند در چهار بعد بررسی می‌شود :

الف : مقوله فرهنگی

(۱- باورداشتهای دینی زنان و مانا بودن زنان ۲- تقدیر گرایی ۳- نفرین ۴- تصورات قالبی ۵- واگویه‌های زنان ۶- طرز تلقی جامعه نسبت به بیوه ها .

ب : مقوله  اجتماعی

 ( ۱- مشارکت زنان در زندگی جمعی  ۲- نظارت های اجتماعی  ۳- ارزش های اجتماعی  ۴- انتظارات و توقعات ) .

ج : مقوله خانوادگی

( ۱- چند زنی  ۲- ازدواجهای اجباری  ۳- سهم والدین در تصمیم گیری برای ازدواج  ۴- ازدواجهای درون گروهی یا برون گروهی  ۵- خدمات دامادی ۶- نقش اقتصادی مرد در ازدواج ) .

د : مقوله اقتصادی :

 ( نقش زن در روابط تولیدی و ساختار اقتصادی جامعه )

۱-۵-۲ ترانه های محلی

تعریف نظری

ترانه های محلی بخشی از ادبیات عامه است و شامل کلیه آثار موزونی است که به شکل تصنیف،  متل،  افسانه،  چیستان،  آواز های کار،  سروده های مذهبی،  برشمردنی ها،  لالایی ها،  ترانه های بازی و عروسی و ترانه هایی که برای کودکان خوانده می شود،  در میان مردم معمول و متداول است،  زبان این ترانه ها،  زبان محاوره است ( پناهی سمنانی، ۱۳۸۳).

تعریف عملیاتی

در مورد کاربرد اصطلاح محلی در ترانه ها هدف تفکیک و مرزبندی جغرافیایی ترانه‌هاست که در این پژوهش منظور همان ترانه های عامیانه است، که ترانه های مورد بررسی در این پژوهش شامل ترانه های عروسی،  ترانه های طنز،  عاشقانه ها،  لالایی ها و ترانه‌های کار می باشد .

بخش اول

۱-۲مروری برمفاهیم نظری

۲-۱-۱ ادب وادبیات

          ادب عبارتست از ظریفی ، زیبایی و خوش برخوردی در رفتار ، گفتار ، نوشته ، آثار ، ذوق ، افکار و شاید نزدیکترین مترادف فارسی آن کلمه فرهنگ باشد که از مصدر فرهیختن به معنی تربیت ،آزمودگی وسنجیدگی می آید. ادبیات به معنی خاص ،عبارت است از اثر منظوم یا منثورکه مظهر ذوق ، زیبایی و احساساتی بدیع باشد و معانی لطیف را در عبارات فصیح بیان کند .

۲-۱-۲ ادبیات شفاهی و عامه

  آقا محمدی در تعریف ادبیات شفاهی بیان می کند: « ادبیات شفاهی مجموعه ای از اطلاعات احساسی و ادراکی انسانهاست که در طول تاریخ پدید آمده است و به صورت قالب های مختلفی جلوه گر شده است . این احساس و اطلاعات بوسیله گفتار ، سینه به سینه منتقل گردیده و مهمترین عامل و تنها محمل آن هم زبان است». ( آقا محمدی ، ۱۳۷۴: ۱۱ )

   رز مجو در تعریف ادبیات عامه آورده: «عامیانه صفت نسبی از کلمه عربی « عام » در مقابل “خاص ” است و معمولا این کلمه به طبقه بیسواد و روستایی اطلاق می شده است . ادبیات عامه در دو معنی می تواند مطمح نظر باشد یکی  ادبیاتی که ویژه عوام است هم از نظر زبان و لهجه و واژگان که وسیله تفهیم و تفهم آنهاست و هم چارچوب متشکله آن را احساسات و خیال پردازی ها و عواطف دقیق و دوست داشتنی روستائیان و یا عوام بوجود آورده است . فولکلو یا فرهنگ و ادب عامه که مجموعه عقاید ، اندیشه ها ، آداب و رسوم ، قصه ها ،ترانه ها ،اشعار ساده و ابتدایی یک ملت را بوجود می آورد با فرهنگ خواص و ادبیات یا شعر و نثر رسمی آن ملت تفاوتهایی دارد». ( رزمجو  ۱۳۷۲ : ۱۳۸) .

  در لغتنامه علامه دهخدا جلد  سی و هفتم  در مورد فولکلور چنین آمده : ” فولکلور ( فـُ  لُ ) (إ ) ماخوذ از فرانسه از فولک به معنی توده و لور به معنی دانش ، علم  به آداب و رسوم توده مردم و افسانه‌ها و تصنیف های عامیانه، توده شناسی فرهنگ عامه ، مجموعه عقاید ، اندیشه ها ، قصه ها ، آداب و رسوم، ترانه ها و هنرهای ساده و ابتدایی یک ملت را فولکلور گویند ” . ( دهخدا ، ۱۳۷۲ : ۲۲۸-۲۲۷).