عنوان :

تحقیق زندگی عشایری

تعداد صفحات : ۶۴

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در این مقاله به چارچوب نظری ارتقاء زندگی عشایر، راهبردهای پیشنهادی کنفرانس بین المللی DANA، درک ضرورت تحول در وضعیت کنونی جامعه عشایری کشور می پردازد. در کلیه مناطق ایل نشین بین سالهای ۶۷ تا کنون بررسیهای میدانی انجام گرفت، همچنین نشستهای بین المللی و ملی که پیرامون توسعه زندگی عشایر از سال ۶۴ تا کنون در کشور انجام گرفت، اتفاق نظری رادر خصوص ضرورت توسعه و تحول همه جانبه زندگی کوچ نشینان فراهم کرد. پراکندگی جغرافیایی عشایر در (دوسوم) فضای کشور و تعدد و تنوع توانمندیهای طبیعی، اقلیمی و گرایشهای مختلف کوچندگان موجب گردید که نتوان سیاست واحدی را برای توسعه عشایر در کشور ارائه داد، بلکه برنامه توسعه هر منطقه ایلی با توجه به توانمندیهای برجسته، گرایش کوچندگان و حمایت دستگاههای اجرایی آن منطقه قابل پیش بینی خواهد بود. همچنین عوامل شکل دهنده و مثر در چارچوب توسعه پیشنهادی را در مسائلی همچون، ضرورت تحول در وضعیت فعلی جامعه عشایری ، تجارب بسیار زیاد کوچندگان در دامداری سنتی،‌توانمندیهای محیطی برجسته، امکان درآمدزایی و اشتغال زایی، تخصیص منابع مالی، وضعیت سازمانهای اجرایی، گرایش و تمایل کنونی عشایر کوچنده میتوان دانست. با توجه به عوامل فوق و مطالعات و بررسیهای متعددی که در چند سال اخیر از مناطق مختلف عشایرنشین کشور انجام گرفت و در این مطالعات میزان گرایش و تمایل کوچندگان نسبت به تداوم کوچ نشینی و اسکان بررسی گردید، و همچنین توانمندیهای هر منطقه به دقت شناسایی شد و امکان تحول در مناطق مورد بررسی قرار گرفت، سیاستهای دلتمردان و برنامه های اول و دوم توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی کشور جایگاه جامعه عشایری کشور و ضرورت برنامه ریزی همه جانبه برای آن را مشخص نموده است. برنامه های پیشنهادی را که با تمامی عوامل فوق همبستگی داشته باشد، میتوان در چند قالب مطرح کرد که عمده ترین آنها در این بررسی شامل موارد زیر :

استراتژی توسعه منطقه عشایری براساس دامداری (مجتمعهای دامداری)
استراتژی توسعه منطقه عشایری بر پایه کشاورزی
استراتژی توسعه منطقه عشایری بر پایه صنعت
· استراتژی توسعه منطقه عشایری با ساماندهی مناسب برای تداوم کوچ نشینی در قلمروهای ایلی که توانمندیهای برجسته طبیعی،‌همانند مراتع و اراضی مساعد داشته باشند.
استراتژی توسعه منطقه عشایری بر پایه تجارت و خدمات

و اهداف پیش بین شده برای ارتقاء زندگی عشایر ایران را بررسی می کنیم.

مهمترین اهدافی که در اسناد برنامه های توسعه کشور و همچین در دیدگاه های مسئولین، خبرگان جامعه عشایر و عشایر برای شکل گیری کانون های اسکان عشایر پیش بینی شده است عبارتند از:

۱- ارتقاء سطح زندیگ و تأمین رفاه اقتصادی عشایر.

۲- متنوع کردن فعالیت های اقتصادی در جامعه عشایر.

۳- بهره گیری از فناوری مناسب.

۴- دسترسی به خدمات مورد نیاز زندگی.

۵- ایجاد دهواره های عشایری بر پایه کشاورزی، دامپروری، صنایع و… .

۶- ارتقاء مهارت ها.

۷- ایجاد اشتغال پایدار.

۸- افزایش درآمد خانوار.

۹- بهره مندی عشایر از شاخص های توسعه.

۱۰- مشارکت عشایر در توسعه پایدار.

واژه های کلیدی: جامعه عشایر، توسعه پایدار مناطق عشایری، اهداف پیش بینی شده، توسعه جامعه عشایری

فهرست مطالب

چارچوب نظری ارتقاء زندگی عشایر    ۵
نظریات عزیز کیاوند    ۵
استراتژی های توسعه پیشنهادی گروه مطالعاتی هامون    ۷
نظریات ابراهیم حیاتی    ۸
نظریات دکتر حسینی    ۹
نظریات دکتر عباس بخشنده نصرت    ۱۰
نظریات دکتر پاپلی یزدی    ۱۱
۷۰ راهبردهای پیشنهادی کنفرانس بین المللی DANA    ۱۲
درک ضرورت تحول در وضعیت کنونی جامعه عشایری کشور    ۱۵
توانمندیهای محیطی و نقش آن در توسعه پایدار مناطق عشایری    ۱۸
درآمدزایی ، اشتغال و تأثیر آن بر توسعه پایدار جامعه عشایری    ۲۰
۵-۱۰-۳- تخصیص منابع مالی و اعتباری و اهمیت آن در آینده جامعه عشایری    ۲۱
۶-۱۰-۳- سازمانهای اجرایی و نقش آنها در توسعه جامعه عشایری    ۲۲
۷-۱۰-۳- گرایشها، نیازها و خواسته های عشایر کوچنده و تأثیر آن بر چارچوب نظری توسعه مناطق عشایری کشور    ۲۳
۸-۱۰-۳- برنامه ریزیهای دولت و تأثیر آن بر وضعیت جامعه عشایری    ۲۵
۱۲-۳- اسکان جامعه عشایری به اشتغال به کشاورزی در قلمروهای مستعد کشت و زرع    ۲۸
۱۳-۳- توسعه جامعه عشایری با اسکان آنان و اشتغال به کارهای صنعتی    ۲۹
۱۴-۳- توسعه جامعه عشایری با تدام کوچ نشینی در قلمروهای ایلی دارای توانمندی برجسته    ۳۰
۱۵-۳- تحلیل و جمع بندی نهایی    ۳۱
اهداف پیش بینش شده برای ارتقاء زندگی عشایر ایران    ۳۳
اهداف پیش بینی شده در اسناد برنامه های پنج ساله کشور    ۳۳
الف: برنامه پنجساله اول توسعه    ۳۷
ب- برنامه پنجساله دوم توسعه    ۳۹
ج – برنامه پنجساله سوم توسعه    ۴۲
ت – سند چشم انداز جمهوری اسلامی در افق بیست ساله (۱۴۰۴ – ۱۳۸۴ خورشیدی ) و جامعه عشایری    ۴۸
ث- سیاستهای کلان جمهوری اسلامی درباره جامعه عشایری کشور    ۴۹
ج – برنامه پنجساله چهارم توسعه (۱۳۸۸-۱۳۸۴ خورشیدی) و جامعه عشایری    ۵۰
الف – اهداف از نگاه گروه مطالعاتی هامون    ۵۱
اهداف کلی توسعه    ۵۲
اهداف کمی    ۵۲
اهداف از دیدگاه محققان مختلف    ۵۴
ب – دیدگاه پروفسور اهلرز    ۵۸
پ – دیدگاه پروفسور گارت ویت    ۵۸
ث – بیانه کنفرانس بین المللی عشایر و توسعه    ۵۹
ج. پیام رئیس جمهور وقت به کنفرانس بین المللی عشایر و توسعه    ۶۱
ح. پیام وزیر جهادبازرگانی    ۶۱
خ. اهداف مطرح شده توسط مسئولین سازمان امور عشایر ایران    ۶۲
د- اهداف اولیه از دیدگاه عشایر    ۶۳
جمع بندی اهداف    ۶۴

چارچوب نظری ارتقاء زندگی عشایر

نظریات عزیز کیاوند

مشکل ما شیوه تولید است نه کوچ یا اسکان، این شیوه تولید عشایری است که هماهنگی خود را با مقتضیات زمان از دست داده است و جماعتهای عشایری برای تغییر شیوه تولید خود تنها دو راه عقلایی را در پیش دارند :

الف) تولید بر پایه کشتزارهای دامی

عشایر، سنت و سابقه دیرینه ای در دامداری دارند، از طرفی تقریباً تمام روستاهای ما روستاهای کشاورزی هستند. اگر قرار باشد دهواره های جدیدی با جماعتهای عشایری کوچنده پدید آید با فعالیت اصلی آنها بر محور پرورش دام ، آن هم تا جایی که ممکن باشد دامپروری نوین امروزی صورت گیرد. این دهواره ها باید علوفه و خوراک دام تولید کنند. در چنین دهواره هایی نگرانی همیشگی و دیرینه مهندسین کشاورزی کشور درباره جدایی کشاورزی از دامداری برطرف خواهد شد ونمونه ای از ادغام و هماهنگی کامل آن دو پدید خواهد آمد، و از تصور به تحقق خواهد پیوست. در این دهواره ها باید روشهای علمی اصلاح نژاد دامها به منظور افزایش محصول (بهره وری) اعمال گردد.

ب) تولید بر پایه صنعت

در جاهایی که امکان ایجاد دهواره های عشایری بر پایه دامپروری نوین ممکن نباشد، پاسخ مسئله توسعه و تحول جماعتهای عشایری در صنعت است. مراد از صنعت بر خلاف تصور و روال فکری معمول، صنایع دستی و کوچک و کارهایی مانند گلیم بافی و جاجیم بافی نیست، این نوع صنایع میتوانند در مواردی درآمدهای جنبی و حاشیه ای ایجاد کنند و در طرحهای فقرزدایی به طور موقت به کار گرفته شوند، اما هرگز نمیتوانند محور تحول اقتصاد پویای نوینی باشند. از این نوع فعالیت و مهارتهای سنتی میتوان و باید به جای خود استفاده کرد اما دل و امید نهایی بستن به آنها فرصت و زمان را از دست دادن و به فاصله عقب ماندگی از جهان متحول و در حال پیشرفت افزودن است. دلیلی نیست که جوانان عشایری نتوانند در صنایع مدرن و مجتمعهای صنعتی بزرگ به کار گرفته شوند. دلایل و شواهد چنانکه پیش از این اشاره شد بر له این امر است. واحدهای صنعتی و حتی شکلی از پارکهای صنعتی جدید، در جایی که تحول دامداری سنتی به دامپروری نوین ممکن نباشد، میتواند این نسل معلق را در منطقه نگهداری وجلوی اضمحلال میراث فرهنگی آن را بگیرد و به طور غیرمستقیم از بار مسائل شهری بکاهد.

«استراتژی که که از آن سخن گفتیم خط و مسیر حرکت آینده را در چارچوب یک استراتژی جامع و همه جانبه، رشد و تحول و توسعه ملی را نشان میدهد. این استراتژی هم کلی، هم دراز مدت و هم اختیاری است. تحول باید با تدریج و با تدبیر همراه باشد.

فضاهای زندگی عشایر کوچنده بسیار متنوع و گوناگون است. این گوناگونی و تنوع باید همیشه به شمار آید. به این واقعیت مهم باید آگاه باشیم که گاه طرح یا برنامه ای که برای طایفه ای جواب مطلوب می دهد حتی برای طایفه همجوار ممکن است مناسب نباشد. برنامه ریزی در چنین مواردی و در برخورد سنجیده و عقلایی و دورنگرانه با اینگونه مسائل است که منطق وزیبایی خود را به نمایش می گذارد.

«اصولا سازمان و ساختار اجتماعی جماعتهای عشایری به سازمان صنعتی بیشتر شباهت دارد تا به سازمان و ساختار روستایی

استراتژی های توسعه پیشنهادی گروه مطالعاتی هامون

این گروه که مطالعات وسیعی پیرامون توسعه‌جامعه عشایر انجام داده است، استراتژیهای زیر را برای توسعه پیشنهاد می نماید:

۱- توسعه و تحول نظام تولید عشایری جهت بهره بردرای بهینه از منابع و عوامل تولید، افزایش بهره وری و تأمین رفاه اقتصادی و شرایط معیشتی مناسب

۲- گسترش فعالیتهای صنعتی در مناطق عشایری به منظور ایجاد فرصتهای جدید شغلی، افزایش درآمد، بهره گیری مطلوب از فرآورده های تولیدی، تقویت بنیادی تولید و تحول تکنولوژیک مناسب.

۳- بهسازی و نوسازی مراکز جمعیتی و ایجاد و تجهیز کانونهای جدید برای تمرکز جمعیت و فعالیتها

۴- عمران و توسعه یکپارچه و هماهنگ مناطق عشایری، به ویژه سرزمینهای ایلی عمده به منظور کاربرد بهینه و همه جانبه از منابع و اراضی ، ایجاد تعادلهای زیست محیطی، استقرار مطلوب جمعیت و تمرکز فعالیتها

نظریات ابراهیم حیاتی

الف) اسکان با مشاغل کشاورزی

بخش عمده ای از عشایر ایران در قشلاق یا ییلاق، دارای زمینهای کشاورزی قابل ملاحظه‌اند، بنابراین با حمایت از این قشر از طریق تأمین آب کشاورزی، واگذاری اراضی، آموزش و ترویج، اعطای وام و … میتوان آنان را در همان محل خود اسکان داد.

ب) اسکان با شغلهای دامداری و دامپروری

میتوان یک زندگی دامداری توأم با دامپروری، زنبورداری و سایر مشاغل صنعتی را برای جذب جمعیت مازاد و تکمیل امور اقتصادی آنان توصیه کرد.

ج) اسکان با مشاغل دامپروری و صنعتی

گروهی از عشایر ایران نه دارای زمین کشاورزی و نه مراتع قابل استفاده هستند،‌برای این گروه پیشنهاد میشود که نقاطی با ایجاد شرایط قطبهای صنعتی در هر استان پیش بینی شود و نسبت به استقرار عشایر داوطلب با در اختیارگذاشتن امکانات موردنیاز اقدام گردد. استراتژی توسعه زندگی عشایر باید بر محور اقتصادی دام استوار باشد یا به عبارت دیگر آمیخته ای از زراعت و دامداری و سایر قابلیتهای اقتصادی و اشتغال زا باشد. بنابراین تنها راه ادامه حیات و توسعه زندگی آنها که خود نیز به آن گرایش دارند و توسعه ای سالم و بدون تخریب و مبتنی بر فرهنگ اقتصادی – اجتماعی آنهاست، اینگونه است که با یک برنامه ریزی دقیق، باقی زمینهای قابل کشت را به خود آنها واگذار نمایند و با توجه به قابلیتها و پتانسیل های منطقه ای، مجتمعهای کوچک و بزرگ کشت (کشتی که مکمل دامداری است) راه اندازی کنیم. اجرای این برنامه مستلزم مکان یابی و مطالعه آمایشی و قابلیت سنجی (بخصوص آب و خاک) و به دنبال آن آماده سازی مناطق مطالعه شده است که با توجه به عوامل جغرافیایی و طبیعی مناطق مختلف شامل حفر و تجهیز چاه ، حفر کانالهای انحرافی،‌بهسازی چشمه ها و قنوات می باشد (حیاتی ، ۱۳۷۰ : ۱۸۲).

نظریات دکتر حسینی

«من معتقد هستم، الگوی توسعه برای عشایر کشور باید یک الگوی بومی باشد، هیچ یک از نظریات و مدلهای توسعه عیناً نمی تواند در مناطق عشایری کشور عملی گردد، گر چه استفاده از نظریات و الگوهای توسعه و اطلاع یافتن از آنها مفید است، اما مدل توسعه عشایر کشور باید یک مدل بومی باشد. نظریات رشد از درون و بیرون، نظریات روستو و غیره از این جمله هستند ولی اطلاع داشتن از آنها مفید است. نظریات توسعه که در کشور هندوستان و چین مطرح شده است به کشور ما نزدیکتر هستند، در مدل هند، توسعه را در سطح بخش دیده اند و تمام تدابیر برای توسعه بخش پیش بینی شده است. در چین،‌مدل توسعه منطقه ای است من معتقد هستم مدل توسعه بومی مشابه آنچه شیخ بهایی در مورد زاینده رود و چگونگی اثر آن در توسعه دیده است میتواند با توجه به پتانسیل های مناطق عشایری پیش بینی گردد، اما اگر دلایل عدم توسعه یافتگی و مشکلات فعلی را بدانیم، می توانیم به مدل مناسب توسعه دسترسی پیدا کنیم. در مدل توسعه، قالب و چارچوب و سطح واحد برنامه ریزی بسیار مهم است،‌با توجه به شناختی که از جامعه عشایر دارم، واحد برنامه ریزی در حد «تیره» میتواند واحد مناسبی باشد. توسعه کشاورزی مبحث را باری توسعه عشایر رسیدگی به وضعیت معیشتی آنان می دانم و در کنار آن دسترسی به خدمات مختلف را توصیه می نمایم، معیشت را پایه و اساس و خدمات را چهاردیوار می دانم[۱].»

نظریات دکتر عباس بخشنده نصرت

اسکان و تغییر شیوه تولید یک ضرورت است زیرا به منظور بازدهی اقتصادی فضائی نمیتوان با ادامه شرایط زیست کهن، امکان توسعه را در جوامع عشایر کوچنده به وجود آورد،‌مگر اینکه بنا به مقتضیات، برنامه های توسعه برای معیشت عشایر کوچنده در کوتاه مدت و دراز مدت ارائه نمود تا ضمن توجه به کل جامع عشایری، برای ثبات اقتصادی و حالت دینامیکی آن برنامه ریزی شود. همراه با تغییر معیشت،‌باید در شیوه تولید آنان نیز تغییر اساسی به وجود آید. از این رو، شیوه تولید را باید از دامداری سنتی به دامپروری صنعتی تغییر داد. در این زمان باید شرایط برخورداری از فناوری را به منظور بهره وری از طبیعت مهیا نمود تا با توجه به تغییرات اجتماعی ، اقتصادی، مبانی معیشت و شیوه تولید منطقه ، زندگی عشایر را بدون تخریب فضای زیستی تغییر داد.

برای شیوه تولید صنعتی توصیه دیگری نیز محقق می باشد :

«علل اصلی پیشنهاد دامپروری صنعتی بدان سبب است که این جماعت، پایه زندگی خود را با دام آغاز نموده اند و در این راه از هر گروه دیگری تجربه و آگاهی بیشتری دارند و اگر در همین رابطه بتوان زمینه ای مهیا نمود، امید موفقیت بیشتر است. به همین جهت در این قسمت میتوان از مراحلی آغاز نمود که با بهره گیری از تجربیات سنتی، توسعه صنعتی شکل گیرد و پذیرش آن برای نسلهای آینده نیز به سهولت انجام شود و در نتیجه ضمن تأمین تولیدات دام و یکجا سکونت گزیدن، میتوانند از کلیه امکانات رفاهی، زیربنایی و سرویسهای لازم برخوردار گردند۰

نظریات دکتر پاپلی یزدی

«کانونهای ایجاد شده برای اسکان از جمله گل افشان، قراب و بکان، باید به عنوان مرحله ای از فرآیند کلی دیده شوند. اگر شهرک به عنوان انتهای فرآیند دیده شود، موفق و اقتصادی به نظر نمی رسد. چنانچه ایجاد شهرک و توسعه ایجاد شده به عنوان مرحله ای از مدرنیته باشد آنگاه مهم و اقتصادی است. باید اقتصاد این مکانها به صورت پویا باشد، زمینه های مهم اشتغال و زنجیره تکمیلی اشتغالات باید پیش بینی گردد و تلاش کرد در این مکانهای اسکان، سهم محصول صنعتی بیشتر گردد و تأسیسات پشتیبانی فرآیند تولید نیز باید بوجود آید.