عنوان :

تحقیق فرش موزه ای دوران صفوی

تعداد صفحات : ۷۸

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

فرش از قدیم الایام یکی از منابع مهم درامدهای ارزی کشور بوده است. در میان صادرات غیرنفتی ایران کمتر کالایی را می توان یافت که چون فرش،ارز نصیب کشور کرده باشد و یا مانند این کالا به دلیل کیفیتش از قدرت رقابت نسبی و گاه مطلق در بازارهای جهانی برخوردار بوده باشد.

فرش دستباف در ادواری که از آن به نام عصر طلایی هنر ایران یاد می شود بتوان افولی را که در سالهای گذشته گریبانگیر هنر فرش ایران گردیده را کاهش داد.در واقع به شهادت تاریخ اوج هنر فرشبافی ایران را باید در دوران حکومت سلسله صفویان جستجو کرد.در واقع برخی از عالی ترین قالیهای ایرانی که تنها نمونه های باقی مانده،از دوران عظمت این هنر می باشند مطلق به دوران حکومت پادشاهان صفوی است.

 به همین منظور تحقیق حاضر بر آن است که با توجه به اعتلای این هنر،صنعت

اولاً:دلایل ماندگاری این هنر در عصر صفوی را بررسی کند.

ثانیاً:الگویی ارائه دهد از فرش صفوی براساس استفاده دست اندرکاران فرش معاصر.

   با روی کار آمدن حکومت صفویه در ایران،فرش به عنوان هنر ملی این مرز و بوم حیات دوباره یافت فرشهای قبل از صفویه،احتمالاً شبیه به فرشهایی بوده اند که در اناتولی تولید می شدند آنها از جنس پشم با طرحهای سراسری و اشکال هندسی ریزشکل گرفته از محیط پیرامون زندگی روستایی و ایلیاتی بافندگان آنها بوده اند.از طرف دیگر فرشهای درباری صفوی،منعکس کننده تولیدات زیبای کارگاههای دربار بودند این فرشها از پشم،نخ،نقره،و فلزات به کار رفته در تار و پود آنها تشکیل شده بودند.کیفیت بسیار بالای مواد بکار رفته در این فرشها،باعث پیدایش گره های ریزتر و تعداد زیادتر گره در آنها،نقوش گردان بسیار پیچیده با اسلیمی ها،ترنجها و طرحهای تصویری بسیار زیبا گردیدند.در این دوران بود که فرش به عنوان هنری کلاسیک خود را به جهانیان نمایاند و همگان به قدرت ایرانیان در زمینه تولید قالی که در نهایت زیبایی و هنرمندی بود پی بردند.مسلماً علت توانایی هنرمندان صفوی در خلق آثاری بدین عظمت سوابق طولانی ایرانیان از زمانهای گذشته بوده است.چرا که چونان روز روشن است قالیهایی با سبک کلاسیک ابتدایی از صدها سال قبل از صفویه در ایران بافته می شده است هر چند آثاری از آنها باقی نمانده است.با دقت آثار هنری باقی مانده از دوران صفوی و حتی قبل از آن در دوره تیموریان که همزمان با مکتب هرات و شروع بکار مکتب تبریز می باشند،این نکته نتیجه می شود که نه تنها هنر قالیبافی در این دوره درخشش خیره کننده ای داشت بلکه هنرهایی چون کاشیکاری ،معماری کتاب سازی،نقاشی،تذهیب و … نیز به اوج زیبایی خود رسیده بودند و چون بیشتر هنرمندان طراح قالی در این دوره خود از تذهیب کاران و نقاشان صاحب مکتب بوده اند،هنر طراحی فرش نیز به سبب آن در قالب همان مکتب های تذهیب و هنر آرایش جلد کتاب،بر روی فرش پرورش یافت و به منتهی درجه خود رسید و ان خود مدیون تلاش و کوشش هنرمندان بزرگی چون بهزاد و شاگردانش و نیز حمایت بی دریغ شاهان هنردوست صفوی می باشد.

واژه هاای کلیدی: فرش، دوره صفوی، بازارهای ایران، طرح های بافته شده، موزه فرش ایران

فهرست مطالب

مقدمه     ۱
فصل اول
شرایط اجتماعی دوران صفوی     ۴
فصل دوم
دلایل شکوفایی هنر و علوم در عهد صفوی     ۹
فصل سوم
۳-۱- تجارت در دوران صفویه    ۱۱
۳-۲- بررسی بازرگانی     ۱۳
۳-۲-۱- بررسی بازارهای ایران در عهد صفوی     ۱۳
۳-۲-۲- قدرت حاکم به بازار در روابط بازاریان با حکومت    ۱۳
۳-۲-۳- سرای سلطنتی به نقل از سفر نامه     ۱۴
فصل چهارم
۴-۱- جلوه های هنر صفویه     ۱۷
۴-۲- حمایت نکردن سلاطین صفوی از شعرا     ۱۸
۴-۳- ویژگی های عصر صفوی     ۱۹
۴-۴- سیر تحویل نقوش     ۲۲
۴-۵- هنرهای دوره صفویه     ۲۴
۴-۵-۱- معماری     ۲۴
۴-۵-۲- نقاشی     ۲۶
۴-۵-۳- خطاطی    ۳۱
۴-۵-۴- شعرای نامدار عهد صفوی     ۳۲
۴-۵-۵- فلز کاری      ۳۴
۴-۵-۶- موسیقی     ۳۶
۴-۵-۷- تذهیب در روزگار  صفوی    ۳۷
۴-۵-۸- نثر فارسی در عهد صفوی     ۳۸
۴-۵-۹- ادبیات     ۴۰
۴-۵-۱۰- بافندگی     ۴۱
۴-۵-۱۱- ظروف سفالین     ۴۲
فصل پنجم
انحطاط صفوی     ۴۳
فصل ششم
۶-۱ بررسی نمونه های دست بافتهای صفوی     ۴۵
۶-۲- قالی صفوی     ۴۹
۶-۳- طرح های بافته شده دوره صفوی     ۵۰
۶-۴- نقش آموزشهای آکادمیک در کیفیت فرش     ۵۴
۶-۵- دلایل اصالت فرش صفوی     ۵۵
۶-۶- فرش های صفوی موزه فرش ایران     ۵۶
فصل هفتم
نابهنجاری های قالیبافی معاصر    ۶۳
جمع بندی و نتیجه گیری     ۶۸
منابع و ماخذ    ۷۱

منابع و مآخذ:

خلیلی ، نسیم، کتاب(تاریخ صفویه) انتشارات ققنوس
دانش پژو، منوچهر ،کتاب( سفرنامه های دوره صفوی)انتشارات فرهنگشتان هنر دانشگاه اصفهان، چاپ اول
طغیانی، اسحاق، کتاب( تفکر شیعه و شعر دوره صفوی) ، انتشارات چاپ خانه دانشگاه اصفهان چاپ اول ۱۳۸۵
ژوله ، تورج، کتاب( پژوهش در فرش ایران) انتشارات یساولی ، چاپ اول ۱۳۸۱

مقدمه:[۱]

   امروزه، تصور اینکه کشوری بتواند بدون مراوده تجاری با دیگر کشورها به حیات اقتصادی خود ادامه دهد تقریباً محال است، در این راستا برقراری روابط تجاری و استفاده از فرصتها در بازارهای خارجی از مقاصد مهم دولت به شمار می آید که منجر به کسب درآمد ارزی و شکوفایی هر چه بیشتر اقتصاد کشور خواهد شد. آنچه مسلم است این که در این راه دستیابی به یک اقتصاد سالم و بدون وابستگی به نفت می بایستی کلیه راههای ممکن جهت توسعه صادرات غیرنفتی را مورد بررسی دقیق و کارشناسانه قرار داد.

 به هر ال در کشور ما به علت عدم ثبات درآمدهای ارزی حاصل از فروش نفت، توسعه بخش صادرات غیرنفتی اجتناب ناپذیر است و این توسعه منبع رشد اقتصادی و برطرف کننده نیازهای ارزی کشور خواهد شد.

در این راستا فروش از قدیم الایام یکی از منابع مهم درامدهای ارزی کشور بوده است. در میان صادرات غیرنفتی ایران کمتر کالایی را می توان یافت که چون فرش،ارز نصیب کشور کرده باشد و یا مانند این کالا به دلیل کیفیتش از قدرت رقابت نسبی و گاه مطلق در بازارهای جهانی برخوردار بوده باشد.

حدود هفت قرن است که فرش ایران با ویژگیها و اصالتهای خود بازارهای اروپایی را تسخیر کرده،لیکن مدتی است که از رونق و شکوفایی بازار آن کاسته شده است.مخصوصاً اینکه در چند سال گذشته،سهم فرش ایران در بازارهای جهانی به کمتر از ۲۰% سقوط کرده است و چنانچه در این صنعت می بایست همه جانبه و ارائه راهکارهای کارشناسانه به همراه ایجاد الگوهایی از عصر طلایی فرش برای دست اندرکاران فرش معاصر انجام نپذیرد رقبای بی هویت بیش از پیش جای ما را در بازارهای جهانی خواهند گرفت در این رهگذر نه تنها درآمدهای ارزی کشور بلکه زندگی بسیاری از روستائیان هنرمند با تنگا مواجه خواهد شد.اگر فرش ایران هنوز در بازارهای خارج از کشور به فروش می رید از شهرت و اعتباری است که در دوره اوج و اعتلای این هنر یعنی عصر صفویه بدست آمده است.اگر فرش ایران در بازارهای جهانی هنوز حرف اول را می زند از شکوفایی این هنر در قرون گذشته سرچشمه می گیرد که مدیون کیفیت ،طراحی زیبا و متنوع ،رنگ آمیزی دلپذیر و با ثبات دوام و مرغوبیت مواد اولیه بکار رفته،اصالت فرهنگی و … می باشد.

 تلاش برای حفظ شهرت و اعتبار جهانی فرش ایران و گسترش بازارهای آن در اقضی نقاط جهان نه تنها به منزله دفاع از صادرات غیرنفتی،بلکه پشتیانی واقعی از حیات اقتصادی ده میلیون دست اندرکار تولید و تجارت فرش است.

  به هر حال با همه این اوصاف ملل کاهش صادرات غیرنفتی به خصوص فرش دستباف یکی از مسائل مهم مورد بحث در اقتصاد کشور است که تلاشهای علمی و تحقیقاتی زیادی را طلب می کند.یکی از این راهکاری می تواند این باشد که با الگوبرداری از دوران شکوفایی هنرها و خصوصاً فرش دستباف در ادواری که از آن به نام عصر طلایی هنر ایران یاد می شود بتوان افولی را که در سالهای گذشته گریبانگیر هنر فرش ایران گردیده را کاهش داد.در واقع به شهادت تاریخ اوج هنر فرشبافی ایران را باید در دوران حکومت سلسله صفویان جستجو کرد.در واقع برخی از عالی ترین قالیهای ایرانی که تنها نمونه های باقی مانده،از دوران عظمت این هنر می باشند مطلق به دوران حکومت پادشاهان صفوی است.

   به همین منظور تحقیق حاضر بر آن است که با توجه به اعتلای این هنر،صنعت

اولاً:دلایل ماندگاری این هنر در عصر صفوی را بررس کند.

ثانیاً:الگویی ارائه دهد از فرش صفوی براساس استفاده دست اندرکاران فرش معاصر.

  از میان کالاهای غیرنفتی،به طور سنتی فرش دستباف از اقدام عمده صادراتی بوده است.تقریباً نیمی از درآمد صادرات غیرنفتی کشور تا چند سال پیش از عرضه این کالا به بازارهای جهانی تأمین می شد.متأسفانه در این چند سال اخیر هم سهم فرش در ارزش کالاهای صادراتی غیرنفتی به کمتر از ۲۰درصد تنزل یافته است.

   ارزش صادرات غیرنفتی کشور از میلیارد دلار در سال کاهش یافت و در این امیان ارزش صادرات فرش دستباف از ………..میلیارد دلار در سال به …………………..در سال تنزل یافته است.سهم فرش دستباف در صادرات غیرنفتی در همین مدت از حدود…..درصد به ……درصد رسیده.آیا نمی توان با ارائه راهکارهای مناسب و حمایت های همه جانبه این هنر را رونق دوباره داد.

  تولید یک فرش با کیفیت حمایت های همه جانبه دولتمردان و سازمانهای مربوطه را می طلبد از تهیه مواد اولیه مرغوب ارائه سیاستهای تشویقی برای تولیدکنندگان،کشویتهای مالیاتی برای تولیدکنندگان و احداث کارگاههای بزرگ زیر نظر اساتید صادرکنندگان،مشوق های گمرکی،حمایت از کیفیت عالی،بیمه قالی بافان تشکیل و راه اندازی مدارس فرش،تیلیغات گسترده،آموزش به بافی برای مصرفی هر چه بیشتر و در نهایت استفاده از دست آوردهای درخشان قرون گذشته و در مقابلا جلوگیری از سودجویی عده ای فرصت طلب (تقلب در فرش) (کیفیت با تیف در تولید)

 عدم توجه به شیوه های نوین تجارت،آسیب های ناشی از بحران تورم و کمبود تسهیلات ارزان قیمت و در نهایت نبود امکانات ذکر شده جملگی از آفات فرش معاصرند.

 فصل اول:

شرایط اجتماعی دوران صفوی:[۲]

  در فراز و نشیب تاریخ ملت ایران همواره با مصائب و حوادثی سخت روبرو بوده اند.هربار پس از شکست با نیرویی بیشتر تجدید حیات کرده اند بار دیگر با قدرتی بیشتر به مراحل تکامل فرهنگ و هنر دست یافته اند.با جمله مغولان در سده هفتم (۶۱۳ هـ.ق) به ایران آن چنان طوفانی از ویرانی در این سرزمین برپا شد که همه مراکز علمی،کتابخانه ها،باغات و مزارع سرسبز نابود و اغلب بزرگان فرهنگی و هنری این مرز و بوم از بین رفتند با این همه سنتهای فرهنگی-هنری،کشورمان به شیوه ای باور نکردنی حفظ شد و چندی نگذشت که فرمانرویان مغول علاقمند به فرهنگ ایرانی اسلامی شدند پس از مغولان نیز تیموران از (۷۸۷هـ.ق) قدرت را بدست گرفتند و یکی از با شکوهترین مکتبهای هنری و فرهنگی در هر استار را به وجود آوردند و آثار باشکوهی در معماری ،کتابت،گفارگری،به هم رسید که به نوعی هر کدام در اوج خود بودند.

حکومت صفویان با شاه اسماعیل اول(۱۴۹۹-۱۵۲۴)آغاز شد؛وی مردی جور و با نیروی فراوان بود که سلسله پادشاهی تازه ای پدید آورد.مذهب تشیع را مذهب رسمی کشور کرد.بزرگترین هنرمندان آن زمان به دربار او هجوم آوردند و آثاری خلق کردند که از جمله بناهای باقی مانده ازآن دوره مدرسه و کاروانسرای کاسه گران در سمت شمال شرق میدان تبعه هارون،روبروی ضلع جنوب غربی و مسجد علی در گوشه جنوب شرقی میدان کهنه می باشد.

تزئینات و طرحها و نقوش آنها به شاخص ترین درمانها تحقق بخشیده است.

 شاه عباس کبیر (عباس اول) [۳]

 روشن است که وضع بی ثبات کشور که شاه عباس (پسر محمد خدابنده و نوه طهماسب)در آن بزرگ شد،در اصلاحاتی کهخ او در زمینه کارهای حکومتی و هنری انجام داد تأثیر گذاشته است.در کودکی به هرات فرستاده شد تا تحت کنترل حکمران قزلباش آنها،بدون دخالت امرر،مظهر پادشاهی صفوی باشد.هرات هنوز هم یک شهر مهم باقی مانده بود«علی رغم اینکه کانون رهبری به غرب ایران منتقل شده بود»تأثیر معماری،نقاشی و خطاطی تیموری در شکل گیری سلیقه شاه عباس،بسیار مؤثر بود،بدون شک به شاهزاده جوان مقداری از ضروریات کار هنری آمرزش داده شد و او مهارتهای نظامی لازم را به دست آورد و توانایی‌های جسمی خود را پرورش داد«مسافرینی از اروپا به نیروی زیاد او و چالاکی اش اشاره کرده اند.»

  او می بایست چیزهایی درباره تاریخ الهیات و حکومت نیز آموخته باشد،او بسیار علاقه مند به نقاشی بود چنانکه از هفت سالگی بدون توجه به تشریفات،حبیب الله ساوه را به عنوان استاد خود برگزید.ضمن اینکه این عمل قاطعیت او را نیز می رساند او مرد عمل بود و علاقه او در زندگی نه هنر که سیاست بود.

در سال (۱۰۰۶ هـ.ق) وضع سیاسی ایران رو به وخاقت گذارد،شاه محمد کناره گیری کرد و عباس در سن ۱۷ سالگی به سلطنت رسید.

او بی رحمانه علیه کسانی که او را به شاهی رسانیدند(و می توانستند از شاهی خلعش کنند) اقدام کرد.وی تمام زیردستان متمرد را کشت و دیگران را به اطاعت واداشت.شاه جدید حاتم بیگ اردوبادی،اشراف زاده با استعداد را وزیر اعظم خود کرد یک دستگاه اداری مرکزی که عمدتاً از ایرانیان فارسی زبان تشکیل می شد تاسیس کرد تا کنترل شاه عباس بر تمامی کشور افزایش یابد،اکنون جمع آوریهای نابرابر و غیرکافی درآمد از طریق مصادره و هدیه و پیش کش،جای خود را به یک سیستم مالیاتی دقیق داده بود که توسط دستگاه اداری مرکزی اداره می شود.در بیست سال آخر حکومت او تقریباً در اوج قدرت بود.او نه تنها یک نظامی کهنه کار ورزیده و مدیر و دولتمرد و با استعداد بود بلکه یک شکارچی و تیرانداز متبحر و یک صنعتگر ماهر و یک مشوق فهیم بود.او کشته کسب دانشها و هنرهای سودمند بود.و از بفرنجی،ابهام و تنبلی نفرت داشت.او در نقش یک دیکتاتور روشنگر تقریباً به تمام وجوه زندگی ایرانی می رسید.شاه عباس با تدبیر و بینش تصمیم گرفت پایتخت را به اصفهان منتقل کند و مغز جدید حاکمیت ،تجسم حیاتی سیستم جدید ایران و قدرت آن بود و به علاوه رو اوردن استراتژیک به مرکز فارسی زبانان فلات ایران بود.اصفهان با آب و هوای خوب و بازرگانی رو به گسترش ،ثروتمندترین شهر امپراطوری شد و رو به پیشرفت نهاد در حالی که طهماسب تقریباً به طور کامل به هنرهایی می پرداخت که به هنرشناسی و جیرگی فرد مربوط است و زیباشناسی را در نهایت بی آلایشی آن تشویق می کرد (حتی اگر به اعتقادات رسمی کمتر مربوط می شد و یا سودمندی عمومی نداشت) نوه او عباس در هر سه جنبه سرپرتسی و فرمانروایی با توان مساوی عمل می کرد او بسیار علاقه مند به هنرهای سنتی دربار بود.جذابیت چهره هایی که نقاش مورد احترام او رضا نقاشی کرده است. و خوشنویسی های خطاط بزرگ علی رضا که کتیبه های مسجد شیخ لطف الله درخشانترین کار اوست.