عنوان :

تحقیق مبانی و روش های تربیت عقلانی در متون اسلامی

تعداد صفحات : ۳۱

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در این مقاله به بررسی یکی ازروش های شناختی تربیت دینی که روش عقلانی است، پرداخته شد و معلوم شد اهمیت این روش تا اندازه ای است که امام علی عقل را پایه دین دانسته است«لا دین لمن لا عقله له» و همچنین دین را نتیجه عقل می خواند«لادین نتیجه العقل» در تربیت دینی اما معلی هیچ مالی را سودمندتر از عقل نمی داند و سعادت دنیوی و اخروی انسان ها را به مقدار عقل انسان ها می داند.

در متون اسلامی شرط صحت عبادت، داشتن معرفت و شناخت و ابزار این شناخت عقل است، پس عقل جایگاه والا و بالایی در متون اسلامی دارد. در برخی از منابع ملاک هر امری را عقل دانسته اند. از دیدگاه حضرت علی ملاک هر امری عقل است: ملاک الامر العقل. ارزش عقل در اسلام تا حدی است که دینداری هر کس به اندازه خردمندی وی می باشد. عقل شرط تکلیف است و اگر انسان عاقل نباشد طبعاً از نظراسلام تکلیفی متوجه او نخواهد بود. پس عقل در منابع اسلامی جایگاه رفیعی دارد.

مسئله تربیت در اندیشه دینی که بر گرفته از آیات قران است کاملاً بر عقلانیت استوار بوده و هر شیوه غیر متکی بر اصل ناشناخته عقلی در تربیت مردود است. حاصل بررسی ها و تأملات در این پژوهش گویای آن است که تربیت درست دینی درگروه «خرد ورزی»، آزادی و رهایی از قیمومیت های مختلف فکری است. عمل انسان پیرو عقل اوست و هرگاه شناخت عقلانی دچار اختلال شود مسیر زندگی انسان گرفتار انحراف خواهد شد.

واژه های کلیدی: عقل، تربیت دینی ، روش عقلانی، متون اسلامی، روش تزکیه

فهرست مطالب

مقدمه    ۴
مفهوم عقل    ۶
چرا تربیت عقلانی اهمیت دارد؟    ۸
مفهوم تربیت عقلانی    ۱۰
دلالت های آموزشی    ۱۲
روش های تربیت عقلانی    ۱۲
روش دوم: روش تزکیه    ۱۴
رویکرد عقلانی در تربیت دینی    ۱۷
مزایای رویکرد عقلانی در تربیت دینی    ۱۹
مبانی تربیتی درباره عقل    ۲۲
مبنای اول: عقل رسول باطنی است.    ۲۳
مبنای دوم: فضیلت عاقل بر جاهل    ۲۴
مبنای سوم: ملازمت عقل و علم    ۲۵
بحث و نتیجه گیری    ۲۷
منابع    ۲۹

منابع

قرآن کریم، ترجمه خرمشاهی، بهاء الدین(۱۳۷۴) تهران: انتشارات گلشن، چاپ اول

قدرت الله خلیفه و سید منصور مرعشی، عنوان: مبانی اصول و روش های تربیت عقلانی از منظر قران و روایات، مجله مطالعات اسلامی در تعلیم و تربیت، سال دوم، شماره سوم، بهار ۱۳۹۰، ص۳۵-۷۵

رحیم دهقان سیمکانی، عنوان : تربیت عقلانی، محور اساسی در تبلیغ دینی، مجله تربیت تبلیغی، پاییز۱۳۹۱، سالاول، شماره اول، ص ۲۴-۴۴

رحمت الله مرزوقی، یحیی صفری۱۳۸۶، عنوان : مبانی و روش های تربیت عقلانی از منظر متون اسلامی، مجله دو فصلنامه تربیت اسلامی سال ۳ ، ش ۵، ص۱۱۵-۱۳۴

ایمانی، محسن۱۳۷۸، تربیت عقلانی، تهراk : انتشارات امبیر کبیر

قاسم پور، محسن۱۳۹۰، جایگاه عقل در تربیت دینی از دیدگاه علامه طباطبایی، فصلنامه پژوهش دینی، شماره ۲۲ ص۶۵-۸۸

آمری تمیمی۱۳۶۶، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات

ملکی، حسن۱۳۸۹، تعلیم و تربیت اسلامی رویکرد کلان نگر، تهران: انتشارات عابد

شریعتمداری، علی۱۳۹۰، تعلیم و تربیت اسلامی، تهران: انتشارات امیبر کبیر

علوی لنگرودی، سید کاظم۱۳۹۱، تربیت عقلانی در نهج البلاغه، یزد: انتشارات دانشگاه یزد

نهج البلاغه، ترجمه سید علی نقی فیض الاسلام۱۳۹۲، تهران

بهشتی، سعید۱۳۷۹، روش های تربیت عقلانی در سخنان امام علی(عقل)، مجموعه مقالات همایش تربیت درسیره و کلام امام علی(عقل) ، تهران: نشر تربیت اسلامی

سروش، عبدالکریم۱۳۷۸، فربه تر از ایدئولوژی، تهران : موسسه فرهنگی صراط

ساجدی، ابوالفضل، خطیبی، حسین۱۳۹۲ مفهوم تربیت عقلانی در سبک اسلامی تربیت دینی، ماهنامه معارف، شماره ۹۷ ص۲۴-۲۷

کلینی، محمد بن یعقوب۱۳۶۳، اصول کافی، تصحیح علی اکبر غفاری، تهران: دارالکتب اسلامی

مقدمه

انسان موجودی است که می تواند از نیروی تفکر برخوردار باشد و به همین دلیل بر سایر موجودات برتری دارد. به طوری که سایر ابعاد وجودی وی از جمله جنبه های عاطفی و اجتماعی او در حد وسیعی تحت سیطره جنبه عقلانی بالنده او به میزان رشد اندیشه اش بستگی دارد. تربیت عقلانی این موجود مکر یکی از اصول اساسی تعلیمات قران کریم است. تفکر اگر سطحی و پراکنده باشد، آسان اما بی ثمر است و اگر  عمیق و مبتنی بر مطالعات دقیق مسبوق ایمان و حقیقت جویی باشد، سخت اما بسیار مفید است. اسلام رکن اساسی خود را توحید قرار داده و آدمی را به تفکر در پایه های اصلی دین دعوت کرده است. تقلید در اصول دین، باطل و رسیدن به یقین در آنها واجب است.(ملکی،۱۳۸۹) در اندیشه های اسلامی نیز به پرورش عقلانی در ساماندهی به نظام فکری یا ایدئولوژی انسان اهمیت زیادی داده شده است. به گونه ای که برخی اعتقاد دارند که از ویژگی های اصلی تربیت اسلامی تکیه بر عقل و تاکید بر جنبه عقلانی است(شریعتمداری، ۱۳۹۰اول) با این وجود بعد عقلانی که به عنوان یک استعداد در وجود آدمی نهاده شده است به خودی خود شکوفا نمی گردد بلکه برای پیمودن منزل سعادت و راه تکامل نیاز به هدایت و تربیت دارد و اینجاست که تربیت عقلانی به معنی ایجاد شرایط مناسب برای پرورش قوه تفکر انسان ضرورت پیدا می کند(ملکی،۱۳۸۹ چهارم) در شیوه زندگی پیامبر و ائمه اطهار نمونه های زیادی هست که دلیل بر اهمیت تربیت و عقل است. خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید:« إنَّ شَرَّ الدوابَ عندالله الصِّم بکم الذین لایعقلون، بدترین موجودات آنها هستند که تعقل نمی کنند.(انفال/۲۲). دین اسلام فطری است و تمام قوا و نیروی های انسانی را محترم می شمارد و به میزان صحیح و دور از افراط و تفریط آنها را پرورش می دهد. به همین دلیل نیروی عقل را با ارزش معرفی و آن را در راه خیر و نیکی تربیت می کند(حجتی،۱۳۹۱ دوم). تربیت عقلانی مجموعه تدابیر و اعمالی است که به طور منظم و سازمان یافته موجبات رشد و پرورش عقل را در دو جنبه نظری و عملی آن در جهت دستیابی به هدفهای معلوم فراهم می آورد(بهشتی،۱۳۷۹:۸۹).

امام رضا(ع) درباره اهمیت تعقل و تفکر چنین فرموده اند: «صدیق کل امرد عقله و عدوه جهله» دوست هر کس عقل و خرد او و دشمن هر کس جهل و نادانی اوست(مجلسی،۱۴۰۳ سوم)

چرا که شرط توفیق در سایر جنبه ها مانند بعد عاطفی، اخلاقی و اجتماعی انسان، معطوف به تربیت عقلانی است و برای تربیت بعد الهی و معنوی انسان نیز باید به تربیت عقلانی وی همت گماشت(مرزومی ۱۳۸۶).

 مفهوم عقل

مفهوم عقل دارای دو معنای لغوی و اصطلاحی است. به علاوه اصطلاحاتی در متون اسلامی به کاررفته اند که با مفهوم عقل مترادف اند. از نظر لغوی، عقل مخالف جهل است. راغب در المفردات می نویسد« اصل عقل، امساک و نگه داری وضع چیزی است و به دو چیز گفته می شود: اول به قوه ای که آماده قبول دانش است که اگر انسان نداشته باشد، تکیف از او ساقط می شود. دوم به علمی که انسان به وسیله این قوه کسب می کند و این همان چیزی است که قرآن کافران را به خاطر تعقل نکردن مذمت کرده است. در المنجد عقل به معنای درک آمده است و عقل به عنوان نور رحمانی در نظر گرفته شده است که نفس با آن اموری را درک می کند که با حواس ادراک نمیکند(المنجد، ص۵۲)

در تفسیر المیزان کلمه عقل به معنای بستن و گره زدن آمده است و آن چیزی است که به رسیدن آن خیر و شر و حق و باطل تشخیص داده می شود (طباطبایی، ۱۳۶۴) تعریف اصطلاحی عقل در برخی منابع به گونه ای متفاوت ذکر شده است. در این مورد عقل به معنای ملکه و حالتی نفسانی در نظر گرفته شده که انسان را به سوی انتخاب خیر و دفع و دوری از بدی ها و مفسدات دعوت می کند(مجلسی،۱۴۰۳، ص۱۰) معنای اصلی عقل در لغت عرب، منع و نهی، امساک و جلوگیری است. معنای دیگر عقل نیز از همین معنا اخذ شده با آن مناسبت دارد. مثلاً به وسیله ای که شتر را با آن می بندند عقال گفته می شود چون شتر را از حرکت باز می دارد. به عقل انسان نیز عقل گفته می شود چون او را از جهل و کردار زشت باز می دارد(علوی،۱۳۹۱) اصطلاحات دیگری معادل عقل در متون اسلامی ذکر شده است(ایمانی، ۱۳۷۸) همچون  نحیه به معنای عقلی که از محسوسات گذشته و به شناسایی معقولات توجه می نماید و آدمی را از کار بد نهی می کند؛ چنان که در سوره طه آمده است:« إنَّ فی ذلکَ لآیاتٍ لِأولی النهی» راستی درآنچه گفته شد، درس هایی برای خردمندان است(طه آیه ۵۴) لب به معنای مغز و در اصطلاح به عقل خالص اطلاق می شود. در سوره آل عمران آمده است: « و ما یذَّکرُ إلّا اولو الآلباب؛ متذکر نمی شوند مگر صاحبان عقل» آل عمران آیه ۷٫

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .