عنوان :

تحقیق اخلاص و ریا و اقسام آن‌ها

تعداد صفحات :۴۲

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

اخلاص در روایات متعددی نیز مورد توجه قرار گرفته از باب نمونه امام علی در حدیثی می‌فرماید «طوبی لمن اخلصیه الله العباده و الدعاء و لم یشغل قلبه بما تری عیناه و لم ینسَ ذکر الله بما تسمع اذناه و لم یحزن صدره بما اعطی غیره»؛ خوشا به حال کسی که عبادت و دعایش را برای خدا خالص کند، و قلب خود را به آنچه می‌بیند مشغول ندارد و یاد خدا را به آنچه می‌شنود به فراموشی نسپرد، درونش به خاطر نعمت‌هایی که به دیگران داده‌است، غمگین نشود.
ریاکاری
«اِنَّ المنافقین یخادعون الله و هو خادعهم و اذا قاموا الی اصلوه قاموا کسالی یرائون الناس و لا یذکرون الله الا قلیلاً».
نقطه‌ی مقابل اخلاص «ریا» است، که در آیات و روایات اسلامی از آن مذمت شده‌است و آن را عاملی برای بطلان اعمال و نشانه‌های منافقان و نوعی شرک به خدا معرفی کرده‌اند.
ریاکاری تخریب‌کننده‌ی فضائل اخلاقی و عاملی برای پاشیدن بذر رذائل در روح و جان انسان‌هاست. ریاکاری اعمال را توخالی و انسان را از پرداختن به محتوا و حقیقت عمل باز می‌دارد.
ریاکاری یکی از ابزارهای مهم شیطان برای گمراه ساختن انسان‌هاست.
آیات متعددی از قرآن به مسأله «ریا» پرداخته است ازجمله در آیه‌ی مورد بحث ریا را یکی از اعمال منافقان شمرده می‌فرماید: «منافقین می‌خواهند خدا را فریب دهند در حالی‌که او آن‌ها را فریب می‌دهد و هنگامی که به نماز می‌ایستند از روی کسالت است و در برابر مردم ریا می‌کنند و خدا را بجز اندکی یاد نمی‌کنند!»؛ «ان المنافقین یخادعون الله و هو خادعهم و اذا قاموا الی الصلوه قاموا کسالی یرائون الناس و لا یذکرون الله الا قلیلاً».
این نکته قابل توجه است که نفاق نوعی دوگانگی ظاهر و باطن است و ریاکاری نیز شکل دیگری از دوگانگی ظاهر و باطن می‌باشد چراکه ظاهر عمل الهی و باطن آن شیطانی و ریائی است و به خاطر جلب توجه مردم! بنابراین، طبیعی است که ریا جزء برنامه‌ی منافقان باشد.
تحقیقی که در پیش رو دارید پیرامون اخلاص و ریا و مراتب و علاج ریا توضیحاتی را بیان می‌دارد وبه چهار بخش تقسیم می‌شود بخش اول توضیحاتی پیرامون ریا و اخلاص به خواننده می‌دهد و در بخش دوم مراتب اخلاص و در بخش سوم مراتب و اقسام ریا و بالاخره در بخش چهارم در مورد علاج ریا توضیحاتی بیان می‌کند.
واژه های کلیدی: اخلاص، ریا، علاج ریا،

فهرست مطالب

مقدمه ۱
هدف تحقیق ۱
فایده‌ی تحقیق ۱
پیشینه‌ی تحقیق ۲
فصل اول: توضیحاتی پیرامون ریا و اخلاص
در وخامت امر ریا ۴
فضیلت اخلاص و پستی ریا ۵
خلوص نیت ۵
ریاکاری ۶
نشانه‌های ریا ۸
اخلاص ۹
فصل دوم: مراتب اخلاص
مراتب اخلاص ۱۱
دقت امر ریا ۱۳
راه نزدیک شدن به اخلاص ۱۵
نشانه‌های مؤمن مخلص ۱۸
ذکر نشانه‌ها به گونه‌ای دیگر ۱۹
داستان‌هایی در مورد اخلاص ۲۳
فصل سوم: مراتب و اقسام ریا
اقسام ریا ۲۷
مقامات ریا ۳۱
درجات مقاصد و اهداف ریا ۳۲
فصل چهارم: علاج ریا
راه علمی و عملی معالجه قلب از بیماری ریا ۳۵
علاج به بیان دیگر ۳۶
منابع ۳۶

فهرست منابع

۱- قرآن کریم، مترجم: الهی قمشه‌ای ناشر: انتشارات پارسایان چاپ چهارم۱۳۸۴ چاپ دفتر تبلیغات اسلامی.
۲- تحف العقول- ابی محمدالحسن بن علی بن الحسین بن شعبۀ الحرّانی- تصحیح علی اکبر غفاری- چاپ اسلامیه-۱۴۰۰ ه.ق تهران.
۳- منتخب میزان الحکمۀ- محمدی ری شهری- تلخیص سید حمید حسینی ناشر: دارالحدیث، چاپ چهارم ۱۳۸۳، قم
۴- شرح چهل حدیث، امام خمینی(ره)- ناشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) چاپ چهل و چهارم، چاپ مؤسسه چاپ نشر عروج، ۱۳۸۶، تهران.
۵- گناهان کبیره، شهید آیۀ الله دستغیب، ناشر: مؤسسه مطبوعاتی دارالکتاب چاپ سیزدهم، چاپخانه شریعت، ۱۳۸۸ قم.
۶- گزیده‌ی سیمای فرزانگان، رضا مختاری، چاپ پنجم، مؤسه بوستان کتاب ۱۳۸۶ قم.
۷- راهکارهای موفقیت در تحصیل علوم اسلامی، محمد علی مجاهدی، انتشارات انصارالامام المنتظر(عج) چاپ اول ۱۳۸۷، نجف‌آباد.
۸- نقطه‌های آغاز در اخلاق علمی، آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی،چاپ دهم ۱۳۸۰ چاپ و نشر دفتر نشر فرهنگ اسلامی
۹- آیات اخلاقی، آیۀ‌الله العظمی مکارم شیرازی، گردآوری و تنظیم سید حسین همتیان، علی اصغر همتیان، چاپ اول ۱۳۸۹ ناشر: انتشارات امام علی بن ابی طالب(ع) قم.
۱۰- اخلاق، مرحوم سید عبدالله شبّر، مترجم محمدرضا جباران ناشر: مؤسسه انتشارات هجرت، چاپ ششم، بهار ۱۳۸۰ قم
۱۱- چه بگوییم؟، محمد رحمتی شهرضا، ناشر: انتشارات جوانان موفق چاپ اول تابستان ۱۳۹۰ قم
۱۲- بحثی پیرامون ریا و عجب، سید احمد فهری، چاپ چهارم نهضت زنان مسلمان ۲۲ بهمن ۱۳۵۹
۱۳- پرتوی از اسرار نماز، محسن قرائتی، تدوین: جواد محدثی انتشارات وزارت فرهنگی و ارشاد اسلامی چاپ اول، پاییز ۱۳۶۹٫

 مقدمه

 تحقیقی که در پیش رو دارید پیرامون اخلاص و ریا و مراتب و علاج ریا توضیحاتی را بیان می‌دارد وبه چهار بخش تقسیم می‌شود بخش اول توضیحاتی پیرامون ریا و اخلاص به خواننده می‌دهد و در بخش دوم مراتب اخلاص و در بخش سوم مراتب و اقسام ریا و بالاخره در بخش چهارم در مورد علاج ریا توضیحاتی بیان می‌کند. امید است که دردرجه‌ی اول نویسنده و بعد هم خواننده با خواندن و به کارگیری مطالب این تحقیق یکی از بندگان مخلص خدا شده و راه رستگاری را طی کنند.

هدف تحقیق

هدف از این تحقیق این بوده که نویسنده و بعد هم خواننده‌ی محترم، منظور از اخلاص و ریا را شناخته و مراتب آن را بداند و اه علاج ریا را نیز بشناسد و در زندگی خود به کار برد تا به حول و قوه‌ی الهی به رستگاری و قرب خداوند نائل آید.

فایده‌ی تحقیق

این تحقیق انشاء‌الله کمک می‌کند که نویسنده و خواننده بهتر و بیش‌تر در رابطه با اخلاصو ضد آن ریا مطالبی را یاد بگیرد و اقسام و مراتب اخلاص و ریا را بهتر بشناسد و با راه علاج ریا آشنا شود و به حول و قوه‌ی الهی درصدد ریشه‌کن کردن هرگونه از افسام ریا برآید و با سعی و تلاش و همت هرچه بیش‌تر خود را یکی از بندگان مخلص هدا نماید.

  پیشینه‌ی تحقیق

۱- اخلاق بشر(مرحوم سیدعبدالله شبّر) ۲- چهل حدیث(امام خمینی رحمه الله علیه) ۳- ریا و عجب(سید احمد فهری) ۴- پرتوی از اسرار نماز(محسن قرائتی) ۵- راهکارهای موفقیت در تحصیل علوم اسلامی(محمدعلی مجاهدی) ۶- گناهان کبیره(شهید آیه‌الله دستغیب) ۷- چه بگوییم(محمد رحمتی شهرضا) ۸- میزان‌الحکمه ۹- تحف‌العقول ۱۰- آیات اخلاقی(آیه‌ا… مکارم شیرازی)

  فصل اول:

توضیحاتی پیرامون ریا و اخلاص

 در وخامت امر ریا

هان، ای شخص مرائی که عقائد حقه و معارف الهیه را به دست خدای تعالی، که شیطان است، سپردی و مختصات حق تعالی را به دیگران دادی، و آن انواری که روشنی‌بخش روح و قلب و سرمایه‌ی نجات و سعادت ابدی و سرچشمه‌ی لقاء الهی و بذر جوار محبوب است مبدل به ظلمات موحشه و شقاوت و هلاک ابدی و سرمایه‌ی بعد از ساحت مقدس محبوب و دوری از لقاء حضرت حق تعالی کردی، مهیا باش از برای ظلمت‌هایی که نور در دنبال ندارند و تنگنایی که گشایشی ندارد و امراضی که شفاپذیر نیست: مردنی که حیات ندارد. آتشی که از باطن قلب ظهور کند و ملکوت نفس و ملک بدن را بسوزاند- چنان سوزاندنی که خطور در قلب من و تو نکرده؛ چنانکه خدای تعالی خبر می‌دهد در کتاب منزل خود در آیه‌ی شریفه‌ی نار الله الموقده التی تطلع علی الأفئده.»[۱] از وصف آتشی که(آتش خدا) استیلای بر قلوب پیدا می‌کند و قلوب را می‌سوزاند. هیچ آتشی قلب سوزان نیست جز آتش الیه.

اگر فطرت توحید از دست رفت، که فطرت الله است، و به جای آن شرک و کفر جایگزین شد، دیگر شفاعت شافعین نصیب انسان نشود؛ و انسان مخلد در عذاب است- آن هم جه عذابی؟ عذابی که از قهر الهی و غیرت ربوبی بروز کندو پس از عزیز، برای یک خیال باطل، یک محبوبیت جزئی بندگان ضعیف، یک توجه قلبی مردم بیچاره خود را مورد سخط و غضب الهی قرار مده، و مفروش آن محبت‌های الهی، آن کرامت‌های غیرمتناهی، آن الطاف و مراحم ربوبیت را به یک محبوبیت پیش خلق که مورد هیچ اثری نیست و از او هیچ ثمری نبری جز ندامت و حسرت. وقتی دستت از این عالم کوتاه شد، که عالم کسب است، و عملت منقطع گردید، دیگر پشیمانی نتیجه ندارد و رجوع بی‌فایده است.[۲]

فضیلت اخلاص و پستی ریا

از روایات کثیره این‌طور استفاده می‌شود، ریاکار علاوه بر زیان اخروی و محرومیت از اجر و ثواب الهی و سوختن به آتش، در دنیا هم به مقصود نخواهد رسید یعنی منزلت و آبروئی در نزد مخلوقی که مورد نظرش بوده پیدا نخواهد کرد بلکه بیش‌تر اوقات رسوا و مفتضح خواهد گردید.

و بالعکس شخص مخلص علاوه بر اجرهای آخرتی، در دنیا هم نزد خلق محترم خواهد بود و چنان‌که حضرت صادقu در ضمن تفسیر آیه‌ی «فمن کان یرجو لقاء ربه» می‌فرماید شخص، کار نیکی می‌کند که در آن رضایت خدا را نخواسته، بلکه منظورش مدح و ثنای خلق است و میل دارد که مردم عملش را بشنوند این کسی است که در عبادت پروردگارش شریک قرار داده سپس فرمود نیست بنده‌ای که عمل خیر خود را پنهان بدارد(یعنی عمل خود را فقط برای خود انجام دهد) تا این‌که بالاخره خدا آن را آشکار می‌فرماید و نیت بنده‌ای که شرّ خود را پنهان نماید به این‌که در باطن، قصدش مدح خلق باشد، مگر عاقبت خدای تعالی شرش را ظاهر می‌فرماید.[۳]

خلوص نیت

«فادعوا الله مخلصین له الدین و لو کره الکافرون»

منظور از خلوص نیت این است که انگیزه‌ی تصمیم‌گیری تنها خدا باشد و بس.

ممکن است کسانی دارای اراده‌های محکم برای انجام مقاصدی باشند ولی انگیزه‌ی آن‌ها رسیدن به اهداف مادی باشد اما سالکان راه خدا کسانی هستند که اراده‌ی نیرومند آنان آمیخته با خلوص نیت و برخاسته از انگیزه‌های الهی است. در آیات قرآن مجید و روایات اسلامی و کلمات معصومین علیهم‌السلام سخن از اخلاص نیت به میان آمده و عامل اصلی پیروزی در دنیا و آخرت شمرده شده‌است و اصولاً از نظر اسلام، هر عملی بدون اخلاص نیت، بی‌ارزش است. در ایات متعددی از قرآن، سخن قرآن، سخن از مخلِصین(خالصان) یا مخلَصین(خالص‌شدگان) به میان آمده و آن‌ها را با تعبیرات گوناگون و پرمعنا توصیف و تمجید می‌کند و ازجمله در آیه‌ی مورد بحث می‌خوانیم:

«فادعو الله مخلصین له الدین و لو کره الکافرون».

اخلاص در روایات متعددی نیز مورد توجه قرار گرفته از باب نمونه امام علیu در حدیثی می‌فرماید «طوبی لمن اخلصیه الله العباده و الدعاء و لم یشغل قلبه بما تری عیناه و لم ینسَ ذکر الله بما تسمع اذناه و لم یحزن صدره بما اعطی غیره»؛ خوشا به حال کسی که عبادت و دعایش را برای خدا خالص کند، و قلب خود را به آنچه می‌بیند مشغول ندارد و یاد خدا را به آنچه می‌شنود به فراموشی نسپرد، درونش به خاطر نعمت‌هایی که به دیگران داده‌است، غمگین نشود.[۴]

ریاکاری

«اِنَّ المنافقین یخادعون الله و هو خادعهم و اذا قاموا الی اصلوه قاموا کسالی یرائون الناس و لا یذکرون الله الا قلیلاً».

نقطه‌ی مقابل اخلاص «ریا» است، که در آیات و روایات اسلامی از آن مذمت شده‌است و آن را عاملی برای بطلان اعمال و نشانه‌های منافقان و نوعی شرک به خدا معرفی کرده‌اند.

ریاکاری تخریب‌کننده‌ی فضائل اخلاقی و عاملی برای پاشیدن بذر رذائل در روح و جان انسان‌هاست. ریاکاری اعمال را توخالی و انسان را از پرداختن به محتوا و حقیقت عمل باز می‌دارد.

ریاکاری یکی از ابزارهای مهم شیطان برای گمراه ساختن انسان‌هاست.

آیات متعددی از قرآن به مسأله «ریا» پرداخته است ازجمله در آیه‌ی مورد بحث ریا را یکی از اعمال منافقان شمرده می‌فرماید: «منافقین می‌خواهند خدا را فریب دهند در حالی‌که او آن‌ها را فریب می‌دهد و هنگامی که به نماز می‌ایستند از روی کسالت است و در برابر مردم ریا می‌کنند و خدا را بجز اندکی یاد نمی‌کنند!»؛ «ان المنافقین یخادعون الله و هو خادعهم و اذا قاموا الی الصلوه قاموا کسالی یرائون الناس و لا یذکرون الله الا قلیلاً».

این نکته قابل توجه است که نفاق نوعی دوگانگی ظاهر و باطن است و ریاکاری نیز شکل دیگری از دوگانگی ظاهر و باطن می‌باشد چراکه ظاهر عمل الهی و باطن آن شیطانی و ریائی است و به خاطر جلب توجه مردم! بنابراین، طبیعی است که ریا جزء برنامه‌ی منافقان باشد.

در احادیث اسلامی نیز به مسأله «ریا» اهمیت داده شده‌است، از باب نمونه پیغمبر اکرم r در حدیثی می‌فرماید:

«ان المرائی ینادی علیه اقیامه یا فاجر یا غادر یا مرائی ضل عملک و حبط اجرک فخذ اجرک ممن کنت تعمل له»:

در روز قیامت شخص ریاکار را صدا می‌کنند و می‌گویند ای فاجر ای حیله‌گر پیمان‌شکن و ای ریاکار اعمال تو گم شده و اجر تو نابود گشت، برو و پاداش خود را از کسی که برای او عمل کردید بگیرد.[۵] و در حدیثی شریف آمده‌است:

«آفه ‌العباده الریاء»[۶]

نشانه‌های ریا

در آیات و اخبار برای ریاکاران خصوصیاتی دیده می‌شود که از تجزیه و ترکیب و جمع‌بندی آن‌ها می‌توان علائم زیر را برداشت کرد:

۱- منافق و دوچهره هستند.

۲- در انظار مردم با نشاط و شوق عبادت می‌کنند.

۳- در تنهایی بی‌نشاط و بی‌حالند.

۴- دوست دارند مردم در تمام کارها آن‌ها را بستایند.

۵- هنگامی که آن‌ها را ستایش می‌کنند بر عمل می‌افزایند.

۶- چنانچه مدح و ثنایشان نگویند از عمل می‌کاهند.

۷- اهل خدعه و فریبند.

۸- اعمال نیک خود را به رخ دیگران می‌کشند.

۹- بر دیگران منت می‌نهند.

۱۰- چشم طمع بر خلق دوخته‌اند و بر خدا توکل ندارند.

۱۱- در ظاهر ذکر خدا می‌گویند ولی در دل کمتر خدای را یاد می‌کنند.

۱۲- خودپسند و مغرورند.

۱۳- تن‌پرور و رفاه طلبند.[۷]

اخلاص

یعنی خالص کردن نیت از شائبه‌ها، این همان چیزی است که در همه شؤون زندگی از ما خواسته شده و وجود آن باعث رسیدن به رستگاری ابدی و نبودنش موجب خسران خواهد بود.

لذا در مواضع بسیاری از قرآن با اشاره به مسأله اخلاص، بندگان را به آن تشویق نموده‌است.[۸]

۱- و ما امروا الا لیعبدوا اللهمخلصین له الدین.[۹]

۲- الا لله الدین الخالص.[۱۰]

۳- الا الذین تابوا و اصلحوا و اعتصموا بالله و اخلصوا دینهم لله.[۱۱]

  فصل دوم:

مراتب اخلاص

 مراتب اخلاص[۱۲]

اخلاص دارای مراتب و درجات متفاوتی است.

۱- مرتبه‌ی شاکرین: شاکرین کسانی هستند که خدا را می‌پرستند و عبادت می‌کنند تا شکر نعمت‌های نامتناهیش را ادا کرده باشند. همان نعمت‌هایی که خدای متعال درباره‌ی آن‌ها می‌فرماید: «و ان تعدوا نعمه الله لا تحصوها».[۱۳]

و امیرالمؤمنین در نهج‌البلاغه می‌فرماید: گروهی با شوق ثواب و پاداش، خدا را می‌پرستند، این‌گونه عبادت، عبادت تجار است و گروهی خدا را از خوف عقاب می‌پرستند، این عبادت، عبادت بندگان است و گروهی خدا را برای اداء شکر می‌پرستند این عبادت، عبادت آزادگان است.

۲- مرتبه‌ی مقربین: مقربین گروهی هستند که برای نزدیکی به خدا، خدا را می‌پرستند. منظور از نزدیکی به خدا ممکن است نزدیکی به حسب مرتبه و کمال باشد به این معنی که چون واجب‌الوجود از جمیع جهات کامل و ممکن‌الوجود از جمیع جهات ناقص است، هنگامی که بنده‌ای در رفع نقائص خود سعی می‌کند، از نظر معنوی به خدا نزدیک می‌شود هم چنانکه در حدیث آمده‌است: «تخلقوا بالخلق الله» و ممکن است منظور، نزدیکی از نظر محبت و ارتباط باشد، مثل این‌که اگر شخصی در شرق عالم باشد و دیگری در غرب عالم، ولی نسبت به هم محبت و ارتباط داشته و هیچ‌گاه از یاد هم غافل نبوده و در نشر کمالات و مدائح اخلاقی هم کوشا باشند گفته می‌شود: بین آن‌ها کمال نزدیکی برقرار است و اگر دو نفر نزدیک هم باشند ولی عکس رابطه‌ی مذکور را داشته باشند گفته می‌شود: بین آن‌ها کمال بعد وجود دارد. منظور از این قرب و بعد، قرب و بعد معنوی است.

۳- مرتبه‌ی حیاپیشگان: آن‌ها گروهی هستند که انگیزه‌ی آنان در اطاعت و عبادات حیاء از خداست چون می‌دانند که خدای تعالی بر اندرون وجود آنان آگاه است و به آنچه از اذهان آن‌ها خطور می‌کند، عالم است و به ریزکاری‌های وجود آنان احاطه دارد و به همین خاطر از این‌که در مقابل خدا سرکشی و عصیان کنند حیا دارند و به انجام عبادات و اطاعت از خدا مبادرت می‌کنند هم چنانکه در حدیث آمده: «اعبدالله کأنک تَراه فَاِن لم تکن تَراه فانه یراک».

و جناب لقمان به پسرش چنین سفارش می‌کند:

«ای پسرم هنگامی که اراده‌ی گناه کردی به جایی برو که خدا تو را نبیند».

۴- مرتبه‌ی متلذذین:

آن‌ها کسانی هستند که بیش از لذت اهل دنیا از نعمت‌های دنیائی، از عبادت پروردگارشان احساس لذت می‌کنند.

در کتاب کافی از امام صادقu روایت شده که خدای تبارک و تعالی می‌فرماید: ای بندگان صدیق من! در دنیا از عبادت من بهره‌مند شوید که به زودی در آخرت از آن بهره خواهید برد.

از امام صادقu:

بهترین مردم کسی است که نسبت به عبادت عشق بورزد و با آن معانقه کند و قلباً دوستش داشته‌باشد، با بدنش آن را انجام دهد و خود را برای آن از هر فکری خالی کند چنین شخصی باکی ندارد که درچه وضعی زندگی کند در سختی باشد یا ناراحتی.

۵- مرتبه‌ی محبّین:

محبین کسانی هستند که از عبادت و اطاعت خدا به بالاترین درجات دوستی او رسیده‌اند، چنانکه خدای تعالی می‌فرماید: «یحبهم و یحبونی».[۱۴]

علیu می‌فرماید:

ای معبود من! گیرم که بر عنایت صبر کنم ولی چگونه بر فراق تو صبر توانم کرد.

امام سجادu در مناجاتی می‌فرمایند:

معبو من، مرا از کسانی قرار ده که نهال عشق تو رد باغ سینه‌هایشان ریشه دوانده و محبت تو قلوبشان را تسخیر کرده.

۶- مرتبه‌ی عارفین: و آن‌ها کسانی هستند که انگیزه‌ی عبادتشان این است که پروردگار کمال مطلق است و شایسته‌ی پرستش.

چنانکه علیu  می‌فرماید: معبود من! تو را از ترس آتشت و به طمع بهشتت، عبادت نمی‌کنم، بلکه تو را شایسته‌ی عبادت تشخیص دادم.

۷- مرتبه‌ی کسانی که برای دست یافتن به پاداش یا نجات از عقاب عبادت می‌کنند.

دقت امر ریا[۱۵]

بسیار اتفاق می‌افتد که شخص ریاکار خودش هم ملتفت نیست که ریا در اعمال او رخنه کرده و اعمالش ریایی و ناچیز است، زیرا که مکاید شیطانی و نفس به قدری دقیق و باریک است و صراط انسانیت به طوری نازک و تاریک است که تا انسان موشکافی کامل نکند نمی‌فهمد چه کاره است. خودش گمان می‌کند که کارهایش برای خداست، ولی برای شیطان است. انسان چون مفطور به حب نفس است، لهذا پرده‌ی خودخواهی معایب او را برخود او می‌پوشاند.

مثلاً تحصیل علم دیانت، که از مهمات اطاعات و عبادات است، انسانگاهی مبتلا می‌شود در این عبادت بزرگ به ریا؛ در صورتی که خودش هم ملتفت نیست، به واسطه‌ی همان حجاب غلیظ حب نفس.

انسان میل دارد در محضر علما و رؤسا وفضلا مطلب مهمی را حل کند به طوری که کسی دیگر حل نکرده‌باشد، و خود او متفرد باشد به فهم آن، و هرچه مطلب را بهتر بیان کند و جلب نظر اهل مجلس را بنماید بیش‌تر متبهج است، و هرکس با او طرف شود میل دارد بر او غلبه کند و او را در بین جمعیت خجل کند و سرافکنده کند، حرف خود را، حق یا باطل، به حلق خصم فرو ببرد، و بعد از غلبه یک نحود تدلل و فضل‌فروشی در خود ادراک می‌کند؛ اگر یکی از رؤسا هم تصدیق آن کند، نور علی نور می‌شود.

بیچاره غافل از آن‌که اینجا در نظر علما و فضلا موقعیت پیدا کرده، ولی از نظر خدای آن‌ها و مالک الملوک همه‌ی عالم افتاد، و این عمل را به امر حق تعالی وارد سجین کردند. در ضمن این عمل ریایی مخلوط به چندین معصیت دیگر هم بود، مثل رسوا کردن و خوار نمودن مؤمن، اذیت کردن برادر ایمانی، گاهی جسارت کردن و هتک کردن از مؤمن، که هر یک از آن‌ها از موبقات و برای جهنمی کردن انسان خود مستقل‌اند.

اگر نفس باز دام کید خود را بیفکند و به تو بگوید که مقصود معلوم شدن حکم شرعی است و اظهار کلمه‌ی حق است، که از افضل طاعات است، نه اظهار فضیلت و خودنمایی، در باطن خود از او استفسار کن که اگر این حکم شرعی را رفیق و همدرجه‌ی من می‌گفت و او حل این معضله را می‌کرد و شما در آن محضر مغلوب شده بودید، آیا به حال ش