عنوان :

تحقیق بررسی ویژگیهای جغرافیایی ناحیه اراک و کاربرد آن در برنامه ریزی شهری

تعداد صفحات : ۱۰۴

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

پدیده های جغرافیایی زاییده همه خصیصه های فرهنگ انسانی و متاثر از کلیه عوامل و شرایط محیط طبیعی است . پیوند و وابستگی میان ویژگیهای فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی هر جامعه یا مکان زندگی که آثار و تلاشهای انسانی در آن زمینه مساعد میابد اساس علم جغرافیا را تشکیل میدهد . از دوره یونان باستان چنین برداشتی از علم جغرافیا همراه با شکوفایی تمدنها و تغییرات فکری جوامع انسانی بستر شایسته ای جهت توجیه فلسفی از علم جغرافیا بدست داده است . اگر علم جغرافیا را علم برخورد انسان با طبیعت بنامیم میتوانیم در سیر تکوینی آن سه دوره معین و مجزا تشخیص دهیم .
اول : دوره ای که در آن موضوعات جغرافیایی جنبه توصیفی داشته است .
دوم : دوره ای که مطالعه و کشف نظام معیین و وضع قوانین جغرافیا مورد تأکید بوده است .
سوم : دوره ای که علم جغرافیا به همراه تئوری ها فکر ها و اندیشه ها در جهت رفاه اجتماعی جامعه بشری تغییر شکل سیمای محیط و دگرگونیهای محیط های زندگی را اساس کار قرار میدهد .
مقاله حاضر شامل ۵ فصل می باشد. فصل اول طرح تحقیق را بیان می کند. فصل دوم به بررسی ویژگیهای جغرافیایی ناحیه اراک و کاربرد آن در برنامه ریزی شهری می پردازد. فصل سوم به بررسی اجتماعی و اقتصادی  و فصل چهارم به بررسی  فرهنگی و فصل پنجم به بررسی  کالبدی می پردازد.
سدهای تاریخی و آب بندهای قدیمی: در گستره استان مرکزی و به ویژه بر روی رودخانه قم رود و شاخه های فرعی آن آب بندان های قدیمی و بعضاً تاریخی احداث شده است که بقایای به جای مانده از آنها, امروزه نیز اهمیت تاریخی و دیداری خود را حفظ کرده اند. این سدها و آب بندها نشانگر نظام خاص بهره برداری از آب در منطقه است, به طوری که امروزه نیز این نظام با کارکرد فرهنگی دربین مردم منطقه رایج است. بربستر همین پیشینه فرهنگی بهره برداری از آب , سدهای تاریخی و آب بندهای متعددی از قرون و اعصار گذشته بر جای مانده است. بعضی از این سدها همچون سد نیمور در ۷ کیلومتری جنوب غربی محلات, تاریخ چند هزار ساله دارند و از لحاظ ساخت کالبدی و نحوه معماری و تکنیک های سد سازی بسیار جالب توجه و در خور مطالعات تفصیلی درباره سدسازی دوره های قبل از میلاد به ویژه دوره ساسانی می باشد.
وجود آب بندهای قدیمی و به ویژه سد ساسانی نیمور, اهمیت منابع آبی منطقه را در دوره های قبل از میالد نشان می دهد و آب بندهایی همچون لعلیان, جردن , نمیور, باقرآقابد و … در شهرستان محلات و آب بندهای جوادیه, لود, دره گرم , آشناخور, قهره کریز و … در محدوده شهرستان خمین نمونه های باقیمانده از این دوران و قرون بعدی در محدوده استان می باشد. از خمین تا قم حدود ۱۰۰ آب بند بر روی قم رود و انهار فرعی آن در ادوار مختلف احداث شده است که عمدتاً کار تقسیم آب را با حجم متناسبی به نسبت روستاهای واقع در حوزه آب ریز رودخانه برعهده داشته اند. بزرگترین این آب بندها که در واقع همچون سدی عمل می کرده است, سد منسوب به دوره ساسانی نیمور می باشد.
امام زاده عبدالله
یکی از مراکز زیارتگاهی شهرستان خمین که زائران قابل توجهی را در تمام طول سال از شهرها و استان های مختلف جلب میکند, آرامگاه امام زاده عبدالله در روستای ریحان است. چگونگی انتساب شخص مدفون در آن به معصومین علیه السلام مشخ نیست, طبق گفته یکی از اهالی محل به نام حاج اکبر (کدخدای سابق روستا) جنازه این امام زاده در سال ۱۳۵۴ به هنگام خاکبرداری از محل, به شکل کاملاً سالم پیدا شده و متعاقب آن دو جنازه سالم دیگر نیز که گویا پسران امام زاده هستند , در محل یافت شده است. در حال حاضر با توجه به فراوانی زائرین امام زاده , درآمد سالانه آن طبق اظهار معتمدین محل بیش از ۲۰ میلیون تومان می باشد.
امام زاده شاهزاده اسحاق
این آرامگاه در روستای بیجگان از توابع بخش جاسب شهرستان دلیجان واقع شده و بقعه ای مربع شکل است. گنبد داخلی عرقچینی است که بر روی کاربندی هشت ضلعی و پاطاق روی ان بنا شده است. گنبد بیرونی نیز هرمی شکل است که بر روی گردنی به بلندی ۲ متر قرار دارد. صندوق مزار مرقد اثر منبت کاری شده نفیسی است که با کنده کاری های گل و بوته تزئین شده است. بالای سر در بنا تاریخ ۹۸۹ هجری قمری (زمان سلطان محمد خدابنده) نوشته شده است. برخی براین نظرند که مدفونین این گنبد, ابوالحسن عیسی بن علی بن حسن بن عیسی الرومی بن علی بن حسن العلوی , به همراه مادرش مریم هستند.
واژه های کلیدی: اراک، موقعیت جغرافیایی، غارها، وضعیت اجتماعی، بازارها

فهرست مطالب

فصل اول    ۲
طرح تحقیق    ۲
بیان مسئله    ۲
اهداف تحقیق    ۲
سوالات تحقیق :    ۲
روش تحقیق :    ۳
روش گردآوری اطلاعات :    ۳
روش تجزیه و تحلیل :    ۳
مقدمه :    ۳
موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان    ۵
موقع جغرافیایی    ۵
مطالعات طبیعی    ۷
وضع طبیعی و اقلیم استان    ۱۲
آب و هوا    ۱۴
درجه حرارت    ۱۷
میزان رطوبت نسبی    ۱۷
روزهای یخبندان    ۱۷
جهت و سرعت وزش باد    ۱۸
جاذبه های طبیعی استان    ۱۹
منابع و تفرجگاه های آبی    ۱۹
دریاچه ها و تالاب ها    ۱۹
دریاچه میغان    ۱۹
دریاچه سد پانزده خرداد    ۲۰
دریاچه سد غدیر    ۲۰
دریاچه سد خاکی هندودر    ۲۱
تالاب عمارت    ۲۱
چشمه های آب گرم و سر آب ها    ۲۲
چشمه آب گرم محلات    ۲۲
چشمه شفا    ۲۳
چشمه سلیمانی    ۲۴
چشمه حکیم    ۲۴
چشمه آب معدنی گراو    ۲۵
غارها    ۲۶
غارشاه زند    ۲۶
غار سوله خونزا    ۲۶
غار سفید خانی    ۲۷
ارتفاعات وقله ها    ۲۹
اکولوژی گیاهی و حیوانی    ۳۱
مناطق حفاظت شده    ۳۳
منطقه حفاظت شده هفتاد قله    ۳۳
منطقه حفاظت شده هفتاد قله    ۳۵
کوه هفتاد قله    ۳۷
کوه بره زرد    ۳۷
کوه بر آفتاب آقائی    ۳۷
کوه لته در    ۳۸
کوه سله بهر    ۳۸
کوه برف شاه    ۳۸
رودخانه ها    ۳۹
رودخانه شراء (قره چای)    ۳۹
رودخانه قم رود    ۴۰
رودخانه کله    ۴۱
رودخانه شراء    ۴۱
رودخانه ساروق    ۴۲
رودخانه یا مسیل نوازن    ۴۲
رودخانه تواندشت    ۴۲
دره های هفتاد قله    ۴۳
دره چکاپ    ۴۳
دره سیبک    ۴۳
پیست های اسکی    ۴۴
فصل سوم    ۴۵
وضعیت اجتماعی- اقتصادی    ۴۵
فصل چهارم    ۵۰
مطالعات فرهنگی    ۵۰
مراسم ویژه محلی    ۵۰
اهو اهو    ۵۰
قالیشویان    ۵۲
جشن کوسه ناقلدی (ناقیلی) – جشن سده    ۵۳
سوگ ها و عزاها    ۵۷
نواحی ییلاقی و جاذبه های ویژه    ۵۹
ناحیه سربند    ۵۹
ناحیه محلات    ۵۹
ناحیه دلیجان – خمین    ۶۰
فصل پنجم    ۶۱
کالبدی    ۶۱
سدهای تاریخی و آب بندهای قدیمی    ۶۱
سد ساسانی نیمور    ۶۲
قلعه های تاریخی و دژها    ۶۴
قلعه آردمین    ۶۴
قلعه الویر    ۶۵
قلعه حاج وکیل    ۶۵
قلعه اسماعیلیه    ۶۶
قلعه جمشیدی    ۶۷
قلعه آقا خان محلاتی    ۶۷
قلعه خسروانی    ۶۸
اماکن مذهبی و زیارتگاه ها و مساجد قدیمی    ۶۹
مسجد جامع محلات    ۶۹
مسجد جامع نیمور    ۷۰
شبستان مسجد جامع خمین    ۷۰
مسجد بزرگ نراق    ۷۱
مسجد جامع ساوه    ۷۲
مسجد میدان (قرمز)    ۷۳
امام زاده ها و زیارتگاه ها    ۷۴
امام زاده یحی و فضل الرضا    ۷۴
امام زاده شاهزاده موسی    ۷۵
امام زاده شاهزاده اسماعیل    ۷۶
امام زاده یوجان    ۷۶
امام زاده عبدالله    ۷۷
امام زاده شاهزاده اسحاق    ۷۷
امام زاده عون بی علی    ۷۸
بازارهای قدیمی    ۷۹
بازار نراق    ۷۹
بازار اراک    ۷۹
جاذبه های تاریخی و باستانی استان    ۸۰
بناها و یادمان های تاریخی    ۸۰
عمارات و خانه های قدیمی    ۸۱
بیت حضرت امام خمینی (ره)    ۸۱
عمارت سالار محتشم    ۸۳
جغرافیای تاریخی استان    ۸۴
ساوه    ۸۶
اراک    ۹۰
محلات    ۹۲
خمین (کمره)    ۹۳
دلیجان    ۹۴
سربند (شازند)    ۹۵
تفرش    ۹۵
آشتیان    ۹۶
منابع و مآخذ :    ۹۷

فهرست منابع

۱-سیمای اراک (محمد رضا محتاط)
۲-مجموعه راهنمای گردشگری استان مرکزی (سید محمد حسینی)
۳-نگاهی به جاذبه های گردشگری استان مرکزی (سید محمد حسینی)
۴-مجموعه راهنمای جامع ایرانگردی استان مرکزی (حسن زنده دل)

فصل اول

طرح تحقیق

بیان مسئله

یکی از ارکان مهم در توسعه و برنامه ریزی شهری بررسی ویژگی های جغرافیایی می باشد.این ویژگی ها در مولفه های مختلف طبیعی- اقتصادی و اجتماعی و کالبدی مورد توجه قرار می گیرد.در بسیاری از برنامه ریزی ها به دلیل عدم توجه به دیدگاههای پایه ای جغرافیایی این برنامه ریزی ها با شکست مواجه شده است لذا توجه به ویژگیهای پایه ای مطالعات جغرافیایی در مطالعات شهر اساس و جهت گیری این پژوهش می باشد.

اهداف تحقیق

هدف کلی : بررسی ویژگیهای جغرافیایی ناحیه اراک و کاربرد آن در برنامه ریزی شهری.

اهداف اختصاصی : بررسی ویژگیهای جغرافیایی و طبیعی ، اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی و کالبدی است.

سوالات تحقیق :

ویژگیهای اجتماعی و اقتصادی و کالبدی و طبیعی ناحیه مورد طالعه.

روش تحقیق :

نوع تحقیق از نظر هدف کاربردی از نظر روش و ماهیت توصیفی و تحلیلی محسوب می شود.

روش گردآوری اطلاعات :

بر مبنای روش گردآوری کتابخانه ای ، اسنادی و میدانی می باشد.

روش تجزیه و تحلیل :

بر مبنای روشهای متداول در بررسی و تحلیلهای جغرافیایی می باشد.

 مقدمه :

پدیده های جغرافیایی زاییده همه خصیصه های فرهنگ انسانی و متاثر از کلیه عوامل و شرایط محیط طبیعی است . پیوند و وابستگی میان ویژگیهای فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی هر جامعه یا مکان زندگی که آثار و تلاشهای انسانی در آن زمینه مساعد میابد اساس علم جغرافیا را تشکیل میدهد . از دوره یونان باستان چنین برداشتی از علم جغرافیا همراه با شکوفایی تمدنها و تغییرات فکری جوامع انسانی بستر شایسته ای جهت توجیه فلسفی از علم جغرافیا بدست داده است . اگر علم جغرافیا را علم برخورد انسان با طبیعت بنامیم میتوانیم در سیر تکوینی آن سه دوره معین و مجزا تشخیص دهیم .

اول : دوره ای که در آن موضوعات جغرافیایی جنبه توصیفی داشته است .

دوم : دوره ای که مطالعه و کشف نظام معیین و وضع قوانین جغرافیا مورد تأکید بوده است .

سوم : دوره ای که علم جغرافیا به همراه تئوری ها فکر ها و اندیشه ها در جهت رفاه اجتماعی جامعه بشری تغییر شکل سیمای محیط و دگرگونیهای محیط های زندگی را اساس کار قرار میدهد .

فصل دوم

موقعیت جغرافیایی و تقسیمات سیاسی استان

موقع جغرافیایی

شهر اراک مرکز استان, استان مرکزی و قسمتی از عراق عجم است. این شهر روی مدار ۳۴ درجه و ۵ دقیقه و ۳۰ ثانیه درنیمکره شمالی از خط استوا قرار گرفته و روی نصف النهار ۴۹ درجه و ۴۱ دقیقه و ۳۰ ثانیه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد.

محدود است از شمال به شهرستان ساوه, از شمال غربی به همدان, از مغرب به شهرستان ملایر به ترتیب خمین و الیگودرز و از شرق به محلات و شمال شرقی به تفرش و آشتیان.

استان مرکزی تقریبا” در مرکز ایران بین ۳۳ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۳۵ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۵۷ دقیقه تا ۵۱ درجه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. این استان از شمال به استان های تهران و قزوین , از غرب به استان همدان , از جنوب به استان های لرستان و اصفهان و از شرق به استان های تهران , قم و اصفهان محدود است . این استان با مساحتی معادل ۲۹۵۳۰ کیلومتر مربع , حدود ۸۲/۱ درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۷۵, استان مرکزی دارای ۸ شهرستان , ۱۵ بخش , ۱۹ شهر, ۶۰ دهستان و ۱۳۹۴ آبادی دارای سکنه و ۴۶ آبادی خالی از سکنه است. شهرستان های این استان عبارتند از : آشتیان, اراک , تفرش , خمین, دلیجان, ساوه , سربند و محلات .

مطالعات طبیعی

کوهستان های این ناحیه از دو رشته تشکیل یافته است. رشته اصلی از توده گسترده آذرین الوند همدان جدا گردیده و بصورت دیوارهای موازی گاهی فشرده و گاهی گسترده به عرض چند کیلومتر و طول تا ۲۸۰ کیلومتر از همدان تا راهگرد ادامه می یابد.

جهت اصلی آن از شمال غربی به جنوب کشیده شده و سپس به شمال شرقی متوجه می گردد و در هر مکان به نامی نامیده می شود. در ملایر ارتفاعات دولت آباد و در شازند ارتفاعات راسوند (راسمند) در اراک سپیدخانی, تخت شاه, شاه نشین و تا منطقه راهگرد هفتاد قله نامیده می شود. در راهگرد این کوهستان به جهات مختلف گسترش یافته قسمتی به کوههای مرکزی ایران در کاشان می پیوندند, و بعضی به سوی جنوب غربی متمایل شده به رشته جبال زاگرس متوجه می شود و بعضی به سوی شمال و به طرف ساوه و ارتفاعات البرز متوجه می گردد. قلل عمده این کوهستانها درن واحی اراک دو خواهران. در آستانه ۳۳۸۸ تر در سفیدخانی در جنوب غربی اراک ۲۸۲۰ و در قرق در ۲۹۶۷ متر از سطح دریا ارتفاع دارند.

رشته دوم کوهستان های این منطقه در چهل کیلومتری جنوب غربی شهر اراک از کوههای راسوند جدا شده , و بصورت دو رشته موازی که از جنوب به سوی شمال امتداد یافته در بعضی نقاط به حدی گسترده می شود که تعدادی از ارتفاعات آن از شمال غربی شهر می گذرد. این رشته کاملاً بر کوههای راسوند عمود بوده و دره معروف شراء را با وسعت ۱۱۰۰ کیلومتر مربع بوجود می آورند که یکی از آبادترین نواحی مرکزی ایران بشمار می رود.

عرض این کوهستان در بعضی نقاط از ۵۰ کیلومتر تجاوزه کرده, جهت شمالی این کوهستان به ارتفاعات آشتیان, وفس و خلجستان پیوسته و به سوی ساوه امتداد می یابد. ارتفاعات عمده آن در هزاوه ۲۷۳۵ متر در, وفس ۲۷۴۵ متر و در پنجه رستم تا حدود ۳۰۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارند.

بنابراین دو رشته کوهستانها, ده ها جلگه و دره های متعدد و حاصلخیز را بوجود آورده اند که بررسی آنها از حوصله این رساله خارج است.

از لحاظ زمین شناسی, تا اوایل دوران سوم زمین شناسی دریای کم عمق تیس این منطقه را در بر می گرفت , عملیات رسوب گذاری از قدیمی ترین رسوبات دوره کرتاسه آهک های قهوه ای و خاکستری رنگ را در ارتفاعات راسوند می توان یافت, عملیات کوهرانی اوایل دوران سوم زمین شناسی همزمان با سیستم کوهرانی الپی و احتمالاً در اثر فشارهای جانبی لانفرم عربستان و در فاز انجام گردیده است.

رسوبات بسیار متنوعی که این کوهستانها را بوجود آورده, در بسیاری از لحاظ بانفوذ توده های آذین درونی توأم بوده, در آستانه ماگمایی بصورت رگه های فلز است.

قسمتی مانند طلا, سرب و روی در رسوبات این کوهستان نفوذ کرده و در بعضی نقاط معادن پیروقیری (که با ذخیره زیاد و عیار کم چندین فلز در جوار یکدیگر به صورت بلورهای درشت در کنار بلورهای ریزتر یا بصورت سنگ های آذرین اسیدی در سنگ های غیر متبلور رسوبی یافت می شود) در این نواحی بوجود آورده است. در شمس آباد رگه های آهن و در موته ولکان نزدیک خمین ماگمائی بصورت رگه های طلا, نقره, سرب…. در دست استخراج است و صدها معدن مختلف فلزی و غیره در دل این کوهستانها نهفته است که هنوز مورد بهره برداری قرار نگرفته است.

در مورد شهر فعلی اراک بنظر می رسد بصورت فلات مرتفعی در اوایل دوران سوم زمین شناسی از دل دریای تیس مرکزی بیرون آمده و ابتدا بصورت دریاچه کوهستانی با ۱۵۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا از آب پوشیده بوده است. بعلت فرسایش شدید ارتفاعات اطراف و محدود بودن آب جاری وارده و تبخیر شدید خشک گردیده است و بقایای نمک های رنگین دریایی را در ته دریاچه میگان (میقان) انباشته شده است که تجزیه شیمیایی املاح باقیمانده پیوند آن را با دریای قدیمی ثابت می کند.

قطر لایه های رسوب گذاری در کف این دریاچه کوهستانی تا ۱۸۰ متر می رسد که در قشر زیرین طبقات شن ماسه و رسوبات کولای و در روی آنها قشری از کیموین های زرد رنگ و رس های رنگین پوشانده شده است.

از نظر طبیعی فلات فعلی اراک به وسعت ۵۴۰۰ کیلومتر مربع که ۲۴۰۰ کیلومتر آن را جلگه مرتفع اراک و مابقی را ارتفاعات اطراف اراک تشکیل میدهد.

این جلگه مرتفع مانند قلعه طبیعی است که دیوارهای سنگی دور تا دور آن را پوشانده است و با چند معبر یا تنگه (دربند) که باریکی, یکی از آنها از یک کیلومتر تجاوز نمی کند به فلات های مجاور پیوند می یابد. وجود این دیوارهای سنگی و معابر مربوطه مسائل پیچیده ای را که بر آب و هوای این منطقه حاکم می کند بطوریکه هوای فشرده و سرد و گاهی مرطوب و سیکلوت های باران آور غربی از این معابر به سوی کویر و صحاری شمال شرقی در جریانند, و در مواقع تغییر هوا یعنی پائیز و زمستان که بادهای موسمی هم کمک می کنند, جریان هوا به صورتی شدت می یابد که اغلب موجب آشفتگی محیط زیست در شهر اراک می شود, و گاهی که فشار هوا به حالت تعادل در می آید, هوای داخل این فلات حبس گردیده و چندین روز متوالی سرما یا گرمای شدید را بر این جلگه حاکم می کنند.

در قسمت مرکز جلگه اراک دریاچه آب شوری به نا میقان (میگان) وجود دارد که محیط آن از ۱۶ تا ۲۴ کیلومتر متغییر است, جزیره کوچکی در وسط آن قرار گرفته که آثار و خرابه های ساختمانی در وسط آن دیده شده است.

آب دریاچه شور است و در هر لیتر آن در تابستان ۵۰ گرم و در بهار ۳۸ گرم و در زمستان ۲۸ گرم نمک وجود دارد.

زمین های اطراف دریاچه شوره زار بوده و جنس خاک آن رسی می باشد. رسوباتی که بر اثر آبهای جاری از ارتفاعات اطراف آورده شده, روی خاک اصلی نشسته و بهترین نوع زمین را در قسمتی از فراهان جهت کشاورزی آماده ساخته است. چندین رود کوچک که اکثر بهاره میباشند به این دریاچه می ریزند. لازم است که تحقیقات علمی و مفصلی درباره کویر و دریاچه میقان به عمل آید زیرا در رابطه با شهر اراک مسائلی را مطرح کرده است.

 وضع طبیعی و اقلیم استان

استان مرکزی در قلمرو شرقی تقاطع دو رشته کوه البرز و زاگرس واقع شده است. ناهمواری های این استان را قسمت هایی از کوه های مرکزی و پیشکوه های داخلی زاگرس تشکیل می دهد. ارتفاعات آن از حدود ۱۵۰۰ متر تا بیش از ۳۰۰۰ متر متغیر است . پست ترین نقطه استان , دشت جنوب ساوه با حدود ۱۲۰۰ متر ارتفاع است و بلندترین نقطه آن قله ی شهباز با ارتفاع ۳۳۸۸ متر در رشته کوههای راسوند قرار دارد. حدود ۹/۳۳ درصد محدوده استان را کوه ها , ۹/۱۴ درصد را تپه ها , ۸/۱۳ درصد را فلات ها و بقیه را دشت هایی با ویژگی های مختلف تشکیل داده و تنوع اقلیمی جالب توجهی را پدید آورده است. در قسمت های مختلف استان مرکزی آب و هوای متنوعی از انوع زیر وجود دارد :

آب و هوای نیمه بیابانی, آب و هوای معتدل کوهستانی , آب و هوای سرد کوهستانی , در این استان از جهات مختلف بادهای محلی جریان می یابند که عبارتند از :

جریان فشار زیاد آسیای مرکزی , جریان فشارهای اقیانوس هند, جریان اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه .

میزان رطوبت هوا و باران در شهرستان های این استان یکسان نیست . در مناطق کوهستانی , ریزش های جوی اغلب به صورت برف و در مناطق کم ارتفاع بیشتر به صورت باران ظاهر می شود. شمال استان در ناحیه زرند جزو کم باران ترین نواحی و ارتفاعات شازند در جنوب غرب از پرباران ترین مناطق این استان به شمار می آیند.

اگر دمای مطلوب جهانگردی بین ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد در نظر گرفته شود, از اردیبهشت تا شهریور مناسب ترین زمان مسافرت به این استان میباشد.

 آب و هوا

آب و هوای اراک خصوصیات اقلیمی فلات مرکزی ایران را داراست. زمستانها سرد و مرطوب و تابستانها گرم و خشک است, کوههای اطراف اراک و دریاچه میقان و دشت فراهان در آب و هوای این منطقه اثر کرده و ویژگیهائی به آن بخشیده است:

ابرها و جریانات غربی در پائیز و زمستان بیشتر رطوبت خود را در ارتفاعات مغرب منطقه به خصوص رشته زاگرس از دست می دهد.

یک جبهه هوای سرد که در زمستان هوای اراک را اشغال می کند بر اثر ارتفاعات اطراف و شاید فشار زیادی که دریاچه میقان ایجاد میکند مدت زیادی میهمان این منطقه خواهد بود هوای شهر و اطراف در بعضی از روزهای زمستان مه آلود است که از لحاظ علمی درباره مه و مبارزه با آن در منطقه تحقیقی به عمل نیامده است.

(اصولاً مه عبارت است از ذرات ریز آب با کریستالهای برف و یخ معلق دره وا و در نزدیکی سطح زمین , مه مانند ابر است و تفاوتش با آن در ارتفاع از سطح زمین می باشد. اگر بین ۵۰ پائی (تا ۱۷) متری از سطح زمین باشد مه است و اگربالاتر قرار گیرد ابر می باشد).

سه عامل در به وجود آمدن مه مؤثر است که عبارتند از : رطوبت نسبی زیاد, هسته های تراکم , باد ملایم سطح زمین .

بنا بر توضیح بالا مه ای که در اطراف اراک تولید می شود با توجه به ارتفاع اراک از سطح دریا و رطوبت نسبی موجود نمی توان تمام گناه زیان آن را به گردن کویر نهاد با وجود اینکه نمک موجود در سطح کویر می تواند عامل مؤثری در برودت هوا باشد. به هر صورت اگر زمانی کویر مشجر شود شاید در آب و هوای شهر اثر مثبت و مفید داشته باشد.

آب و هوای اراک متغیر است زمستانها اکثراً طولانی و از ۴ تا ۶ ماه به درازا می کشد, بهار و پائیز فصول کوتاهی هستند. تابستان در تیر و مرداد ظاهر می شود مدت روزهای یخبندان از ۶۵ تا ۱۲۰ روز در سالهای مختلف متغیر است.

تعداد روزهای مه آلود توأم با سرمای شدید به ۱۵ تا ۲۵ روز میرسد, در مدتی که هوا مه آلود است یک پوشش برفی نازک (که در اصطلاح ملی به آن قرومی گویند) سطح تمام منطقه را می پوشاند.

میزان بارندگی در سالهای مختلف متفاوت است و بین ۲۳۰ تا ۶۳۸ میلی متر در سال می باشد متوسط بارندگی حدود ۳۰۰ میلی متر بوده است.

میزان باران در فصول مختلف سال به شرح زیر است:

۳۷ درصد بارندگی در فصل بهار

۱ درصد بارندگی در فصل تابستان

۱۹ درصد بارندگی در فصل پائیز

۴۳ درصد بارندگی در فصل زمستان

 درجه حرارت

حداکثر درجه حرارت از سال ۱۳۴۰ تا ۱۳۶۳ برابر ۴۴ درجه در تیر ماه ۱۳۵۶ بوده است و حداقل درجه حرارت در بهمن ۱۳۵۲, برابر ۲۸- درجه بوده که نشانگر پائین بودن برودت است که بایستی توجه کافی در مورد کشت گیاهان به عمل آید, تا بتوانند در این درجه حرارت مقاومت نمایند و دچار سرمازدگی نگردند.

میزان رطوبت نسبی

متوسط میزان رطوبت نسبی در ماههای مختلف طی دوره آماری ۴۰-۶۳ برابر ۴۲/۴۷ میباشد که نشان دهنده خشکی هوا می باشد.

 روزهای یخبندان

حداکثر ساعات آفتابی ۲/۳۵۷ ساعت در ماه خرداد و حداقل ساعات آفتابی در ماه دی ۷/۱۲۸ ساعت در ماه می باشد. از ۱۰ آذر تا ۱۰ اسفند اکثر روزها یخبندان است.

جهت و سرعت وزش باد

 در زمستان بادها در ساعت ۳۰/۶ صبح بطور معمول در دو جهت غرب و جنوب غربی بوده و سرعت وزش در غرب به ۳۵ کیلومتر درساعت می رسد, وزش باد در جنوب غربی کمتر و ۲۶ کیلومتر در ساعت می باشد, در صبح تعداد دفعات وزش باد از سمت غرب و جنوب غربی به ترتیب ۰۱۲/۰ و ۰۱۱/۰ است. تعداد بادهای آرام که سرعت آنها از ۶/۲ کیلومتر در ساعت کمتر است به ۰۷۴/۰ و مابقی ۰۳/۰ بادهای شمالی و شرقی و سایر جهات  را شامل می شود.

در ساعت ۳۰/۱۲ به طور محسوسی به تعداد بادهای غربی افزوده شده و به ۰۲۰/۰ می رسد و سرعت آن چندان تغییر نمی کند و در جهت جنوب غربی از تعداد بادها کاسته شده و به ۰۹/۰ می رسد و سرعت آن زیاد تغییر نمی یابد و تعداد بادهای آرام ۰۶۲/۰ را تشکیل داده و مابقی ۰۹/۰ بادها در جهات دیگر افزایش می یابد.

در ساعت ۳۰/۱۸ تعداد بادهای غربی افزوده شده و ۰۲۴/۰ و سرعت آن افزایش پیدا کرده و حداکثر به ۴۶ کیلومتر در ساعت میرسد. تعداد بادهای جنوب غربی نسبت به ساعت ۳۰/۱۲ کمی افزایش یافته و ۰۱۱/۰ رسیده و حدت آن نیز ۳۵ کیلومتر در ساعت است. تعداد بادهای آرام کمتر شده و ۰۵۵/۰ را تشکیل می دهد و مابقی ۱۰ درصد باد در جهات دیگر می باشد. نکته قابل توجه این است که با توجه به منحنی بادها در ماههای مختلف زمستان از تعداد بادهای آرام در اواخر زمستان به طور محسوسی کم شده و به بادهای با سرعت زیاد افزوده می شود.

جاذبه های طبیعی استان

منابع و تفرجگاه های آبی

دریاچه ها و تالاب ها

دریاچه میغان

دریاچه میغان آخرین حلقه اکولوژیک حوزه آبریز دشت اراک است که آبهای سطحی مسیل های فصلی را جذب می کند. گیاهان دشتی اطراف دریاچه میغان از گونه خشکی پسند و شور پسند هستند . مساحت دریاچه میغان با توجه به آب های ورودی آن از حدود ۱۰۰ تا ۱۱۰ کیلومتر مربع متغیر است . این محدوده از نظر اقلیمی زمستان های معتدل دارد و به جهت همین ویژگی , توقفگاه گروه های بزرگی از پرندگان مهاجراست که از نواحی سردسیر شمال به سرزمین های گرمسیر جنوب کوچ می کنند. این دریاچه درروزگاران گذشته به نام نمکزار فراهان مشهور بوده است. محیط دریاچه میغان از ۱۶ تا ۲۴ کیلومتر متغیر است و جزیره کوچکی در وسط آن قرار گرفته است که آثار و خرابه های ساختمانی در آن وجود دارد. آب دریاچه به قدری شور است که در هر لیتر آن در تابستان ۵۰ گرم, در بهار ۳۸ گرم و در زمستان ۲۸ گرم نمک وجود دارد. این دریاچه زیستگاه گروه های بزرگ پرندگان است و آب و هوای آن در فصل پاییز بسیار مناسب است .

دریاچه سد پانزده خرداد

سد پانزده خرداد در ۵ کیلومتری شهر دلیجان دریک منطقه اقلیمی خشک احداث گردیده و از یک منبع آب طبیعی به یک جاذبه جهانگردی تبدیل شده است. این سد علاوه بر تأمین آب آشامیدنی قم و دلیجان, آب مورد نیاز کشاورزان منطقه را نیز تأمین می کند. از ویژگی های این سد نزدیکی آ« به چشمه آب گرم محلات است. از چشمه آب گرم محلات نیز چشم انداز زیبای سد پدیدار است.

دریاچه سد غدیر

سد آبی – برقی غدیر در تنگه فرقان در ۲۵ کیلومتری شهر ساوه واقع شده است. این سد علاوه بر تامین آب کشاورزی دشت ساوه , آب آشامیدنی منطقه پایین دست سد را نیز تأمین می کند. این دریاچه و اراضی پیرامونی آن یکی از تفرجگاه های مناسب منطقه است و در فصل بهار و تابستان در اشکال مختلف مورد استفاده قرار می گیرد.

دریاچه سد خاکی هندودر

این سد خاکی در ۳۰ کیلومتری جنوب شهر شازند و در ۲ کیلومتری شمال هندودر,, مجاور روستای قاییدان از توابع سربند واقع شده است. ظرفیت سد دو میلیون و پانصد متر مکعب آب است . در حال حاضر یکی از تفرجگاه های شهرستان شازند و استان مرکزی محسوب می شود و سرسبزی اطراف آن منظره زیبایی به وجود آورده است .

تالاب عمارت

این تالاب علاوه بر زیبایی چشمگیر, از جهات مختلف نیز نقشی حیاتی در منطقه ایفا می کند و یکی از منابع ارزشمند سیاحتی استان به شمار می آید. این تالاب ضمن تثبیت آب رودخانه شرا و آبیاری اراضی کشاورزی, از جنبه های زیست محیطی و تفرجگاهی نیز واجد اهمیت است . تالاب عمارت یکی از زیستگاه های مهم پرندگانی از قبیل اردک , غاز و حواصیل است که در حیات اکوسیستم جانوری و گیاهی منطقه نقش مهمی به عهده دارد. پیرامون این تالاب با فضای کوهستانی و آب و هوای مناسب همواره مورد توجه گردشگران بوده است .

 چشمه های آب گرم و سر آب ها

استان مرکزی و به ویژه شهرستان محلات به دلیل شرایط زمین ساختی, یکی از کانون های مهم آب گرم می باشد. شمار چشمه های فصلی استان مرکزی به ویژه درم ناطق کوهستانی بسیار زیاد است. ظهور آب این چشمه ها عمدتا” به ماه هایی از فصل بهار و اوایل تابستان محدود می شوند, اما تعدادی چشمه های دائمی وجود دارند که بعضی از آنها به دلیل وسعت , فضای سبز اطراف و سهولت دستیابی , از جمله تفرجگاه های مهم به حساب می آیند.

اهم چشمه ها و سرآب های استان مرکزی عبارتند از :

چشمه آب گرم محلات

چشمه آب گرم محلات از نوع آب های گرم عمقی است که بیشتر از بخار خمیره سنگ های سوزان درون پوسته زمین به وجود می آید و به سطح زمین می رسد. عمق این نوع آب های گرم گاهی به ۲۰۰۰۰ متر و گرمای آنها متناسب با عمق و سرعت بالا آمدن , گاهی به ۱۰۰ درجه سانتی گراد هم می رسد.

چشمه جوشان آب گرم محلات در شمال شرقی شهر محلات قرار گرفته است و از جمله مهمترین آب معدنی استان مرکزی محسوب می شود. این چشمه از طریق یک جاده آسفالته به جاده دلیجان – محلات متصل می شود. از سمت شمال نیز به وسیله یک جاده شوسه به جاده آسفالته دودهک – خورهه و سپس به جاده اصلی قم – اصفهان متصل می شود. چشمه آب گرم محلات از دیرباز مورد توجه سیاحان بوده و همه ساله هزاران نفر از راه های دور یا نزدیک به منظور درمان امراض پوستی و استخوانی به آن مراجعه می کنند.

آب این چشمه از ترکیب آبهای سولفاته , کلسیک و از دسته آب های هیبرترمال با باقی مانده خشک زیاد می باشد که مدر بوده و در درمان بیماری های نقرس, کبدی, صفراوی, کلیوی و دستگاه گوارش مصرف دارند. درجه حرارت آب این چشمه ۵۰ درجه سانتی گراد است و افرادی که به بیماری ریوی و قلبی مبتلا هستند نباید از آب این چشمه استفاده کنند. دوره استفاده از آب گرم محلات در فصل بهار و به ویژه تابستان است. در این مکان تعداد زیادی مسافرخانه و حمام خصوصی و یک واحد مهمانسرای جهانگردی وجود دارد که از امکانات رفاهی مناسب برخوردار می باشند.

چشمه شفا

این چشمه آب گرم در بالای تپه مجاور سرچشمه محلات در محلی نزدیک تخته سنگ های سخت از دهانه چاهی خارج می شود و به حمام های اطراف آن هدایت می گردد. در گذشته , از این دهانه مقدار کمی آب خارج می شد و مظهر اصلی چشمه در حدود ۱۰۰ متری غرب آن بود , ولی در اثر زلزله , مظهر اصلی چشمه تقریبا” خشک شده و قسمت عمده آب از مظهر فعلی آن جاری است. دهانه مظهر با دری آهنی پوشانیده شده و در یک چهار دیواری محفوظ گردیده است. مقدار آب این چشمه در حدود ۱۲ لیتر در ثانیه است.

چشمه سلیمانی

این چشمه در شمال شرقی چشمه شفا و در حدود یک کیلومتری آن بر دامنه کوهی قرار گرفته است. در این محل یک قهوه خانه و ساختمانی وجود دارد که شامل دو حمام است. آب چشمه که در حدود ۵ لیتر در ثانیه است در جویی باریک و طبیعی جریان می یابد و به دو حمام هدایت می شود. آب چشمه پس از استفاده و خروج از حمام ها به طرف “مزرعه تخت” سرازیر می شود.

چشمه حکیم

چشمه حکیم در حدود یک کیلومتری جنوب شرقی چشمه شفا واقع شده است . مظهر این چشمه در دو نقطه همجوار یکدیگر است و اطراف آنها با سنگ چینی به دو حوض محصور تبدیل شده است. از یکی از حوض ها زنان و از حوض دیگر مردان استفاده می کنند. به طور کلی منشاء آب های معدنی سلیمانی و حکیم در ردیف آبهای معدنی سولفاته کلسیک خیلی گرم است و منشاء عمیق زیرزمینی دارند.

چشمه های معدنی آب گرم ناحیه محلات از نظر ترکیبات شیمیایی به چشمه های معدنی سولفاته کلسیک “بان یردوبیگور” فرانسه شبیه است. گرمی و مقدار قابل ملاحظه کلسیم آنها خواص آرام بخش, مدر, ملین و ضد مسمومیت دارد و از این نظر در موارد زیر مصرف می شوند : در تمام تعظاهرات عصبی مفصلی که به آرام بخش نیاز باشد. حالا عصبی یا درد به ویژه در دوران یائسگی , روماتیسم ها به خصوص رماتیسم یائسگی , بزرگ ترین مشکل این مجموعه فقدان آب سرد است.

چشمه آب معدنی گراو

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .