عنوان :

تحقیق بررسی دیدگاههای افراد مختلف در جامعه نسبت به نقش مددکاران اجتماعی در رابطه با حمایت و جلوگیری از انحراف کودکان بی سرپرست

تعداد صفحات : ۱۴۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

مسأله اصلی در پژوهش حاضر بررسی دیدگاههای افراد مختلف در جامعه نسبت به نقش مددکاران اجتماعی در رابطه با حمایت و جلوگیری از انحراف کودکان بی¬سرپرست است.
در بررسی¬های متون اسلامی و تاریخی دین مقدس اسلام این آئین پاک آسمانی با خدمات اجتماعی و انسانی و ارائه خدمات به همنوعان از مرز نصیحت به نیکوکاری و ارشاد و دعوت مردم به محبت و یاری، یا حمایت از سالمندان و کودکان فراتر رفته و در واقع در چهارچوب قوانین مشخص و تکالیف شرعی، برمبنای حساب و کتاب درآمده است و فرامین این مذهب جهان شمول در قالب اعمال واجب و مستحب و حرام و مکروه، مسلمانان را در موارد متعدد ملزم به انجام وظایفی در زمینه ایتام و بی-سرپرستان، سالخوردگان، والدین و حقوق آنان و مصیبت¬دیدگان و مبتلایان به بلا، ستمدیدگان و مظلومان، فقرا و مستمندان، در راه ماندگان و غربا، ارحام، همسایگان، بیماران، اسرا، بدهکاران و مقروضین، برهنگان و دیگر افراد و گروهها نموده است و مجزا از تأکید و توصیه در حمایت و یاری همه دردمندان و نیازمندان، چگونگی حمایت و مددکاری را نیز به شکل قوانین مشخص و مدون تعیین کرده است.
براساس این اصل انسانها در هر زمان و مکان سوای رنگ، نژاد، ملیت و حتی کیش و آئین و مرام و طرز تفکر اجتماعی و سیاسی، به صرف انسان بودن مورد قبول و احترام و پذیرش واقع می¬شوند و مددکاران اجتماعی عاری از نظرگاههای طبقاتی، مرز جغرافیایی و هر نوع زاویه دید خاصی با انسانها مواجه می¬شوند و می¬توان گفت که وجود انسان خودبه خود و به طرز مجرد معنی¬دار و موجب حرمت است.
از هم پاشیدگی کانون خانواده در اثر مرگ، طلاق و … والدین تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بر روان و رفتار فرزندان تک¬والدی دارد که میزان آن به پایه نامطلوب فساد و تبهکاری اعضای خانواده نمی¬رسد.
مشکلاتی که این گونه فرزندان تک¬والدی دارند متعدد است از دست دادن پدر و مادر به تنهایی غم¬انگیز و جان¬فرساست هیچ انسان متعادلف و با عاطفه به زودی نمی¬تواند پذیرای این واقعیت گردد.
«فرزندان تک¬والدی» در آینده، کج¬خلق، پرخاشگر و خشمگین خواهند بود یا آنکه برعکس، موجوداتی سرخورده، وارفته، بیکاره، مردم¬گریز خواهند شد.
از مسائل و مشکلات فرزندان تک¬والدی که گرفتار بی¬مهری مادری می¬شوند و ممکن است بروز کند، ارتکاب جرم است، بزهکاری اگر در کودکی بروز نکند به سان دمل چرکی پنهانی است که اندکی دیرتر سرباز خواهد کرد. ارتکاب جنایت اغلب به منزله رهایی از چنگال یک عقده رنج¬آور و گشودن آن است.
طلاق یکی از پدیده¬های اجتماعی است که اثرات زیانباری در بعد روانی و اقتصادی و اجتماعی برای همسران متارکه شده- فرزندان تک¬والدی و خانواده¬های آنان و جامعه به همراه دارد. توجه به طلاق نه تنها از دیدگاه فرد به عنوان انسان مهم است بلکه از دیدگاه جامعه فرهنگی- اقتصادی و حتی جمعیت نیز قابل توجه است فرزندان تک-والدی عموماً دارای مشکلاتع روحی و روانی مختلفی هستند بیشتر بزهکاران- نوجوانان و یا ناسازگاران را در محیطهای آموزشی کودکان تک¬والدی تشکیل می¬دهند.
خانواده کوچک¬ترین واحد اجتماعی است، در حالی که بزرگ¬ترین مبانی و پایه جامعه می¬باشد. خانواده محل رشد و نمو کودک است و بهترین تضمین برای انسجام و وحدت جامعه می¬باشد. خانواده اولین گام برای ترک انزواطلبی و ایزوله شدن، گام نهادن در مقدمات اولیه مشارکت اجتماعی می¬باشد.
طلاق و جدایی والدین یکی از عوامل مؤثر در بزهکاری کودکان و نوجوانان است. آنچه در سیرت پیشوایان دین مبین اسلام مشاهده می¬شود این است که حتی¬الامکان سعی کنند از طلاق پرهیز نمایند. طلاق یکی از پدیده¬های ناپسند و یکی از مشکلات جوامع بشری است که متأسفانه روزبه روز افزایش می¬یابد، لحظه طلاق پدران و مادران چنان تنفری از هم دارند که بدون هیچ دلیل قانع¬کننده¬ای می¬خواهند از هم جدا شوند. کودکان در عین حال می¬خواهند متمتع از مهر و محبت والدین باشند، علاقمندند که بدانند پدر و مادر آنان از ابتدا یکدیگر را دوست داشته و به هم عشق می¬ورزند، ولی بعد از وقوع طلاق این بنای فکری آنان به یکباره درهم ریخته و در آینده زندگی زناشویی آنان نیز در معرض خطر قرار می¬گیرد. عجیب نیست وقتی مشاهده می¬کنیم کودکانی که تا سن ده سالگی در آغوش پدر و مادر خود وضع آرام و متعادل داشته و کودکان سالمی بودند، بعد از طلاق به یکباره گرفتار بحران روحی، ترس، اضطراب شده و تبدیل به نوباوگانی درمانده، بیمار و بزهکار می¬شوند.
واژه های کلیدی: مددجو، مددکار، مشاوره، خدمات خانوادگی، جامعه

فهرست مطالب

فصل اول-مقدمه    ۸
طرح مسأله    ۱۳
ضرورت تحقیق    ۱۸
انگیزه و انتخاب موضوع    ۲۱
هدف از انجام تحقیق    ۲۲
فرضیههای پژوهش    ۲۲
سؤالات پژوهش    ۲۳
تعاریف واژهها    ۲۴
مددکار    ۲۶
مددجو    ۲۷
الف – مددجو در مددکاری فردی    ۲۷
ب – مددجو در مددکاری گروهی    ۲۸
ج- مددجو درمددکاری جامعهای    ۲۸
د – ابزار کار در مددکاری فردی    ۲۸
هـ – ابزار کار در مددکاری گروهی    ۲۹
و – ابزار کار در مددکاری جامعهای    ۲۹
فصل دوم-قسمت اول: نقش مددکاران اجتماعی    ۳۲
مقدمه    ۳۲
منشور اخلاقی مددکاران اجتماعی    ۳۴
اعتماد به نفس در حرفه مددکاری    ۴۱
اصول رعایت اخلاق در مددکاری اجتماعی    ۴۲
برابری انسانها از حقوق اجتماعی و رابطه آن با حرفه مددکاری    ۴۴
اصول مصاحبه و مشاوره در مددکاری اجتماعی    ۴۶
الف – اصول کلی که در هنگام مصاحبه باید رعایت شود    ۴۷
ب – اصولی که قبل از انجا مصاحبه باید رعایت شوند    ۵۲
ج – اصولی که به هنگام مصاحبه باید رعایت شود    ۵۴
د – اصولی که پس از اجرای مصاحبه باید رعایت شوند    ۶۱
قسمت دوم: نقش پدر    ۶۳
معنی پدر برای کودک    ۶۳
نقش پدر    ۶۴
ارتباط نوزاد با مادر    ۶۵
بیپدری و پرخاشگری کودکان    ۶۸
حضور پدر و پیشرفت تحصیلی    ۶۹
لزوم نقش پدر و مادر درکنار هم    ۶۹
تأثیر کدام یک از والدین بیشتر است؟    ۷۲
آغاز هویت یابی کودک    ۷۳
قسمت سوم نقش مددکاران اجتماعی در جلوگیری از انحرافات    ۷۶
مقدمه    ۷۶
علل و انگیزه اکثر انحرافات در کودکان تکوالدی    ۷۷
حمایت از بی سرپرستان در جوامع باستانی ایران    ۷۹
حمایت از بی سرپرستان از ظهور اسلام تا انقلاب مشروطیت    ۷۹
بی سرپرستی در دوره استیلای مغولان و ترکان    ۸۰
بی سرپرستی در عصر پهلوی    ۸۱
بی سرپرستی در عصر جمهوری اسلامی ایران    ۸۶
انواع خانواده های محروم از پدر    ۸۷
عوامل مؤثر تکوالدی    ۸۸
۱-طلاق    ۸۸
۲-اعتیاد    ۸۹
مشکل کار کودکان بیسرپرست    ۹۰
محل سکونت نامناسب و انحرافات    ۹۰
مسکن نامناسب خانواده های بی سرپرست    ۹۲
وسایل زندگی خانواده های بی سرپرست    ۹۳
مشکلات زنان خودسرپرست    ۹۳
۱-مشکلات اقتصادی    ۹۴
۲-مشکلات روحی و عاطفی    ۹۵
۳-فرزندان تکوالدی و مشکلات آنان    ۹۶
آثار شوم یتیمی بر کودکان    ۹۷
فصل سوم-مقدمه    ۱۰۰
روش تحقیق و تکنیکهای جمعآوری اطلاعات    ۱۰۰
نمونه و روش نمونه گیری    ۱۰۱
ابزار اندازه گیری    ۱۰۱
روش جمعآوری اطلاعات    ۱۰۲
روش آماری    ۱۰۳
فصل چهارم-توصیف و تحلیل دادهها    ۱۰۴
نتایج دادههای آماری    ۱۲۷
خلاصه و نتیجه گیری    ۱۲۹
محدودیتها    ۱۳۳
پیشنهادها    ۱۳۴
منابع    ۱۳۶

فهرست منابع

–    اسلامی¬نسب، علی، (۱۳۷۳)، روان¬شناسی سازگاری مترجم- تهران، چاپ و نشر بنیاد ص ۱۲- به پژوه، احمد (۱۳۷۷)، مددکاری اجتماعی، انتشارات آوای نور،
–    امام علی (ع) نهج¬البلاغه، جمع¬آوری سید رضی، (فیض¬الاسلام، مترجم (۱۳۵۱)).تهران
–    آدامز، میلنر، شرف، (۱۳۷۳)، روان¬شناسی کودکان محروم از پدر ترجمه: از خسرو باقری، محمد عطاران، انتشارت تربیت
–    خاکساری، محمد حسن، مبانی مددکاری اجتماعی، ناشر دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، ۱۳۷۲، ج۲
–    دکتر سیف نراقی، مریم ۱۳۷۰، اختلالات رفتاری کودکان و روشهای اصلاح آن، انتشارات بدر
–    روزنامه همشهری سال پنجم، شماره ۱۴۰۷ پنجشنبه ۲۲ آبان ۱۳۷۶
–    روزنامه همشهری سال هفتم، شماره ۱۹۶۰ پنجشنبه ۲۹ مهر ۱۳۷۸
–    سام آرام، عزت¬الله، مددکاری اجتماعی (کار با جامعه)، انتشارات نقش هستی، سال ۱۳۷۴ چاپ اول
–    شامبیاتی، هوشنگ، بزهکاری نوجوان، سال ۱۳۷۴، تهران، انتشارات ویستار
–    قندی، مهدی، مددکاری اجتماعی، تهران، انتشارات عطایی، ۱۳۷۴
–    کی¬نیا، مهدی (۱۳۷۶)، مبانی جرم¬شناسی، ج اول و دوم، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
–    مقاله از همشهری پنجشنبه ۲۳ آبان ۱۲- ۱۳۷۶ رجب ۱۴۱۸- ۱۳ نوامبر ۱۹۹۷، سال پنجم، شماره ۱۴۰۷
–    مناقب ابن شهر آشوب جلد چهارم به نقل از تأمین اجتماعی در اسلام.
–    میربها، منیرالسادات، بخشی¬نیا، اکبر، مددکاری اجتماعی مبانی اولیه، چاپ اول، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، ۱۳۷۳
–    نوربخش، جواد، معنوی، عزالدین، نقش تبریزی، فیروز، مددکار اجتماعی- روانی، چاپ اول انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.

فصل اول

کلیا ت پژوهش

مقدمه

میان خلق جهان همچو شانه باید بود       که خویش را همه وقف گره گشایی کرد

اگر نشان طلبی دوستان مخلص را            ببین که یاد تو در روز بی­نوایی کرد

موافق­اند به هم نوع خویش حیوانات         ندانم از چه بشر از بشر جدایی کرد

     صغیر اصفهانی

طبیعی است که یکی از ویژگیهای تحول جامعه انسانی بعد از انقلاب صنعتی تکثر و پیچیدگی سازمانها و نهادها است. با صنعتی شدن جامعه حوزه­های صنعتی و شهرهای صنعتی پدید می آیند و شیوه تازه­ای در تقسیم کار شکل می گیرد که با شیوه گذشته بسیار متفاوت است از این جهت دورکیم[۱] می گوید جامعه صنعتی بر مبنای تقسیم کار ارگانیک شکل گرفته است در حالی که جامعه کشاورزی بر مبنای کار مکانیک.

برای اینکه بهتر به نقش مددکاری به عنوان یکی از شیوه های انطباق و سازگاری انسان با محیط پی ببریم لازم است نخست تفاوتهای اساسی این دو جامعه را بشناسیم زیرا نقش اساسی مددکاری حل مشکلات انسانها در رابطه با جامعه پیچیده صنعتی یا جامعه به اصطلاح ارگانیک است. جامعه کشاورزی بطور کلی جامعه­ای است که بر محور خانواده شکل گرفته و سازمانها در چنین جامعه­ای بسیار ساده و محدودند. محور زندگی خانواده گسترده است و روابط افراد در زمینه کار تولید در آموزش، پرورش و فرهنگ پذیری در آن شکل می گیرد و در نتیجه جامعه بافت بسیار ساده­ای دارد و افراد از ابتدا تا زمانی که زنده هستند در این بستر گسترده خانواده زندگی می کنند و خانواده و خویشاوندی به صورت شبکه وسیع تمام این امکانات را برای کار فراهم می کند.

به تدریج که صنعت توسعه پیدا می کند تحول عظیمی در بافت و ساخت جامعه پیدا می شود به نحوی که خانواده گسترده بتدریج تجزیه می شود و به خانواده های هسته­ای تبدیل می شود همراه با آن مقداری از وظایف و کارکردهای آن به سازمانهایی دیگر واگذار می شود. مانند مدرسه، کارخانه، بیمارستان و … به تدریج جامعه[۲] جای اجتماع[۳] را می گیرد. یعنی روابط عقلانی در کنار روابط عاطفی رشد می کند و در آئین و مقررات به جای آداب و رسوم این روابط را تنظیم می کند.

شرایط ایجاب می کند که انسان برای زندگی در چنین جامعه پیچیده­ای آماده شود و طبیعی است که آماده شدن به این آسانی­ها به این آسانی­ها میسر نمی شود و درنتیجه عدم انطباق و ناسازگاری با شیوه زندگی نوین پدید می آید و حرکت از زندگی در اجتماع به زندگی در جامعه تبدیل می شود. تفاوت بین اجتماع و جامعه بر اساس بیشتر در این است که روابط اجتماع محلی چهره به چهره و بر اساس عواطف و تعلق گروهی شکل گرفته است و در حالی که جامعه روابط دیگری را طلب می کند و دیگر چهره به چهره نیست. انسان در جامعه پیچیده جدید در رابطه با نهادها مشکل دارد برای اینکه این نهادهای تازه را نمی شناسد و قوانین حاکم بر این نهادها را نمی داند از این جهت احتیاج شدیدی به کمک دارد تا بتواند در این دنیای ناشناخته و پیچیده راه خود را بیابد و با افراد غریبه رابطه برقرار کند. بیگانه گریزی که خصلت اصلی جوامع روستایی و محلی است باید جای خود را به آشنایی دائمی با افراد غریبه بدهد، یعنی فرد بتواند به راحتی با افراد غیرخودی هم به همان آسانی ارتباط برقرار کند که با خودی، زیرا مشکلات او در دست افرادی است که دیگر مثل گذشته با او آشنا نیستند شما هر روز با گروه جدیدی برخورد می کنید که همه چهره­ها برایتان ناشناخته است و در نتیجه باید منش و خوی تازه­ای در انسان پرورش پیدا کند که بتواند به راحتی با افراد غیر خودی هم ارتباط برقرار بکند و شاید یکی از بزرگ ترین مشکلاتی که در مرحله گذر است همان درآمیختگی گروههای قومی- فرهنگی، زبانی و حتی مذهبی گوناگون در شهرها است.

یعنی شهرها دیگر آن یک دستی روستا را ندارد و زندگی در آن به نگرش تازه­ای نیاز دارد که بتوانددر شهرها با این نوع تنوع و تکثر گویشها، خلقیات و فرهنگها و … زندگی بکند و این مستلزم پیداشدن روحیه مساعد است. مستلزم شکل گرفتن آن چیزی است که به آن یکدلی می گوییم. افراد در جامعه جدید باید نقشهای بسیار زیادی را به عهده بگیرند که اکثر آنها با هم ممکن است در تضاد باشند. ولی مسئله ایفای نقش در جامعه بسیار مهم است و این بدان احتیاج دارد که افراد با ایفای نقش و نقشهای متفاوت آشنا شوند و مهارت پیدا کنند و این امکان ندارد مگر اینکه در آنها همدلی یا یکدلی به وجود آید. یعنی اینکه افراد بتوانند خودشان را در نقشهای متفاوت ببینند و افراد دیگر را در نقشهای متفاوت بفهمند، نقش آنها را بفهمند و با آنان همدلی داشته باشند مثلاً اگر ارباب رجوع یکدلی نداشته باشد به هیچ وجه نمی تواند خودش را در قالب کارمندی که پشت میز نشسته احساس کند و در نتیجه نمی تواند با آن ارتباط و دیالوگ واقعی برقرار کند، نمی تواند مشکلات او را بفهمد و نمی تواند محدودیتهای او را درک کند. در نتیجه جامعه درحال گذار جامعه­ای است که به شدت دچار تعارض نقشها می شود و همچنین نقشهایی که خود فرد باید ایفا کند. به دلایل تکثرش، به دلیل پیچیدگیش، به دلیل تعارضهایی که بین آنها وجود دارد از ایفای آنها عاجز می شود.

اما درباره توسعه اگر بخواهیم توسعه را تعریف کنیم بطور کوتاه می توانیم بگوییم که توسعه فراگردی است که دو روند اصلی بر آن حاکم است یکی روند تکثر و تنوع است یعنی تنوع ساختارها و بافتها و سازمان هاست و دیگری افزایش روزافزون نهادها و سازمان هاست که هر دو اینها باعث می شود که جامعه از حالت ساده به پیچیده گرایش پیدا کند.

پس جامعه توسعه نیافته جامعه­ای است که از نظر ساختها و نقشها و پایگاهها یا موقعیت های اجتماعی بسیار پیچیده است . از این جهت در توسعه با مسائل انسانی زیادی مواجه هستیم زیرا رشته های عاطفی و تعقل خانوادگی و خویشاوندی کم و بیش سست شده و فرد تنها می شود.

پیچیدگی دشواریهای امروز بشر و فشارهای روحی و جسمی ناشی از زندگی پرهیاهوی قرن حاضر، حرفه مددکاری را به صورت یک نیاز اجتماعی مطرح کرده است.

امروزه نقش مددکاران اجتماعی در تحولات و حمایت از بی­سرپرستان، بخصوص در جوامع در گذار غیر قابل انکار است.

طرح مسأله

مسأله اصلی در پژوهش حاضر بررسی دیدگاههای افراد مختلف در جامعه نسبت به نقش مددکاران اجتماعی در رابطه با حمایت و جلوگیری از انحراف کودکان بی­سرپرست است.

در سالهای اخیر برای اولین بار انسان با مسائلی مثل کهنسالی، توانبخشی، بی­سرپرستی، مشکلات و معضلات بخش عظیمی از جوانان موجه است. در گذشته در خانواده گسترده امکاناتی برای نگهداری پیران و معلولین و همچنین کودکان بی­سرپرست فراهم بود ولی در جامعه صنعتی دیگر امکان نگهدای افراد معلول و پیر یا کودکان به اصطلاح عقب مانده وجود ندارد. اینها به تدریج زیر پوشش خدمات مددکاری، بهداشتی و خدمات گوناگونی می روند که جامعه برایشان فراهم می کند.

به هر حال به تدریج مسائل پیچیده­ای پیدا می شود مانند تنهایی، مسئله انطباق با محیط شهر، مسائل روانی که ناشی از استرس ها و تعارضهای نقش به وجود می آید.

غالباً در جوامع پیچیده امروز اینها همه باید به کمک نظام فعالی مثل نظام مددکاری حل و فصل شود و از این جهت بدون مددکاری و خدمات آن جامعه نمی تواند این مسیر بسیار ناهموار و بسیار سخت گذار از جامعه کشاورزی با جامعه صنعتی را طی کند. از این جهت مددکاران امروز در تمام حوزه ها چه در حوزه تولید و کار و مشکلاتی که افراد در انطباق خود با شرایط تولید صنعتی و فنی پیچیده دارند چه در حوزه روابط اجتماعی نقش مهمی در حل مشکلات افراد به خصوص بی­سرپرستان دارند.

مشکل معلولین و از کارافتادگان و سالمندان و … یکی از زمینه هایی است که مددکاری می تواند در حل آن نقش مهمی داشته باشد. مسائل ناشی از مهاجرتهای بزرگی که به دلیل جنگ و یا سوانح طبیعی ممکن است پیش بیاید یا زاغه نشینی ناشی از موج مهاجرتهایی که از روستا به شهرها در جریان است کمک مددکاران را طلب می کند. مسئله انفجار جمعیت از معضلاتی است که مددکاری می تواند با یاددادن شیوه های جلوگیری از بارداری تا حدی در کنترل آن مؤثر باشد.

خلاصه وقتی نگاه می کنیم می بینیم که مددکاری در اجرای هدف اساسی خود که همان انطباق انسان عصر کشاورزی با پیچیدگی های جامعه در حال توسعه و صنعتی است. در تمام حوزه های عمل و رفتار انسان نقش مهمی در تسهیل و انطباق و سازگاری مجدد به عهده دارد. اگر به تاریخ پیدایش مددکاری نگاه کنیم نشان می دهدکه مددکاری از سال ۱۹۲۰ در امریکا شکل گرفته است. علت آن نیازی بوده که زندگی شهری صنعتی مطرح کرده است. در ایران هم باز می بینیم شکل گیری سازمانهای خدمات اجتماعی و مددکاری همراه است با روند صنعتی شدن جامعه، شکل گیری شهرهای بزرگ و مسائل پیچیده­ای که در شهر بزرگ مانند کجرویها، مشکل جوانان و رشد جمعیت، کمبود مسکن و هزاران مشکل دیگر است که خود ناشی از پیچیده شدن جامعه از یکسو و انفجار نیازها از سوی دیگر است.

به علاوه در گذشته چون آگاهی کم بود شناخت از نارساییها و کمبود و تنگناهای زندگی هم به همان میزان کم بود در نتیجه توقع و نارضایتی هم زیاد نبود مثلاً افراد مریض می شدند ولی نیازی هم احتمالاً به مراجعه پزشک نمی کردند و این را به عنوان تقدیر و سرنوشت زندگی خود می پذیرفتند. ولی امروز در روستاهای خیلی عقب مانده هم مردم نیاز به درمان به هنگام بیماری را احساس می کنند. در نتیجه و خود به خود اینها مسائل تازه­ای را مطرح می کند که باید جامعه برایش راه حلهایی پیدا بکند. طبیعی است که در برابر موج انفجار نیازها و مشکلاتی که جامعه امروز با آن مواجه است دولتها هم نمی توانند مثل گذشته نسبت به این مشکلات و معضلات بی­تفاوت باشند در نتیجه یک سری تعهدات و مسئولیتهای تازه برایشان ایجاد می شود. که همان به اصطلاح تأمین رفاه اجتماعی برای جامعه است که یک بعد مهم آن همین خدمات مددکاری و مددکاری اجتماعی است.

از این جهت وقتی عمیقاً به مسئله نگاه کنیم می بینیم که بین فرآیند توسعه و رشد مددکاری نوعی همبستگی نزدیکی وجود دارد. این بدان معنی است که اگر دولت نتواند در روند توسعه و گسترش شهرنشینی و صنعتی شدن امکانات کافی مددکاری اجتماعی را فراهم بکند، جامعه پس از مشکلات لاینحل خواهد شد و در نتیجه جامعه نابسامان و رنجوری خواهد بود. از آنجا که مشکلات روز به روز زیادتر می شود و امکان حل مشکلات به همان اندازه رشد پیدا نمی کند اگر در جهت تقویت نظام مددکاری اجتماعی کاری انجام نگیرد خود به خود مسائل و مشکلات به روی هم انباشته می شود و نهایتاً به گره کوری تبدیل می شود از این جهت بدون شک یکی از ضرورتهای بازسازی و ایجاد توسعه، تقویت نهادهای گوناگون است برای کمک به مردم در جهت حل مشکلاتشان که خدمات مددکاری می تواند یکی از آنها باشد. خدمات مددکاری می تواند اطلاعات کافی در اختیار افراد بگذارد و می تواند با روشهای نهایی که با ۷۰ سال تجربه بدست آورده در حل مشکلات مردم به ویژه گروههای مستمند و با درآمدهای پایین که هم آگاهیهایشان کمتر است و هم امکانات محدودی دارند مؤثر باشد، متأسفانه در کشور ما هنوز مددکاری به عنوان یک فعالیت مهم و یک دانش کاربردی شناخته نشده است و جایگاه و نقش آن هنوز در جامعه بسیار مبهم و ناشناخته باقی مانده است از این جهت تصور می شود لازم است در جهت معرفی این حرفه در جامعه ما تلاش بیشتری شود تا جامعه به امکانات بسیار وسیعی که این حرفه می تواند در اختیار جامعه برای حل مشکلاتش بگذارد بیشتر آشنا شود و بالطبع بهتر بتواند از این امکانات استفاده کند.

طبیعی است که این امر نیازمند به این است که رسانه ها، مجلات و روزنامه ها و خود نظام آموزشی این پدیده  تازه را بیشتر به جامعه بشناساند و بکوشد که جامعه از این مسائل آگاه بوشد و در این راه کمک کند به ویژه دولتها در شکل گیری نهادهای مددکاری نقش مهمی دارند و به نظر می رسد در درجه اول مسئله برخورد فرهنگی با این قضیه است که بایدحل شود. تا زمانی که جامعه نیاز به مددکاری را احساس نکند، خود به خود نهضت مددکاری در جامعه شکل نمی گیرد زیرا ضرورتش احساس نمی شود و در نهایت این آگاهی جمعی است که می تواند به رشد مددکاری کمک کند[۴].

ضرورت تحقیق

یکی از هدفهای مددکاری آن است که به عنوان مثال به مددجوی تهی دست و خانواده­اش کمک نماید تا از یک امنیت اقتصادی از طریق مزایای بیمه­های اجتماعی، بازنشستگی و کمکهای دولت و حمایت سازمانهای خدمات برخوردار شوند.

هدفهای مددکاری محدود به رفع گرفتاریهای اقتصادی و یا درمان بیماریها و ناراحتی های جسمانی و روانی نیستند این هدفها بیشتر شامل رشد کامل انسان و استفاده از استعدادهای خلاق است که برای تکامل انسان در وجود هر فردی به ودیعه گذاشته شده است. با اعتقاد به این اصول مددکاری اجتماعی در پی آن نیست که تکیه گاهی برای گرفتاران و رنج دیده مان فراهم سازد بلکه می کوشد تا از فرد رنج دیده گرفتار، انسانی بسازد که نیازمند تکیه گاهی نباشد. «اصل قادرسازی» در کنار این مسائل شخص مددکار نیز مهم است، به عنوان کسی که مجری و پیاده کننده اصول و هدفهای حرفه مددکاری می باشد و باید علاقه مند به حرفه مددکاری و نگرش مثبت به کارآیی آن حرفه داشته باشد. در صورتی که می تواندخدمات خود را به نحو مطلوب ارائه دهد که به علوم انسانی از جمله روان شناسی جامعه، زبان شناسی ، اقتصاد و …» آگاه باشد و به حرفه خود نیز علاقه و اعتقاد داشته باشد و در محیط کار او نیز باید امکاناتی که در رابطه با مددکار است فراهم باشد تا بتواند با کمترین مسائل و مشکلات بیشترین خدمات را به نحو مطلوب ارائه دهد عدم آشنایی مسئولین و مددجویان موجب بروز مشکل می شود. زیرا این فرم شناسایی موجب ارجاع انواع کارهای متفرقه مددجو به مددکاری می شود و اصل اساسی این حرفه از جمله اصل قادرسازی مددجو تحت­الشعاع قرار می گیرد. از طرفی به خاطر عدم شناخت حرفه مددکاری از طریق مسئولین شکل مددجو آن طور که باید حل نمی گردد.

یکی از وظایف مهم مددکاران در بیمارستانها همکاری با پرسنل و پرستاران آن مؤسسه است. مددکار اجتماعی برای کمک به مددجویش به صورت مورد و در ارتباط با مشکل مددجو «اعم از اقتصادی و اجتماعی» با پزشک و پرستار مربوطه ، همکاریهای لازم را انجام می دهند و در واقع او رابط بین دو گروه است. مددکار اجتماعی با در اختیار گذاشتن اطلاعاتی در مورد مسائل اجتماعی، روحی، شخصیتی، اقتصادی بیمار در دست پزشک و یا پرستار مربوطه در واقع در جهت بهبودی وضعیت او قدم بر می دارد از طرف دیگر از آنجا که نمی توانیم در هیچ مؤسسه­ای تمام خدمات را به عهده یک نفر محول کنیم. بنابراین پرسنل و پرستاران نیز نمی توانند همه نوع خدمتی را به بیمار ارائه دهند و در واقع می توانیم بگوییم که بعضی از خدمات که لازمه بیماران است در تخصص چنین افرادی نیست. به این منظور متوجه می شویم که یک مددکار به همراه پزشک و پرستار می تواند یک تیم درمانی تشکیل دهد که در این تیم با در جریان گذاشتن یکدیگر از اوضاع و احوال بیماران و تقسیم خدمات لازم ، کارها را در جهت بهبود بیماران تسریع بخشند همان طور که یک مددکار در جهت بهبود مددجویش تلاش می کند و در این راه به عمل یک سری مسائل و مشکلات و محدودیتها می تواند رابط خوبی با پرسنل و پرستاران برای استفاده از کمکهای آنها باشد، یک پزشک و پرستار نیز می بایست برای بیماران بخصوص بیماران موردی که دچار مسائل و مشکلات اجتماعی، اقتصادی و حتی فکری و روحی هستند تلاش نماید و از طرفی از آنجا که حل این نوع مشکلات در تخصص این افراد نیست لزوماً این احتیاج پیش می آید که آنها را به مددکار بیمارستان ارجاع دهد که ارجاع این نوع موردها وابسته به داشتن آگاهی از فعالیتهای مددکاران در بیمارستان است. در بعضی از بیمارستانها عموماً مشاهده می شود که به علت عدم آگاهی پرسنل و نیز پرستاران از حرفه مددکاری و نیز فعالیتهای مددکاران و اقدامات آنان بعضی از بیماران بخصوص بیماران خاص که نیاز مبرم به خدمات درمانی در بیمارستان دارد بدون اخذ هیچ نوع خدماتی از بیمارستان ترخیص می شوند از آنجا که سخن از همکاری این قبیل مسئولین برای هر چه بهتر و سریع تر بهبودیافتن بیماران است، بنابراین آگاهی داشتن از حدود فعالیتها، مسئولیتها و نیز عملکردهای مسئولین همکار، از عوامل مهم بوده که می بایست به آن توجه بشود به این منظور در این تحقیق به دنبال این مسأله هستیم که متوجه شویم و دریابیم آگاهی مسئولین از مددکاران اجتماعی در بیمارستان (بطور اخص کادر پزشکی) به چه میزان و چگونه است؟

انگیزه و انتخاب موضوع

در طول درمان بیمار، در همان زمان که پزشکان از جنبه های پزشکی با بیماران کار می کنند مددکاران اجتماعی می توانند به بیماران کمک کنند که بر مشکلات محیطی و خانوادگی خود چیره شده و یا این که برای برطرف کردن مشکلات ناشی از روابط داخلی با سایرین به مشاوره با او بپردازند و اگر بیمار در سنین نوجوانی یا کودکی باشد لازم است که مددکار اجتماعی با والدین یا سایر افرادی که مددجو با آنها سر و کار دارد به مشاوره و راهنمایی بنشیند، ولی متأسفانه دیده می شود که بعضی از افراد که در بیمارستانها مثلاً پرسنل با این رشته آشنایی نداشته و همکاری لازم را به عمل نمی آورند و بیماران قبل از رجوع به مددکار بیمارستان ترخیص می شوند. بنابراین باعث می شود که مددکاری تنها یک تشریفات اداری محسوب شود نه یک نیاز واقعی.

هدف از انجام تحقیق

پیچیدگی دشواریهای امروز بشر و فشارهای روحی و جسمی ناشی از زندگی پرهیاهوی قرن حاضر حرفه مددکاری را به صورت یک نیاز اجتماعی مطرح کرده است. امروزه نقش مددکاران در تحولات اجتماعی به خصوص در جوامع در گذار غیر قابل انکار است. اگر جامعه­ای بخواهد به استقلال و خودکفایی برسد باید تحقیقات را سرلوحه کارهای خود قرار بدهد زیرا استفاده از تحقیقات علمی است که بسیاری از مسائل روشن و زیر ذره بین قرار می گیرد.

هدف از این تحقیق نیز دستیابی به میزان آگاهی مددجویان از حرفه مددکاری و چگونگی عمل مددکاران اجتماعی در مقابله با کودکان تک والدی است و همچنین شناخت جامعه نسبت به مددکار در مرکز بیمارستانها و اینکه خدمات مددکاران اجتماعی شاغل در بیمارستانها تا چه اندازه است؟!

فرضیه­های پژوهش

۱-  به نظر می رسد بین تأثیر مددکار در بهبود وضع جسمی و روحی کودکان بی­سرپرست و اطلاع از نحوه عملکرد مددکاران نسبت به کودکان تک والد رابطه وجود دارد.

۲-  به نظر می رسد بین تأثیر مددکار در بهبود وضع جسمی و روحی کودکان بی­سرپرست و استفاده از امکانات در دسترس برای حل مشکل کودکان بی­سرپرست رابطه وجود دارد.

۳-  به نظر می رسد بین تأثیر مددکار در بهبود وضع جسمی و روحی کودکان بی­سرپرست و احساس مسئولیت مددکار و پیگیری مسائل و مشکلات  کودکان بی­سرپرست رابطه وجود دارد.

۴-  به نظر می رسد بین تأثیر مددکار در بهبود وضع جسمی و روحی کودکان بی­سرپرست و علل رضامندی از حرفه مددکاری رابطه وجود دارد.

سؤالات پژوهش

آیا بین تأثیرمددکار در بهبود وضع جسمی و روحی کودکان بی­سرپرست و اطلاع از نحوه عملکرد مددکاران نسبت به کودکان تک والد تفاوت وجوددارد؟

آیا بین تأثیر مددکار در بهبود وضع جسمی و روحی کودکان بی­سرپرست و استفاده از امکانات در دسترس برای حل مشکل کودکان بی­سرپرست تفاوت وجود دارد؟

آیا بین تأثیر مددکار در بهبود وضع جسمی و روحی کودکان بی­سرپرست و احساس مسئولیت مددکار و پیگیری مسائل و مشکلات کودکان بی­سرپرست تفاوت وجود دارد؟

آیا بین تأثیر مددکار در بهبود وضع جسمی و روحی کودکان بی­سرپرست و علل رضامندی از حرفه مددکاری تفاوت وجود دارد؟

تعاریف واژه­ها

–        توانایی[۵]

–        پذیرش[۶]

–        تطبیق، سازگاری[۷]

–        کمک[۸]

–        مددجو[۹]

–        مددکاری اجتماعی جامعه[۱۰]

–        جامعه[۱۱]

–        مشاور[۱۲]

–        مشاوره[۱۳]

–        خدمات خانوادگی[۱۴]

–        مددکاری اجتماعی خانوادگی[۱۵]

–        احساس[۱۶]

–        کار میدانی[۱۷]

–        مددکار اجتماعی مدرسه[۱۸]

تعاریف مفهومی

مددکار

منظور از مددکاری در این تحقیق فردی است که خدمت اجتماعی انجام می دهد

«مددکاری اجتماعی یک خدمت حرفه­ای است که بر اساس دانش و مهارتهای ویژه بنا شده و هدف آن کمک به افراد گروهها و جامعه است تا بتوانند استقلال شخصی و اجتماعی و رضایت خاطر فردی و اجتماعی را بدست آورند و در سلامتی فیزیکی، روانی و اجتماعی مسئولیتهای فردی و اجتماعی خود را انجام دهند.[۱۹]»

 مددجو

افراد نیازمندی که به مددکاری نیاز دارند یا بستری شده بودند «مددجویان این تحقیق می باشند.»

برای اطلاع از کم و کیف روش مددکاری فردی و شناخت سبک و تکنیک آن بدواً نیازمند به تعریف آنچه در برابر مددکار اجتماعی قرار می گیرد و مجموعه فعالیتها و کوششهای مددکار بر او متمرکز است یعنی «مددجو[۲۰]» خواهیم بود. باید فهمید که مددجو کیست؟ چه خصوصیاتی دارد چرا در موقعیت مددجویی، درمان جویی یا توان خواهی قرار گرفته است؟ چگونه با مددکار اجتماعی مصادف و مرتبط شده یا سرو کار پیدا کرده است و سرانجام چه اتفاقی افتاده است و تحت تأثیر چه عامل و عواملی احتیاج به یاری و حمایت و کمک در او پدیدار شده است؟

الف – مددجو در مددکاری فردی

عبارت است از یک فرد دارای مشکل، اعم از مشکل فردی ، روانی، خانوادگی، شغلی و یا مشکل بین فردی، که برای حل مشکل خودش به مددکار اجتماعی مراجعه کرده است.

ب – مددجو در مددکاری گروهی

عبارت است از تعدادی از افراد که بیش از ۲ نفر و کمتر از ۱۲ نفر هستند و دارای مشکل و یا علائق مشترک می باشند. که برای حل مشکلات یا به انجام رساندن انگیزه و علائق مشترک خودشان به مددکار اجتماعی مراجعه کرده و یا توسط مؤسسه محل کار مددکار اجتماعی، سازماندهی شده­اند.

ج- مددجو درمددکاری جامعه­ای

عبارت است از یک جامعه محدود که دارای مشکل یا مشکلات و یا انگیزه های تعریف شده­ای در جامعه است و مسئولین آن جامعه یا رهبران محلی آن برای حل مشکل و یا به انجام رساندن انگیزه های تعریف شده جامعه، به مددکار اجتماعی مراجعه کرد و یا ارجاع داده شده­اند. جامعه محدود مثل یک روستا، یک شهرک، یک بیمارستان، محله­ای در شهر، یک شبانه روزی، یک زندان، و یا یک مرکز گذران اوقات فراغت و مشابه آن…

د – ابزار کار در مددکاری فردی

شامل مشاهده، مصاحبه، بازدید منزل، مشاوره، رفتار درمانی و استفاده از ظرفیت فکری مددجو می شود.

هـ – ابزار کار در مددکاری گروهی

شامل مصاحبه گروهی، پویایی گروه، فنون کار گروهی، کلاس آموزشی، گروه درمانی، روشهای توان بخشی گروهی، بازدید، پیش قدم شده در گروه، انواع ورزش، انواع هنر به ویژه تأتر و فیلم سازیف رهبری گروه، راهنمایی و مشاوره گروهی و انواع فعالیتهای فرهنی با هدف اجتماعی شدن و اجتماعی شدن مجدد می شود.

و – ابزار کار در مددکاری جامعه­ای

شامل تحقیق، برنامه ریزی، طبقه بندی مشکلات، آگاه سازی، سازماندهی، انتخاب رهبران محلی، جلب مشارکت مردم جامعه در امور مربوط به توسعه جامعه خودشان، توسعه محلی، ترویج، نمونه سازی، توسعه منابع، ارزیابی، پیگیری، تبلیغ و تشویق، فیلم، کتاب، بازدید علمی و انتخابات می شود[۲۱].

فصل دوم

پیشینه پژوهش

قسمت اول: نقش مددکاران اجتماعی

مقدمه

کمک به اعضای نیازمند جامعه سابقه طولانی دارد و به مراحل اولیه تشکیل جوامع بشری باز می گردد. ریشه­های خدمات اجتماعی مثل پزشکی و معلمی از آن معتقدات قدیمی سرچشمه می گیرد که بر مبنای آرزوی برخورداری نوع بشر از رفاه، سلامت روانی بیشتر قرار دارد و در کشورهای مختلف این آروز توسط افراد خیر و مؤسسات خیریه از شکل یک آرزو به واقعیت تبدیل شده سازمانهای خیریه در جهان غرب بدین امر توجه پیداکردند که کمکهای متفرق. غیر منظم و سازمان نایافته مؤسسه­های خیریه و کمکهای فردی غیرحرفه­ای قادر نیست باری اساسی از دوش نیازمندن بدان کمکها بردارد. همچنین متوجه شدند که این گونه کمکها نمی تواندواقعاً مفید و مثمر ثمر واقع شود و از این راه نه تنها بر تعداد نیازمندان اجتماع روز به روز افزوده می گشت، بلکه کمکهای این سازمان ها که اکثراً نیرو و بودجه خود را نیز بیهوده مطرح می کردند شاید به نیازمندانی واقعی نمی رسید. علاوه بر آن عدم همکاری بین سازمانهای خیریه، عدم کاربرد روش صحیح و همچنین درهم ریختگی و تکرار کلمات در بین سازمانهای خیریه موجب اتلاف وقت و سرمایه می شد و بسیار اتفاق می افتاد که خدمات نیز به نیازمند واقعی عرضه نمی گشتف در نتیجه دریافتند که دادن صدقه یا ندادن آن نمی تواند راه حل مشکلات نیازمندان باشد از سوی دیگر بر اثر گسترده شدن اجتماعات و افزایش تماس و رابطه مرد با یکدیگر و توسعه افقهای فعالیت افراد بشر و پیش آمدن اتفاقات در وقایع ناگوار متعدد و بالاخره تغییر شرایط زندگی در اجتماعات بشری، مسائل و مشکلات مختلف چنان پیچیده گردید که اصولاً اقدامات سازمان نیافته و صرفاً تسلی بخش نمی توانست جوابگوی دردهای گرفتاران و نیازمندان باشد. بنابراین پیشگامان حرفه مددکاری چون «سن ونسان مویل، رورند، توماس چالمرز، جین ادامز، و دیگران» بر آن شدند تا با درک وضع و موقع افراد در شرایط اجتماعی آنان زمینه لازم را برای یاری رساندن به آنان فراهم سازند.

بدین ترتیب آموزش منظم برای ترتیب اشخاص به عنوان مددکار اجتماعی نیز به صورت پدیده نوظهوری که سابقه آن از ۸۰ سال تجاوز نمی کند، شکل گرفت «مددکاری اجتماعی یک هدف حرفه­ای است که بر دانش و مهارتهای خاص قرار گرفته و هدف آن کمک به افراد و بهروزی و بهزیستی جسمانی، روانی و اجتماعی است.»

منشور اخلاقی مددکاران اجتماعی[۲۲]

مددکاران کشورهای جهان، همه دارای منشور اخلاقی­اند «منشور اخلاقی زیر نیز با توجه به اصول مددکاری اجتماعی، اهمیت اخلاق، رفتار، کردار و اندیشه­ای که لازمه حرفه مددکاری است، به وسیله مددکاری اجتماعی ایران، تهیه و تنظیم شده است.»

مددکاری اجتماعی حرفه­ای است که بنیان آن بر انسان دوستی نهاده شده است مددکاری اجتماعی از مددکاران راستگاری، غمخواری، اعتقاد به ارزش و شخصیت انسانی، احترام به افراد بشر به عنوان یک انسان خدمت به نوع دوستی و حقیقت جویی را انتظار دارد مددکاری اجتماعی از مددکاران خواستار است که به وسعت دانش و علوم و توسعه روزافزون آنها در جهان پی برده و به محدودیت دانش و مهارت و خدمات خود اعتراف کنند تا بدینوسیله همیشه در پژوهش و کسب دانش و مهارت لازم از طریق تجربه و تعلیم و تربیت حرفه­ای کوشا باشند.

هدف نهایی و خواست مددکاری، عرضه داشت خدمتی شایسته، راستین و نوع دوستانه به منظور توانا ساختن و خودیاری انسانهاست.

مددکار اجتماعی هم خود را برای رفاه انسانها و اعتلاء نوع بر و کوشش خود را برای پیشرفت علمی که درباره انسانها و روابط متقابل آنها گفتگو می کند، وقف کرده­اند.

مددکاران اجتماعی جهاد مقدسی را در راه توسعه روزافزون منابع اجتماعی به منظور گسترش بهزیستی و بهروزی بشریت، دور از هر گونه پیشداوری و تبعیضی ، هدف مساعی خویش قرار داده­اند.

مددکاران تقبل می کنند که در حفظ و پیشرفت حرفه مددکاری اجتماعی بکوشند و پیوسته مبانی و اصولی را که این فن بر آن مبتنی است مورد آزمایش قرار دهند، در توسعه و پیشرفت آن جهد وافی مبذول دارند. در بسط مهارت و تعمیم فلسفه و تقویت حس اعتماد متقابل عمومی بکوشند و تجربیات این حرفه را به طور روزافزون گسترش دهند.

این منشور اخلاقی اصولی را برای رفتاری که یک مددکار در روابط حرفه­ای خود با مددجویان، با همکاران سازمانی که در آن کار می کند و در مناسباتی که با متخصصان سایر حرفه­ها باید داشته باشند، در نظر گرفته است.

من به عنوان یک مددکار تعلیم یافته حرفه­ای، پیمان می بندم که روابط حرفه­ای خویش را بر طبق منشور اخلاقی مددکاری تنظیم و اجرا کنم و بدینوسیله رضایت درونی و ایمان واقعی خویش را به این نکات ابراز می دارم.

من نخستین تعهد و پیمان خویش را خدمت راستین به افراد، گروهها و جامعه می دانم، خدمتی که جهد در بهبود و پیشرفت شرایط اجتماعی را نیز شامل می گردد.