عنوان :

تحقیق تحلیل ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی وتاثیر آن بر امنیت ملی ایران باتاکید بر(گرجستان)

تعداد صفحات :۱۲۵

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

پیدایش حوزه های جدید ژئوپلیتیکی پس از تحولات نظام بین الملل وتغییرات حاصل شده در جغرافیای سیاسی منطقه قفقاز سبب بروز بحران ها ومشکلات عدیده ای در منطقه شد که در نهایت موجب بروز چالش ها و تاثیرات سیاسی،اقتصادی و اجتماعی آنها بر وضعیت ژئوپلیتیکی جدید ایران شد.تهدید های منافع ملی به لحاظ هم مرز بودن این منطقه با ایران و لزوم شناخت منافع ملی از یک طرف و عدم آگاهیهای کافی مردم از منطقه و ریشه های بحران ها و حوادث و معاهدات تاریخی که باعث گسستگی قلمرو کنونی قفقاز جنوبی(گرجستان،ارمنستان،آذربایجان) از پیکره اصلی ایران زمین شده است.
دقت در وضعیت جدید ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی نشان می دهد که بعد از فروپاشی شوروی و به استقلال رسیدن جمهوری های منطقه قفقاز،وضعیت راهبردی و جغرافیای سیاسی ایران در منطقه اهمیت زیادی پیدا کرده است. ایران از لحاظ جغرافیایی مانند پلی است که آسیای مرکزی را به اروپا متصل می سازد.از طرف دیگر ایران به دلیل واقع شدن در بین دو منطقه بسیار مهم خلیج فارس و قفقاز و برخورداری از دو منطقه ژئوپلیتیکی در شمال و جنوب،موقعیتی کم نظیر در عرصه معادلات بین المللی و منطقه ای پیدا کرده است.
لذا فروپاشی شوروی و بدنبال آن گسترش ناتو به منطقه قفقاز جنوبی،یک تغییر ژئوپلیتیک اساسی در مرزهای شمالی ایران بود که بر روند سیاست خارجی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران تاثیر قابل ملاحظه ای گذاشت،نزدیکی جغرافیایی ایران به این منطقه ووجود پیوند های تاریخی و فرهنگی و تعلق ملت های منطقه به حوزه تمدنی ایران،همچنین تمایل کشورهای این منطقه به امریکا از جمله عواملی است که بر شدت این تهدیدات امنیتی افزوده است بدین ترتیب با حضور قدرت های بزرگ در منطقه قفقاز جنوبی و مشخصاً کشور گرجستان به عنوان یکی از زیر محیط های امنیتی منطقه ای ایران،ملاحظات امنیتی جدیدی را در منطقه ایجاد نموده و امنیت ملی و منافع جمهوری اسلامی ایران را متاثر ساخته است.
در عین حال وضعیت ژئوپلیتیکی جدید برتی ایران،مشکلات امنیتی و مرزی به همراه آورده است که باید مورد توجه دقیق قرار گیرد.هدف سیاست خارجی در این شرایط جدید باید در جهت بهره برداری از فرصت ها و اجتناب از تهدیدات باشد.در این پژوهش سعی می شود تا ضمن تبیین وضعیت ژئوپلیتیکی جدید منطقه،تاثیرات امنیتی و اقتصادی کشورهای این منطقه بعد از فروپاشی،بر ایران مورد بررسی قرار گیرد ومشکلات و بحرانهایی که این کشورها با آن مواجه هستند و همچنین پتانسیل های بالایی راکه در زمینه های مختلف سیاسی،اقتصادی و فرهنگی و…. دارا هستند،نمایان شود.
اهداف و منافع کشورها و قدرت های منطقه ای و جهانی و سیاست هایی که آنها برای رسیدن به منافع مورد نظر خود اعمال می کنند،همه مسائلی است که به لحاظ موقعیت ژئوپلیتیکی منطقه به نوعی با منافع ملی کشور ما در تقابل و تعامل هستند که مورد بررسی قرار می گیرد.
در این میان جمهوری گرجستان با توجه به شرایط پدید آمده در منطقه،اهمیت استراتژیکی خاصی برای منطقه و برای کشور ما پیدا کرده است. لذا سعی شده است که با تبیین وضعیت ژئوپلیتیکی این کشور که با قرار دادن تحولات خود در چهار چوب روابط گسترده بین المللی موجب بروز اختلافاتی شده و نقش این کشور بر تحولات سیاسی و اقتصادی منطقه و جهان مورد بحث وبررسی قرار می گیرد.
در این پژوهش سعی شده است با شیوه کیفی و به بهره مندی از روش های توصیفی-تبیینی به تحلیل جامع از موضوع مورد نظر پرداخته شده و نتایجی روشن و مناسب حاصل گردد
بدیهی است که با توجه به ماهیت موضوع مورد بحث و نیازمندی محقق به توصیف و بررسی داده ها با استفاده از سیر تاریخی موضوع و تلفیق و تحلیل آن با شرایط موجود و ارائه چشم اندازی از آینده آن،روش فوق الذکر مناسب ترین شیوه برای این پژوهش می باشد
شیوه دستیابی به اطلاعات در این پژوهش بر استفاده از اطلاعات کتابخانه ای،شامل اسناد و متون موجود در این زمینه و همچنین استفاده از منابع،نشریات و مقالات چاپ شده ی دیگر در کنار بهره مندی از جدیدترین اطلاعات با استفاده از اینترنت خواهد بود.
این پژوهش در پنج فصل به صورت زیر تنظیم خواهد شد.
فصل اول به کلیات تحقیق اختصاص دارد.در فصل دوم، به چهارچوب نظری تحقیق در قالب ژئوپلیتیک و امنیت،پرداخته شده است
در فصل سوم به بررسی جغرافیای قفقاز جنوبی و ساختار گرجستان درآن پرداخته شده است و در فصل چهارم ضمن پرداختن به مفهوم امنیت ملی و تشریح منافع ایران در حوزه قفقاز جنوبی، به تاثیر حضور قدرت های بزرگ و بحران های به وجود آمده در این منطقه و چگونگی تاثیرات آن بر امنیت ملی ایران مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
در فصل پنجم هم بر نتیجه گیری و ارائه پیشنهاد و جمع بندی مطالب پرداخته شده است.

واژه های کلیدی: ژئوپلیتیک، امنیت ملی، قفقاز جنوبی، ایران، گرجستان

فهرست مطالب

مقدمه
فصل اول:کلیات تحقیق
۱-۱ بیان مسئله             ۱
۱- ۲ اهمیت        ۲
۱-۳  انگیزه های نگارنده             ۲
۱-۴ اهداف مورد نظر            ۳
۱-۵ پیشینه تحقیق         ۳
۱-۶ پرسش های مطرح         ۴
۱-۷  فرضیات تحقیق         ۴
۱-۸ تعریف مفاهیم       ۴
۱-۹  قلمرو تحقیق       ۶
۱-۱۰ روش تحقیق و جمع آوری اطلاعات         ۶
۱-۱۱ محدودیت های تحقیق         ۶
۱-۱۲ سازماندهی رساله         ۷
فصل دوم :مبانی نظری تحقیق
۲-۱ بررسی ژئوپلیتیک و عوامل موثر بر آن
۲-۱-۱ تعریف و مفهوم ژئوپلیتیک       ۸
۲-۱-۲ عوامل موثر در ژئوپلیتیک       ۹
۲-۱-۳ واقع گرایی و ژئوپلیتیک     ۱۰
۲-۲:بررسی امنیت و امنیت ملی
۲-۲-۱ امنیت          ۱۱
۲-۲-۲ مفهوم سنتی امنیت    ۱۲
۲-۲-۳ مفهوم نوین          ۱۳
۲-۲-۴ ابعاد امنیت           ۱۳
۲-۲-۵ امنیت ملی              ۱۴
۲-۲-۶ ویژگی های امنیت ملی        ۱۵
۲-۲-۷ ابعاد امنیت ملی      ۱۶
۲-۲-۷-۱ امنیت نظامی               ۱۶
۲-۲-۷-۲ امنیت اقتصادی        ۱۷
۲-۲-۷-۳ امنیت سیاسی              ۱۷
۲-۲-۷-۴ امنیت فرهنگی          ۱۸
۲-۲-۷-۵ امنیت اجتماعی        ۱۸
۲-۲-۷-۶ امنیت زیست محیطی       ۱۹
۲-۲-۸ تهدیدات امنیت ملی         ۱۹
۲-۲-۹ واقع گرایان و امنیت ملی            ۲۰
۲-۲-۱۰ امنیت منطقه ای          ۲۱
۲-۲-۱۱ امنیت بین المللی(جهانی       ۲۲
فصل سوم:ویژگی های منطقه قفقاز جنوبی و ساختار گرجستان در آن
مقدمه          ۲۴
۳-۱ ویژگیهای منطقه قفقاز جنوبی             ۲۵
۳-۱-۱ موقعیت             ۲۵
۳-۱-۲ قفقازجنوبی(ماورای قفقاز)      ۲۵
۳-۱-۳ نگاهی مختصر به تاریخ و خصوصیات انسانی قفقاز جنوبی      ۲۶
۳-۱-۴ واحد های سیاسی قفقاز جنوبی          ۲۹
۳-۲ گرجستان         ۳۰
۳-۲-۱ موقعیت جغرافیایی      ۳۰
۳-۲-۲ ویژگی جغرافیایی          ۳۰
۳-۲-۳ تاریخ گرجستان      ۳۲
۳-۲-۴ ویژگی های مذهبی فرهنگی اجتماعی              ۳۳
۳-۲-۵ ویژگی های سیاسی گرجستان             ۳۴
۳-۲-۶ ظرفیت های اقتصادی گرجستان            ۳۵
فصل چهارم:
۴-۱:بررسی جغرافیای سیاسی قفقاز جنوبی با تاکید بر گرجستان
۴- ۱-۱ تبیین ژئوپلیتیک منطقه قفقاز جنوبی           ۳۶
۴-۱-۲ اهمیت ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک منطقه قفقاز جنوبی      ۳۷
۴-۱-۳ پیچیدگی امنیت در منطقه قفقاز جنوبی            ۴۰
۴-۱-۴ اهمیت استراتژیک قفقاز برای روسیه           ۴۳
۴ -۱-۵انقلاب گل رز (مخملی)     ۴۵
۴-۱-۶سیاست خارجی دولت گرجستان  پیش ازمیخائیل ساکاشویلی   ۴۷
۴ -۱-۷سیاست خارجی دولت گرجستان درزمان میخائیل ساکاشویلی           ۴۹
۴-۱-۸ چالش امنیتی میان گرجستان و روسیه         ۵۰
۴-۱-۸-۱ تحولات سیاسی جدید در گرجستان و افزایش تنش در روابط روسیه و اتحادیه اروپا    ۵۱
۴-۸-۱-۲تحولات جدید درمنطقه قفقاز با تمرکز بر مسئله انرژی             ۵۴
بخش دوم :تاثیر ‍ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی(باتاکید بر گرجستان) بر امنیت ملی ایران
۴-۲-۱امنیت      ۵۷
۴-۲-۲ امنیت جمهوری اسلامی ایران      ۵۷
۴-۲-۳ عوامل مؤثر بر امنیت ملی و جهت گیری سیاست خارجی ایران            ۵۸
۴-۲-۳-۱شاخص های ژئوپلیتیکی              ۵۹
۲-۳-۲-۴ ساختار های اجتماعی و سیاسی       ۵۹
۳-۳-۲-۴ منابع عظیم انرژی       ۶۰
۴-۲-۳-۴تمایل به پیشرفت ونوگرایی      ۶۰
۴-۲-۴ ابعاد امنیت ملی ایران               ۶۱
۴-۲-۴-۱ امنیت نظامی ایران              ۶۱
۴-۲-۴-۲ امنیت اقتصادی ایران       ۶۲
۴-۲-۴-۳ امنیت سیاسی ایران             ۶۲
۴-۲-۴- ۴ امنیت اجتماعی      ۶۳
۴-۲-۴-۵ امنیت زیست محیطی       ۶۳
۴-۲-۵ تهدیدات امنیتی جمهوری اسلامی ایران        ۶۴
۴-۲-۶ اهداف و سیاست های روسیه و گرجستان در منطقه قفقاز             ۶۵
۴-۲-۷ بررسی اوستیای جنوبی و تأثیرات آن در منطقه            ۶۷
۴-۲-۸ روابط ایران و گرجستان       ۷۱
۴-۲-۹ حضور امریکا ، ناتو در منطقه و تأثیرات آن بر روابط ایران وگرجستان         ۷۳
۴-۲-۹-۱ انتخاب های سیاسی غرب        ۷۴
۴-۲-۹-۲ خطوط لوله وانتقال انرژی    ۷۵
۴-۲-۹-۳ ایران و محیط امنیتی جدید      ۷۶
۴-۲-۹-۴ تشدید رقابت های نظامی          ۷۸
۴-۲-۱۰ سیاست خارجی روسیه در قبال «CISوگوام»   ۸۰
۴-۲-۱۱ اهمیت ناتو برای گرجستان    ۸۴
۴-۲-۱۲ اقدامات گرجستان در راستای پیوستن به ناتو      ۸۵
۴-۲- ۱۳  تقابل منافع ایران بابازیگران منطقه ای وفرا منطقه ای درروندگسترش ناتوبه گرجستان  ۸۶
۴-۲-۱۴ ترکیه و اسرائیل در گرجستان            ۹۳
۴-۲-۱۵  تأثیر حضور ناتو در قفقاز جنوبی (گرجستان) بر امنیت ملی ایران          ۹۵
فصل پنجم
۵-۱نتیجه گیری و اثبات فرضیات             ۱۰۷
۵-۲پیشنهادات(راهکارها)    ۱۰۹   پ
یوست وضمائم:
۱-نقشه ها
۱-۱نقشه کشورهای قفقاز    ۱۱۰
۱-۲ نقشه کشور گرجستان       ۱۱۱
۱-۳ نقشه سیاسی قفقاز جنوبی     ۱۱۲
۱-۴ نشان دادن کشور گرجستان در قسمتی از نقشه جهان    ۱۱۳
۱-۵ خطوط لوله نفت باکو-تفلیس-جیهان             ۱۱۴

منابع ماخذ

۱-افشردی، محمد حسین؛ (۱۳۸۱)؛جنگ قفقاز یازده سپتامبر روسیه ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی قفقاز؛ شماره۶۳٫

۲-امیدوارنیا، محمد جواد؛ (۱۳۸۱)؛امنیت در قرن بیست ویکم ؛ تهران؛ دفتر مطالعات سیاسی وبین المللی

۳-امیر احمدیان، بهرام؛ (۱۳۷۶)؛جغرافیای قفقاز ؛ تهران؛ موسسه چاپ و انتشارات وزارت امورخارجه؛ چاپ اول.

۴-امیر احمدیان، بهرام؛ (۱۳۸۱)؛جغرافیای کامل قفقاز ؛ تهران؛ مرکز جغرافیایی نیروهای مسلح؛ چاپ اول.

۵-امینیان، بهادر؛ (۱۳۸۶)؛آمریکا و ناتو(پایانی و گسترش ناتو و هژمونی امریکا) ؛ تهران؛ دانشگاه امام حسین،موسسه چاپ و انتشارات؛ چاپ اول.

۶- تقوی اصل ، سید عطا ؛ (۱۳۸۱)؛ژئوپلیتیک جدید ایران از قزاقستان تا گرجستان ؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه؛ چاپ سوم.

۷-تقوی اصل، سید عطا؛ (۱۳۸۷)؛جنگ قفقاز یازده سپتامبر روسیه ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی قفقاز؛ شماره۶۳٫

۸-تهامی، سید مجتبی؛ (۱۳۸۴)؛ امنیت ملی داکترین، سیاست های دفاعی و امنیتی (جلد ۱)؛ تهران؛ نشر آجا؛ چاپ اول.

۹-حافظ نیا، محمدرضا؛ (۱۳۸۵)؛ اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک؛ مشهد؛ انتشارات پاپلی و پژوهشکده امیر کبیر؛ چاپ ا

۱۰-حافظ نیا، محمدرضا؛ (۱۳۸۱)؛ جغرافیای سیاسی ایران؛ تهران؛ انتشارات

۱۱حافظ نیا، محمد رضا؛ (۱۳۸۴)؛ ژئوپلیتیک، علم یا گفتمان: یک تردید فلسفی؛ مجموعه مقالات نخستین گنگره علمی انجمن ژئوپلیتیک ایران؛ تهران؛ انجمن ژئوپلیتیک ایران.

۱۲حافظ نیا، محمدرضا؛ (۱۳۸۶)؛ قدرت و منافع ملی؛ تهران؛ نشر انتخاب.

۱۳-دارمی،سلیمه (۱۳۸۶)؛ ناتو درقرن بیست و یکم؛ تهران؛ انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات وتحقیقات بین المللی ابرار معاصر؛ چاپ اول.

۱۴-دوئرتی،جیمزوفا لتزگراف ، رابرت؛ (۱۳۸۴)؛ نظریه های متعارض در روابط بین الملل؛ تهران؛ نشر قومس؛ ترجمه وحید بزرگی و علیرضا طیب :چاپ اول.

۱۵-ربیعی ، علی ؛ (۱۳۸۳)؛ مطالعات امنیت ملی(مقدمه ای بر نظریه های امنیت ملی در جهان سوم ؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

۱۶-رنجبر ، مقصود ؛ (۱۳۷۸)؛ملاحظات امنیتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی ؛ چاپ اول.

۱۷-سریع القلم ، محمود ؛ (۱۳۷۹)؛سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بازنگری و پارادایم ائتلاف؛ تهران؛ مرکز تحقیقات استراتژیک ؛ چاپ اول.

۱۸-سیف زاده ، سید حسن ؛ (۱۳۸۳)؛معمای امنیت و چالش های جدید غرب؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

۱۹-شربیانی،قوام؛ (۱۳۸۷)؛امنیت ایران ورویکردناتودرآسیای مرکزی؛تهران؛مرکزچاپ وانتشارات وزارت امورخارجه؛چاپ اول.

۲۰-صفوی ، مهدی ؛ (۱۳۸۴)؛ساختار وتحولات سیاسی در فدراسیون روسیه و روابط جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

۲۱-طلوعی ، محمود ؛ (۱۳۷۷)؛فرهنگ جامع سیاسی؛ تهران؛ نشر علم ؛ چاپ اول.

۲۲-عامری ، هوشنگ ؛ (۱۳۷۰)؛اصول و روابط بین الملل؛ موسسه انتشارات آگاه ؛ چاپ اول.

۲۳-عبداله خانی ، علی ؛ (۱۳۸۳)؛نظریه های امنیت، مقدمه ای بر طرح ریزی دکترین امنیت ملی ؛ تهران؛؛ انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر ؛ چاپ اول.

۲۴-عزتی، عزت الله؛ (۱۳۸۰)؛ ژئوپلیتیک در قرن بیست و یکم؛ تهران؛ انتشارات سمت.

۲۵-عزتی، عزت الله؛ (۱۳۷۱)؛ ژئوپلیتیک؛ تهران انتشارات سمت؛ چاپ اول.

۲۶-عزتی، عزت الله؛ (۱۳۸۶)؛ نظریه های جدید در جغرافیای سیاسی؛ تهران؛ انتشارات قومس.

۲۷-قوام ، عبدالعلی ؛ (۱۳۷۸)؛اصول سیاست خارجی و سیاست بین الملل ؛ تهران؛؛ انتشارات سمت ؛ چاپ ششم.

۲۸-کاظمی ، احمد ؛ (۱۳۸۴)؛امنیت در قفقاز جنوبی ؛ تهران؛؛ انتشارات موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر ؛ چاپ اول.

۲۹-کاظمی ، سید علی اصغر ؛ (۱۳۷۳)؛روابط بین الملل در تئوری و عمل ؛ تهران؛؛ نشر قومس ؛ چاپ اول.

۳۰-کریمی پور ، یدا… ؛ (۱۳۷۹)؛ایران و همسایگان(منابع تنش و تهدید ؛ تهران؛؛ انتشارات جهاددانشگاهی؛ چاپ اول.

۳۱-ماندل،رابرت؛(۱۳۷۷)؛چهره متغیرامنیت ملی؛ترجمه:پژوهشکدهمطالعات راهبردی؛تهران؛انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.

۳۲-مجتهدزاده، پیروز ؛ (۱۳۸۱)؛ جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی؛ تهران انتشارات سمت.

۳۳-مرادی ، منوچهر ؛ (۱۳۸۵)؛چشم انداز همکاری ایران و اتحادیه اروپا در تامین امنیت و ثبات در قفقاز جنوبی؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

۳۴-معظمی گودرزی ، پروین ؛ (۱۳۷۸)؛گرجستان؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

۳۵-میرحیدر، دره؛ (۱۳۸۴)؛ مبانی جغرافیای سیاسی؛ تهران؛ انتشارات سمت.

۳۶-میرحیدر، دره؛ (۱۳۷۱)؛ مبانی جغرافیای سیاسی ؛ تهران؛ انتشارات سمت.

۳۷-مینایی ، مهدی ؛ (۱۳۸۱)؛مقدمه ای بر جغرافیای سیاسی ایران؛ تهران؛ دفتر مطالعات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

۳۸-واعظی،محمود؛ (۱۳۸۷)؛ژئوپلیتیک بحران درآسیای مرکزی وقفقاز؛تهران؛مرکزچاپ وانتشارات وزارت امورخارجه؛چاپ دوم.

۳۹-هاشمی، غلامرضا ؛ (۱۳۸۴)؛امنیت درقفقاز جنوبی؛ تهران؛ مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ؛ چاپ اول.

۴۰-هوشنگ مهدوی، عبدالرضا ؛ (۱۳۷۵)؛تاریخ روابط خارجی جمهوری اسلامی ایران از ابتدای دوره صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم؛ تهران؛ انتشارات امیر کبیر.

مقالات:

۱-امیر احمدیان، بهرام؛ (۱۳۷۵)؛تهدیدهای امنیتی قفقاز ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات و آسیای مرکزی و قفقاز؛ شماره۱۳٫

۲-امیر احمدیان، بهرام؛ (۱۳۷۹)؛جایگاه ژئوپلیتیکی ایران در قفقازپس از جنگ سرد؛ تهران؛ مجموعه مقالات جغرافیا کاربردهای دفاعی امنیتی ؛ دانشگاه امام حسین.

۳-امیر احمدیان، بهرام؛ (۱۳۸۵)؛جایگاه تفلیس در گسترش علم و ادب در قفقاز؛تهران؛ فصلنامه مطالعات و آسیای مرکزی و قفقاز؛ شماره اول پاییز.

۴-امیر احمدیان، بهرام؛ (۱۳۸۷)؛جنگ قفقاز:یازده سپتامبرروسیه؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات و آسیای مرکزی و قفقاز؛ شماره۶۳٫

۵-امیر احمدیان، بهرام؛ (۱۳۸۷)؛بحران گرجستان،طرف های درگیر،علت ها و پیامدها؛ تهران؛ فصلنامه اطلاعات سیاسی-اقتصادی؛ شماره اول و دوم،مهر و آبان.

۶-ثقفی عامری، ناصر؛ (۱۳۷۸)؛روابط ایران و روسیه تا چه حد استراتژیک است ؛ تهران؛ مجموعه مقالات پنجمین میزگرد مشترک ایران و روسیه؛ دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی

۷-جاناتان،آوس؛ (۱۳۸۰)؛پیچیدگی امنیت منطقه ای قفقاز؛تهران؛فصلنامه مطالعات وآسیای مرکزی وقفقازترجمه علیرضا زارع،شماره ۴۰٫

۸-جاویدنیا، کیومرث؛ (۱۳۸۲)؛گسترش ناتو به شرق و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر .

۹-حافظ نیا، محمد رضا؛ (۱۳۸۱)؛نقش آفرینی ژئواستراتژیک قفقاز و آسیای مرکزی در رقابت های جهانی ؛ تهران؛ مجله آسیای مرکزی و قفقاز؛ شماره۴۰٫

-۱۰چشمه اعلائی، مهرداد؛ (۱۳۸۴)؛جمهوری اسلامی ایران و تحولات حوزه قفقاز ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات و آسیای مرکزی و قفقاز ؛ شماره۵۲٫

۱۱-رحیم پور، علی؛ (۱۳۸۱)؛تحولات ژئواستراتژیک در سده ی بیست ویکم و جایگاه منطقه و ایران ؛ تهران؛ فصلنامه اطلاعات سیاسی-اقتصادی ؛ شماره۱۸۳-۱۸۴٫

۱۲-رشاد،افسانه؛ (۱۳۸۷)؛تصاعدبحران درگرجستان وامنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛تهران؛فصلنامه اطلاعات راهبردی؛ شماره ۶۲٫

۱۳-رضایی، علی اکبر؛ (۱۳۸۷)؛اسرائیل در آسیای مرکزی؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز؛ شماره ۲۳٫

۱۴-سجادپور،کاظم (۱۳۷۳)؛تصاعدروسیه وقفقاز،اقتصاد وملاحظات امنیتی؛تهران؛فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی وقفقاز؛شماره ۱۸٫

۱۵-شجاع، شاپور؛ (۱۳۸۰)؛گسترش ناتو به سمت شرق و اثر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ فصلنامه فصلنامه دفاعی و استراتژیک ؛ شماره ۹٫

۱۶-عسکری، حسن؛ (۱۳۸۷)؛چشم انداز دورنمای الحاق گرجستان به ناتو و پیامد های آن بر کشورهای منطقه؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ؛ شماره ۶۱٫

۱۷-عسکری، حسن؛ (۱۳۸۴)؛انقلاب رزدر گرجستان دستاوردها و ناکامیهای دولت جدید؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ؛ شماره ۴۹٫

۱۸-قامت،جعفر؛ (۱۳۸۷)؛گسترش ناتو به شرق(آسیای مرکزی و قفقاز)وتاثیرات آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات؛شماره ۷۰٫

۱۹-قوام،عبدالعلی؛ (۱۳۸۶)؛چالش ای نظری پیرامون امنیت ملی و بین المللی؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات بین الملل؛ شماره۴٫

۲۰-کوهکن، علیرضا؛ (۱۳۸۱)؛بحران گرجستان،قدرت های حاضر در منطقه؛ تهران؛ فصلنامه راهبرد یاس ؛ شماره ۱۵٫

۲۱-کوئن، فردریک؛ (۱۳۸۲)؛ناتو و قفقاز جنوبی،تلاش برای هیچ؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ؛ شماره ۴۲٫

۲۲-مجتهد زاده، پیروز؛ (۱۳۸۱)؛جهان سیاسی در سالی که گذشت؛ تهران؛ اطلاعات سیاسی و اقتصادی ؛ شماره ۱۷۶-۱۷۵٫

۲۳-مرادی، منوچهر؛ (۱۳۸۷)؛جنگ در قفقاز،امنیت و منافع جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ؛ شماره ۶۳٫

۲۴-مشفقی فر، ابراهیم؛ (۱۳۸۳)؛تحولات نظامی قفقاز جنوبی و نقش قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای؛ تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز ؛ شماره ۴۶٫

۲۵-موسوی، سید رسول؛ (۱۳۸۴)؛تحولات امنیتی و نظامی آسیای مرکزی و قفقاز و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران؛ تهران؛ فصلنامه راهبرد دفاعی ؛ شماره ۹٫

۲۶-موسوی، سیدرسول؛ (۱۳۸۲)؛ساز و کارهای امنیتی درقفقاز جنوبی؛تهران؛ فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی وقفقاز؛شماره ۴۲٫

 

۱-۱ بیان مسئله:

 دقت در وضعیت جدید ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی نشان می دهد که بعد از فروپاشی شوروی و به استقلال رسیدن جمهوری های منطقه قفقاز،وضعیت راهبردی و جغرافیای سیاسی ایران در منطقه اهمیت زیادی پیدا کرده است. ایران از لحاظ جغرافیایی مانند پلی است که آسیای مرکزی را به اروپا متصل می سازد.از طرف دیگر ایران به دلیل واقع شدن در بین دو منطقه بسیار مهم خلیج فارس و قفقاز و برخورداری  از دو منطقه ژئوپلیتیکی در شمال و جنوب،موقعیتی کم  نظیر در عرصه معادلات بین المللی و منطقه ای پیدا کرده است.

لذا فروپاشی شوروی و بدنبال آن گسترش ناتو به منطقه قفقاز جنوبی،یک تغییر ژئوپلیتیک اساسی در مرزهای شمالی ایران بود که بر روند سیاست خارجی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران تاثیر قابل ملاحظه ای گذاشت،نزدیکی جغرافیایی ایران به این منطقه ووجود پیوند های تاریخی و فرهنگی و تعلق ملت های منطقه به حوزه تمدنی ایران،همچنین تمایل کشورهای این منطقه به امریکا از جمله عواملی است که بر شدت این تهدیدات امنیتی افزوده است بدین ترتیب با حضور قدرت های بزرگ در منطقه قفقاز جنوبی و مشخصاً کشور گرجستان به عنوان یکی از زیر محیط های امنیتی منطقه ای ایران،ملاحظات امنیتی جدیدی را در منطقه ایجاد نموده و امنیت ملی و منافع جمهوری اسلامی ایران را متاثر ساخته است.

در عین حال وضعیت ژئوپلیتیکی جدید برتی ایران،مشکلات امنیتی و مرزی به همراه آورده است که باید مورد توجه دقیق قرار گیرد.هدف سیاست خارجی در این شرایط جدید باید در جهت بهره برداری از فرصت ها و اجتناب از تهدیدات باشد.در این پژوهش سعی می شود تا ضمن تبیین وضعیت ژئوپلیتیکی جدید منطقه،تاثیرات امنیتی و اقتصادی کشورهای این منطقه بعد از فروپاشی،بر ایران مورد بررسی قرار گیرد ومشکلات و بحرانهایی که این کشورها با آن مواجه هستند و همچنین پتانسیل های بالایی راکه در زمینه های مختلف سیاسی،اقتصادی و فرهنگی و…. دارا هستند،نمایان شود.

اهداف و منافع کشورها و قدرت های منطقه ای و جهانی و سیاست هایی که آنها برای رسیدن به منافع مورد نظر خود اعمال می کنند،همه مسائلی است که به لحاظ موقعیت ژئوپلیتیکی منطقه به نوعی با منافع ملی کشور ما در تقابل و تعامل هستند که مورد بررسی قرار می گیرد.

در این میان جمهوری گرجستان با توجه به شرایط پدید آمده در منطقه،اهمیت استراتژیکی خاصی برای منطقه و برای کشور ما پیدا کرده است. لذا سعی شده است که با تبیین وضعیت ژئوپلیتیکی این کشور که با قرار دادن تحولات خود در چهار چوب روابط گسترده بین المللی موجب بروز اختلافاتی شده و نقش این کشور بر تحولات سیاسی و اقتصادی منطقه و جهان مورد بحث وبررسی قرار می گیرد.

۱-۲  اهمیت موضوع(تحقیق)

فروپاشی اتحاد شوروی وتشکیل کشورهای جدید نیاز مبرم به مطالعات و آشنایی با کشور های تازه استقلال یافته در آغاز فروپاشی احساس می شد.اهمیت استراتژیکی و ژئوپلیتیکی منطقه قفقاز ،کمبود اطلاعات تخصصی و ضعف آگاهی عمومی نسبت به این کشورها که سال های طولانی زیر شدیدترین نظارت های سانسوری،کمونیستی قرار داشتند و وجود اقوام و فرهنگ های مختلف در این مناطق همراه با منافع غنی وظرفیت های اقتصادی بالا که زمانی پشت پرده آهنین قرار داشتند و مشترکات فرهنگی،تاریخی،دینی،به همراه پیوند های عمیقی که بین ایران و کشورها در طول تاریخ برقرار بوده ،مبنای بسیار مهمی برای مطالعه وتحقیق در مورد این کشورها می باشد.همچنین درک این موضوع که بازیابی هویت ملی و فرهنگی مردمان قفقاز و رشد وتوسعه اقتصادی اجتماعی آنها صلح و ثبات را در منطقه وسیعی از جهان فراهم ساخت،اهمیت تحقیق وپژوهش را بیش از پیش آشکار می سازد و راهنمای خوبی برای ما در کشف واقعیت های ژئوپلیتیکی منطقه و ارائه گزارش هرچند مختصر و ناقص خواهد بود.

۱-۳  انگیزه های تحقیق

پیدایش حوزه های جدید ژئوپلیتیکی پس از تحولات نظام بین الملل وتغییرات حاصل شده در جغرافیای سیاسی منطقه قفقاز سبب بروز بحران ها ومشکلات عدیده ای در منطقه شد که در نهایت موجب بروز چالش ها و تاثیرات سیاسی،اقتصادی و اجتماعی آنها بر وضعیت ژئوپلیتیکی جدید ایران شد.تهدید های منافع ملی به لحاظ هم مرز بودن این منطقه با ایران و لزوم شناخت منافع ملی از یک طرف و عدم آگاهیهای کافی مردم از منطقه و ریشه های بحران ها و حوادث و معاهدات تاریخی که باعث گسستگی قلمرو کنونی قفقاز جنوبی(گرجستان،ارمنستان،آذربایجان) از پیکره اصلی ایران زمین شده و همچنین انگیزه و علاقه شخصی نگارنده به گرجستان با توجه به اهمیتش به عنوان کشوری تاثیر گذار در منطقه،محرک و انگیزه اصلی موضوع بود.

۱-۴  اهداف تحقیق

  – آشنایی با حوزه های جدید ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی در منطقه بعد از فروپاشی شوروی

   – بررسی و تحلیل مشکلات و بحران های موجود در کشور های منطقه وتاثیرگذاری آنها بر ایران و به چالش کشاندن منافع ملی کشور ( ایران)

 -ریشه یابی علل تاریخی بحران های منطقه قفقاز جنوبی به خصوص کشور گرجستان و تاثیرات امنیتی و اقتصادی و سیاسی آن بر منطقه و ایران

۱-۵   پیشینه تحقیق:

بی شک یکی از مهم ترین انگیزه های محقق در انتخاب این موضوع،عدم ارائه پژوهش جامع و روشن در این زمینه بوده است.محقق بر این عقیده است که علیرغم انجام پژوهش ها و تحقیقاتی در زمینه های امنیت ملی ایران و قفقاز جنوبی تا کنون هیچ کدام از آنها به صورت مستقل به بررسی ژئوپلیتیک گرجستان و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران نپرداخته اند برای روشن شدن پیشینه تحقیق به ذکر چند نمونه از پژوهش های انجام شده در این زمینه اکتفا می کنیم

دکتر بهرام امیر احمدیان در کتاب خود تحت عنوان ((جغرافیای کامل قفقاز))به بحث در این رابطه پرداخته است.ایشان در این کتاب جغرافیای سه جمهوری(گرجستان،ارمنستان، آذربایجان)را به طور کامل مورد بررسی قرار داده اند.دکتر محمد حسین افشردی از دیگر محققانی است که در کتاب خود تحت عنوان ((ژئوپلیتیک قفقاز و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران))به بحث در این رابطه پرداخته است.ایشان دراین کتاب ضمن پرداختن به مفهوم ژئوپلیتیک وموقعیت استراتژیکی منطقه قفقازجنوبی ووضعیت نظامی،امنیتی،فرهنگی،ارتباطی و سیاسی کشورهای آن منطقه و روابط و مناسبات این کشورها به جمهوری اسلامی ایران  را مورد بررسی قرار داده است.

پژوهش های متعدد دیگری نیز در این زمینه انجام شده است که از جمله کتاب(( امنیت در قفقاز جنوبی )) آقای احمد کاظمی و……………

۱-۶سؤالات تحقیق:

۱-آیا حضور قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در قفقازجنوبی منافع ملی ما را تهدید می کند و چه تهدیداتی قدرت ملی ایران در منطقه از بین خواهد برد؟

۲- علایق و اهداف اصلی ژئوپلیتیکی ایران در منطقه کدامند ؟

۱-۷  فرضیات تحقیق:

-حضور قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای در قفقازجنوبی منافع ملی ما را تهدید می کند

– علایق و اهداف اصلی ژئوپلیتیکی ایران در منطقه علاوه بر مسائل اقتصادی و فرهنگی مسائل سیاسی و امنیتی است.

۱-۸  تعریف مفاهیم:

ژئوپلیتیک:

-از مطالعه متون ژئوپلیتیک می توان چنین استنباط نمود که ژئوپلیتیک، روش و ابزاری در خدمت سیاست خارجی برای شناخت و تحلیل دقیق تر تحولات جاری و آینده است و مفاهیم متفاوتی را در عرصه های گوناگون، همچون کسب قدرت، تأثیر عوامل جغرافیایی بر سیاست و استراتژی ژئوپلیتیک اینک بیش از گذشته به عنوان عاملی برای واقع گرایانه ساختن سیاست خارجی کشورها مورد توجه قرار گرفته است. (واعظی:۱۳۸۷، ۲۶ ـ ۲۵)

-ژئوپلیتیک علمی است که تاثیر عوامل جغرافیایی را بر سیاست داخلی و خارجی حکومت ها و روابط بین الملل بررسی میکند،آنچه مسلم است عوامل جغرافیایی در اداره امور داخلی (سیاست داخلی) و سیاست خارجی روابط بین الملل نقش تعیین کننده ای دارد(عزتی:۱۳۷۱، ۱)

دکتر حافظ نیا، تعریف ژئوپلیتیک را در قالب یک مفهوم بیان می کند که در آن سه عنصر اصلی یعنی جغرافیا، قدرت و سیاست دارای خصلت ذاتی می باشند. «ژئوپلیتیک عبارتست از: ‌علم مطالعه روابط متقابل جغرافیا، قدرت و سیاست و کنشهای ناشی از ترکیب آنها با همدیگر»(حافظ نیا؛ ۱۳۸۵ :۳۷).

 در واقع، حافظ نیا، موضوع ژئوپلیتیک را رفتار گروه های انسانی متشکل نسبت به یکدیگر بر پایه جغرافیا، قدرت و سیاست می داند (حافظ نیا، ۱۳۸۴: ۵۶ – ۵۵).

 دکتر مجتهدزاده ژئوپلیتیک را اینگونه تعریف می نماید: «مطالعه اثرگذاری عوامل جغرافیایی در تصمیم گیریهای سیاسی صاحبان قدرت»(مجتهدزاده؛ ۱۳۸۱ : ۲۰) و یا «مطالعه روابط همکاری یا رقابت میان قدرتها براساس امکاناتی که محیط جغرافیایی در اختیار می گذارد یا امکاناتی که در این راستا می توان از محیط جغرافیایی گرفت»(مجتهدزاده؛ ۱۳۸۱):

امنیت ملی:

امنیت در لغت به معنای در امان بودن، ایمنی و بی ترسی است و این ویژگی در وضعیتی حاصل می شود که تهدید و خطری وجود نداشته باشد. از آنجا که امنیت پدیده ای نسبی، ذهنی و تجزیه ناپذیر است، ارائه تعریفی دقیق از آن بسیار مشکل است. چنانچه اندیشمندان مختلف همواره تعاریف متعدد از آن ارائه کرده اند. برای نمونه «برژینسکی» نظریه پرداز و سیاست مدار امریکایی، امنیت ملی را وجود اوضاعی مبتنی بر حفظ و برقراری اقداماتی می داند که کشور را از اعمال نفوذ دشمن، مصون نگه دارد یا اندیشمند دیگری به نام «آرنولد و لفرز» امنیت ملی را به طور عینی به معنای فقدان تهدید نسبی به ارزش های مکتبیه و به طور ذهنی به مفهوم ترس از حمله به اینگونه ارزش های می داند.

مسأله امنیت ملی و اولویت های آن برای هر کشور از اهمیت به سزایی بر خورد دار می باشد، لذا واحدهای ملی برای تأمین امنیت ملی خود، به تدوین استراتژی های ملی دست می زنند و این استراتژی‌ها، مقابله با تهدیدات هستند و راهکارهای دراز مدت برای مقابله با نا امنی محسوب می شوند و در حقیقت و ظیفه اصلی استراتژی های امنیت ملی این است که تهدیدات را به ضد تهدیدات (فرصت) تبدیل کنند. بنابراین تأمین امنیت ملی، مهم ترین دغدغه کشورها و واحد های سیاسی را تشکیل می دهد. (کاظمی: ۱۳۸۴، ۲۶ ـ ۲۳)

۱-۹  قلمرو تحقیق

منطقه قفقاز جنوبی شامل سه جمهوری گرجستان،آذربایجان و ارمنستان است که از نظام اتحاد جماهیر شوروی سابق جدا شده و استقلال یافته اند و از شمال با روسیه (قفقاز شمالی) و از طرف جنوب به ایران و ترکیه،از طرف شرق به سواحل دیای خزر(کرانه های غربی) و از طرف غرب با کرانه های دریای سیاه هم مرز  می باشد.تاکید این پژوهش بیشتر بر جمهوری گرجستان است که در میانه و غرب قفقاز جنوبی(ماوراء قفقاز) واقع شده است.

۱-۱۰ روش تحقیق و جمع آوری اطلاعات:

 در این پژوهش سعی شده است با شیوه کیفی و به بهره مندی از روش های توصیفی-تبیینی به تحلیل جامع از موضوع مورد نظر پرداخته شده و نتایجی روشن و مناسب حاصل گردد

بدیهی است که با توجه به ماهیت موضوع مورد بحث و نیازمندی محقق به توصیف و بررسی داده ها با استفاده از سیر تاریخی موضوع و تلفیق و تحلیل آن با شرایط موجود و ارائه چشم اندازی از آینده آن،روش فوق الذکر مناسب ترین شیوه برای این پژوهش می باشد

شیوه دستیابی به اطلاعات در این پژوهش بر استفاده از اطلاعات کتابخانه ای،شامل اسناد و متون  موجود در این زمینه و همچنین استفاده از منابع،نشریات و مقالات چاپ شده ی دیگر در کنار بهره مندی از جدیدترین اطلاعات با استفاده از اینترنت خواهد بود.

۱-۱۱ محدودیت های تحقیق

مطابق آنچه در تحقیقاتی از این نوع قابل تصور است،محقق در انجام این پروژه با محدودیت ها و مشکلاتی روبرو بوده است،به عنوان نمونه عدم آشنایی محقق با زبان و فرهنگ گرجی و همچنین محدودیت دسترسی به منابع خارجی موجود در این کشورها و اسناد مربوط به روابط دو جانبه با جمهوری اسلامی ایران،از مهم ترین موانع در این زمینه بوده است.

۱-۱ سازماندهی رساله

این پژوهش در پنج فصل به صورت زیر تنظیم خواهد شد.

فصل اول به کلیات تحقیق اختصاص دارد.در فصل دوم، به چهارچوب نظری تحقیق در قالب ژئوپلیتیک و امنیت،پرداخته شده است

در فصل سوم به بررسی جغرافیای قفقاز جنوبی و ساختار گرجستان درآن پرداخته  شده است و در فصل چهارم ضمن پرداختن به مفهوم  امنیت ملی و تشریح منافع ایران در حوزه قفقاز جنوبی، به تاثیر حضور قدرت های بزرگ و بحران های به وجود آمده در این منطقه و چگونگی تاثیرات آن بر امنیت ملی ایران مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

در فصل پنجم هم بر نتیجه گیری و ارائه پیشنهاد و جمع بندی مطالب پرداخته شده است.

۲-۱-۱تعریف ومفهوم ژئوپلیتیک:

ژئوپلیتیک در مفهوم مطلع خود در اواخر قرن نوزدهم وارد ادبیات سیاسی نظامی شد و از آن پس به عنوان یک ابزار مفهومی در ادبیات نظامی، سیاسی و روابط بین الملل به کار گرفته شد. ازمنظر ژئوپلیتیک، شناخت ابعاد جغرافیایی در فرایند تحقیق بر نظمی منطقی و در روند تحلیل بر بهره گیری از واقعیت هایی استوار می باشد که در طول زمان در ارتباط با مفهوم قدرت، اثرات خود را در صحنه سیاسی یک محیط جغرافیایی بر جا نهاده اند. از این رو تحلیل ژئوپلیتیک در اتخاذ سیاست های عملی دولت ها می تواند از قابلیت خوبی برخوردار باشد.

نظریه پردازان ژئوپلیتیک در پی اثبات اهمیت آن سیاست ملی هستند که ناظر بر ملاحظاتی همچون دسترسی به مرزهای طبیعی یک کشور، دسترسی به راه های مهم دریایی کنترل استراتژیک مناطق سرزمینی مهم می باشد. از آنجا که بین عوامل جغرافیایی و سیاست دولت ها ارتباط وجود دارد، دولت ها با توجه به اوضاع جغرافیایی سیاسی و ژئوپلیتیک دو مبحث مکمل هم ازیک موضوع علمی است و به مطالعه ی نقش آفرینی قدرت سیاسی در محیط جغرافیایی می پردازند. مطالعه نقش آفرینی درون کشوری پدیده قدرت در چهارچوب مطالعات جغرافیایی سیاسی پی گیری می شود، حال آنکه مطالعه کارکرد منطقه ای وجهانی این مکانیزم در حوزه مطالعات ژئوپلیتیک قرار می گیرد. (مجتهدزاده: ۱۳۸۱، ۳۴)

  برخی اندیشمندان علوم سیاسی وجامعه شناسی مانند ریموند و استراسولدو ایتالیایی ((جغرافیای سیاسی))را رابطه فضایی و یا بعد سرزمینی علم سیاسی می دانند.از دید جغرافیایی این دانش را باید تشخیص و مطالعه پدیده های سیاسی در محتوای فضایی یا((روی زمین)) آنها دانست. به هر حال توجه اصلی در جغرافیای سیاسی حکومت است در حالی که حکومت یکی از پدیده های جغرافیای سیاسی، ومرز پدیده مهم دیگری در این مطالعه است رونق گرفتن جهانی اندیشی با تولد جغرافیای سیاسی همزمان بوده است و چندان دور از واقعیت نخواهد بود اگر گمان بر آن داریم که جهان اندیشی قرن نوزدهم تولد جغرافیای سیاسی را سبب گردیده است و جغرافیای سیاسی را نظم و نظامی تازه بخشیده است.

۲-۱-۲ عوامل موثر بر ژئوپلیتیک

عواملی که در ژئوپلیتیک موثرند به دو دسته کلی(( عوامل ثابت))و((عوامل متغییر)) تقسیم بندی می شوند.(ژرژ،۱۳۴۹،۲۸-۳۰ )

عوامل ثابت در حقیقت همان پدیده های طبیعی و جغرافیایی هستند و عوامل متغیر که ممکن است برخی از آنها نیز منشا طبیعی داشته باشند به دلیل مطرح بودن نقش کمیت در آنها جزء عوامل متغییر محسوب می شوند. موقعیت جغرافیایی در بین عوامل ثابت و انسان در بین عوامل متغیر نقش دو قطب اصلی را در تحلیل های ژئوپلیتیک ایفا می کند.

الف) عوامل ثابت ژئوپلیتیک

– موقعیت جغرافیایی شامل: موقعیت دریایی،موقعیت بری یا مرکزی و موقعیت استراتژیکی.

– فضا و تقسیمات مربوط به آن در اصطلاح ژئوپلیتیک مفهوم فضا شامل سرزمین هایی است که انسان توانسته در آنجا سکونت گزیند و یا به گونه ای در آن دخل و تصرف کند.

– وسعت خاک کشور

– وضع توپوگرافی(شکل خارجی زمین) شامل: شکل مرزها و وضعیت شبکه آبها و وضعیت ناهمواریها.

    – شکل کشور:مقصوداز شکل هندسی کشورها یعنی فاصله قطرهای یک کشور تا مرکز جغرافیایی آن.

ب) عوامل متغیر ژئوپلیتیکی

– جمعیت: مطالعه جمعیت کشورها از دیدگاه ژئوپلیتیک،مطالعه نحوه توزیع جغرافیایی آنهاست(یا بررسی جنبه های کمی و کیفی آن)

– منابع طبیعی(فروانی کیفیت منابع طبیعی)که شامل منابع غذایی و منابع معدنی است.

۲-۱-۳واقع گرایی و ژئوپلیتیک

واژه ی ژئوپلیتیک برای اولین بار در سال ۱۸۹۹ توسط «رودلف کیلن» سوئدی به کار برده شد. او در هنگام بیان نظریه خود تحت عنوان «کشور: موجودی زنده» با ارائه ساختاری پنج وجهی از کشور، ساخت فیزیکی ـ فضایی کشور را ژئوپلیتیک نامید. اما ژئوپلیتیک به معنای عمومی آن یعنی «نقش عوامل جغرافیایی در سیاست» قدمتی بسیار زیاد دارد. (افشردی:۱۳۸۱، ۵)

در بیشتر تعاریفی که از ژئوپلیتیک ارائه شده، تأثیر عوامل جغرافیایی در سیاست اشاره گردیده است. به عبارت دیگر ژئوپلیتیک از جهتی عبارتست از مطالعه ترتیب و توالی قدرت در جهان سیاسی تقسیم شده و از هم گسیخته، که هم شکل جهانی این ترتیب و توالی را در نظر دارد و هم اشکال منطقه ای آن را، جغرافیا از دید سیاست و چگونگی بهره برداری از جغرافیا در پیشبرد اهداف سیاسی و ایجاد موازنه ی مفید در بازی قدرت می پردازد. (تقوی اصل: ۱۳۸۷، ۲۷)

بسیاری از اندیشمندان واقع گرا در مورد تأثیر موقعیت مکانی یک دولت بر توانایی های ملی و سمت گیری سیاست خارجی آن، اتفاق نظر دارند. آنان می گویند جغرافیا به گزینه های موجود برای دولت ها شکل می بخشد و بر انتخاب های ممکن دولت در زمینه ی سیاست خارجی تأثیر می گذارد. به عقیده آنها برخی دولت ها به واسطه جغرافیای خود در برابر بیگانگان آسیب پذیرترند. آنها دسترسی یک کشور به آبراهه های مهم و همچنین شکل مرزهای آن را از نظری بی حفاظ یا با حفاظ بودن بر سیاست خارجی آن کشور مؤثر می دانند و در مجموع اغلب اندیشمندان واقع گرا معتقدند عوامل جغرافیایی، جمعیت شناختی، منابع و عوامل ژئوپلیتیک در نظریه ی واقع گرایی نقش محوری دارند. (دوئرتی وفالتزگراف: ۱۳۸۴، ۱۴۵)

لذا رویکرد واقع گرایان در سیاست خارجی به شناخت دقیق شرایط ژئوپلیتیک بستگی دارد. در سال های اخیر راهبردهایی چون گسترش ناتو به شرق، نمونه ای از بهره گیری ژئوپلیتیک در سیاست خارجی محسوب می شود. (واعظی: ۱۳۸۷، ۲۵ ـ ۲۴)

۲-۲-۱  امنیت

مسأله امنیت با وجود قدمت دیرینه اش، همواره یکی از مهم ترین مسائل در امر مملکت داری و یکی از پیچیده ترین مسائل در میان مباحث علم سیاست و روابط بین الملل و به همین خاطر مورد توجه سیاستمداران و اندیشمندان است. (سیف زاده: ۱۳۸۳، ۲۷)

امنیت یک بستر و مجموعه ی متکثری است که اگر شاخص های آن آماده باشد، برای انسان نوعی آرامش و اطمینان به وجود می آورد (لرنی ؛ ۱۳۸۳: ۱۹). امنیت عبارتست از: مصونیت کامل جان، مال و ناموس مردم از هرگونه تعرض و گزند که از مهمترین ضروریات زندگی اجتماعی است و تأمین آن، یک اصل و برای سلامت و بقای هر جامعه، حیاتی است (قربان حسینی ؛ ۱۳۷۶: ۳۰).

     برژینسکی امنیت ملی را این چنین تعریف می کند: وجود شرایط مبتنی بر حفظ و برقراری اقداماتی که کشور را از اعمال نفوذ دشمن مصون نگه دارد (برژینسکی ؛ ۱۳۶۹: ۱۲).

    « امنیت یک ارزش ذاتی است که یک کشور بطور نسبی از آن برخوردار می شود و مشتاق است که به میزان کمتر یا بیشتر به آن دست پیدا کند»(زارعی و دولاح؛ ۱۳۸۶: ۱۴).

امنیت امروزه به یک موضوع بحث بر انگیز تبدیل شده است. چنانچه حامیان این حوزه بیشتر به دنبال روشن کردن مفروضاتی در این زمینه برای پاسخگویی به مخاطبان خود هستند مطالعات امنیتی در حال حاضر در دوران گذار قرار گرفته و بنیادهای آن ریشه در جنگ خود و نظام دو قطبی دارد، با توجه به واقعیت های موجود و اندیشه های جدید با چالش های جدید مواجه شده است. (عبدالله خانی: ۱۳۸۳، ۲۰)

از سوی دیگر نوعی اختلاف نظر در مفهوم امنیت از جهت قیود امنیت وجود دارد.بدین معنا که برخی امنیت را فقدان تهدید یا فقدان تهدید یا خطر نسبت به ارزش ها و اهداف یک سیستم می دانند.در حالی که برخی نظرات دیگر برای جدا کردن مفهوم امنیت و مسایل آن از سایر مفاهیم قیودی مانند((وجودی بودن)) تهدید و همچنین((توجه شاخص های اضطراری و فوق العاده)) را به امنیت اضافه می کنند.

برای پی بردن بهتر به مفهوم این پدیده آن را به دو برداشت سنتی و نوین مورد بررسی قرار می دهیم.

۲-۲-۲ مفهوم سنتی امنیت

از لحاظ تاریخی از اوایل قرن هفدهم تا اواسط قرن بیستم میلادی، ما شاهد متغیرهایی هستیم که به تدریج باعث برداشت سنتی از امنیت بر فرهنگ روابط بین الملل گریده در این دوره عواملی نظیر تشکیل دولت های ملی، جنگ های متمادی، موازنه ی قوا، نظام اتحادیه ها، تفکرات نظامی گرایانه زمانداران، پدیده ناسیونالیسم و رقابت های استعماری دول اروپایی باعث شکل گیری و تقویت مفهوم سنتی امنیت ملی شدند. (هاشمی: ۱۳۸۴، ۵)

تا چند دهه بیش، امنیت تنها معنایی نظامی داشت و تعیین آن در گرو دست یابی به تجهیزات نظامی بود. در همین راستا، تهدید نظامی مهم ترین تهدید برای امنیت هر کشور شناخته می شد و بیشتر نویسندگان به این اکتفا می کردند که امنیت را با نبود تهدید نظامی یا حفاظت از ملت در برابر براندازی به حمله خارجی مورد سنجش قرار دهند. (هافندرون: ۱۳۷۱، ۵)

مفهوم سنتی امنیت که بر نیروهای نظامی تأکید داشت، بر خاسته از اندیشه ی واقع گرایی در سیاست بین الملل می باشد. واقع گرایان معتقدند سیاست یعنی جنگ قدرت و سیاست بین الملل نیز جستجوی همان هدف در سطح بین الملل می باشد. ریشه فکری این اندیشه از لحاظ فلسفی به هابز بر میگردد که امنیت را در مرجع قدرتی به نام بویاتان (دولت) جستجو می کرد، پدر واقع گرایی مدرن نیز دولت‌ها را بازیگران اصلی در سیاست بین الملل می دانست. (سیف زاده: ۱۳۸۳، ۲۷)

بنابراین بر اساس چنین برداشتی از سیاست بین الملل، امنیت مفهومی نظامی به خود گرفته و منبع آن نیز عوامل خارجی محسوب می شود و مهم ترین ابزار آن نیز سرمایه گذاری در بخش های نظامی و استراتژیک می باشد. (همان)

تحول و دگرگونی مفهوم امنیت تحول تاریخی یا گفتمانی صرف نبوده است. هرچند امنیت مفهومی همواره در حال توسعه بوده و روندی تکاملی را پشت سرگذاشته است؛ اما سیر تکاملی آن ناشی از استمرار ویژگیها و مولفه هایی خاص در سرتاسر تاریخ جوامع بشری نبوده است. امنیت علاوه بر سیر مستمر و تکاملی که از جامعه بدوی آغاز و تا جامعه جهانی تداوم یافته است؛ برای تکوین و تکامل خود نیازمند ناامنی و تهدید بوده و هر گفتمان امنیتی حاصل رسیدن گفتمان قبلی به مرحله ناامنی بوده است.

۲-۲-۳ مفهوم نوین امنیت

امنیت در دهه های پایانی قرن بیستم، از یک مقوله صرف نظامی بیرون آمد و مقوله های اقتصادی و سیاسی را در بر گرفت، البته این بدان معنی نیست که برنامه های سیاسی، اقتصادی در گذشته اهمیت نداشته اند، بلکه به معنی افزایش توجه به آنها برای کسب قدرت بیشتر در صحنه ی بین المللی است. حتی اگر از دیدگاه نظامی صرف به مقوله امنیت بنگریم، باز هم نقش برنامه های اقتصادی و سیاسی در بالا بردن توانایی نظامی کشورها اهمیت پیدا می کند. از این رو حتی در دوره ای که برجنبه ی نظامی امنیت تأکید می شد. برخی موارد و مانند مهارت تکنیکی، ظرفیت صنعتی و قدرت مالی در بعد اقتصادی و در بخش سیاسی نیز پیوستن به اتحادیه های نظامی و تدابیر معطوف به ترتیبات امنیتی، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بودند. لذا متهم کردن  واقع گرایان به نگاه یک جانبه و نظامی به مقوله امنیت قضاوت درستی نیست. (کاظمی: ۱۳۸۴، ۲۱، ۱۸)

لذا بر خلاف مفهوم سنتی امنیت بر نقش عوامل داخلی و اقتصادی امنیت بیشتر تأکید می شود و منظور از عوامل اقتصادی، امور غیر نظامی اعم از محیط زیست، دانش فنی و مسائل اقتصادی است. (هاشمی:۱۳۸۴، ۹)

۲-۲-۴ ابعاد امنیت:

همان گونه که قبلاً ذکر شد، واقع گرایان معتقدند که «نا امنی» ویژگی بارزنظام بین الملل می باشد. البته این به معنای نبودمطلق امنیت درعرصه بین المللی نیست، اماآنچه وجود داردغلبه ی ناامنی برامنیت درحوزه ی نظام بین الملل می باشد. حال این سؤال پیش می آیدکه منابع نا امنی چیست؟ و چراامنیت درمکانها وزمان های مختلف متفاوت است؟ (عبدالله خانی:۱۳۸۳، ۷۱)

یکی از وجود امنیت «امنیت فردی» است که به موجب آن هر شخصی باید در محیط زندگی خود آزادبوده وازتوقیف وباز داشت بی دلیل مصون بماند. اما بیشتر صاحب‌نظران، مقوله ی امنیت را درسه سطح ملی، منطقه ای و بین المللی، موردبررسی قرار داده اند که در ذیل به توضیح هرکدام می پردازیم. (کاظمی: ۱۳۸۳، ۲۲ ـ ۲۱)

۲-۲-۵ امنیت ملی

امنیت ملی، به عنوان یک حوزه ی مطالعاتی خاص، پس از جنگ جهانی دوم در دانشگاه های غربی، به ویژه در ایالات متحده ی امریکا مطرح شد و به رغم تلاش مستمر در این زمینه، هنوز نسبت به تعریف مفهوم امنیت و ابزار تأمین، آن اختلاف نظر وجود دارد و همچنین موضوع امنیت ملی را به یکی از پیچیده ترین مباحث روابط بین الملل تبدیل کرده است. (هاشمی، ۱۳۸۴، ۴)

«حفظ وجود خود» که گاهی از آن به «منافع حیاتی» تعبیر می شود، بالاترین و اساسی ترین هدفی است که کشور ها در صدد تحصیل آن صحنه ی بین المللی می باشند. (عامری، ۱۳۷۰، ۱۷۷)

امنیت ملی در واقع به معنای ایمن بودن و در امان بودن ملت است. بدیهی است که ملت زمانی از امنیت بر خوردار است که تمام نیازها و ارزش های حیاتی آن از خطر تهدیدهای مختلف و همه جانبه به طور نسبی در امان باشند و ارتقای کمی و کیفی زندگی مردم نیز متناسب با نیاز زمان و روند تحولات جهانی رشد فزاینده داشته باشد. بنابراین امنیت ملی برای هر کشوری به مفهوم وجود شرایط نسبتاً پایدار است که در آن ارزش ها منافع حیاتی کشور از خطر تهدیدهای گوناگون داخلی، خارجی و طبیعی در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی زیست محیطی به طور نسبی مصون بوده باشند.  (تهامی، ۱۳۸۴، ۷۹)

 سیر تحول مفهوم امنیت از جامعه بدوی تا جامعه جهانی و از گفتمان سنتی تا گفتمان فرامدرن نشان می دهد که امنیت، مفهومی زمانه پرورده و زمینه پرورده است. تفاوت هر گفتمان از جهت تعریف امنیت، منشاء تهدید، منطق معادله، محور، ماهیت، کاربرد، وضعیت مفهومی، برتری جنسی و محیط امنیتی با گفتمان دیگر، بیان می کند که معنای واحد و ویژگیها و مولفه های یکسانی را نمی توان برای این مفهوم در تمامی زمانها و مکانها به کار برد(خلیلی؛ ۱۳۸۴: ۱۳۷).

 تحول و دگرگونی مفهوم امنیت تحول تاریخی یا گفتمانی صرف نبوده است. هرچند امنیت مفهومی همواره در حال توسعه بوده و روندی تکاملی را پشت سرگذاشته است؛ اما سیر تکاملی آن ناشی از استمرار ویژگیها و مولفه هایی خاص در سرتاسر تاریخ جوامع بشری نبوده است. امنیت علاوه بر سیر مستمر و تکاملی که از جامعه بدوی آغاز و تا جامعه جهانی تداوم یافته است؛ برای تکوین و تکامل خود نیازمند ناامنی و تهدید بوده و هر گفتمان امنیتی حاصل رسیدن گفتمان قبلی به مرحله ناامنی بوده است.

                  رابرت ماندل سیر تکامل مفهوم امنیت ملی را به شکل زیر نشان می دهد :

۲-۲-۶ ویژگی های امنیت ملی

واضح است که ویژگیهای امنیت درمورد امنیت ملی هم صدق می کندوامنیت ملی نیز از ویژگی‌های ذهنی، عینی، نسبی، ادراکی، ارزش و چند وجهی بودن برخودار است. (همان ، ۸۰)

تسبیت امنیت ملی بدین معناست که امنیت پدیده ی ثابت و مشخص نیست و در نحوه ی تحصیل و حفظ آن عوامل متعددی از جمله زمان، ایدئولوژی، اوضاع و احوال بین المللی، موقعیت یک کشور و کیفیت دیپلماسی رهبران مؤثر می باشد. (سیف زاده: ۱۳۸۷، ۱۶۰)

ذهنی بودن امنیت ملی نیز، به ادراکی و احساسی بودن آن صحه می گذارد، یعنی این اطمینان باید در ذهن توده ی مردم، دولتمردان و زمانداران به وجود آید که برای ادامه ی زندگی بدون دغدغه امنیت لازم وجود دارد. (کاظمی: ۱۳۷۳، ۱۱۷)

منظور از تجزیه ناپذیر بودن امنیت ملی نیز، این است که نمی توان بین نا امنی یک بخش یا منطقه از کشور نسبت به امنیت کل نظام سیاسی تفکیک قائل شد. یعنی اگر در شهر یا استانی از یک کشور جنگ داخلی یا ناامنی پدید آید، نمی توان مدعی شد که چون امنیت در شهرهای دیگر به هم نخورده است، پس از آن کشور دارای امنیت کاملی است. (ربیعی:۱۳۸۳، ۹)

۲-۲-۷ ابعاد امنیت ملی

همان گونه که در مورد امنیت گفته شد، امنیت ملی نیز دارای ماهیت ها، مؤلفه ها و ابعاد ی شش گانه (نظامی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، و زیست محیطی» است که این ابعاد، لازم و ملزوم یکدیگر هستند بروز تهدید علیه هر یک از این ابعاد به معنی تهدید علیه امنیت ملی تلقی می شود، لذا در ادامه بحث برای شناخت بهتر امنیت ملی به بررسی ابعاد شش گانه آن می پردازیم.

۲-۲-۷-۱  امنیت نظامی

به طور کلی، امنیت نظامی به آثار متقابل توانایی تهاجمی و دفاعی مسلحانه ی دولت، و نیز برداشت آنها از مقاصد یگدیگر مربوط است. (شریبانی: ۱۳۸۷، ۲۶)

امنیت نظامی به مفهوم آن است که کشور از خطر تهدیدهای نظامی در امان باشد. این امر در صورتی ممکن است که یک جامعه علاوه بر داشتن قابلیت های اقتصادی، علمی، تکنولوژیک، انسانی، عمق استراتژیک و رهبری قوی، نیروهای مسلح آن جامعه نیز از توان رزمی نسبی برتر برای پاسخگویی به تهدیدهای بالقوه و بالفعل نظامی موجود علیه کشور بر خوردار باشند، از آنجا که پیروزی واقعی ملت ها در قالب صلح نهفته است، کشوری می تواند از امنیت نظامی برخوردار شود که بدون وارد شدن در جنگ بتواند منافع حیاتی خودراحفظ کند و چنانچه به جنگ مبادرت ورزید،قادرباشد منافع حیاتی خود را تأمین نماید. لذا مسائلی از قبیل دکترین نظامی، قابلیت های اقتصادی، شایستگی دولتمردان و توان رزمی نیروهای صلح یک کشور متغییرهای مستقلی هستند که قدرت نظامی نسبی کشور و امنیت نظامی نسبی جامعه، متغییرهای وابسته به آنها را تشکیل می دهند. (تهامی: ۱۳۸۴، ۸۹ ـ ۸۸)

در دوران اخیر ورود رهیافت های غیر نظامی مانند اقتصاد، تکنولوژی و فناوری اطلاعاتی به صحنه باعث بروز تردیدهایی در خصوص ضرورت یا کفایت نیروهای صلح گسترده یا داروخانه عظیم هشداری برای دفاع نظامی بسیاری از کشورها شده است. (ربیعی: ۱۳۸۳، ۱۴۱ ـ ۱۴۰)

۲-۲-۷-۲ امنیت اقتصادی

 شکل گیری نظریه هایی با مفهوم امنیت اقتصادی، به طور مشخص پس از جنگ سرد آغاز شد. چنانچه امنیت اقتصادی به عنوان یکی از ابعاد مهم امنیت ملی مطرح گردیده. (ربیعی:۱۳۸۳، ۱۳۸)

برخی استراتژیست ها که در اوضاع جدید جهانی، عامل اقتصاد در امنیت کشورها، نقش اساسی داشته و قدرت دفاعی کشورها تابعی از قدرت اقتصادی است و توان دفاعی همکاری به سطح مناسب خواهد رسید که قدرت اقتصادی کشور نیز افزایش یافته باشد. (امیدوارنیا :۱۳۸۱، ۱۷۵)

از مجموع معیارهایی از قبیل عدم وابستگی اقتصادی به خارج، برخورداری از مازاد موازنه تجاری و موازنه پرداخت ها، حجم بالای تولید ناخالص ملی و برخوردار از رشد فزاینده، در آمد سرانه بالا، نرخ بهره بری بالای نیروی کار و سرمایه، نرخ سرمایه گذاری بالا از تولید ناخالص ملی، توزیع عادلانه ثروت، متنوع بودن منابع در آمد ملی، پایین بودن نرخ تورم، نرخ بیکاری، رشد پایین جمعیت و بالا بودن نرخ برابری پول ملی در مقایسه با پول های معتبر جهانی، مواردی مستند که امنیت نسبی اقتصادی در یک جامعه را تحقیق می بخشد. (تهامی: ۱۳۸۴، ۸۵)

به طور کلی بعد اقتصادی امنیت ملی، مستلزم دسترسی به عوامل اقتصادی عمده مانند منابع، دارایی و بازارهایی می باشد که برای تحقیق آرزوهای هر دولتی برای رسیدن به سطوح مناسبی از رفاه و قدرت ضرورت دارد. (پیمانی: ۱۹۹۸، ۱۵)

۲-۲-۷-۳ امنیت سیاسی

امنیت سیاسی که ازمولفه های امنیت ملی وبه مفهوم آن است که علیه آزادیهای سیاسی افراد، احزاب، ساختارهای سیاسی، فعالان سیاسی، مسئولان حکومتی وروندمطلوب واثر بخشی اداره امور داخلی وخارجی کشور، تهدیدی وجود نداشته باشد واداره امورمملکت نیزتنها براساس منافع ملی وبااستفاده ازروش های قانونی وتوسط حکومتی پاسخگودرعرصه های داخلی وخارجی صورت گیرد.بدیهی است که امنیت سیاسی درهرکشوری باروند فزاینده توسعه سیاسی ورفع بحران های پنج‌گانه (هویت، مشارکت، مشروعیت، توزیع و نفوذ) آن رابطه مستقیم دارد.(تهامی،۱۳۸۴، ۸۳)

بنابراین در بعد سیاسی امنیت ملی می توان به ابعاد فکری مانند ساختار، ضعف و قوت، کارآمدی، میزان مشروعیت، امنیت دولت، احزاب، مواردی که به مشروعیت نظام سیاسی بر می گردد، مسأله قومیت ها و اقلیت ها در جوامع، میزان نهادمندی جامعه مدنی در کشورها و مشارکت سیاسی، اشاره نمود. (ربیعی: ۱۳۸۳، ۱۳۸)

۲-۲-۷-۴ امنیت فرهنگی

امنیت فرهنگی یکی از ابعاد امنیت ملی و به مفهوم آن است که از یک سو فرهنگ جامعه از مولف های عقلانی، واقع بینانه، پویا و منطبق با معیارهای مطلوب علمی شکل گرفته باشد و از سوی دیگر فرهنگ و تولیدات فرهنگی جامعه نیز، ضمن در امان بودن از خطر تهدیدها، ازروند رشد فزاینده ای برخوردار باشد. (تهامی: ۱۳۸۴، ۸۶)

عامل انسانی، خلاقیت ها، تولیدات علمی، فناوری، اندیشه ها و نوع باورهای مردم به عنوان مهم ترین ابزار قدرت برای پیشبرد مقاصد ملی در ابعاد مختلف ایفای نقش می نماید. سیل به توسعه فرهنگی مستلزم تحقیق شایسته سالاری در جامعه و پیروی از سیاست ها، استراتژی ها و برنامه های علمی است. ارج نهادن به دانش، تخصص، علوم، تحقیقات و کاربردی شدن آنها برای حل مشکلات جامعه در اثر توسعه فرهنگی حاصل می شود. (همان: ۸۷)

120,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .