عنوان :

تحقیق مقایسه سلامت روانی زنان با سرپرست و بدون سرپرست

تعداد صفحات :۹۲

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

پی بردن به شخصیت ، قابلیتها و توانایی ها یا خود پنداری از مهمترین مسایل سلامت روان است و تصور مثبت و متعادل از خود داشتن نشانه سلامت روان و تصور منفی و نامتعادل از خود به معنای روان ناسالم قلمداد می شود، شخص در وهله اول باید بداند کیست و دارای چه عواطف ، ادراکات و احساساتی است و ون خود پنداری در اثر یادگیری به وجود می آید و به اصطلاح آموختنی است لذا تجارب گذشته و نقش اولیاء همانطور که ذکر شد باعث می شود که نوجوان به قضاوت درباره خود پی ببرد و از خود ارزیابی به عمل آورد و اعتماد به نفس پیدا می کند ولی اگر ارزیابی ناپسند و تحقیر کننده شود و در نوجوان باعث پیدایش عقده های خود کم بینی شود که نمونه هایی از این مشکلات مانند عدم برخورداری از جهت والدین در زمان حساس زندگی خود که این عامل و دوری از محیط گرم خانواده و سپری کردن عمر در یک محیط نه چندان گرم و با محبت می تواند بوجود آورند مشکلات روانی در نوجوان گردد که امید است با پژوهش های انجام شده و در صدر قرار دادن مردان و همسران بعنوان  پشتیبان خانواده و بررسی کامل حضور آنها بر خانواده باعث بالا رفتن سلامت روانی در بین زنان و فرزندان خانواده بوده و بتوانیم هر امری که باعث بالا رفتن سلامت روانی در خانواده می شود را عنوان کنیم.

بنابراین هدف از تحقیق حاضر مقایسه سلامت روانی در بین زنان با سرپرست و بدون سرپرست حدود سنی ۳۵ ساله  شهر رشت است که فرضیه های عنوان شده عبارت است از بین سلامت زنان با سرپرست و بدون سر پرست تفاوت وجود دارد که جامعه تحقیق مورد مطالعه عبارتند از  زنان با سرپرست و بدون سر پرست که از بین ۱۲۰۰۰ نفر  ۱۵۰ نفر به عنوان نمونه انتخاب شده است که انتخاب نمونه ها به صورت تصادفی بوده است و روش آماری استفاده شده در تحقیق حاضر از روش آمار ی t متغیر برای گروههای مستقل است که با توجه نمرات خام بدست آمده از پرسش نامه سلامت روانی گلد نبرگ است که نتایج بدست آمده حاکی از آن است که بین زنان دارای سرپرست و بدون سرپرست از لحاظ سلامت روانی تفاوت معنی داری وجود دارد .

واژه ها ی کلیدی: سلامت روانی، زنان با سرپرست، زنان بدون سرپرست

فهرست مطالب

چکیده   ۵
مقدمه   ۷
بیان مساله   ۸
اهمیت و ضرورت تحقیق   ۹
اهداف تحقیق   ۱۰
سوال مسئله   ۱۰
فرضیه تحقیق   ۱۰
متغیرها   ۱۱
تعاریف نظری و عملیاتی واژه ها و مفاهیم   ۱۱
تعریف سلامت روانی   ۱۴
مشکل تعریف   ۱۴
مختصری درباره تاریخچه و پیشینه سلامت روانی در ایران   ۱۴
تاریخچه بهداشت و سلامت روان   ۲۵
زمینه تاریخی آسیب شناسی روانی   ۳۹
موضوع آسیب شناسی روانی   ۴۶
تعریف آسیب شناسی   ۴۸
ملاک اجتماعی   ۴۹
دیدگاه اختلالات اضطرابی در سلامت عمومی    ۵۲
۱-دیدگاه زیست شناختی   ۵۲
۲-دیدگاه روان پویایی   ۵۳
۳- دیدگاه رفتار گرایی   ۵۵
۴- دیدگاه شناختی   ۵۷
نظریه ها ، تحقیقها و درمان افسردگی در سلامت عمومی   ۶۰
نظریه های مربوط به افسردگی   ۶۰
نظریه های زیست شناختی   ۶۱
تحقیقات انجام شده در خارج و داخل کشور   ۶۳
تحقیقات انجام شده در خارج از کشور   ۶۵
طرح تحقیق   ۶۸
جامعه تحقیق   ۶۸
حجم نمونه تحقیق   ۶۸
روش نمونه گیری   ۶۹
ابزار اندازه گیری تحقیق حاضر   ۶۹
پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ )   ۶۹
روش تحلیل داده ها   ۷۲
یافته ها  و تجزیه و تحلیل داده ها   ۷۳
بحث و نتیجه گیری   ۹۰
پیشنهادات   ۹۱
محدودیت ها   ۹۱
منابع و ماخذ   ۹۲

منابع و ماخذ

 اصغری ،عبدالله ، ( ۱۳۷۹) .  سلامت روانی . انتشارات آگاه ، تهران .

بیانی ، احمد ،( ۱۳۸۰ ) . روش تحقیق در علوم تربیتی . انتشارات نور، تهران.

سعادت ، علی ،( ۱۳۸۱ ) . بهداشت روانی بالغین . انتشارات سمت ، تهران.

 شریفی ، پاشا ، ( ۱۳۷۹ ). سلامت روان. انتشارات نور ، تهران .

شاملو ، سعید ، ( ۱۳۸۱) .  بهداشت روانی . انتشارات رشد ، تهران .

 دلاور،علی ، ( ۱۳۸۱ ) . روش تحقیقی در علوم تربیتی . انتشارات نور،تهران.

 دادستان ،پریرخ ،( ۱۳۷۹ ) .  تنیدگی و فشار روانی . انتشارات نور ، تهران.

نائینی ،( ۱۳۸۰) . جامعه پذیری در بین جوانان و نوجوانان . انتشارات آگاه ، تهران.

مقدمه

اعتقاد کامل داریم که تندرستی یکی از نعمتهای بزرگ در زندگی انسان است و نمی توان منکر شد که سلامتی روانی در رده بالاترین نعمتها است . افرادی  که به نحوی با بیماران روانی ، عقب ماندگان ذهنی ، معتادان به مواد مخدر و الکل سر و کار دارند به این امر اعتقاد کامل دارند بدیهی است بیماریهای روانی مخصوص به یک قشر و یا طبقه خاصی نبوده و تمام طبقات جامعه را شامل می گردد . بیماری روانی ، کارگر ، کارمند ، محصل ، مهندس نمی شناسد و به عبارت دیگر امکان دارد ابتلا به ناراحتی های روانی برای همه افراد جامعه وجود دارد و هیچ انسانی از فشارهای روانی و اجتماعی مصون نیست و به عبارت دیگر در برابر بیماریهای روانی مصونیت نداشته و ندارد به طورکلی باید گفت وجود یک بیمارروانی به کار عادی و اقتصاد خانواده لطمه شدید وارد می کند از لحاظ روابط انسانی سایر افراد خانواده را دروضع ناراحت و تاسف آوری قرار می دهد و خانواده باید صرفنظر از مخارج هنگفت و صرف وقت فشار روانی شدیدی را برای نگهداری بیمار خود تحمل کند و هدف از سلامت روان ارشاد و راهنمایی و آشنا ساختن مردم به اصول و روابط صحیح انسانی و بر حذر داشتن آنها از مخاطراتی است که سلامت روان را تهدید می کند متخصصین بهداشت روانی آموزش بهداشت همگانی را اساسی ترین روش پیشگیری اولیه می دانند شخص سالم احساس می کند که افراد اجتماع او را دوست دارند و به او احترام می گذارند و او نیز متقابلاً به آنها احترام گذاشته و آنها را دوست دارد . فرد غیر عادی اظهار می کند به کسی اعتماد ندارد ، اجتماع برای او ارزش قائل نیست او دوست خود و واقعی نداشته و ندارد . به افراد اجتماع بد بین بوده و نسبت به آنها سوء ظن دارد و روی این اصل برای خود نیز ارزش قائل نیست هدف اصلی از سلامت روان تقویت فکر و اصلاح رفتار افراد است لذا بر اساس این اصول باید به شخصیت و حیثیت دیگران احترام گذاشت و نسبت به دیگران گذشت و بردباری داشت و این اصل را قبول کرد که افرا اجتماع از هر صنفی و در هر موقعیتی باشند می توانند مثمر ثمر باشند و اجتماع می تواند به نحو مفیدی از آنها استفاده کند و عدم قبول این اصول باعث پیدایش عقیده خود کم بینی ، عدم اعتماد به نفس ، نا امنی و سوء ظن و عدم سازش شده است ( میلانی فر – ۱۳۸۱ ) .

بیان مساله

شناختن توانایی ها و محدودیت های فردی و اجتماعی و واقع بین در رسیدن به هدف یکی از اصول سلامت روان که شخص با واقعیت زندگی روبرو شود، خود را همانطور که هست بشناسد و قبول کند و کشمکش با واقعیت اغلب سبب بروز اختلال روانی می گرد به این صورت که نوجوانان دارای خانواده و نوجوانان پرورشگاهی می توانند در معرض این موضوع قرار بگیرند به این صورت که نوجوانان پرورشگاهی در صورت عدم موفقیت در کشمکش با واقعیت پیش آمده حتماً دچار عدم سلامت روان خواهد شد . شخص سالم باید علاوه بر استفاده از خصوصیات مثبت و برجسته به محدودیت و نواقص خود آشنایی کامل داشته باشد که این محدودیت ها زیاد مانند نواقص و عوارض جسمانی هستند و در برابر اینها همه افراد یک نوع واکنش نشان نمی دهد گروهی واقعیت را قبول می کنند و به زندگی عادی خود ادامه می دهند و از فعالیت خودداری نمی کنند و سعی می کنند که تعادل طبیعی بین خود و حرفه شان را به خوبی برقرار کند که تمام این مطالب نشان می دهد که آیا افراد می توانند دارای سلامت روانی در زندگی باشند یا نه و به خصوص جوانان و نوجوانان که در معرض نافرجامیها ممکن است قرار بگیرند می توانند سلامت خود را حفظ کند که در این میان مخصوصاً نوجوانانی که به دور از مراقبت و توجه والدین خود در محیط های پرورشگاهی مورد تربیت قرار می گیرند و همین طور نوجوانانی که زیر سایه والدین خود به زندگی می پردازند می توانند از لحاظ سلامت روان و بهداشت روانی در یک رده باشند ( میلانی فر – ۱۳۸۰ ) .

 اهمیت و ضرورت تحقیق

پی بردن به شخصیت ، قابلیتها و توانایی ها یا خود پنداری از مهمترین مسایل سلامت روان است و تصور مثبت و متعادل از خود داشتن نشانه سلامت روان و تصور منفی و نامتعادل از خود به معنای روان ناسالم قلمداد می شود، شخص در وهله اول باید بداند کیست و دارای چه عواطف ، ادراکات و احساساتی است و ون خود پنداری در اثر یادگیری به وجود می آید و به اصطلاح آموختنی است لذا تجارب گذشته و نقش اولیاء همانطور که ذکر شد باعث می شود که نوجوان به قضاوت درباره خود پی ببرد و از خود ارزیابی به عمل آورد و اعتماد به نفس پیدا می کند ولی اگر ارزیابی ناپسند و تحقیر کننده شود و در نوجوان باعث پیدایش عقده های خود کم بینی شود که نمونه هایی از این مشکلات مانند عدم برخورداری از جهت والدین در زمان حساس زندگی خود که این عامل و دوری از محیط گرم خانواده و سپری کردن عمر در یک محیط نه چندان گرم و با محبت می تواند بوجود آورند مشکلات روانی در نوجوان گردد که امید است با پژوهش های انجام شده و در صدر قرار دادن مردان و همسران بعنوان  پشتیبان خانواده و بررسی کامل حضور آنها بر خانواده باعث بالا رفتن سلامت روانی در بین زنان و فرزندان خانواده بوده و بتوانیم هر امری که باعث بالا رفتن سلامت روانی در خانواده می شود را عنوان کنیم.

اهداف تحقیق

هدف از تحقیق مقایسه سلامت روانی زنان با سر پرست و بدون سر پرست حدود سنی ۳۵ ساله شهرستان رشت است و اینکه آیا حضور همسر یا سر پرست خانواده می تواند باعث سلامت روانی گردد یا بالعکس نبودن همسر باعث پایین آمدن سلامت روانی زن می شود؟

سوال مسئله

۱-      آیا بین سلامت روان زنان با سر پرست و بدون سر پرست حدود سنی ۳۵ ساله تفاوت معنی داری وجود دارد؟

فرضیه تحقیق

فرضیه اصلی

بین سلامت روان زنان با سر پرست و بدون سر پرست حدود سنی ۳۵ ساله تفاوت معنا داری وجود دارد.

سه بعد سلامت روان را نیز به عنوان فرضیه فرعی در نظر می گیریم .

فرضیه فرعی

۱-    (A ) : نشانه های بدنی

۲-    ( B ) : اضطراب

۳-    (D ) : افسردگی

متغیرها

سلامت روان                                                        متغیر وابسته

سن زنان حدود سنی ۳۵ سال                                  متغیر کنترل

زنان دارای با سرپرست و بدون سر پرست                متغیر مستقل

تعاریف نظری و عملیاتی واژه ها و مفاهیم

سلامت روان عبارتنداز سازش فرد با جهان اطرافش به حداکثر امکان به طوری که باعث شادی و برداشت مفید و موثر به طور کامل شود و سلامتی روان عبارت است از اینکه فرد چه احساساتی نسبت به خود ، دنیای اطراف محل زنگی ، اطرافیان مخصوصاً با توجه به مسئولیتی که در مقابل دیگران دارد چگونگی سازش وی با درآمد خود و شناخت موقعیت مکانی و زمانی خویشتن است ( شاملو ۱۳۸۰ ) .

در این پژوهش سلامت روانی عبارت است از نمره ایست که آزمودنی از آزمون GHQ به دست می آورد .

زنان دارای سر پرست عبارت است از زنانی ک دارای شوهر یاهمسر بوده و سرپرست زندگی آنها بر عهده مرد خانواده می باشد.

زنان بدون سر پرست عبارت است از زنانی که بدون شوهر یا همسر بوده که بعلت مرگ یا جدایی طرفین زن دارای سر پرست خانواده نمی باشد.

تعریف سلامت روانی

سلامت روانی[۱]، روانپزشکی  پیشگیر[۲] ، بهداشت روانی اجتماعی[۳] ، و یا روانپزشکی اجتماعی[۴] ، به کلیه روشها و تدابیری اطلاق می شود که برای جلوگیری از ابتلاء و درمان بیماریهای روانی و توان بخشی بیماران روانی موجود به کار می رود .

دو واژه اخیر بعد از سومین انقلاب در روانپزشکی [۵] از سال ۱۹۶۳ که باعث ایجاد مراکز جامع روانپزشکی در مناطق جغرافیایی و با جمعیتی معین گردیده بکار می رود .

مشکل تعریف

مشکل تعریف سلامت روانی از آنجا سر چشمه می گیرد که هنوز تعریف صحیح و قابل قبولی برای بهنجاری [۶] نداریم . البته تعاریف و نقطه نظرهای زیادی با توجه به شرایط و موقعیتهای اجتماعی ، سنن و فرهنگ برای بهنجاری شده است  ( میلانی فر – ۱۳۷۹ ) .

مختصری درباره تاریخچه و پیشینه سلامت روانی در ایران

اگر چه از تاریخچه ی بهداشت روانی در ایران اطلاعات کافی دردسترس نیست ولی از مدارک ناکافی به دست آمده با توجه به اعتقادات مذهبی ، سنتی و علمی آن زمان در کشورهای ایران و عربی می توان قبول کرد که رفتار با بیماران روانی به نحو مطلوب انجام می شده و از زمانهای قدیم محلهایی برای نگهداری بیماران روانی وجود داشته است . اکثر تصورها این است که علوم پزشکی یونان در نگرش کشورهای عربی زبان و ایران تاثیر گذارده ولی شواهدی وجوددارد که حتی در قرن ۶ و ۷ مدارس پزشکی در ایران وجود دارد و از کتابهای یونانی حتی به صورت ترجمه در این مدارس استفاده می شده . تجاوز و تاخت و تاز اعراب در قرن ۷ به کشورهای آسیایی از جمله ایران و حتی اسپانیا باعث شده که آثار موجود از بین برود . از زمان ساسانیان در جندی شاپور اهواز برای بیماران روانی مکان مخصوصی ترتیب یافته و در قرن هشتم چندین بیمارستان در بغداد وجود داشته است و از مسافرینی که از این کشورها به اروپا می رفتند و یاجهت سیاحت به این کشورها آمده و بر می گشتند شواهدی در دسترس است که درمان بیماران در بیمارستان ها به نحو ممکن البته با روش آن زمان انجام می گرفت . در اینبیمارستانها ، باغها ، حوضخانه ها ، حمام ، موزیک ، کشاورزی وجود داشته واز عطریات داروهای مقوی و اشتها آور گیاهی جهت درمان استفاده می شد مطابق رسم یونان این بیمارستانها با مدارس پزشکی وابستگی نزدیک داشته و این وسایل برای فقرا و متمولین یکسان بوده و بیشتر بیماران را بیماران مانیاک و پرسیو تشکیل می داده است .

در دوران اسلام پزشکان و نویسندگان مهم آن زمان مانند ذکریای رازی[۷] و ابوعلی سینا[۸]  را می توان نام برد که نوشته های آنان غیر از عربی به زبان یونانی لاتین و زبانهای دیگر ترجمه شده و در دسترس مردم مغرب زمین قرار گرفته و با استقبال آنان روبرو شده است .

محمد ذکریای رازی ( ۳۳۰-۲۴۰ هجری قمری یا ۹۱۰ -۸۲۰ میلادی ) در شهر ری به دنیا آمده و پس از آموختن فلسفه ، نجوم و شیمی برای فرا گرفتن طب به بغداد رفت که در آن زمان مرکز بزرگی برای آموختن علم طبیعی ، شیمی و پزشکی بوده است . پس از تکمیل دانش پزشکی رازی به ری برگشت و به درمان بیماران پرداخت و حتی بیمارستان شبیه بیمارستان بغداد در شهر ری بر پا کرد به تدریس و آموزش پزشکی پرداخت . رازی به علت نامعلومی به بغداد برگشت و ریاست بیمارستان بغداد را عهده دار شد . به نظر می رسد که رفتن او به بغداد یکی به علت دعوت خلفای آن زمان از عراق و دیگری عدم توجه مردم به کارهای او در ایران بوده است . رازی صرفنظر از پزشک بودن شیمیدان و کیمیاگری برجسته بوده است کشف الکل از تقطیر مواد نشاسته ای و اسید سولفوریک از بزرگترین کشفیات اوست و او به کیمیاگری نیز معروف است . از تالیفات مهم رازی دو کتاب معروف مربوط به طب بنام الحاوی و کتاب منصوری و رسالاتی درباره امراض باطن و کتابی درباره حرکات نفسانی ، اوهام ، حرکات عشق و طب روحانی را می توان نام برد .

ابوعلی سینا (۴۲۸-۳۷۱ هجری قمری یا ۱۰۰۸ -۹۵۱ میلادی ) نیز مانند زکریای رازی برای بیماران روانی ( دیوانگان آن زمان ) که آنها را مریض دماغی نیز می گفتند دستورات دارویی تجویز می کرد . ابوعلی سینا برای درمان بیماران روانی عقیده به تلقین داشت و به عقیده اکثر مورخان بخیه و پیوند اعصاب را برای اولین بار عرضه کرده است . از تالیفات ابولی سینا می توان به کتاب قانون ( کتاب طب ان زمان ) که معروفیت جهانی دارد اشاره کرد . این کتاب باعث شد پزشکی اعراب شهرت جهانی بیابد و تا چندین قرن مرجع پزشکان شرق و غرب باشد . این کتاب در قرن ۱۲ میلادی به لاتین ترجمه و پانزده بار تجدید چاپ شده و تا اواسط قرن هفدهم (۱۶۵۰) در تمام دنیا به منزله اصول علوم پزشکی شناخته شده و در مراکز پزشکی اروپا تدریس می شد طب امروزی ادامه طب ابوعلی سینا است . در این کتاب فصولی برای بیماریهای روانی وجود دارد که تا چند قرن در کتب اروپایی چنین چیزی به چشم نمی خورده است .

کتاب دیگر او نام « شفا » که مربوط به فلسفه است و تا سال ۱۳۰۰ تدریس طب و فلسفه ( حکمت قدیم ) با هم توام بوده است. در مور مزاجها ابوعلی سینا به چهار نوع ملانکولی ( دموی ، صفراوی ، بلغمی و سورائی ) اشاره کرده و آنها را جزء ابعاد سرشتی در سایکو پاتولوژی بیماری ای روانی دانسته است  ( میلانی فر – ۱۳۷۹ )  در سال ۱۲۶۷ شمسی دارالشفایی دریزد به فرمان خواجه شمس الدین محمد صاحب دیوان در باغی مشجر و بزرگ نباشد . این بیمارستان دارای بخشهای مخصوص برای بیماران روانی ، حوضخانه ، مجالس المجانین بوده است . تا سال ۱۲۹۳ به علت جنگهای داخلی و هجوم قبایل بیگانه پیشرفت بهداشت روانی انجام نگرفت ودر این سال در بیمارستان سینای فعلی ( ابوعلی سینا ) که یک بیمارستان عمومی است محل کوچکی در زیر زمین ودالان بیمارستان به بیماران روانی اختصاص یافت که فقط تکافوی پذیرش عده قلیلی از بیمارستان روانی ثروتمند را داشت . در سال ۱۲۹۷ نگهداری و سرپرستی بیماران روانی و جلوگیری از حوادث ناگوار (۱) به شهربانی واگذار شد و باغی در اکبر آباد تهران ( خیابان سینای فعلی ) به صورت « دارالمجانین » یا اولین بیمارستان روانی در تهران ایجاد شد. در سال ۱۳۱۹ سازمان جدید دانشکده پزشکی توسط پرفسور ابرلین تاسیس و با ایجاد کرسی بیماریهای روانی و تدریس بیماریهای روانی در دانشکده پزشکی تهران ، تدریس روان شناسی در دانشکده ای عالی و دانشکده ی ادبیات به مورد اجرا گذشته شد.

در سال ۱۳۲۵ بیمارستان روز به در خیابان سی متری جهت بیماران نسبتا ً آرام روانی اختصاص یافت و در سال ۱۳۳۹ بیمارستان روز با وسایل مدرنیته در ساختمان جدید شروع به کار کرد. این بیمارستان از طرف دانشکده پزشکی تهران اداره می شود.

 در سال ۱۳۳۶ برنامه های روان شناسی و بهداشت روانی از رادیوی ایران آغاز شد ودر سال ۱۳۳۸ اداره ی بهداشت روانی در اداره کل بهداشت وزارت بهداری تشکیل شد.

در سال ۱۳۴۳ اولین مرکز بهداشت روانی تهران از طرف اداره ی بهداشت روانی وزارت بهداری در خیابان هدایت تاسیس شد و بیمارستان را به طور سرپایی پذیرا گردید .

برای اولین بار طرح ادغام خدمات بهداشت روانی در خدمات اولیه بهداشتی[۹] در شبکه بهداشت و درمان شهر رضا ( استان اصفهان ) شروع شد و چون موفقیت این طرح مورد تایید نمایندگان سازمان بهداشت جهانی قرار گرفت لذا بهداشت روانی به عنوان اصل نهم خدمات اولیه بهداشتی در کشور اعلام و اجرای طرح کشوری بهداشت روانی در استانهای دیگر کشور آغاز شد .بر حسب این طرح توسط بهورزان آموزش دیده در خانه بهداشت واقع در روستا بیماریابی انجام می گیرد و بیمار به مرکز بهداشتی و درمان روستایی در مرکز بخش معرفی می شود . در این مرکز پرونده شرح حال روانپزشکی برای بیمار تهیه و پر می شود و بیمار به پزشک مرکز معرفی می شود .

در صورتیکه بیمار بیماری ساده ای داشته باشد دستورات لازم بهداشتی و درمانی به او داده می شود و در صورتیکه بیمار مبتلا به بیماری های روانی یا عصبی شدید باشد به کلینیک روانپزشکی واقع در پلی کلینیک شهرستان معرفی می شود . این کلینیک دارای یک روانپزشک و یک روانشناس است که پس از معاینه کامل دستورات سر پایی به بیمار می دهند و در صورتیکه بیمار احتیاج به بستری شدن داشته باشد به بخش های روانپزشکی مرکز استان معرفی می شود و تمام اقدامات انجام شده به اطلاع مراکز قبلی داده می شود.

خانه بهداشت ( روستا – بهورز )     مرکز بهداشتی درمان روستایی ( مرکز بخش –   پزشک )

بخش های روانپزشکی و بیمارستان ( مرکز استان )       پلی کلینیک و کلینیک روانپزشکی ( شهرستان – روانپزشک )

با اجرای این طرح خدمات بهداشت روانی از حالت تمرکز در بیمارستانهای روانی خارج شده و در سطح کل کشور به مورد اجرا گذاشته می شود و به نام خدمات بهداشت روانی اجتماعی[۱۰] گفته می شود .

طبق گزارش دفتر بهداشت روانی وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در حال حاضر ۲۰۰ مرکز روانپزشکی در ایران فعالیت دارند . تعداد پزشکان ایران حدود ۲۴۰۰۰ نفر می باشد که از بین آنان فقط ۳۸۵ نفر روانپزشک هستند و با توجه به کل جمعیت ایران برای هر یک میلیون نفر ۵ تا ۶ روانپزشک داریم و به همین علت ۸۵ درصد بیماران روانی به پزشکان غیر روانپزشک مراجعه می کنند . در حدود بیست بیمارستان عمومی دارای بخش روانپزشکی هستند تعداد تخت های بیمارستان در کشور ۸۹۰۰۰ می باشد که تعداد ۵۸۵۰ از آنها به بیماران روانی اختصاص یافته است . بخش های اورژانس روانپزشکی جا نیافتاده و مراکز توان بخشی جوابگوی احتیاجات بیماران نیستند ( میلانی فر – ۱۳۷۹ )

پزشکان و افرادی که با دید پزشکی به مسئله نگاه می کنند بهنجاری یا سالم بودن را نداشتن علائم بیماری[۱۱] تلقی می کنند و به عبارت دیگر سلامتی و بیماری را در دو قطب مخالف یکدیگر قرار می دهند و برای اینکه فردی سالم بیمار شود بایستی از قطب سالم به قطب مخالف برود . این امر در بعضی از بیماریهای منجمله بیماریهای عفونی ممکن است صادق باشد ولی در بیماریهای روانی صادق نیست . عدم وجود علایم بیماری روانی و یا از بین رفتن علایم بیماری در اثر درمان به این معنی نیست که فرد از سلامت روانی کامل برخوردار و به اصطلاح سالم است . بیماران مبتلا به صرع ، جنون ادواری ، وانواع افسردگی ها و نظایر آن از این قبیلند . البته این موضوع منحصر به بیماریهای روانی نیست و در اکثر بیماریهای جسمانی نیز صدق می کند .

بیماران مبتلا به فشار خون و یا بیماری قند و غیره اگر به علت استفاده از دارو ، فشار خون عادی و یا قند خون در حد طبیعی دارند دلیلی بر سلامتی آنها نیست چون قطع درمان باعث پیدایش و برگشت علایم بیماری خواهد شد.

پزشکان و روانپزشکان بهداشتی [۱۲] که در سازمانهای بهداشتی با طب پیشگیری و برنامه های اجرایی سر و کار دارند و به اصطلاح دید بهداشتی دارند مانند اپیدمیولوژیست ها برای تعریف بهنجاری از نرمال میانگین[۱۳] با زنگوله منحنی توزیع عمومی استفاده می کنند و افراد را با خصوصیات افراد میانگین مقایسه می کنند . این روش جنبه بالینی و درمانی نداشته و جنبه آماری دارد . به علاوه تعیین خصوصیات افراد میانگین که از طریق آماری به دست می آید خود مسئله قابل بحثی است روانپزشکان فری را از نظر روانی سالم می دانند که تعادلی بینرفتارها و کنترل او در مواجه با مشکلات اجتماعی وجود داشته باشد[۱۴]. از این دیدگاه انسان و رفتارهای او د مجموع یک سیستم در نظر گرفته می شود که بر اساس کیفیات تاثیر و تاثیر متقابل عمل می کند . با این دید سیستمیک ملاحظه می شود که چگونه عوامل متنوع زیستی انسان بر عوامل روانی اجتماعی او اثر گذاشته و بالعکس از آن تاثیر می پذیرد . به عبارت دیگر در بهداشت و تعادل روانی انسان به تنهایی مطرح نیست بلکه آنچه مورد بحث قرار می گیرد پدیده هایی است که در اطراف او وجود دارند و بر جمع سیستم و نظام او تاثیر می گذارند و از آن تاثیر می گیرند . پس از دید روانپزشکان سلامتی عبارت است از تعادل در فعالیت های زیستی ، روانی و اجتماعی افراد که انسان از این تعادل سیستمیک و ساختارهای سالم خود برای سرکوب کردن و تحت کنترل درآوردن بیماری استفاده می کند ( میلانی فر – ۱۳۷۹ )  .

روانکاوان و طرفداران فرضیه های روانکاوی ( روان تحلیلی ) از شخصیت ایده آل صحبت می کند و « من »[۱۵] را میانجی بین خواسته های «نهاد»[۱۶] و کنترل و مواخذه « فوق من »[۱۷] می دانند و بهنجاری را میادنجیگری صحیح و منطقی بین دو قدرت « نهاد » و « ابرون » می دانند. رونکادان به مراحل مختلف رشدروانی و عملکرد صحیح و خالی از تعارض ایگو ، استفاده از مکانسیم های دفاعی سازنده در ضربه ها و فشارهای شدید را دلیل بر سلامت و تعادل روان می دانند . کارهای اریکسون [۱۸]و هارتمن [۱۹] نیز به منظور تائید این نظریه است.

کارشناسان سازمان بهداشت جهانی سلامت فکر و روان رااین طور تعریف می کنند :

« سلامت فکر عبارتاست از قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران تغییر دادن و اصلاح محیط فری و اجتماعی و حل تضادها و تمایلات شخصی به طور منطقی ، عادلانه و مناسب » . لویسنسون [۲۰]وهمکارانش در ۱۹۶۲ سلامتی روان را این طور تعریف کرده اند: سلامتی روان عبارت است از اینک فرد چه احساسی نسبت به خو دنیای اطراف ، محل زندگی اطرافیان مخصوصاً با توجه به مسئولیتی که در مقابل دیگران دارد ، چگونگی سازش وی بادرآمد خود و شناخت موقعیت مکانی و زمانی خویش » . کارل منفجر[۲۱] می گوید :  سلامت روانی عبارت است از سازش فرد با جهان اطرافش به حداکثر امکان به طوری که باعث شادی و برداشت مفید و موثر به طور کامل شود .

طبق تعریف واستون[۲۲] موسس مکتب رفتارگرایی « رفتار عادی نمودار شخصیت انسان سالم است که موجب سازگاری او با محیط و بالنتیجه رفع نیازهای اصلی و ضروری می شود »  . تعریف گنیزبرگ[۲۳] در مورد بهداشت روانی عبارت است از : « تسلط و مهارت در ارتباط صحیح با محیط بخصوص در سه فضای مهم زندگی عشق ، کار ، تفریح » این شخص و همکارانش برای توضیح بیشتر می گویند :استعداد یافتن و ادامه ی کار ، داشتن خانواده ، ایجاد محیط خانوادگی خرسند ، فرار از مسائلی که با قانون درگیری دارد ، لذت بردن از زندگی و استفاده صحیح از فرصت ها ملاک تعادل و سلامت روان است .

با توجه به تعریف بهنجاری از دیدگاه های مختلف و پیچیدگی علوم رفتاری در پزشکی و عدم تعیین و حد رفتاری عادی ، ارتباط جسم و روان ، رابطه علوم رفتاری با فیزیولوژی و پزشکی از یک طرف و روانشناسی ، فلسفه ، علوم انسانی و جامعه شناسی از طرف دیگر کمبود تحقیقات و مطالعات در بیماری های روانی و نحوه اجرای اجرای انواع پیشگیریها که پایه و اساس بهداشت را در پزشکی تشکیل می دهند همگی نقطه ضعفی است که تعریف ، هدف و برنامه های بهداشت روانی را دچار اشکال می کند .

مشکلات تعریف بهداشت روانی به قدری آشکار است که احتیاج به ارائه مدارک و دلیل ندارد و تعاریف فوق نشاندهنده وسعت مسئله و خط مشی است برای آنان که علاقه مند به بهداشت در بیماریهای روانی هستند .

همانطور که گذشت اکثریت روانپزشکان توانایی سازش با محیط انعطاف پذیری ، قضاوت عادلانه و منطقی در مواجه با محرومیت ها و فشارهای روانی را ملامک سلامت و تعادل روان می دانند و هدف اصلی از درمان بیماران روانی نیز قادر کردن آنها به زندگی خانوادگی ، اجتماعی و به اصطلاح سازش با محیط است .

تعاریف فوق برای روانپزشک بهداشتی که دروزارت بهداشت ، درمان و آموزش پزشکی مجری طرح و برنامه ریزی بهداشت روانی کشور است و با مسائلی مانند سیاست روز ، امکانات بودجه ، مسائل ارتباط جمعی ، کمبود پرسنل و نیروی انسانی متخصص و فعال ، مسائل اداری ، مالی ، قضایی آمار و اقلام ، جمعیت ، تعداد مبتلایان جهت پیاده کردن و گسترش برنامه های بهداشت روانی و خلاصه مسائل همه گیر شناسی سر و کار دارد مفید و مفهوم نیست و با نوع کار او نیز توافقی ندارد .

از تعاریف فوق چنین استنباط می شود که بهداشت روانی عملی است برای بهزیستی و رفاه اجتماعی که تمام زوایای زندگی از محیط خانه گرفته تا مدرسه ، دانشگاه ، محیط کار و نظایر آن را در بر می گیرد و در بهداشت روانی آنچه بیش از همه مورد نظر است « احترام به شخصیت و حیثیت انسانی است » و تا هنگامی که حیثیت و شخصیت فرد برقرار نشود سلامت فکر و تعادل روان و بهبود روابط انسانی معنی و مفهومی نواهد داشت . وی این اصل بهداشت روانی را دانش یا هنری می دانند که به افراد کمک می کند که با ایجاد روشهای صحیح روانی و عاطفی بتوانند با محیط خود سازگاری حاصل نموده و برای حل مشکلات از راههای مطلوب اقدام نمایند .

مجدداً به این واقعیت تاکید می شود که در بهداشت روانی تنها نداشتن علائم بیماری کافی نیست . بهداشت مناسب باید افراد را قادر سازد تا تواناییهای جسمی و روانی خود را به حداکثر رسانیده از استرسهای ناشی از عوامل بین افراد جلوگیری کرده ، زندگی اجتماعی ، اقتصادی بارور و هماهنگ با محیط داشته باشد ( میلانی فر – ۱۳۷۹ ) .

تاریخچه بهداشت و سلامت روان

---