عنوان :

مقاله آجر پزی و کاشی کاری

تعداد صفحات :۲۱

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

موضوع تحقیق بررسی حرفه های قدیمیان همانند آجر پزی و کاشی کاری است. برای انجام این تحقیق که یک تحقیق میدانی بود به کارگاه های آجرپزی و کاشی کاری جاهای مختلفی از جمله شهرستان داراب استان فارس سر زدیم تا بتوانیم هر چند مختصر در مورد این موضوع مطالبی را جمع آوری نماییم .

روش آجرپزی مانند هر چیز دیگری در هر استانی فرق می کند. در خوزستان که بیشتر ساختمان ها از آجر است کوره ها بزرگتر و معمولاً گنجایش ۱۵۰۰۰۰ آجر دارند. در آباده مرکز ایران روش عجیبی برای ساختن آجر معمول است. در آن جا کوره دائمی عبارتست از آتشگاه و زنبورک (شبکه) بالای آن. وقتی آجرها را می چینند مقداری سنگ آهک در وسط آن کومه می کنند و آجرهای خام را به دور این کومه طوری می چینند که هوای سوخته شده از درون آن ها به بیرون راه یابد ولی کوره دیوار خارجی ندارد. گازهای سوخته شده از اطراف آن بیرون می آید. پس از ۲۴ ساعت کوره را خاموش می کنند و تمام آجرها به جز آن هایی که در قسمت خارج قرار گرفته اند خوب پخت شده اند. آجر و سنگ آهک پخته شده را به محل ساختمان می برند و از این آهک جهت ساختن ملات برای همین آجرها استفاده می کنند.

استفاده از آجرهای رنگین (لعابی) یکی دیگر از اقداماتی بود که در بهبود وضع معماری صورت گرفت و سبب رواج نوعی کاشیهای زیبا گردید که در آغاز دارای اشکال هندسی به تناسب بزرگی و اندازۀ رویۀ کاشی بودند.

آرتورپوپ دربارۀ پیشرفت کاشی کاری در ساختمان می نویسد: «نخستین بار، کاشی های لعابی در سدۀ دوازدهم میلادی در گنبد مسجد جامع قزوین پدید آمد، اما به محض اینکه این روش اغاز گردید به تندی و شتاب توسعه یافت و در چند نسل، تمام ساختمان ها با کاشی کاری های بسیار زیبا گوهرنشان شده بودند و این خود عصر جدیدی در تزیین هنر معماری ایرانی بود».

واژه های کلیدی: آجرپزی، کاشی کاری، معماری، آجرتراش، کاشی تراش

فهرست مطالب

آجرپز   ۳
کاشیکار و آجرکار   ۶
شیوه آجرکاری و کاشی تراشی   ۱۳
آجر تراشیدن   ۱۴
کاشی تراشیدن   ۱۶

منابع

منابع

هانس ای. وولف، دکتر سیروس ابراهیم زاده- عبدالله ارگانی، صنایع دستی کهن ایران، انتشارات شرکت افست، ۱۳۷۲

کارگاه آجرپزی مهندس خسروی در داراب

پیشگفتار

موضوع تحقیق بررسی حرفه های قدیمیان همانند آجر پزی و کاشی کاری است. دلیل انتخاب این موضوع این بوده که از کودکی به این نوع حرفه ها علاقه ی بسیاری داشته و چون حالا زمینه ای پیدا شد که بتوانیم در مورد این حرفه ها تحقیق و بررسی نماییم چه بهتر دیدیم که این موضوع را بررسی و دنبال کنیم.

برای انجام این تحقیق که یک تحقیق میدانی بود به کارگاه های آجرپزی و کاشی کاری جاهای مختلفی از جمله شهرستان داراب استان فارس سر زدیم تا بتوانیم هر چند مختصر در مورد این موضوع مطالبی را جمع آوری نماییم و امیدوارم که در آینده ما و هم چنین کسانی که این رشته را دنبال می کنند بیشتر به این حرفه ها اهمیت بدهند که این حرفه ها و صنایع دستی نقشی بسزا در زندگی گذشتگان داشته است

آجرپز

بابلیها در هزاره ی چهارم پیش از میلاد آجر می ساختند. در ایران در شوش و سیلک کوره های آجرپزی مربوط به هزاره ی یکم پیش از مسیح از زیر خاک بیرون آورده شده است.

محل کار آجرپز ، که نام های دیگر آن خشتمال، خستیز، خشتگر، و خشتزن و فخار است. قالب زدن آجر درست همانند خشتزنی است با تفاوت های جزئی. چون فرآورده ای که وی تولید می کند در قسمت بیرونی ساختمان به کار برده می شود باید خاک رس وی انتخاب شده و آن را خوب آب دیده و یا باصطلاح کشته کنند. و مواد ناخالص آن را بگیرد. خاک رس را از چال یا گودالی که به دست می آورند با الاغ به محل کار آورده و آن را در گودال خاکشویی میریزند و یک پنجم حجم آن، ماسه ی خاکستری یا خاک سیاه، که آن نیز از معادن نزدیک با الاغ آورده می شود، اضافه می کنند. خاک سیاه را از آن جهت اضافه می کنند که خاک رس تمیز شده و پس از پختن  رنگ روشنی داشته باشد وگرنه رنگ آجرها سرخ خواهد شد. از چاه آب کشیده و در گودال خاک شویی می ریزند (تصویر ۱۷۰) و یا اینکه از جوی آب یا محل دیگری به آنجا آب می رسانند و ۲۴ ساعت خاک رس را درآب قرار می دهند تا خوب شسته شود. فردای آن روز کارگران با پاروی چوبی آن را خوب به هم می زنند تا آمیخته مزبرو تا حدودی آبگون گردد. آن را با دلو بیرون آورده و در جوی میریزند که از آن جا به گودال مجاور می رود. در آن جا یکی کارگر دیگر آن را از الک (غربال) می گذارند و به این ترتیب ریگ و سایر ناخالصی ها ی درشت از آن جدا می شود. پس از اینکه چاله خاک شویی تهی گردید گل ته نشین می شود. و در ۲۴ ساعت آب آن را با دلو خارج می کنند و پس از ۴ روز خاک رس خشک می شود و آن را با بیل بیرون می آورند. خشتمال نزدیک گل رس چنباته می زند و مقداری خاک سیاه در کنار خود دارد. هر دفعه مشتی از خاک سیاه را توی قالب که از جعبه ی چدنی و از دو قسمت کوچک و بزرگ تشکیل شده می ریزد. قالب را تکان می دهد که خاک سیاه به دیوار نمناک آن بچسبد و هر خانه از قالب را با چونه (مشته) گل پر کرده با دست روی آن می زنند و قسمت های اضافی آن را با شمشه یا سیم می برد. سپس تو پایه ی قالب را گرفته و بر میگرداند و خشت را خالی می کند. خشت خام ۲۴ ساعت می ماند تا خشک شود. سپس آن ها را بلند کرده به پهلو قرار می دهند و سه روز می ماند تا همه جای آن خشک شود، خم نشده و ترک بر ندارد. پیش از آنکه خشت ها را جمع کرده و به کوره ببرند یک کارگر با دست خود کناره های آن را صاف می کند و یا به اصطلاح خودشان واکو می کند. کوره آجر پذیری در حومه همدان است و روشی که در بالا برای ساختن آجر گفتیم در آنجا به کار برده می شود. پی کوره در حدود ۵/۲ متر زیر زمین است و آتش خانه ی آن را تشکیل می دهد و چند پله می خورد تا به آن برسند. روی آتشخانه طاق کوره است که سوراخ های زیادی به نام زنبورک دارد. خشت ها را با الاغ به کوره آورده و روی زنبورک می چینند. قسمت اول خشت ها را از سوراخ جلو کوره داخل می کنند در پست کوره سوراخ دیگری است که از زمین بالا است و پلکانی به آن تکیه داده اند و بقیه ی خشت ها را از این دربچه به درون کوره می فرستند. آجرها طوری چیده می شود که دود و گاز سوخته از توی آنها بیرون برود. آخرین ردیف آجرها که در بالا قرار گرفته خیلی نزدیک به هم چیده می شود غیر از سوراخی که در وسط قرار دارد و به قطر یک متر می باشد تا دود از آن خارج شود. بقیه شکاف ها را در ردیف آخر با گل رس می گیرند. دریچه ها را نیز می گیرند. کوره ای که شحر دادیم در حدود ۵۰۰۰۰ آجر به اندازه های ۵×۱۰×۲۰ و یا ۲۵ هزار آجر به اندازه ی ۵×۲۰×۲۰ سانتی متر گنجایش دادرند. پیش از جنگ جهانی دوم سوخت کوره ها بته های بیابانی به نام چار – (ترخاویاترخان) و – درمنه بود.

چندین هفته پیش از روشن کردن کوره آن ها را گردآورده و نزدیک آتشگاه می گذاشتند. این چارها و درمنه ها با شعله های گرم بلند می سوزند و وقتی که بته ها در حال سوخت هستند با چنگال بلندی سوخت به آتشخانه می ریزند و به واسطه ی گرمای زیادی که دارد کارگرانی که این کار را می کنند به نوبت عوض می شوند. امروزه به جای این روش از نفت سیاه استفاده می کنند که آن هم از فراورده های فرعی پالایشگاه هاست. نفت سیاه را با کاه و یا پوشش خشک چغندر درهم می آمیزند و با بیل به درون آتشخانه می فرستند. سوختن این کوره بزرگ ۷۲ ساعت طول می کشد. در پایان این مدت مقدار زیادی آمیخته ی نفت و کاه به آتشخانه وارد می کنند و بدین ترتیب ناگهان جریان هوا قطع می شود و اتمسفر احیا کننده ای درست می شود که برای رنگ کرم آجر بسیار مناسب است. پس از آنکه آخرین قسمت سوخت به کوره داده شد سوراخ آتشگاه و خروجی دود بی درنگ با گل رس گرفته می شود و پس از ۷۲ ساعت کوره سرد می شود. سپس آجرها را از کوره بیرون آورده و بار الاغ کرده و به محل ساختمان می برند و یا در حیاط روی هم می چینند تا به فروش رود. معمولاً آجرهایی که روی زنبورک قرار دارد زیاد پخته شده است. آن ها را کنار می گذارند و برای ساختن حوض و آب انبار که یکی از سنت های دیرین ایران است به کار می برند.

روش آجرپزی مانند هر چیز دیگری در هر استانی فرق می کند. در خوزستان که بیشتر ساختمان ها از آجر است کوره ها بزرگتر و معمولاً گنجایش ۱۵۰۰۰۰ آجر دارند. در آباده مرکز ایران روش عجیبی برای ساختن آجر معمول است. در آن جا کوره دائمی عبارتست از آتشگاه و زنبورک (شبکه) بالای آن. وقتی آجرها را می چینند مقداری سنگ آهک در وسط آن کومه می کنند و آجرهای خام را به دور این کومه طوری می چینند که هوای سوخته شده از درون آن ها به بیرون راه یابد ولی کوره دیوار خارجی ندارد. گازهای سوخته شده از اطراف آن بیرون می آید. پس از ۲۴ ساعت کوره را خاموش می کنند و تمام آجرها به جز آن هایی که در قسمت خارج قرار گرفته اند خوب پخت شده اند. آجر و سنگ آهک پخته شده را به محل ساختمان می برند و از این آهک جهت ساختن ملات برای همین آجرها استفاده می کنند. آجرهای نیم پز را برای سوخت دوم کنار می گذارند. وقتی که درباره ی غیر اقتصادی بودن این روش آجر پزی با سرکارگر این کوره ها سخن گفتم وی معتقد بود که درست است که کاراریی آن زیاد نیست ولی ساختن کوره های دیوار دار خرج دارد و آن ها از عهده بر نمی آیند و همیشه از این روش استفاده کرده اند.

کاشیکار و آجرکار

بین قرون ده و دوازده میلادی، در زمان سلجوقیان روش تزیین ساختمان با آجر در ایران متداول شد و از آن تاریخ به بعد جزو خصوصیات معماری ایرانی شده است. این روش که عبارت از تزیین با آجر است و آن را هزار باف می نامند در سده ی هشتم میلادی در عراق متداول بود.

کهنترین ساختمانی که این نوع تزیینات به کار برده شده است دروازه ی بغداد در رقد است، کاخ دژ آسای اخیضر در ۱۸۰ کیلومتری جنوب بغداد قدری جدیدتر است، و کاروانسری عطشان نزدیک کوفه مربوط به همین دوره است. آثار معماری ساسانی در تمام ساختمان های اسلامی که در عراق قرار گرفته اند دیده می شود. اما از آنجایی که کارهای هزار بافی در دوره ساسانیان معمول نبود اختراع و ابتکار آن در عراق قدری تردید آمیز است.

گنبد علویان در همدان

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .