عنوان :

مقاله آیین سماع در کشف المحجوب

تعداد صفحات : ۱۷

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

مقاله حاضر ابتدا مقدمه ای در تاریخچه ی سماع را بیان می کند و بعد به بررسی این آیین و احکام  و مراتب آن را از دیدگاه علی بن عثمان هجویری می پردازد.

هجویری مسأله سماع را درکشف المحجوب ابتدا از نظر لغوی و حسّی ریشه یابی می کند .

او می فرماید: «…چون سمع را علم به اصوات و اخبار، و بصر را علم  به الوان و اجناس ، و  مر ذوق را به حلو و مرّ؛ و شم را علم به نتن  و رایحه و لمس را علم  به خشونت ولین (است) .»

او به پیروی از اهل سنّت سمع را به بصرفضل می نهد . او می گوید با استفاده از  حسّ شنوایی است که می دانیم که در بهشت رؤیت خواهد بود یا از طریق سمع این  خبر، دانستیم که مؤمنان را مکاشف گرداند و حجاب اسرارشان برگیرد تا خدای را ببینند ؛  پس سمع  بر بصر برتری دارد واولی تراست . و معتقد است که همه ی احکام شریعت به حس شنوایی بنا  شده  است؛ زیرا اگر این حس نبود اثبات آنها محا ل  بود ، چون ابتدا پیامبران الهی سخن گفتند و کسانی که مستمع بودند به آنها گرویدند و ایشان به مستمعان معجزه نمودند و اگر معجزه هم دیدند، تأکید آن  هم بر سمع بود و به این طریق  از نظر هجویری، اگر کسی حس شنوایی (سماع) را انکار کند، در حقیقت کلّ شریعت را انکارکرده باشد و حکم آن را به خود پوشیده باشد.  ازنظر هجویری شایسته ترین سخنی که باید شنیده شود که سبب لذّت دل و حظّ  گوش می شود ، کلام ایزد تبارک و تعالی است.

 کلید واژه ها : کشف المحجوب، سماع ، احکام، آداب، مراتب

فهرست مطالب

 چکیده    ۱
مقدمه    ۲
احکام سماع    ۹
مراتب سماع    ۱۰
پی نوشت ها    ۱۳
منابع    ۱۴

منابع

۱- حاکمی ،اسماعیل ، سماع در تصوّف ،چاپ اول، تهران ، دانشگاه تهران ، ۱۳۶۱

۲- حیدر خانی ،حسین ، سماع عارفان ، چاپ اول ،تهران ،سنایی ، ۱۳۷۴

۳- شفیعی کد کنی ، محمدرضا ، گزیده غزلیات شمس،چاپ چهارم، تهران، ۱۳۶۲

۴- قرآن کریم

۵- محمد بن منّور، اسرارالتوحید ، به اهتمام حسین بدرالدّ ین ،چاپ اول ،تهران ، سنایی، ۱۳۷۷

۶- موسوی سیرجانی ، سهیلا ، فرهنگ نامه تطبیقی (کشف المحجوب و مرصادالعباد)،چاپ اول،تهران،رواّر،۱۳۷۱

۷-هجویری،علی بن عثمان،کشف المحجوب،تصحیح دکتر محمود عابدی،چاپ اول،تهران،سروش، ۱۳۸۳

مقدمه

    اگربخواهیم زمان پیدایش سماع را به دقّت بررسی کنیم نباید آن را با زمان تولّد موسیقی یکی بدانیم ،زیرا انسان در آغاز که خود را شناخته، موسیقی را نخستین انعکاس التهاب و هیجان درونی خود دیده است که در خارج از وجود تحقّق یافته و موجب حالات وجد و شادی گردیده ؛ پس باید این مسأله را از زمانی در نظر بگیریم که این حالت نشاط و وجد فردی را جمعی کرده اند و آن را با سننی آمیخته اند. این آیین قطعاً از زمانهای دور قبل از اسلام نیز در پرستشگاه ها مرسوم بوده تا به کمک آن در شنوندگان تأثیرگذاشته و رقّّت قلبی ایجاد کند ،همان گونه که امروزه به عنوان مثال درکلیسا ها می بینیم که شرکت کنندگان با موسیقی و آهنگ خاصّی دعای های خویش را زمزمه     می کنند( ودر بسیاری از آیین های دیگر)

قدر مسلّم این است که در صدر اسلام سماع بدان صورت که در مجالس صوفیه برگزار می شده  وجود نداشته است.

«این مراسم نزد صوفیان آن زمان شکل گرفت که در سال(۲۴۵) هجری ذوالنّون مصری از زندان متوکّل رهایی یافته بود و صوفیان ارادتمندش در جامع بغداد دور او گرد آمده، همان موسیقی درباری و اشرافی قبل از اسلام را که با موسیقی حکمای الهی تفاوت بسیار داشت ودر اصطلاح فقهی ” مطربی” خوانده می شد به کار گرفته بودند؛ قوّال شعری خواند و ذوالنّون هم ابراز شادمانی نمود. به نظر می آید این گونه شادی ها  که با موسیقی رایج غیر اسلامی به سرور و شادمانی مطربی توأم     می شد… نزد صوفیان به حلقه ی سماع  و دست افشانی و پایکوبی آنان شکل می پذیرفت.»(حیدرخانی،۱۳۷۴،۲۶   ).

این مراسم در ابتدا به صورت مراسم شعرخوانی بوده و کسانی که در آن شرکت می کردند تحت تأثیر قرار گرفته به شادمانی و پایکوبی می پرداختند، کم کم در این مراسم برای اینکه تأثیر بیشتری داشته باشد از دفّ و نی هم استفاده می شد.

مرا چون نی در آوردی به ناله          چو چنگم خوش بساز و با نوا کن

اگر چه می زنی سیلیم چون دف        که‹‹آواز خوشی داری صدا کن››

چو دف تسلیم کردم روی خود را       بزن سیلی  و رویم  را  قفا  کن

همی زاید ز دفّ و کف یک آواز        اگر یک نیست از همشان جدا کن

  (شفیعی کدکنی،۱۳۶۲،۳۸۳)

طعم خوش بیخودی وشیدایی صوفیان را متوجّه سماع نمود تا حدّی که بیش از هر مراسم دیگری به این مراسم پرداختند. هجویری نیز در کتاب خود در باب الرّقص این مطلب را تأیید می کند که ابتدا این مراسم، به صورت رقص و پایکوبی بوده است و گروهی ظاهرآن را برداشت کرده و « من دیدم از عوامّ گروهی می پنداشتند که مذهب تصّوف جز این نیست؛ آن بر دست گرفتند .»

   (هجویری،۱۳۸۳،۶۰۵)

و این ظاهر بینی ازرقص و پایکوبی از نظر او هیچ جایگاهی ندارد .‹‹بدان که اندر شریعت و طریقت رقص را هیچ اصلی نیست.›› (هجویری،۱۳۸۳،۶۰۵)

امّا او رقص را با اضطراب های درونی که حاصل خفّتی است که بردل پدیدار شده وهمچنین حاصل قوّت وقت باشد فرق می گذارد وآن اضطراب را گداختن جان معرّفی می کند نه رقص و پای بازی. « امّا چون خفّتی در دل پدیدار آید خفقانی بر سّر سلطان شود؛  وقت قّْوت گیرد ، حال اضطراب خود پیدا کند ،  ترتیب ورسوم بر خیزد . آن اضطراب که پدیدارآید، نه رقص باشد و نه پایکوبی ونه طبع پروردن که جان گداختن بود . و سخت دور افتد آن کس ازطریق صواب که آن را رقص خواند…»   (هجویری،۱۳۸۳،۶۰۶)

اینکه از چه زمانی به این گونه مجالس اسم “سماع” نهادند تاریخ دقیقی نمی توان معیّن نمود؛ امّا چیزی که قطعی است،  این است که توجّه و دلبستگی بیش ازحّد صوفیان به این مجالس باعث شد تا شرایطی را برای سماع در نظربگیرند تا هم از فتنه ی عوام در امان باشند و هم شوق وذوق صوفیان را تا حدّی کنترل کنند . از همین تاریخ مکانی به نام  ” سماع خانه ” بنا شد وسماع ازجمله رسوم صوفیان قرار گرفت که با آداب وسنن خاصّی برگزارمی شد .

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .