عنوان :

مقاله بازار و تحولات آن در عهد صفویه

تعداد صفحات : ۲۱

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

مقاله حاضر در دو بخش مباحث مقدماتی درباره بازار و اشکال وگونه های کارکرد بازار در طول تاریخ ، تحولات بازار در عهد صفوی می باشد. در بخش اول جایگاه بازار در شهر اسلامی . ارائه طرحی شامل و تعریفی جامع از شهر اسلامی ، محل توجه و موضوع تفحّص و تحقیق بسیاری از جغرافیدانان ، خاورشناسان و مخصوصاً اسلامشناسان قرن بیستم بوده است . بعضی از آنان بازار را بخش اساسی و هسته مرکزی «شهر اسلامی » خوانده اند، بعضی دیگر مسجد جامع را  و برخی هر دو را . گروهی دیگر با استناد به متنهای کهن تاریخی و جغرافیایی شهر را متشکل از سه رکن اصلی ارگ ، مسجد جامع ، و بازار دانسته اند  و سرانجام برخی نیز عناصر مهم ساختی این شهرها را مسجد، بازار، ارگ حکومتی ، و هسته محله های مسکونی و دیوار و بارو و دروازه شهر برشمرده اند. به هر حال ، همبستگی مسجد جامع و بازار و اهمیت این دو در ساختار بنیادی شهر اسلامی امری مشهود و عینی است ؛ اینکه ، تا روزگاری دراز زندگی و فعالیت اقتصادی ـ اجتماعی و تا حدودی مذهبی و سیاسی این شهرها در بازار ظهور و بروز داشته است ، قطعی است . هنوز هم در ذهن بسیاری از مردم ، بازار مرکز همه فعالیتهای شهری است .در شهر اسلامی بازارها به مسجد جامع وابستگی کالبدی و کارکردی نزدیکی داشته اند. مسجد جامع به سبب تقدّم وظایف مذهبی در جای مناسبی در هسته مرکزی و محور اصلی شهر ساخته می شد و بازار به عنوان مرکز معیشت مردمی و فعالیتهای صنفی معمولاً در جوار مسجد جامع قرار داشت . محله حکومتی و ساختمانهای عمومی و دولتی از این هسته مرکزی دور نبودند، گرچه حکّام و دیوانیان برای برکنار ماندن از هیاهوی مردم به گریز از این مرکز بی میل نبودند. پیرامون این مجموعه ، محله های مسکونی و پس از اینها محله های نیمه روستایی جای گرفته بودند که کم و بیش نما و منظری شهری داشتند؛

در بخش دوم می خوانیم که مردم ایران غالباٌ کشاورز در ساکن روستاها بودند گله داری شغل اصلی ایلات و عشایر و روستائیان بود. از آنجائیکه صفویان با پشتیبانی نیروهای قبیله ای به قدرت رسیدند. بنابراین در اقتصاد دولت صفویه همانند گله داری و کشاورزی نقش مهمی داشت اما نقش اقتصاد شیوه تولید و زراعت. در مقایسه با تجارت و عوامل مذهبی و … چندان قابل توجه نبود. به طور کلی اقتصاد دوره صفویه به اقتضای نقش حکومت و نحوه قدرت گیری دولت نسبت به دوره های دیگر فرق داشت. چون حکومت صفویه، حکومت ترکیبی بود، که در آن نفوذ و دخالت نیروهای مذهبی – قبیله ای، به شکل آشکار مشخص بود بنابراین اختصاص بخشی از زمینهای زراعتی به آنان موجب قطعه قطعه شدن اراضی می گردید، که این مسئله سبب می شد که اقتصاد به رونق و شکوفایی کافی نرسد. بر خلاف اقتصاد، تجارت در این دوره، بر روح بالندگی و شکوفایی خود رسید. در این دوره به سبب ساختن جاده ها، ایجاد پلها، کاروانسراها بر سر راههای اصل و ایجاد امنیت در راهها، تجارت داخلی به شکل فراگیری رونق یافت. اما ارتباط گسترده با دیگر کشور ها و ایجاد زمینه جهت رفت و آمد بازرگانان و تاجران کشورهای بیگانه، خصوصاً اروپائیان، متاع و تأمل با فرقه های ادیان دیگر، زیر ساختی را پدید آورد که منجر به رشد و شکوفایی تجارت گردید. رونق تجارت، و داد و ستد هایی که میان بازرگانان داخلی و خارجی انجام می گرفت، منجر به بهبود وضع مالی دولت و رشد اقتصاد و پولی و سرانجام افزایش قدرت مالی دولت گردید

واژه های کلیدی: بازار، بازار های اسلامی، گونه های بازار، تجارت، عهد صفویه، ابریشم، بازرگانان خارجی، رشد اقتصادی،

فهرست مطالب

بخش اول: مباحث مقدماتی درباره بازار
واژه بازار    ۱
شهر و بازار های اسلامی از نظر معماری سنتی    ۳
گونه های کارکرد بازار    ۱۳
بخش دوم: تحولات بازار در عهد صفوی
اقتصاد و تجارت در عهد صفویه    ۱۴
تحارت به دیگر کشورها و تبایع آن    ۱۴
ابریشم به عنوان مهم ترین نقدینگی برای دولت صفوی    ۱۵
دلایل شکوفایی بازار و وضعیت تجارت در اواخر عهد صفویان    ۱۵
تجارت در زمان شاه عباس اول    ۱۶
علت اتحاد میان علما و گروه های مذهبی با گروه های اصناف و بازار    ۱۶
بررسی بازار قبل از ورود بازرگانان خارجی و تجدید دادوسند با تکیه بر امنیت ایجاد شهر در زمان شاه عباس دوم    ۱۶
علت عدم رشد اقتصادی و زراعت عی رغم رشد تجارت و دادوستد    ۱۷
نتیجه گیری    ۱۸
منابع    ۱۹

منابع

۱- بازارها در شهرهای ایران محمد یوسف کیانی

۲- نصف جهان فی تصریف الاصفهان منوچهر ستوده

۳- تاریخچه بازار فروغ ادیب فروغ ادیب صابری

مقدمه :

برای‌اندیشیدن درباره نهادهای اجتماعی و به طور کلی‌تر درباره انسان، به دست دهد که در مورد مسائل متفاوتی چون زندگی شغلی افراد، دسترسی به خدمات عمومی و حتی فعالیت‌های خصوصی هم می‌توان از مفاهیمی چون رقابت، سرمایه‌گذاری، بازار امروزه دچار دگرگونی‌های اساسی شده است و این دگرگونی‌ها موجب گردیده که منطق بازار چنان شیوه گسترده‌ای فایده‌مندی و انتخاب بهره جست. بازار تنها محل دادوستد و خرید و فروش نیست. تحول بازار؛ یعنی تحول در روابط اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه‌ای است. بازار شرح وظایف بخش‌های خصوصی و دولتی را تعریف می‌کند. به قول «اسلیتروتونکیس»، (ایده بازار از حد مدل‌های مربوط به هماهنگ سازی امور اقتصادی فراتر می‌رود و با اصول گسترده‌تری در باب تنظیم اجتماعی و کنش اجتماعی ارتباط بیدا می کند) این تحقیق در دو بخش تنظیم شده است که در بخش اول آن درباره ی واژه ی بازار واشکال وگونه های کارکرد بازار در طول تاریخ توضیحاتی داده شده ودر بخش دوم به تحولات بازار در طول تاریخ اشاراتی شده است.

واژه بازار

واژه ی بازاریک واژه ی فارسی است که ریشه ی آن درزبان پهلوی بهاچاراست . وبه مرکزتجاری هرشهریا شهرستان اطلاق میشود که ازآن برای خرید و فروش و یا مبادله ی پایاپای کالا استفاده میشود.نظریه ها و پیشنهادهای دیگر درباره پیشینه این واژه ، مانند نسبت آن با § aris § abic فارسی باستان (کتیبه بیستون ، س ۶۴)، نظر دارمِسْتِتِر (ج ۲، ص ۱۲۹-۱۳۱) و دیگران که بارتولومه ، هُرن و هوبشمان آن را نپذیرفته اند و آبایف (ش ۱، ص ۳-۷) آن را مردود شناخته است ؛ و نیز با واژه «با» به معنی آش و خوراک پخته ، و نیز با فعل «باز آوردن » بکلی بی پایه است . این واژه ایرانی ، از راه بازرگانی ، از یک سو به عربی ، ترکی عثمانی ، و زبانهای اروپایی ، و از سوی دیگر به زبان سرزمینهای هند و سیلان راه یافته است ( بریتانیکا، ذیل “bazzar” ). گفته اند که اشتهار جهانی بازارهای قسطنطنیه (استانبول ) در اشاعه این واژه میان زبانهای اروپایی سهمی داشته است (رجوع کنید به بلوخ و وارتبورک ، ذیل “bazar” ). این واژه در عربی به صورت بازار؛ در ترکی به صورتهای بازار/ پازار؛ در فرانسه bazar و چند گونه دیگر؛ در اسپانیایی و پرتغالی bazar ؛ در ایتالیایی bazzar (مایرلوپکه ، ذیل همین واژه )؛ در انگلیسی از طریق ایتالیایی bazaar و چندین گونه دیگر؛ در زبان آلمانی basar ؛ در زبان روسی bazar ؛ در زبانهای صربی و مجاری از ۴۴۷/۱۰۵۵ vؤsؤr, pؤzؤr ( r ¦ ىa ¦ va رجوع کنید به سکوک )؛ در هندی r ¦ za ¦ ba و در لحن عامیانه آن بَزار/ بَژار r ¦ a § r/baz ¦ baza ( > فرهنگ اردو، هندی و انگلیسی < )؛ ترنر، ( > فرهنگ نپالی – انگلیسی < )؛ در زبان مالایایی pazar ( بریتانیکا، همانجا) دیده می شود.    در ترکیه از روزگار عثمانیان به بازار سرپوشیده اصلی و بزرگ ، چارشی i í µar یا چارشو گفته می شود که برگرفته از چارسو/ چهارسو/ چهارسوق فارسی دری و چهار سوگ g ¦ r-so ¦ aha § c فارسی میانه است ، مانند علی پاشا چارشی سی در ادرنه ، قَطرانچیلر چارشی سی در شهر قیصری ، و اوزون چارشی سی در استانبول . در علت این نامگذاری گفته اند که چون در امتداد هر یک از چهار در بزرگ بنای بدستان عتیق (اَسکی بدستان ، که در مرکز مجموعه بازار استانبول واقع است ) بازاری سرپوشیده پدید آمده ، این اصطلاح ابتدا برای دکانهای چهارسوی این بدستان به کار رفته و سپس به معنی بازار سرپوشیده تعمیم یافته است ؛ چنانکه در وقفنامه سلطان محمد فاتح به جای i í µar ترکیب عربی الجوانب الاربعه آمده است ( د.ا. ترک ، ذیل «چارشی سی »). الفاظ بازار و پازار امروزه در ترکیه بیشتر به بازارهای سیّار و بازارهای روزهای تعطیل (معمولاً یکشنبه بازار) و به خود روزیکشنبه نیز اطلاق می شود؛ با این حال ، در نام بعضی از بازارهای این کشور برجای مانده است ، مانند بیت پازاری (بازار کهنه فروشان ) و سلطان پازاری .

شهر وبازار در دوره اسلامی

اجتماعی بازار، پیش از هر چیز، باید در زمینه اصلی آن یعنی شهر صورت گیرد. زمینه تحقیق برای بازاراسلامی ، شهرهای منطقه تاریخی و مرکزی جهان اسلام ، یعنی شهرهای خاورمیانه است . محققان بیگانه ،اسلام را بیشترآیینی خاصِ شهرنشینان دانسته و برخی ازآنان دراین معنی چندان تأکید و مبالغه کرده اند که گویی مسلمانان جز در شهر نمی توانند زندگی واقعاً مذهبی داشته باشند (از جمله رجوع کنید به و. مارسه ، ص ۸۶ به بعد؛ ژ. مارسه (از جمله مارسه ، ص ۵۱۷-۵۳۳؛ ویرت ، ۱۹۸۲، ص ۱۹۴). آن دسته از خاورشناسان که در جستجوی ویژگیهای شهرهای دوره اسلامی و ارائه صورت نوعی و نمادی برای آنها، به مقایسه این شهرها با دیگر تمدنهای پیش از اسلام یا معاصر ظهور آن پرداخته اند، خصوصیات مشترکی میان آنها یافته اند که شخصیّت ، هویّت ، و وحدت این شهرها را نشان می دهد. در این تحقیق ، برای جغرافیدانان ، شهرسازان ، و معماران بیشتر جنبه های صوری و مدنی مانند طرح شهر، سازماندهی فضا و عناصر اصلی آن مثل ارگ ، مسجد جامع ، بازار به عنوان مرکز اقتصادی ، هسته محلات مسکونی ، بخشبندی این محلات برحسب نژاد و مذهب و زبان و عوامل دیگر، کویهای بن بست ، خانه های درونگرا به صورت محوطه بسته و مشرف به حیاط میانی ، مطرح و حایز اهمیت بوده است جامعه شناسان و اقتصاددانان بیشتر به بنیادهای اسلامی جامعه شهری مانند خصوصیات اجتماعی و قضایی اسلام ، سیطره اقتصادی شهر بر حومه آن ، نحوه بهره برداری خاص اسلامی از سرمایه و زمین (مضاربه ، مزارعه ، مساقات )، اهمیت بسیارِ نهاد وقف در اقتصاد و معماری و آبادانی شهر و جز اینها توجه داشته اند. اما از این میان برخی از جغرافیدانان که بر جنبه های مادّی تمدن ، کاوشهای باستانشناسی ، و پژوهشهای صرفاً تجربی و عینی تکیه دارند، آن جنبه های صوری را وجه تمایز و رکن اساسی شهر در دوره اسلامی نمی دانند و معتقدند که کاوشهای انجام گرفته نشان داده است که خصوصیاتی مانند کویهای بن بست و خانه های درونگرا با حیاط میانی ، خاص تمدن دوره اسلامی نیست و از روزگاران کهن در شهرهای باستانی مشرق زمین وجود داشته است . ارگ و دیوار و بارو و پرستشگاه نیز وجه مشترک همه شهرهای قدیم است . امّا مجموعه بازار یا سوق ، که یکی از بزرگترین دستاوردهای تمدن دوره اسلامی است ، نه در مشرق زمین باستان نظیری داشته است ، نه در یونان و روم قدیم و نه در اروپای قرون وسطا (ویرت ، ۱۹۸۲، ص ۱۹۸). زمانی که اسلام بر بخش بزرگی از جهان حاکم شد، بازار نیز به صورت یکی از وجوه اشتراک شهرهای تحت قلمرو آن درآمد. بنابراین ، یکی از ویژگیهای اصلی شهر در دوره اسلامی در ساختارهای بازرگانی آن است که به صورت مجموعه ای یکدست و به هم پیوسته ، در فضایی فشرده ، درمیان شهر جای دارد و هنوز هم با وجود دگرگونیهای ظاهری ، آن ویژگی اصلی شهر اسلامی را تداعی می کند.
بازار بزرگ شهری . منظور از این بازار محله مرکزی و اصلی معاملات و پیشه وری شهر در دوره اسلامی ـ پیش از نفوذ گرایشهای غربی ـ است که در هسته مرکزی شهر و در درون مجموعه ای از ساختمانهای ثابت و همگن و با شکل و معماری خاص جای دارد؛ محدوده جغرافیایی مورد مطالعه در این تحقیق نیز شهرهای خاورمیانه و مغرب زمین اسلامی (شمال افریقا و اندلس ) و بخشی از آسیای مرکزی (افغانستان و ترکستان روس ) است و شبه قاره هند و آسیای جنوب شرقی را به دلیل فرقهای اساسی در بر نمی گیرد (ویرت ، ۱۹۷۳، ص ۳۲۳-۳۳۳؛ ۱۹۷۴، ص ۲۰۷-۲۰۸). با بررسیهای محلی و مبتنی بر روشهای علمی در وضع بازارهای کنونی شهرهایی از این مناطق که کمتر از غرب اثرپذیری داشته و شیوه زندگی گذشته و شکل اقتصادی سنتی خود را حفظ کرده اند به احتمال زیاد می توان وضع بازارها را پس از نیمه قرن سیزدهم استنتاج کرد. سابقه وضع معماری و شکل ساختمانی امروزی این مجموعه ها بندرت به قرن دهم می رسد، با این حال مسلّم است که صورتهای کمال یافته بازارها در قرن سیزدهم نتیجه تحول و تکامل تدریجی و طولانی است که دامنه آن به چندین قرن قبل از این تاریخ می رسد. به هر حال ، اطلاع از خصوصیات کالبدی و کارکردی بازارها قبل از این قرون بسیار کم است و اندکی بر شواهد باستانشناسی و بیشتر بر اشارات تاریخی ، جغرافیایی ، و متون ادبی تکیه دارد (ویرت ، ۱۹۷۴، همانجا).
جایگاه بازار در شهر اسلامی . ارائه طرحی شامل و تعریفی جامع از شهر اسلامی ، محل توجه و موضوع تفحّص و تحقیق بسیاری از جغرافیدانان ، خاورشناسان و مخصوصاً اسلامشناسان قرن بیستم بوده است .

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .