عنوان :

مقاله بررسی‌ میزان‌ اثربخشی‌ پروژه‌های‌ انتقال‌ یافته‌های‌ تحقیقاتی‌ و

عوامل‌ مؤثر بر آن‌

تعداد صفحات : ۴۱

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

توسعه منابع انسانی و انتقال فناوری، از مهمترین کارکردهای محوری در توسعه کشاورزی است که با همکاری محققان، مروجان و کشاورزان حاصل می‌گردد. فقدان یک رابطه کاری و نظام‌مند بین سازمان‌های تحقیقی – ترویجی و گروههای مختلف کشاورزان یکی از مهمترین مسائل نظام‌های دانش کشاورزی در اکثر کشورهای در حال توسعه، از جمله در ایران می‌باشد.یکی از روشهای ارتباط فعالیت‌های تحقیق و ترویج در چارچوب تحقیق و توسعه، و همکاری‌های مبتنی بر تحقیق عملی، ایجاد مزارع تحقیقی- تطبیقی است. این روش امکان استفاده از یک رهیافت کل نگر و یک ظرفیت‌سازی موثر برای همکاری تحقیق و ترویج را فراهم می‌سازد. تحقیق و ترویج باید از شروع تا پایان فعالیت‌ها با مشارکت کشاورزان و ایجاد مزارع تحقیقی – تطبیقی در تقویت ارتباط تحقیق و ترویج و در نهایت توسعه کشاورزی به طور موثری اقدام نمایند. محققان کشاورزی  در این فرایند با همکاری و حمایت‌های ترویج، در مزارع کشاورزان به انجام تحقیقات تطبیقی می‌پردازند و چنانچه به نتایج مطلوبی دست یابند آن را در منطقه گسترش می‌دهند .هدف اصلی این مقاله، بررسی میزان موفقیت پروژه های انتقال‌ یافته‌های تحقیقاتی (شامل: پروژه‌های تحقیقی ـ ترویجی، تحقیقی ـ تطبیقی و روز مزرعه) از نظر کشاورزان همکار و غیرهمکار  و تحلیل  تاثیر آنها در افزایش عملکرد تولید گندم می‌باشد.

جامعه آماری تحقیق شامل کشاورزان همکار و غیرهمکار در پروژه‌های انتقال یافته‌ها بوده است که از آن میان تعداد ۱۲۶ نفر کشاورز همکار و ۱۳۵ نفر کشاورز غیرهمکار از شش استان آذربایجان غربی، کرمان، همدان، گلستان، خوزستان و خراسان به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. نتایج یافته ها نشان داد که میزان علاقمندی و آمادگی کشاورزان برای شرکت در پروژه‌های انتقال یافته‌ها به ترتیب اولویت شامل پروژه‌های تحقیقی- ترویجی، روز مزرعه و تحقیقی- تطبیقی می‌باشد. دلایل عدم بکارگیری توصیه‌های فنی، حاصل از پروژه‌های انتقال یافته‌ها به ترتیب اولویت، عدم دسترسی بموقع به نهاده‌ها، عدم اطلاع کافی، از نحوه بکارگیری توصیه‌های فنی عدم کارایی یافته‌ها و توصیه‌ها ، هزینه اضافی و عدم تطابق توصیه‌ها با شرایط کشاوزان قلمداد شده است. در مقایسه کشاورزان همکار و غیرهمکار پروژه‌ها، مشخص گردید که از نظر تعداد دفعات دریافت وام، تعداد تماس با کارشناسان و مروجان، شرکت در کلاسها و بازدیدهای ترویجی، مقدار عملکرد گندم آبی و دیم، میزان آشنایی با پروژه‌ها و میزان بکارگیری توصیه‌ها، بین دو گروه از کشاورزان مورد مطالعه تفاوت معنی‌داری وجود دارد.

 کلمات کلیدی: پروژه‌های انتقال یافته‌ها، پروژه‌های تحقیقی – ترویجی، پروژه‌های تحقیقی، تطبیقی، روز مزرعه

فهرست مطالب

چکیده    ۱
مقدمه    ۳
فرضیه‌های پژوهش    ۹
اهداف پژوهش    ۱۰
مواد و روشها    ۱۱
نتایج و بحث    ۱۲
مقایسه دو گروه کشاورزان همکار و غیر همکار پروژه‌ها    ۱۸
مقایسه پروژه‌های انتقال یافته‌ها از نظر برخی از متغیرها    ۲۲
همبستگی بعضی از متغیر‌ها و ویژگی‌های کشاورزان مورد مطالعه با میزان عملکرد گندم آبی:    ۲۴
تحلیل رگرسیون    ۲۵
منابع‌    ۳۶

منابع‌

۱- اقبالیان‌، پری‌، (۱۳۸۱)، بررسی‌ مقایسه‌ای‌ میزان‌ موفقیت‌ برنامه‌های‌ انتقال‌ یافته‌های‌ تحقیقاتی‌ ازدیدگاه‌ کارکنان‌ ترویج‌ مجری‌ طرح‌ها، پایان‌ نامه‌ کارشناسی‌ ارشد، دانشگاه‌ تهران‌.

۲- سوان‌ سون‌، برتون‌ و دیگران‌ (۱۳۸۱)، بهبود ترویج‌ کشاورزی‌، ترجمه‌ غلامحسین‌ صالح‌ نسب‌،انتشارات‌ معاونت‌ ترویج‌ و نظام‌ بهره‌برداری‌، وزارت‌ جهاد کشاورزی‌.

۳- کرمی‌ دهکردی‌، اسماعیل‌، (۱۳۷۷)، گرایش‌ محققان‌ پیرامون‌ مشارکت‌ با کارکنان‌ ترویج‌ کشاورزی‌،پایان‌ نامه‌ کارشناسی‌ ارشد، دانشگاه‌ تربیت‌ مدرس‌.

۴- کرمی‌، عزت‌ ا…، (۱۳۷۱)، «نیاز به‌ نظام‌ تحقیقات‌ و ترویج‌ مزرعه‌ای‌ در ایران‌»، مجموعه‌ مقالات‌ششمین‌ سمینار علمی‌ ترویج‌ کشاورزی‌ کشور، انتشارات‌ سازمان‌ تحقیقات‌، آموزش‌ و ترویج‌ کشاورزی‌.

۵- کلانتری‌، خلیل‌ و مجید میرگوهر، (۱۳۸۲)، «بررسی‌ عوامل‌ مؤثر بر سطح‌ و میزان‌ کاربرد دانش‌ فنی‌و نقش‌ آنها در عملکرد زراعت‌ گندم‌»، فصلنامه‌ اقتصاد کشاورزی‌ و توسعه‌، شماره‌ ۴۰٫

۶- کلانتری‌، خلیل‌، (۱۳۸۲)، پردازش‌ و تحلیل‌ داده‌ها در تحقیقات‌ اجتماعی‌ – اقتصادی‌، نشرشریف‌.

۷- کمیته بازنگری‌ طرح‌های‌ تحقیق‌ ترویجی‌ و انتقال‌ یافته‌ها، (۱۳۷۷)، دستورالعمل‌ برنامه‌های‌ انتقال‌یافته‌ها، سازمان‌ تحقیقات‌، آموزش‌ و ترویج‌، وزارت‌ کشاورزی‌.

۸- محمدزاده‌، جبرئیل‌ و حسن‌ صدیقی‌، (۱۳۸۲)، «بررسی‌ پیوندهای‌ حرفه‌ای‌ بین‌ محققان‌ وکارشناسان‌ ترویج‌ در نظام‌ دانش‌ و اطلاعات‌ کشاورزی‌»، فصلنامه‌ اقتصاد کشاورزی‌ و توسعه‌، شماره‌ ۴۰٫

۹- موحدی‌، رضا، (۱۳۷۷)، بررسی‌ اثربخشی‌ طرح‌های‌ تحقیقی‌ ترویجی‌ از دیدگاه‌ مروجان‌ ومحققان‌ استان‌های‌ لرستان‌ و کرمانشاه‌، پایان‌ نامه‌ کارشناسی‌ ارشد، دانشگاه‌ تربیت‌ مدرس‌.

۱۰- منفرد، نوذر و دیگران‌، (۱۳۷۹)، ارزیابی‌ طرح‌های‌ مشترک‌ تحقیقی‌ ترویجی‌ اجرا شده‌ دراستان‌های‌ فارس‌، بوشهر، کهکیلویه‌ و بویراحمد، خوزستان‌، دفتر مطالعات‌ و بررسی‌ روش‌های‌ترویجی‌، سازمان‌ تحقیقات‌، آموزش‌ و ترویج‌ کشاورزی‌.

۱۱- Agbamu J.(2000), Agricultural Research – Extension linkage systems: An International Perspective, Agricultural Research and Extension Network,Department for International Development, U.K.

۱۲- Anenias.L.C, (2002), Extension-research participation cites strategies for R&E linkage, BAR chronicle, Vol.3, No,6, Bureau of Agricultural Research, Department of Agriculture, Philipines.

۱۳- Brion, Carmela, B. (2002), Luzon R & D managers revitalize OFR program, BAR chronicle, vol. 3. No 4, monthly publication, Burean of Agricultural Research; Department of  Agriculture, Philipins. .

۱۴- Kaimowite, D. (1991), The evaluation of links between research and education (4th.ed.), Holt, Rinehart and Winston, Inc. Orlando, Florida.

۱۵- Mundy, P.(1992), Research – Extension linkages: Approaches and concepts, [online], Available at: http;//www.mund.com/02 approach.htm.

۱۶- Roling, N, (1990), The argricultural research-technology transfer interface: A Knowledge system perspective, In D. Kaimowitz, (ed). Making the link-argricultural  research and technology transfer in developing countries, Westview press, Boulder.

 مقدمه

   تغییر روش‌های سنتی تولید به روش‌های جدید و مبتنی بر اصول علمی ، یکی از مهمترین عوامل دستیابی به توسعه کشاورزی است که این مهم با همکاری محققان، مروجان و کشاورزان حاصل می‌گردد. پارسل و اندرسون (۱۹۹۷) ، فقدان تکنولوژی لازم و مناسب برای بسیاری از سیستم‌های معمول زراعی را به خاطر ارتباط ضعیف بین محققان، مروجان و کشاورزان می دانند. ریل وساندز (۱۹۸۹) نقش کشاورزان را حتی بالاتر از همکاری در آزمایش‌های داخل مزرعه یا آنفارم می‌دانند و اعتقاد دارند که ارتباط با کشاورزان باید در حدی باشد که اطمینان بدهد تحقیقات انجام گرفته در راستای نیازها  و رفع مشکلات کشاورزان است. اگبامو (۲۰۰۰) و ماندی (۱۹۹۲)، برای ترویج دو نقش ارتباطی و تسهیلگری در خصوص تعیین نیازهای فنی و تحقیقاتی کشاورزان، اجرای تحقیقات تطبیقی در مزارع کشاورزان، ارزیابی مشارکتی و انجام بعضی فعالیتهای گروهی و مشترک با همکاری محققان و کشاورزان قایلند (Agbamu,2000)  و .(Mundy, 1992)

از نظر سوانسون و همکاران، (۱۳۸۱)  تولید فناوری، شامل برنامه‌ریزی، مدیریت و اجرای فعالیت‌های تحقیقی در راستای توسعه، سنجش، سازگار کردن و آزمایش کردن فناوری‌های پیشرفته کشاورزی برای کشاورزان و دیگر بهره‌برداران است که مراحل: تحقیق و کشف، آزمون صحرایی یافته‌ها، ارایه یافته‌های جدید به کشاورزان و کمک در بکارگیری فناوری و یافته‌های جدید را شامل  می شود. این فرآیند می تواند در قالب یک نظام فناوری کشاورزی تحقق یابد (ATS[1])  که شامل همه افراد، گروهها، سازمان ها و موسساتی است که مشغول تولید، توسعه و اشاعه فناوری‌های جدید و فناوری موجود است (Kaimowite,1991). از سوی دیگر، رولینگ نیز نظام دانش و اطلاعات کشاورزی ( [۲](AKIS را گروهی از افراد و یا سازمان های کشاورزی، و ارتباط و تعامل بین آنها می داند که در فرآیند تولید، تبدیل، انتقال، ذخیره سازی، بازیابی و اصلاح، تکامل، نشر و کاربرد دانش و اطلاعات، با هدف استفاده از آنها در تصمیم‌گیری، حل مشکلات و نوآوری در کشاورزی کشور، درگیرند (Roling,1990) .

فقدان یک رابطه کاری و نظام‌مند بین سازمان‌های تحقیقی – ترویجی و گروههای مختلف کشاورزان یکی از مهمترین مسائل نظام‌های دانش کشاورزی در اکثر کشورهای در حال توسعه، از جمله در ایران می‌باشد. (کرمی دهکردی، ۱۳۷۷).یکی از روشهای ارتباط فعالیت‌های تحقیق و ترویج در چارچوب تحقیق و توسعه[۳]، و همکاری‌های مبتنی بر تحقیق عملی، ایجاد مزارع تحقیقی- تطبیقی[۴]  است. این روش امکان استفاده از یک رهیافت کل نگر و یک ظرفیت‌سازی موثر برای همکاری تحقیق و ترویج را فراهم می‌سازد. (Brion, 2002). تحقیق و ترویج باید از شروع تا پایان فعالیت‌ها با مشارکت کشاورزان و ایجاد مزارع تحقیقی – تطبیقی در تقویت ارتباط تحقیق و ترویج و در نهایت توسعه کشاورزی به طور موثری اقدام نمایند (Anenias, 2002). محققان کشاورزی  در این فرایند با همکاری و حمایت‌های ترویج، در مزارع کشاورزان به انجام تحقیقات تطبیقی می‌پردازند و چنانچه به نتایج مطلوبی دست یابند آن را در منطقه گسترش می‌دهند (محمدزاده و صدیقی، ۱۳۸۲).

  از بدو تاسیس اولین واحد تحقیقات کشور در سال ۱۳۲۲ و تأسیس واحد ترویج کشاورزی در سال ۱۳۲۷  تا سال ۱۳۶۶ ، سازمانهای ترویج و تحقیقات کشاورزی کشور همکاری بسیار ضعیفی داشته‌اند در سال ۱۳۶۶ ارتباط و همکاری دو سازمان وارد مرحله جدیدی گردید و کمیته‌ای تحت عنوان ارتباط تحقیق و ترویج و بازنگری طرحهای تحقیقی – ترویجی تشکیل و دستور العمل‌ طرحهای تحقیقی – تطبیقی (آنفارم) با استفاده از تجارب موسسه بین‌المللی تحقیقات کشاورزی در مناطق خشک (ایکاردا)[۵] و روز مزرعه با استفاده از تجارب کشور هندوستان، از ابتدای برنامه پنجساله سوم توسعه در سال زارعی ۷۸-۱۳۷۷ به اجرا گذاشتند.

   طرح مشترک تحقیقی – ترویجی  طرحی است که در آن نتایج حاصله از طرحهای تحقیقاتی پایان‌ یافته (در زمینه‌های مختلف کشاورزی) و یا نتایج حاصل از طرحهای تحقیقات ناحیه‌ای، با همکاری محقق، کارشناس ترویج و کارشناس واحد اجرایی ذیربط در مزارع کشاورزان مورد بررسی قرار می‌گیرد تا بدین وسیله ضمن حصول اطمینان از تطابق و کاربرد این نتایج در شرایط زارع یا تولید کننده، زمینه مناسبی برای آشنایی کارشناس، مروج، و مددکار ترویجی با یافته‌های جدید و همچنین آشنایی محقق با مسایل تولید در سطح مزارع کشاورزان فراهم شود.

 طرحهای تحقیقی – تطبیقی عبارت از آزمایشاتی است که به منظور انطباق یافته‌های تحقیقاتی و ارزیابی در زمینه بهزراعی، بهنژادی، تنش‌های زنده و تنش‌های محیطی محصول مورد نظر، در شرایط زارع اجرا میگردد، تا علاوه برحصول اطمینان از اثرات مثبت و کاربردی توصیه‌های ارائه شده، نسبت به انتقال سریع فناوریها و یافته‌های تحقیقاتی به کشاورزان و بهره‌برداران اقدام شود.

روز مزرعه نوعی بازدید و همایش و تبادل نظر محققان، مروجان، کارشناسان موضوعی و کشاورزان است که بصورت عملی و در مزرعه و یا واحد تولیدی انجام می‌گیرد و هدف کلی‌ آن انتظام بخشیدن به ارتباط محققان، مروجان و کشاورزان به منظور بررسی و اولویت‌بندی محدودیت‌های علمی و فنی موجود در روند تولید و رفع محدودیت‌ها از طریق تسریع در انتقال یافته‌های تحقیقاتی و فناوری‌های مناسب و آشنایی مسئولین با دستاوردهای تحقیقاتی است (کمیته بازنگری طرح های تحقیقی – تطبیقی و انتقال یافته‌ها، ۱۳۷۷).