عنوان :

مقاله بررسی اثربخشی نمایش عروسکی بر افزایش مهارت های

اجتماعی دختران کم توان ذهنی آموزش پذیر ۱۲-۸ سال

تعداد صفحات : ۹۲

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

درصد چشمگیری  از کودکان، بر اثر عواملی گوناگون (چون عوامل ارثی، عوامل دوره بارداری مادر، اشکالات موقع تولد و یا بروز بیماری ها و حوادث اولین سال های طفولیت)  دچار نقیصه هایی از نظر ذهنی و جسمی می گردند که این نقیصه ها یا معلولیت،گاه به علت فقدان راه حل مناسب، در تمام سنین و تا آخر عمر اینگونه کودکان، با آنان همراه می باشد. علی رغم برنامه های گسترده ای که در امر پیشگیری از معلولیت، در سطوح گوناگون در جوامع مختلف اجرا می گردد، به منظور کاهش مشکلات در رابطه با بروز نقیصه های جسمی و ذهنی، معمولا در هر جامعه به دو اقدام اساسی می پردازند. قدم اول،سعی و کوشش هر چه بیشتر در امر پیشگیری از معلولیت و جلوگیری از بروز نقایص ذهنی و جسمی، و قدم دوم، ایجاد امکانات لازم رفاهی و توانبخشی در خدمت معلولان و خانواده های آن هاست .

یکی از راه های انجام چنین فعالیت ها و تحقق اهداف تربیتی و آموزشی برای کودکان کم توان ذهنی استفاده از هنرهای نمایشی است. مثلا نمایش ساده ای چون پانتومیم بیشتر هدف های آموزشی را در بر دارد و کودک می تواند از آن برای دستیابی به تمرکز افکار و دقت کمک بگیرد. همچنین می توانیم هدف های تعلیم و تربیت را جهت اصلاح رفتار د رقالب نمایش پیاده کنیم و با تمرین های بسیار و با کمک سایر مربیان،آن ها را برای مسئولیت پذیری، ایفای نقش، سازگاری اجتماعی و عاطفی و تعدیل رفتار آماده کنیم. از طرفی با تشویق این کودکان به اجرای بازی های نمایشی می توان کودکان تماشاگر را نیز به انجام این تمرینات نمایشی ترغیب نمود .

تاثیر نمایش عروسکی بر روی کودکان ناسازگار، کم توان ذهنی و معلولین جسمی حرکتی اعجاب انگیز است،زیرا علاوه برآنکه به کودک امکان می دهد که قدرت و قابلیت خود را بشناسد، درپیوند آنان با جامعه نیز نقش مهمی را می تواند ایفا کند و به عنوان وسیله ای برای ابراز درون، رشد تعادل جسمی، توانایی ایجاد ارتباط با دیگران و کمک به تکامل فکری و روانی آنان موثر است .

بنابراین در این پژوهش نقش اجرای نمایش عروسکی  بر افزایش مهارت های اجتماعی دختران کم توان ذهنی بررسی می گردد  و سعی می شود با استفاده از تکنیک های روانی و اجتماعی نمایش،این مهارت ها افزایش داده شود.یکی از بارزترین  مشخصات این افراد، ناتوانی برقراری ارتباط موثر با جامعه است .

مطالعه از نوع تجربی حقیقی بدون پیش تست بود.گروه نمونه این پژوهش متشکل از ۳۰ دختر آموزش پذیر بود که با استفاده  از روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شدند  که از میان آن ها ۱۵ نفر به گونه تصادفی به گروه آزمایش و بقیه به  گروه کنترل تخصیص یافتند.گروه آزمایش به مدت ۸ جلسه تحت نظر محقق تحت آموزش مهارت های اجتماعی با استفاده  از نمایش عروسکی قرار گرفت و گروه کنترل روند عادی کلاس را طی کرد.بعد از پایان مداخله آزمون رشد اجتماعی واینلند از مادران هر دو گروه گرفته شد و داده ها با استفاده از آزمون تی مستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

نتایج نشان داد که نمایش عروسکی موجب افزایش مهارت های اجتماعی ، مهارت ها ی ارتباطی  و مهارت های روزمره زندگی شده ا ست و قابلیت نمایش عروسکی را در افزایش مهارت های اجتماعی نشان می دهد.

کلید واژه ها : نمایش عروسکی ، مهارت های اجتماعی ،  کم توانان ذهنی ، دختران کم توان  آموزش پذیر.

فهرست مطالب

فصل اول            ۱
مقدمه    ۲
بیان مساله       ۳
اهمیت و ضرورت پژوهش        ۷
تعریف مفهومی و عملیاتی پژوهش         ۹
متغیر مستقل             ۹
متغیر وابسته             ۱۰
اهداف پژوهش                          ۱۰
هدف کلی                 ۱۰
اهداف اختصاصی               ۱۰
اهداف کاربردی                    ۱۰
فرضیه های پژوهش              ۱۱
فرضیه اصلی               ۱۱
فرضیه های فرعی   ۱۱
فصل دوم    ۱۲
مقدمه       ۱۳
تاریخچه کم توانی ذهنی    ۱۴
تعاریف کم توانی ذهنی            ۱۵
طبقه بندی کم توانی ذهنی        ۲۱
کم توانان ذهنی آموزش پذیر             ۲۱
کم توانان ذهنی تربیت پذیر       ۲۱
کم توانان ذهنی حمایت پذیر                ۲۲
طبقه بندی بر اساس دیدگاه انجمن روانپزشکی آمریکا    ۲۲
طبقه بندی بر اساس دیدگاه سازمان بهداشت جهانی     ۲۳
علل کم توانی ذهنی۲۳
خصوصیات کم توانی ذهنی خفیف      ۲۵
مهارت های اجتماعی              ۲۶
عوامل انتخاب مهارت های اجتماعی          ۲۹
آموزش مهارت های اجتماعی به کم توانان ذهنی         ۲۹
نقش و اهمیت هنر                   ۳۱
تعریف نمایش                          ۳۲
خاستگاه نمایش                      ۳۴
نمایش به عنوان درمان           ۳۶
نمایش عروسکی و انواع آن        ۴۲
عروسک های سایه ای       ۴۲
عروسک های دستکشی        ۴۳
عروسک های میله ای        ۴۳
عروسک های انگشتی     ۴۴
عروسک های خیمه شب بازی و اسباب بازی های پارچه ای       ۴۴
تحقیقات انجام شده در خارج از کشور           ۴۷
تحقیقات انجام شده در داخل کشور              ۵۳
فصل سوم                 ۵۸
طرح پژوهش    ۵۹
جامعه آماری           ۶۰
روش نمونه گیری         ۶۱
ابزار پژوهش      ۶۱
قلمروها و زیر قلمرهای واینلند        ۶۳
قلمرو ارتباطی               ۶۳
قلمرو مهارت های زندگی روزمره        ۶۳
قلمرو اجتماعی شدن               ۶۴
قلمرو مهارت های حرکتی            ۶۴
قلمرو رفتارهای ناسازگار              ۶۴
روش تجزیه و تحلیل داده ها         ۶۵
روش اجرا                  ۶۵
ملاحظات اخلاقی           ۷۰
فصل چهارم                    ۷۱
مقدمه             ۷۲
آمار توصیفی                 ۷۲
آمار استنباطی                     ۷۴
فصل پنجم                    ۷۶
مقدمه                 ۷۷
فرضیه اول                  ۷۷
فرضیه دوم              ۷۸
فرضیه سوم                  ۷۹
فرضیه چهارم                 ۸۰
محدودیت های پژوهش                 ۸۲
پیشنهادات پژوهش             ۸۲

فهرست منابع

اسلین.ام. نمایش چیست (۱۳۸۲). ترجمه شیواتعاونی. چاپ چهارم تهران.انتشارات نمایش.

انارکی،آسیه(۱۳۸۶). بررسی اثر بخشی نمایش در مانگری در کاهش نشانه های اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان.پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی کودک. تهران. دانشگاه شهید بهشتی.

براکت.ای(۱۳۸۰). تاریخ تئاتر جهان. ترجمه هوشنگ آزادی. تهران.انتشارات مروارید.

براهنی،محمد نقی(۱۳۷۶). هنجار یابی تست رفتار انطباقی واینلند(فرم زمینه یابی)در ایران.انستیتو روانپزشکی تهران.

بقولی،حسین(۱۳۷۶). هنجار یابی تست رفتار انطیاقی واینلند(فرم زمینه یابی)برای کودکان ۶تا ۱۱ سال در ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی.انیستیتو روانپزشکی تهران.

بنیامین سادوک؛ویرجینیا سادوک(۱۳۸۲). خلاصه روانپزشکی. ترجمه نصرت ا… پورافکاری. تهران.انتشارات شهر آب.

بیندر،اسکات (۱۳۸۱). نمایش عروسکی برای همه: مطالب و لوازم برای آموزش . ترجمه محسن شیخی. تهران.انتشارات نمایش.

توکلی،محمدعلی(۱۳۷۶).هنجاریابی تست رفتار انطباقی واینلند (فرم زمینه یابی) برای سنین تولد تا ۶ سالگی در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی.انیستیتو روانپزشکی ایران.

حسینی نسب،الهام(۱۳۸۷). بررسی تاثیر کار با عروسک های نمایشی بر میزان مهارت های اجتماعی کودکان پیش دبستانی (۶ – ۴) شهر کرمان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.

حق شناس،علی.اشکانی رضا (۱۳۷۰).هنر ماندگار. تهران.انتشارات آگاه.

جنتی عطایی، صادق (۱۳۵۶). تاریخ تئاتر در ایران.مجله تئاتر. شماره ۱۴٫

جوادیان،مجتبی(۱۳۸۴).آموزش و پرورش کودکان عقب مانده ذهنی. مشهد.انتشارات آستان قدس رضوی.

جی.کارتلج؛جی.اف.میلبرن (۱۳۸۵). آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان. ترجمه محمدحسین نظری ن‍ژاد. مشهد.انتشارات آستان  قدس رضوی.

چمبرز،دیویی(۱۳۸۵). قصه گویی و نمایش خلاق. ترجمه قزل ایاغ، ثریا. تهران. مرکز نشر دانشگاهی.

خمسه،علیرضا(۱۳۸۱).آموزش تئاتر کودکان. نشریه داخلی نامه مربی. شماره ۲۲٫ شهریور و مهر.

ساجدی،فیروزه؛شهشهانی پور،سهیلا؛هادیان جزی،محمد رضا(۱۳۸۵). کم توانی ذهنی کودکان(علت شناسی،تشخیص و مداخله). تهران.انتشارات دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.

ساراسون، ایرون. جی. ساراسون، باربار. ای (۱۹۸۷). روان شناسی مرضی. ترجمه نجاریان، بهمن. اصغری مقدم، محمدعلی. دهقانی، محسن. جلد دوم. تهران. انتشارات رشد.

سادوک،بنیامین.سادوک،ویرجینیا(۲۰۰۳). خلاصه روانپزشکی . ترجمه حسن رفیعی. خسرو سبحانیان. تهران.انتشارات ارجمند.

ستاری،جواد(۱۳۷۸).اسطوره و فرهنگ. تهران. نشر مرکز.

سیف نراقی،مریم.نادری،عزت ا…(۱۳۸۵).روانشناسی و آموزش کودکان استثنایی. تهران.انتشارات ارسباران.

سیف نراقی،مریم.نادری،عزت ا…(۱۳۸۵). کودکان استثنایی. تهران.انتسارات امیرکبیر.

شادروان،علی(۱۳۷۷).تاریخ تئاتر به روایت ویل دورانت. تهران. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.

شکسپیر،ویلیام(۱۳۷۵). مجموعه آثار نمایشی ویلیام شکسپیر . ترجمه علاء الدین پازارگادی. تهران.انتشارات سروش.

دارورمنش،عباس .ناصرشریعتی، تقی(۱۳۷۵).اثرات معلولیت ذهنی فرزند بر خانواده (خلاصه یک تحقیق). تهران. سازمان بهزیستی کشور.دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.

داورمنش،عباس؛براتی سده،فرید(۱۳۸۵). مقدمه ای بر اصول توانبخشی معلولان. تهران.انتشارات رشد.

درودفر،مریم(۱۳۸۵). تاثیر آموزش مهارت های زندگی بر بهبود پذیری مهارت های اجتماعی دانش آموزان عقب مانده آموزش پذیر دختر پایه چهارم و پنجم. پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی تربیتی. تهران. دانشگاه علامه طباطبایی.

دلاور،علی(۱۳۸۵). مبانی نظری و عملی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی. تهران.انتشارات رشد.

رابینسون نانسی.ام؛رابینسون،هالبرت.بی(۲۱۳۷). کودک عقب مانده ذهنی . ترجمه فرهاد ماهر. تهران. موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.

قامت بلند،حمید رضا(۱۳۷۶).هنجار یابی تست رفتار انطباقی واینلند(فرم زمینه یابی)برای سنین ۱۱تا ۱۸ سال و ۱۱ ماه در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد روان شناسی بالینی،انیستیتو روانپزشکی تهران.

قزانلو،محمد (۱۳۵۶). هنر نمایش. مجله تئاتر. شماره ۱۲٫

فخری،فاطمه(۱۳۷۹-۱۳۷۸).نمایش درمانی و تاثیر آن بر روی کودکان و معلولین. پایان نامه کارشناسی رشته کارگردانی. تهران. دانشگاه آزاد تهران مرکز.

کاشی،احترام (۱۳۸۴).اثر بخشی مهارت های اجتماعی بر اساس مدل لاگرا بر کاهش پرخاشگری دختران عقب مانده ذهنی آموزش پذیر ۲۴-۱۲ ساله. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی کودکان استثنایی. تهران. دانشگاه علامه طباطبایی .

کشاورزی،اردشیر(۱۳۸۰). نمایش عروسکی و درمان بیماری ها. فصلنامه هنر. سال نوزدهم.

کشاورزی،اردشیر (۱۳۸۴).نمایش برای کودکان.فصلنامه هنر.سال پانزدهم.

کرمی،ابوالفضل(۱۳۸۳). کاربرد آزمون ها و آزمون سازی. تهران.انتشارات روان سنجی.

کریمی،یوسف (۱۳۸۵). روان شناسی اجتماعی(نظریه ها، مفاهیم و کاربردها). تهران.انتشارات ارسباران.

کندال،سی فلیپ(۱۳۸۴). روانشناسی مرضی کودک. ترجمه بهمن نجاریان،ایران داودی. تهران.انتشارات رشد.

کورل،دیوید(۱۳۸۴). نمایش چیست؟ ترجمه داریوش اسماعیلی. نشریه کتاب ماه. شماره ۲۱٫

گینات،هایم جی(۱۳۸۴). رابطه بین والدین و کودکان(راه حل های جدید برای مسائل قدیمی). ترحمه سیاوش سرتیپی. تهران.انتشارات اطلاعات.

لیندزی لگهورن(۱۳۸۵). چه احساسی دارم؟”کودکان و آگاهی از احساسات گوناگون”. ترجمه ،حمید علیزاده. تهران.انتشارات جوانه رشد.

غریب پور،بهروز (۴۱۳۸).عروسک ها به دنیا می آیند اما نمی میرند. نشریه انتخاب. شماره ۱۲٫

محمداسماعیل،الهه(۱۳۸۳). بازی درمانی در درمان کودکان مبتلا به اختلال رفتاری. تهران.انتشارات آموزش و پرورش استثنایی.

مقدم،سهیلا(۱۳۸۰). رابطه هنر در تسهیل یادگیری و عملکرد کودکان کم توان ذهنی. ماهنامه تعلیم و تربیت استثنایی. شماره ۲٫ خرداد.

مقدم،سهیلا(۱۳۸۲).هنر برای همه. ماهنامه تعلیم و تربیت استثنایی. شماره ۸٫ مهرماه.

مقدسی،حمیده(۱۳۷۲). روان شناسی هنر برای کودکان عادی و استثنایی. تهران.انتشارات چاپار فرزانگان .

موتابی،فرشته.فتی،لادن(۱۳۸۴). مهارت های زندگی برای دانشجویان. تهران.انتشارات وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. معاونت آموزشی و امور دانشجویی.

مورگان،جان.دی(۱۳۸۲). پیدایش دین و هنر. ترجمه احسانی،ایرج احسانی.تهران.انتشارات گوتنبرگ.

میلانی فر، بهروز(۱۳۷۲). روان شناسی کودکان و نوجوانان استثنایی. تهران. نشر قومس.

وایت پلگرینو، مارجوری(۱۳۸۶). چه قدر تو خوبی”کودکان و مهارت های اجتماعی. ترجمه حمید علیزاده. تهران.انتشارات جوانه رشد.

هالاهان،دانیل،پی.کافمن،جیمز.ام(۱۳۷۲). کودکان استثنایی. ترجمه فرهاد ماهر. تهران.انتشارات رشد.

هومن، حیدرعلی (۱۳۸۶). شناخت روش علمی در علوم رفتاری (پایه های پژوهش). تهران. نشر پارسا.

یثربی، چیستا (۱۳۸۱).تئاتر بیمارستانی، کتاب ماه کودکان، شماره ۵٫

 American psychology association. (2003). diagnostic and statistical manual of mental disorders.Washington.D.C. American psychology association.

American association of mental retardation (2002). Mental retardation : definition, classification,and system of support. tenth edition.

Baum,N (1970). Psychodrama and multimedia therapy with emotionally disturbed children ” group psychology and psychodrama.

Brockett.O (1977). History of theater.Boston: allyan and bacon.

Carrtleg.g.Milbern(1984). Social skills training to children.Tomas book

Casson.J(2006).Dramatherapy and psychodrama.www.123webpages.co.uk/user/index. php.

Clark,Alisa (2006). Puppet helps kids learn.www. indoorplayhouse. com

Cottrell,June(1987). Drama:Creative drama in classroom grades1-3. Lincolnwood. NTC.

David N King,Maureen,Drost(2005). Play therapy for abused and traumatized children. national children advocacy center research library.

De Boo.gerly M (2007). Social incompetence in children with ADHD :possible moderate and mediators in social skill training.http://www.sciencedirect.com,clinical psychology review.

Hallahan.D.P.Kaffman,JM(2003). Exceptional children. journal of clinical psychology. 32.52-59.

Heythorne.D (1998).Dramatherapy with autistic spectrum disorder.www.badth.org.uk.

Gronna,Sarah; Serna,(1999). Promoting generalized social interactions using puppet and script,behavior modification, 23,3,419-40.

Green span.Samuel (1979). Introduction to special education.USA. Mifflin company.

Jackson,Tony(1993). Drama in Education .Learning Through Theatre: New Perspectives on Theatre in Education. London. Routledge.

Jennings,Sue(1987). Drama Therapy: Theory and practice for teachers and clinicians .London. Croom helm.

Julie pelicand,remi.gagnayre,Brigitte.sandrin-berthon and isabelle aujoulat(2004). A therapeutic education programme for diabetic children:recreational ,creative methods,and use of puppets.  pation education and counseling.

Jones.P (1996). Dramatherapy as therapy theatre as living. London: Routledge.

Katz.s(2000). Theater and spontaneity. journal of Aesthetics and Art Criticism, 32, 79-88.

Landy .R.J.(2005). The future of dramatherapy.journal of the arts in psychotherapy.33.2.135-142.

Lindkvist.M (1977).The sesame research at goodmayes with long stay schizophrenic pations.www. badth.org.uk.

Mac,sarah(2002). Mental Retardition (its social – contex and social consequences).U.S.A : Hougton Mifflin company.

Maier,Andro(2004). Exceptional child in the schools. New York : Holt, Rinehart and Winston,inc.

Madden Welch,Jane (2004). Learning social skills by puppetry.www.therapy & treatment.

Mac.D (2002). Teaching social skills. www.Google.com.

Miller,R and others(1968). Educational programming in simulatied environments for seriously emotionally handicapped high school students. washington D.C.Bureau of research, office of education.

Miller – jhonson.S.Coie.J.D.Maumary – Gremaud.A.Bierman.K.&conduct problems prevention research group(2002). Art and Children. Journal of abnormal child psychology. 30.217 – ۲۳۰٫

Mishel.s(1996). The effect of dramatic play upon cognitive structure and development. Journal of Genetic Psychology.136,77 -83.

Munir Samira(2007). the use of psychodrama techniques for student with asperger s disorder. texas state university.san marcos.

Pendzik,Frank (2006). Latency – Group art therapy : Teaching Socialization Skills Through Art. Los Angeles university.

Pones,Martinez(2004). use op puppet in classroom.www. scincedirect.com.

Schechner.R(1985). Between theatre and anthropokogy. Philadelphia: University of Pennsylvania.

Scott.S(1999). Mental retardation,children and adolescent psychology. 23.51-59.

Spivack.G.Shure.M.B.(2000). Social adjustment of young children. San Francisco: Jossey – Bass.

Sylvia Cassell.Milton H.paul(2006). the role of puppet therapy on the emotional responses of children hospitalizationed for cardiac catheterization.http://sciencediredt.com,the journal of pediatrics.

Tredgold.Stephan(2000). Social skills for adult with mentally retardation in job. Southen Illinois Univercity.

Wallace,Amy.Midhina,larisa(2004). relation between the use of puppetry in the classroom,student attention and student involvement.http://www.google.com. brooklyncollege.

Weber.A.M.Haen.C (2005). Clinical applications of dramatherapy in child and adolescent treatment. New York:Brunner – Routledg.

Wilgen,Kevin (2005). Socialogy of mental disorder. Prtntice Hall: Englewood Cliffs.

Winnicott.D(1974). Playing and reality. London; Tavistock publications.

Younesi.J(1998). Study of development of body image among phisicaly disabled children in relation with psychosocial adjustment. Unpublish P.H.D thesis. University of  London. Institute  of psychiatry. U.K.

 مقدمه

حرکات موزون، رقص،آواز، موسیقی، پانتومیم و شکل های دیگر نمایشی نیاز بشر برای بیان سمبولیک ،چه از نظر بازیگر و چه از دید تماشاگر بوده است. در یکی دو قرن اخیر با توسعه سبک های متنوع هنری تاثیر آرامبخش آن بر روحیه هنرمند و مردمان بارزتر گردیده، به طوری که هنرمندان و روانشناسان را متوجه خاصیت درمانی نمایش و ترسیم اصول درمانبخش آن ساخته و روش ها و شیوه های مدونی از آن مبتنی بر اصول روان درمانی استخراج گردیده است و در حال حاضر نمایش درمانی به صورت رشته مستقل دانشگاهی در جهت رشد و خلاقیت درونی و توانبخشی بیماران، کم توانان ذهنی و جسمی حرکتی،آموزش داده می شود (حق شناس و اشکانی،۱۳۷۰).

تاثیر نمایش عروسکی بر روی کودکان ناسازگار، کم توان ذهنی و معلولین جسمی حرکتی اعجاب انگیز است،زیرا علاوه برآنکه به کودک امکان می دهد که قدرت و قابلیت خود را بشناسد، درپیوند آنان با جامعه نیز نقش مهمی را می تواند ایفا کند و به عنوان وسیله ای برای ابراز درون، رشد تعادل جسمی، توانایی ایجاد ارتباط با دیگران و کمک به تکامل فکری و روانی آنان موثر است (فخری،۱۳۷۹).

حرکات نمایشی به عنوان وسیله آموزشی موجب تشویق و توسعه توانایی فردی در قلمرو زندگی اجتماعی و مسئولیت پذیری در محیط زندگی است.از میان این توانایی هایی که نمایش ایجاد می کند، می توان از کاربرد مناسب احساس، ادراک، قوه استدلال و تخیل، قدرت تمرکز حواس و مهارت های کلامی، فیزیکی و کنترل های عاطفی نام برد. همچنین وسیله ای است برای شناخت کارایی فردی وکاربرد این استعداد در بازگویی و بازسازی یک موضوع. در نتیجه از خود شناسی و حضور در فعالیت جمعی وبر قراری پیوند بین این دو مقوله به هدف کلی آموزش و پرورش که ایجاد مناسبات رفتاری و تقاضاهای اجتماعی است، دست می یابیم (مقدم،۱۳۸۰).

اصولا نمایش عروسکی برای کودکان خردسال، تفریح و سرگرمی مناسبی است ضمن آنکه امروزه این شیوه، به عنوان یک روش جدید،کاربرد درمانی نیز پیدا کرده است. بدین ترتیب نمایش عروسکی به عنوان تجسمی از افکار، احساسات و عواطف کودکان، مبنایی برای کار روان پزشکان در زمینه بهداشت روانی کودکان در پیشگیری از آشفتگی های روانی آنان  است(خمسه،۱۳۸۱).

پل مک فارلین [۱]در مورد رمز جذابیت عروسک ها می گوید: عروسک از آغاز پیدایش تئاتر به عنوان جادوی بشر استفاده شده است.اگر عروسک ها همان عروسک بازی بچه ها باشند که اتاق بچه ها را ترک کرده اند تا روی  صحنه تئاتر ظاهر شوند، ممکن است چیزی چون احساس مادری داشته باشند.چارلز نادیر[۲] معتقد است : اگرعروسک ها فرزندان تمثال های مذهبی باشند، ممکن است شکوه مذهبی داشته باشند. اما چارلز مگ نین [۳]اعتقاد دارد: وقتی عروسک ها در صحنه تئاتر زنده می شوند، جاذبه چشم گیر آن ها فقط به خاطر تئاتر است (کشاورزی،۱۳۸۰).

در این پژوهش نقش اجرای نمایش عروسکی  بر افزایش مهارت های اجتماعی دختران کم توان ذهنی بررسی می گردد  و سعی می شود با استفاده از تکنیک های روانی و اجتماعی نمایش،این مهارت ها افزایش داده شود.

بیان مساله

بر اساس تحقیقات انجام شده در هر جامعه، حدود ۱تا ۳ درصد جمعیت را افراد کم توان ذهنی تشکیل می دهند (سادوک[۴]،۲۰۰۳).نقیصه های ذهنی با توجه به نوع و شدت نقص به شکل های گوناگون طبقه بندی شده اند (داورمنش،۱۳۸۵). در مورد درصد افراد کم توان ذهنی آموزش پذیرعقاید مختلفی وجود دارد.ساراسون و ساراسون (۱۹۸۷) این تعداد را ۸۰% و ساجدی(۱۳۸۵)، ۸۹%، اعلام کرده اند. این افراد تفاوت های زیادی در رفتارهای تطابقی دارند. این گروه با این سطح از کم توانی ذهنی در کلاس های کودکان معمولی شرکت می کنند و در بزرگسالی بسیاری از آن ها زندگی مستقلی خواهند داشت. بسیاری از مشکلات و مسائلی که در زمینه تعریف کم توانی وجود دارد مربوط به این گروه می شود (ساجدی،شهشهانی پور،هادیان جزی،۱۳۸۵).

اقدامات درمانی در موردافراد دارای کم توان ذهنی نه برای درمان اختلال، بلکه برای آموزش مهارت های انطباقی و به حداکثر رساندن توان بالقوه فرد است (نجاریان،داودی،۱۳۸۴). با توجه به تعاریف فوق یکی از مشخصات بارز این افراد ناتوانی برقراری ارتباط موثر و رضایت بخش با سایر افراد جامعه است. در واقع این افراد در کسب مهارت های اجتماعی دچار مشکل می گردند. این کودکان به دلیل نقص شناختی دچار بی کفایتی اجتماعی و خود محوری می شوند و محدودیت های شناختی باعث عدم آگاهی از چگونگی رفتار در موقعیت های گوناگون اجتماعی می شود (گرین اسپین[۵]،۱۹۷۹).

بارزترین خصوصیت این کودکان،توانایی اندک آن ها در یادگیری است.کوتاه بودن گستره توجه به دلایل شرایط خاص ذهنی و ناتوانی در به کارگیری راهبردهای شناختی در فرایند حافظه سبب می شود، نتوانند مطالب را نزد خود تکرار، سازماندهی و دسته بندی کنند. بنابراین، این کودکان به آموزش ها و خدمات ویژهای نیاز دارند و به کارگیری هنر های نمایشی در ارتباط با این کودکان نتایج و فواید بسیارمهمی در تعلیم و تربیت آن ها و حتی اولیا دارد. این اثرات سودمند در ذیل به اختصار مطرح گردیده است:

باعث ایجاد سرعت یادگیری در این کودکان می گردد.
سبب می شوند که نتایج و محتوای تربیتی در ذهن کودکان بیشتر تثبیت شده و از فراموشی مکرر آن ها جلوگیری نماید.
سبب سادگی روش ها و انعطاف پذیری انجام کار در مورد این کودکان(که دستورات شفاهی و مستقیم کاربرد موثری برایشان ندارد)، می گردد.
باعث انتقال مسائل آموزشی و یادگیری بسیاری از مهارت های خود یاری از طریق مشاهده این نمایش ها ، ایجاد تعادل و بهداشت روانی برای کودکان می گردد (مقدم،۱۳۸۲).

نمایش عروسکی از معدود فعالیت هایی است که افراد از آن دلزده و خسته نمی شوند و با اشتیاق به دنبال آن می روندو مربی می تواند با استفاده از این علاقه، اشتیاق ، سادگی و تنوع پذیری این هنر بهره آموزشی فراوان گیرد (کشاورزی،۱۳۸۰).

از آنجا که عمده رفتارهای آدمی با مشاهده از طریق مدل سازی آموخته می شود، از مشاهده دیگران، فرد در مورد نحوه انجام رفتار های جدید ایده ای کسب می کند و در موقعیت های بعد، از این اطلاعات رمز گذاری شده به عنوان راهنمای عمل بهره می برد.از آنجا که مردم می توانند پیش از اقدام به رفتار، حداقل به تقریب نحوه ی عمل را از آن نمونه ها بیاموزند، از خطاهای غیر ضروری پیشگیری می کنند.

بنا به نظریه یادگیری اجتماعی، تاثیرات مدل سازی اساسا از طریق کارکرد مناسب عمل می کنند و این یادگیری تحت تاثیر چهار مولفه ی۱) فرایند های توجهی[۶]، ۲) فرایند های یاد داری[۷]، ۳) فرایند های باز تولید حرکتی[۸]،۴ ) فرایند های انگیزشی[۹]، قرار می گیرد که توضیح مختصر آن ها در زیر آورده می شود:

۱٫در هر گروه اجتماعی، برخی افراد بیش از دیگران جلب توجه می کنند. رفتارهای مدل شده از لحاظ اثر بخشی با هم فرق می کنند.ارزش کارکردی رفتار هایی که از سوی مدل های مختلف ابراز می شود، در انتخاب برخی مدل ها و بی تفاوتی نسبت به بقیه بسیار نافذ و موثر است.

۲٫یادگیری مشاهده ای اساسا متکی بر دو سیستم باز نمایی[۱۰] است: تصوری و کلامی.برخی از رفتار ها به شکل “تصویر سازی ذهنی”حفظ می شوند. تحریک حسی، احساس هایی را فعال می کند که موجب ادراک رویدادهای خارجی می گردد. در نتیجه رویارویی مکرر،محرک های مدل سازی سرانجام موجب تصویر های ذهنی دیرپا و قابل بازیافت از کارکرد های مدل شده می گردند. دومین سیستم بازنمایی که احتمالا مسئول سرعت قابل ملاحظه یادگیری مشاهده ای و یاد داری در آدمی است، فرایند رمز گذاری کلامی رویدادهای مدل شده است. در حقیقت، عمده فرایند های شناختی که رفتاررا سر و سامان می بخشند، بیشتر کلامی اند تا دیداری.

۳٫سومین مولفه مدل سازی مستلزم تبدیل بازنماهای درونی به کنش های مناسب است. در اغلب یادگیری های روزمره، مردم معمولا از طریق مدل سازی به تقریبی معقول از رفتار جدید دست می یابند و با سازگاری از طریق خود-اصلاحی[۱۱]-بر اساس پس خوراند اطلاعاتی حاصل از عملکرد و نمایش های متمرکز بخش هایی که تا حدی آموخته شده اند-آن رفتار ها را پالایش می دهند.

۴٫نظریه یادگیری اجتماعی بین فراگیری و عملکرد تفاوت قائل است، چرا که مردم هر آنچه را می آموزند،به عمل در نمی آورند. آن ها رفتار مدلی را که پیامد های ارزشمند با خود دارد، بهتر می پذیرند تا رفتار های مدلی را که اثرات تنبیه کننده یا بدون پاداش به دنبال دارد (ماهر،۱۳۷۲).

در مورد آموزش کودکان عقب مانده ذهنی، صرفا از راه آموزش نظری کتب درسی نمی توان نتایج رضایت بخشی گرفت و باید روشی را به کار برد که نه تنها در جهت رفع عملکردهای نادرست در این کودکان بر آید، بلکه باعث ایجاد یادگیری مطلوب تر و پایدارتری در آن ها گردد (کاشی،۱۳۸۴).

در این پژوهش با توجه به ویژگی هایی که برای نمایش عروسکی، تاثیر آن بر یادگیری و محدودیت های شناختی کودکان کم توان  ذهنی برشمرده شد، مسئله ای که مطرح می شود این است که نمایش عروسکی چه تاثیری بر میزان مهارت های اجتماعی دختران کم توان ذهنی آموزش پذیر دارد؟

 اهمیت و ضرورت پژوهش

بازی های نمایشی کودک را از افسردگی و خمودی می رهاند، سبب فعال شدن و شرکت در گروه های اجتماعی می شود. همچنین فرایند یادگیری و برقراری ارتباط متقابل عاطفی به وی آموزش می دهد که برای پذیرش و موفقیت در گروه باید چه توانایی هایی را به کار بندد و چگونه از نگرش ،  رغبت ها و مهارت های دیگران برای رفع حوائج افراد استفاده کند (مقدسی ، ۱۳۷۲).

نمایش عروسکی برای کودک، فرصت هایی فراهم می آورد که دامنه ی گسترده ای از مفاهیم معلومات ، مهارت ها و موفقیت ها را برای اولین بار از این طریق تجربه و درک کند. همچنین مشوقی مهم برای آموزش بهتر بیشتر است و فرصت مواجه با مفاهیمی که قبلا تجربه شده اند را فراهم می سازد . نمایش عروسکی فرصت مناسبی برای تمرین و تکرار تجربه های گذشته (فرایند شبیه سازی ) فراهم می آورد و به عنوان مشوقی برای تحکیم و تقویت یادگیری و آموزش عمل میکند (اسماعیلی ، بهادری ، ۱۳۸۵). برن[۱۲] (۱۹۸۹)  بیان میکند که عروسک ها در جهان از طریق زبان خاص نمایش، افراد  واحدی هستند که چیزی بیش از کلمات را بیان می کنند. این زبان، زبانی است  که احساسات ایده آل و دوستی ها را با ترکیب ژست ها و کلمات در برمی گیرد . بازی درمانگران به صورت موفقیت آمیزی از عروسک ها به عنوان ابزاری برای تشویق کودکان به بیان احساسات و حتی تغییر رفتارهایشان، استفاده کرده اند. استفاده از عروسک ها باعث می شود ترس بیان احساسات برای کودکان ایمن تر شود. همچنین پتانسیل های زیادی برای استفاده معلمان در کلاس های ابتدایی دارد و می تواند به بهبود مهارت های ارتباطی، غلبه بر موانع زبانی و آموزش خود کنترلی، کمک کند .

هانت[۱۳]  بیان می کند که بچه های کوچکتر معمولا می توانند عروسک ها را به عنوان دوستان همدل و غیر تهدید کننده قبول کنند . مزیت دیگر عروسک ها این است که به طور مثبتی می توانند بر کودکان اثر بگذارند و به راحتی وارد دنیای کودکان شوند (شیخی،۱۳۸۱).

به طور کلی عروسک ها به طور گسترده ای به دلیل تاثیر مفیدشان بر یادگیری و رشد اجتماعی تشخیص داده شده اند. آنها تاثیر زیادی بر کودکان در تمام سنین دارند. زبان عروسک به جهت توانایی برای کمک به معلمان و کودکان برای یادگیری از یکدیگر، رشد، برقراری ارتباط، کسب اعتماد به نفس و بیان خود بی نظیر است و کودکان مسئول تر و با انگیزه تر می شوند (مارتینز پونز،۲۰۰۴).

یکی از جنبه های مهم زندگی افراد کم توان ذهنی وجود یک شبکه حمایتی است. و یک راه افزایش حمایت موجود کمک به افراد در آموزش مهارت های اجتماعی است. و آموزش مهارت های اجتماعی به کودکان کم توان ذهنی از طریق سرمشق دهی کارآمدتر از آموزش خصوصی همان مهارت ها تشخیص داده شده است (نجاریان و همکاران، ۱۳۷۳).

متاسفانه در ایران نمایش عروسکی چندان مهم تلقی نمی شود. جا دارد که علاوه بر اهمیت دادن به هنر نمایش عروسکی و شناساندن ابعاد مختلف آن، به این ویژگی مهم نیز توجه کرده و با آگاهی دادن به عموم اقشار جامعه در ارتباط با نقش هنر در درمان بیماری های روانی، کم توجهی گذشته جبران شود.

 تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

  متغیر مستقل: نمایش عروسکی

تعریف نظری: نمایش، شکلی از وانمود بازی است. یک تجربه سازمان یافته است که با دقت طراحی می شود و به اجرا در می آید.کودکان به وسیله نمایش، صحنه، رویداد، مشکل یا واقعه برخاسته از ادبیات کودکان را با هدایت آموزگار خلق یا بازآموزی می کنند (قزل ایاغ،۱۳۸۵).

تعریف عملیاتی: اجرای نمایش عروسکی جهت افزایش مهارت های اجتماعی که شامل موارد زیر می باشد:

نوشتن دیالوگ
انتخاب عروسک ها
اجرای نمایشنامه و آموزش مهارت های مورد نظر
گرفتن پسخوراند[۱۴] از کودکان توسط عروسک ها در مورد مفاهیم آموخته شده