عنوان :

مقاله بررسی جایگاه زن در ایران باستان

تعداد صفحات :۵۵

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

خانواده که اولین و مهمترین نهاد اجتماعی می باشد.زن در آن به عنوان یکی از ارکان این نهاد اجتماعی نقش بسزایی را ایفا می کند و یکی از نقشهای کلیدی بر عهده ی زن می باشد.همان طور که گفته شد نیمی از جامعه جهانی را زنان تشکیل می دهند و بدون وجود زن زندگی مردان در کل جهان دچار اختلال می شود.

در این تحقیق به شناخت و بررسی جایگاه و نقش زن در ایران باستان ، ایرانیان باستان چه دیدگاه و نگرشی به زن داشته اند و چه ارزشهایی برای زن ها قائل بودند ؟ شناخت و بررسی نقشهایی که زنان در جامعه ی باستان ایفا می کردند چه اجتماعی و چه فرهنگی  و چه….

جامعه امروز ما نیاز به زنان آگاه و فعال و روشنفکر دارد نه کسانی که به عنوان یک محکوم پرده نشین و خرافه پرست زندگی می کنند بلکه به صورت یک نیروی مولد کار از پای اجاق آشپزخانه تا پهنای پر هیاهوی اجتماع ، یعنی زاینده و فزاینده ی کار و تولید و نه تنها مصرف کنند و بی کاره و دارای نقش حساس و پر اهمیت یک انسان به عنوان نیمی از پیکر یک اجتماع.

زن از زمانهای گذشته دارای نقش و جایگاه بود.در طول تاریخ گذشته ی ایران باستان به زن اهمیت داده می شده و زنان امروز همانند زنان گذشته باید نقشهای اساسی را در جامعه ایفا کنند.

زنان امروز مثل زنان گذشته در فعالیتهای اقتصادی ، فرهنگی ، سیاسی ، اجتماعی و…. فعالیت نشان دهند.زنانی مانند روستایی که هنوز هم در روستاهای این سرزمین کهن هم دوش با مردان خود کار می کنند.آنان علاوه بر کارخانه و بچه داری کارهایی نظیر دامداری ، کشاورزی ، قالی بافی و… را انجام می دهند.

زنان عشایری که همانند مردان ایل ، اسب سواری و تیر اندازی را فرا گرفته و در نبودن ایل از قوم و طایفه ی خود محافظت می کنند.

در هر حال با بررسی کوچکی که از جایگاه زنان در ایران باستان انجام شده در می یابیم که این تمدن کهن با مردمان متمدنش تا چه حدی برای زنان جامعه خود ارزش قائل بودند.حتی روزی را اختصاص به زن داده و برای او جشن می گرفتند و به او هدیه می دادند و به زن آنچنان اراده ای می دادند که می توانست در اجتماع به هر قدرتی که بخواهد برسد.بنابراین زنان امروزی نیز باید از اجداد خود درس بیاموزند و به آنها افتخار کنند.

واژه های کلیدی: زن، نقش، فرهنگ، جایگاه زن

 فهرست مطالب

پیشگفتار  ۵
بیان مسئله- فرضیه موضوع  ۷
اهمیت مسئله  ۷
ضرورت و اهمیت تحقیق  ۹
اهداف تحقیق  ۱۰
سوالات  ۱۰
مبانی نظری  ۱۰
زن  ۱۰
فرهنگ  ۱۳
نقش  ۱۴
تعریف عملیاتی  ۱۴
پیشینه تحقیق  ۱۵
جایگاه زن در چهار گفتار  ۱۸
گفتار نخست : نگرش به زن در شاهنامه  ۱۸
فرانک  ۱۹
رودابه  ۲۰
تهمینه دختر شاه سمنگان ، همسر رستم ، مادر سهراب  ۲۰
گردآفرید  ۲۱
گفتار دوم : نگرش به زن بر اساس اوستا و متون کهن پارسی و شماری کتیبه  ۲۲
حق گزینش همسر برای دختران  ۲۳
وضع اجتماعی و حقوق زنان در دورانهای مختلف  ۲۴
نقش زن در دوران مادها  ۲۴
اشکانیان  ۲۵
ساسانیان  ۲۵
قوانین زن در اوستا   ۲۷
گفتار سوم : نگرش به مسائل حقوقی زن بر اساس اسناد حقوقی ایلام باستان  ۲۸
گفتار چهارم : نگرش به زن بر اساس متون پهلوی پارسی و شماری کتیبه  ۳۱
در متون پهلوی  ۳۱
رقص دسته بند زنان از چشمه علی  ۳۲
وره نوعی تعاونی سنتی کهن و زنانه در «کمره»  ۳۳
وره حقی و وظیفه ای برای زنان  ۳۳
بزرگداشت زنان  ۳۴
بررسی جایگاه زن به استناد لوح های یافت شده در تخت جمشید  ۳۵
فرانک ، ارنواز  ۳۸
آیین های زمان فرانک  ۴۰
نخست آیین : بخشش به بی نوایان   ۴۰
آیین دوم : مهمان پرستی   ۴۱
آیین سوم : گلکاری و باغ   ۴۱
تثبیت قدرت زنانه در منطقه ایران فرهنگی همزمن با آغاز عصر کشاورزی  ۴۲
پوشش زنان ایرانی  ۴۸
ارزشهای فرهنگی  ۴۸
تصویر زن در سنگ نگاره ها  ۴۹
لباس زنان  ۵۰
روش تحقیق  ۵۱
نتیجه گیری  ۵۲
منابع   ۵۴

منابع :

جنیدی ، فریدون ، «حقوق جهان در ایران باستان ، چاپ نخست ، ۱۳۸۴ ، نشریه بلخ.

جنیدی ، فریدون ، «نامه ی فرهنگ ایران» ، جلد اول ، چاپ ۱۳۶۳ ، نشر بلخ.

ر.گرشمین ، ایران از آغاز تا اسلام.ترجمه ی دکتر محمد معین.بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، چاپ چهارم ، تهران ۱۳۵۵٫

شاطر مایار ، مترجم : پیمان متین ، پوشاک ایران زمین از سری مقالات دانشنامه ی ایرانیکا ۱۳۸۲ ، انتشارات امیرکبیر.

لاهیجی ، شهلا ، کار ، مهر انگیز ، شناخت هویت زن ایرانی در گستره ی پیش تاریخ و تاریخ ، چاپ سوم ، ۱۳۸۱ ، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.

عینبی ، مهر آسا ، هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی ، چاپ نخست ، ۱۳۸۵ ، انتشارات هیرومند.

ماری کخ ، هایدی ، مترجم : پرویز رجبی ، از زبان داریوش ، چاپ چهاردهم ۱۳۷۷ ، تهران.

مل ، ژول ، شاهنامه ی فردوسی ، چاپ سکو.

پشت ها ، گزارش پور داوود ، چاپ دوم ، ۱۳۵۶٫

جزوه ی دکتر محمد رضا رسولی ، روش تحقیق نظری ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی ، مجتمع ولیعصر.

والاس ، کمر ، ابوت پاملا ، مترجمان : مریم خراسانی ، حمید احمدی ، درآمدی بر جامعه شناسی ، نگرشهای فمنیستی ، چاپ دوم ، ۱۳۸۶ ، امیر کبیر.

دهخدا ،علی اکبر ، لغت نامه ، زیر نظر دکتر معین شماره ی مسلسل ۷۹ ، چاپ گلشن.

پیشگفتار

زن یکی از آفریده های خداوندی می باشد.زنان نیمی از این جهان هستی را در برگرفته اند و مثل موجودات زنده از پیدایش این جهان هستی بوده و خواهند بود.زمانی که آدم خلق شد در کنار آن هم زن آفریده شد.

زنان در طول تاریخ نقش بسیار فراونی داشته اند و جایگاه والایی را برای خود اختصاص داده اند.مثلاً در ایران باستان حتی واژه زن معنای زیبایی را در بر می گرفت و یکی از القاب زن کدبانو است.یعنی همان روشنایی خدا.نیاکان ما برای زنان خود نامهای زیبایی را می گذاشتند و برای زن ارزشش فراوانی قائل بودند.از جمله پنج اسفند را جشن اسفندگان می گرفتند و این روز را روز زن می نهادند و در این روز برای زنان هدیه می آوردند.در این روز زنان در تخت شاهی می نشستند و کاری انجام نمی دادند.در ایران باستان زنان نقشهای فراوانی داشتند و آنها علاوه بر خانه داری در کارهای بیرون از منزل نیز فعالیت داشتند.مثلاً در کارگاههای خیاطی و سوزن دوزی حتی به عنوان مدیر فعالیت داشتند.

حق کار و فعالیت اجتماعی داشتند.زنان نه تنها حق فعالیت در بیرون از خانه بلکه حتی در انتخاب همسر هم آزاد بودند و خود برای خود همسر بر می گزیدند.در اوستا برای زن اهمیت و ارزش زیادی قائل بودند.مردمان باستان حتی در نمازهای خود زن پاک دامن را مورد ستایش قرار می دادند.در جای جای اوستا اگر از مردان به نیکی یاد می شد و صفات نیکی برای مردان می نهادند در کنار آن هم همان صفات را برای زنان می بردند.

در آن زمان های کهن برای زنان حق و حقوقی قائل بودند مثلاً در ایلام باستان زن حق ارث داشت یا در دوران هخامنشی زنان کار می کردند همانند مردان حقوق می گرفتند.و حتی زنانی که کار می کردند و باردار بودند به آنها مرخصی داده می شد و حقوق دوران مرخصی تعلق می گرفت.

در دوران باستان در دورانی که دین اسلام ظهور نکرده بود زنان ایران برای خود پوشش داشته اند که این امر در دوران ایلامیها نیز صدق می کرده است.نیاکان ما برای همه چیز این گیتی و جهان ارزش قائل می شدند.

از آب و زمین و خاک و حیوان و گیاه گرفته تا تن انسان.آنها برای تن انسان ارزش قائل می شدند و از جمله نشان دادن ارزش پوشیدن کفش و پوشاندن بدن انسان می باشد چه برای مرد و چه برای زن.

شواهد از زنان ایران باستان را می توان در سنگ نگاره های تخت جمشید و تاق سقبان مشاهده کرد که چه اندازه نیاکان ما برای زنان خود ارزش قائل می شدند و حجاب را یک نوع شرم و حیا می دانستند.

بیان مسئله- فرضیه موضوع

موضوع مورد تحقیق بررسی و نقش جایگاه زن در ایران باستان می باشد که زنان چه نقشها و جایگاهی داشتند و برای آن ها قائل می شدند و نظریاتی که در مورد زنان می باشند و هم چنین نقش وسائل ارتباط جمعی در نشان دادن نقش زنان در جامعه و خانواده.

اهمیت مسئله

زنان نیمی از جامعه انسانی را تشکیل می دهند که در طول تاریخ تحت ظلم و ستم فراوان قرار گرفته اند.زن در عرصه های پهناور جهان پیوسته زن بوده است و در همه جای این جهان از آغاز پیدایش بر زمین فارغ از زمان و مکان و نژاد و رنگ و آیین ، بار مسئولیتی ویژه را بر دوش داشته است : زادن- پروردن و به بلوغ رساندن که این بخشی از حیات زن است.نقشی که زن در کنار یا جدای از وظیفه بار تولید نسل بشری در ساختار اجتماعی ، ساختار تاریخی ، زیر بنای فرهنگ و تمدن در دوران اجتماعی پیدایش باورها و اعتقادها و سرانجام در اعتلای بشر داشته اند.

خانواده که اولین و مهمترین نهاد اجتماعی می باشد.زن در آن به عنوان یکی از ارکان این نهاد اجتماعی نقش بسزایی را ایفا می کند و یکی از نقشهای کلیدی بر عهده ی زن می باشد.همان طور که گفته شد نیمی از جامعه جهانی را زنان تشکیل می دهند و بدون وجود زن زندگی مردان در کل جهان دچار اختلال می شود.

وقتی به نقش و جایگاه زنان در جامعه نگاه می کنیم ، زنان در ساختار جامعه یکی از اجزای این جامعه هستند که اگر با اجزای دیگر آن هماهنگ نباشند در کل اجتماع اختلال ایجاد می شود زنان کارکردهای سپاری در جامعه دارند.زن به عنوان مادر ، معلم ، پرستار ، یک استاد ، یک همسر مهربان و دلسوز و فداکار و… هنرمندی واقعی در تمامی عرصه های هنری زندگی است.حتی زنان بر اساس شرایط زندگی شان می توانند کارهای سنگین مردانه را انجام دهند.مثل مکانیکی ، رانندگی با ماشین های سنگین و…

پس اگر زنان بخواهند به آنها میدان دهند می توانند کارهای فراتر از مردان انجام دهند.زنان در تمامی عرصه های فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی نقشهای بسزایی را ایفا می کنند چه در گذشته و چه در حال زنان همواره همراه مردان بودند و باعث موفقیت آنها شده اند و به قول معروف هر مردی به مقامی یا پیشرفتی می رسد پشت سر او یک زن بزرگ می باشد.

ضرورت و اهمیت تحقیق

همانطور که قبلاً گفته شد زنان نیمی از جامعه را تشکیل میدهند.در ساختارهای اجتماعی نقش بسزایی دارند.کارکردهای فراوان در جامعه دارند.ارزش بسیای از لحاظ مادی و معنوی دارا هستند اما متاسفانه نقش آنها در جامعه نادیده گرفته شده و یک سری مسائل بر آنها تحمیل شده است.زنان باید از نقش و جایگاه خود آگاهی داشته باشند.آنها باید همراه با رشد جامعه رشد کنند و مخصوصاً این که زنان امروزی کشور ما بدانند که بودند و در گذشته های دور نیز نیاکان ما به زنها چه احترامات خاصی قائل بودند حتی دورانهای دوری که در هیچ کجای دنیا نه تمدنی وجود داشت و نه این که به زنها احترامی قائل بودند.

اهداف تحقیق

شناخت و بررسی جایگاه و نقش زن در ایران باستان ، ایرانیان باستان چه دیدگاه و نگرشی به زن داشته اند و چه ارزشهایی برای زن ها قائل بودند ؟ شناخت و بررسی نقشهایی که زنان در جامعه ی باستان ایفا می کردند چه اجتماعی و چه فرهنگی  و چه….

بررسی نقش زن در ایران باستان بعد از پیدایش کشاورزی؟

بررسی وسایل ارتباطی در آگاهی دادن جامعه در رابطه با نقش و جایگاه زنان.

سوالات

در ایران باستان چه دیدگاهی در مورد زنان داشته اند ؟

آیا برای زن ارزشی قائل می شدند؟

در ایران باستان زنان چه نقش یا نقشهایی را ایفا می کردند؟

ایرانیان کهن به مسئله پوشش زنان چگونه می نگریستند؟

مبانی نظری

زن

در فرهنگ ایرانی زن همان نام را دارد که در دوران کهن مادر سالاری داشته که دارندگی خانه به او باز می گردد.

از آنجا که مرد از ریشه «مرت» است که مردن و درگذشتن را می رساند ، کسی که در می گذرد و در گونه ی مردم زن و مرد ، هر دو را می رساند.پاژ نام زن به نشانه ی دارنده خانه اگر چه هنوز در ایران برای زنان به کار می رود اما در ازنای چند هزار سال زن در فرهنگ ایرانی نام های دیگر نیز به خود گرفته است که شایسته ی نگرش است.

زن در اوستا افزون بر «جنیکا» (از همان ریشه ی جن و ژن و کن) با پاژ نام «نائیریکا» نیز خوانده شده است.«نئیری» در اوستا ، دلیر و جنگاور و پهوان است و به مردان پهلوان گفته می شده و همین واژه به گونه ی مادینه برای زنان دلیر و نام آور نیز بکار رفته است.

«نائیریکا» این واژه در زبان پهلوی به گونه ی «نائیریک» بکار رفته ، در یادگار بزرگمهر نوشته وزیر دانشمند زمان انوشیروان ، از نائیریک یا همسر نیک به بزرگی یاد شده است و با همین آوا هنوز در زبان ارمنی برای همسر و زن کاربرد دارد.پاژنام دیگری که زن ایرانی از دوران اوستایی تا کنون بر خود دارد «بانو» است که در اوستا فروغ و روشنایی است و در همین فرهنگ بانوی خانه یا زن این واژه در پهلوی بگونه ی «بانوک» و در فارسی «بانو» به همان گونه کاربرد دارد ، تا آنجا که در فارسی پاژنام همگانی زنان «کدبانو» است که در آن «کد» خانه است و بانو همان روشنایی است.افزون بر این ها مردان زنان خود را همدوش (= همکار و در همه ی کارهای زندگی) یا همسر (= کسی که با مرد در همه کار و همه جا برابر است و سرا و با سر مرد یکسان است) می خوانند (فریدون جنیدی ۱۳۸۴ ص۴۴).

در اندرز گواه گیران با پیوند زناشویی در ایران باستان نخست از دختری پرسند که آیا می پذیرد که مرد نامزد خود را به همسری و همتنی و همروانی او در آورد؟ و پس از دختر همین پرسش از مرد می شود.

چون به نام زن پرداختیم می بایست که به واژه ی دختر نیز بپردازیم.دختر در زبان سانسکریت «دهی تَرَ» خوانده می شود که «دوشیزه ی شیر» بوده است.این پاژ نام از هنگام دامپروری و نگه داری آریاییها است که کار دوشیدن شیر و برآوردن فرآورده های آن بر دوش دختران و زنان بوده.این واژه در اوستا «دونخدَر» در زبان پهلوی «دوخت» و «دوختر» و در فارسی «دخت» و «دختر» است.چنان که در انگلیسی «doughter» خوانده می شود.(فریدون جنیدی ۱۳۸۴ ص ۴۴).

اما ایرانیان با آنکه پاژنام دختر یا یادگار دوران کهن را در زبان خویش نگاه داشتند در درازنای زمان دو پاژنام دیگر بدو داده اند.نخست کنیزک یا زن کوچولو که کهن تر از پاژ نام دختر است.دو دیگر یا دوشیزه به معنای دوست داشتنی کوچولو نیز از همین واژه است.

«دوشَست» پهلوی برابر با معشوق به زبان تازی و «دوشام» پهلوی یا عشق و نیز «دوست» پهلوی و فارسی و بر این بینیاد «دوست» پاژنام دختر است و در زبانهای باستانی برای مردان ، کاربرد نداشته است.افزون بر این در فرهنگ ایرانی انبوه نامهای زیبای گلها و بوی گلها و زیبایی گل ، درخت ، جان و جهان را که بر دختران می نهند با هیچ فرهنگ و زبان کشور دیگر نمی توان برابر کرد و این به نشانه ی آزرمی[۱] است.(همان ص ۴۵).

فرهنگ