عنوان :

مقاله بروز خسارت و نحوه جبران آن در حقوق اسلام

تعداد صفحات : ۲۰۵

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده:

بیمه از جمله موضوعات نسبتاً نوینی است که به لحاظ موضوع و اقسام، دارای طیف وسیع و پوشش گسترده ای است. بیمه در جهان امروز، یک ضرورت جدی در زندگی انسان ها شمرده می شود که اهمیت آن پس از پیشرفت علمی و فکری و صنعتی و تجاری، خصوصاً بعد از گسترش قلمرو تجارت جهانی، پیش تر شناخته شده است. پیدایش بیمه بدان دلیل بود که انسان بتواند راهی عملی برای حمایت از خویشتن در برابر از خطرها، حادثه ها و مصیبت ها بیابد. حوادثی که ممکن است از نظر علمی یا روحی، نظام مالی و اقتصادی و معیشت خانوادگی او را در هم فرو ریزد. بیمه در زمینه‌های اقتصادی و مالی، دگرگونی بزرگی ایجاد کرده است.

نظر به اینکه نهاد بیمه یک تأسیس حقوقی جدید در نظام حقوقی ما می باشد و مزایا و محاسن این تأسیس جدید در جبران زیان های وارده به اموال و حتی اعضاء بدن و پرداخت خسارات جانی حتی در صورت فوق زیان دیده آشکار می باشد ضمناً با توجه به شخصی بودن شاخه های علم و فنون جدید و با توجه به حقوق و تکالیف افراد جامعه نسبت به یکدیگر ضرورت گسترش بیمه های مسئولیت مدنی د رکلیه بخش های صنعت ، کشاورزی ،‌امور خدماتی جهت جبران خسارات وارده و جلوگیری از بلا جبران ماندن آن بیش از پیش احساس می شود . به خصوص با توجه به دستورات و تکالیف شرع مقدس اسلام د رهمیاری و تعاون بین مردم و  دخیل دانستن بیت المال یا دولت در براوردن نیازهای مردم و کمک گرفتن از نهادهای سنتی  جبران زیان مانند ضمان عاقله ، ضمان جریره و تکالیف حاکم و بیت المال و استناد به قاعده و زین « لاضرر» این امر بیش از پیش احساس می گردد. حتی می توان قلمروی پوشش بیمه‌ای  را خارج از افعال زیان بار انسان و اشیاء و حیوانات تحت تسلط او گسترش داد و حتی مواردیکه عامل انسانی هیچ نقشی در ورود خسارت ندارد مانند بلایای طبیعی و حوادث و سوانح خدادادی که جنبه قوه قاهره را دارد . نیز نهادینه نمود و این امر در گرو قانونگذاری صحیح و پیشرفته و همیاری میان مردم و دولت امکان پذیر نیست .

مسئولیت مدنی در تقابل با نهاد بیمه و تأسیسات مشابه ، نظیر تأمین اجتماعی ، نشان داده است که هم تأثیر گذار بوده و هم متأثر  . بدون تردید توسعه حقوق بیمه مسئولیت مدنی با گسترش موضوع آن یعنی مسئولیت مدنی بوده و بسیاری از انواع مسئولیت ها ، دامنه و اهمیت آنها و ضمانت اجرایها و جبران های بالفعل و بالقوه در توسعه حقوق بیمه مذکور دخالت و تأثیر داشته است امروز بیمه مسئولیت مدنی در سایر نظام های حقوقی معاصر تقریباً‌همه انواع و اقسام مسئولیت‌ها را پوشش می دهد د رحوزه تأثیرات بیمه در مسئولیت مدنی نیز با توجه به واقعیت موجود در خصوص تمایل دادگاه به گسترش مسئولیت و میزان زیان مورد حکم و تغییر د رنوع مبنی و دعاوی مسئولیت ، دخالت قانونگذار امری ضروری و لازم به نظر می رسد . درکنار قانون پیشنهادی در مورد بیمه های مسئولیت مدنی ، قانونی مستقل برای دوره بازنگری در حقوق مسئولیت مدنی ، با توجه به مبانی نو و شیوه های اعمال قواعد مسئولیت مدنی ، لازم و ضروری بنظر می رسد .

بیمه در حقیقت روشی است برای جبران خسارت ، یعنی ؛ پرداخت مبالغ جزئی اما در سطح گسترده و وسیع، صندوقی برای اطمینان دادن به انسان هایی که ممکن است دچار آسیب و خسارت ناشی از مسئولیت مدنی یا حوادث ناشی از طبیعت شوند فراهم می آورد از جمله یکی از ابزارهای حمایتی دولت  از اشخاص زیان دیده می توان به نقش «سهام عدالت» در برقراری عدالت و توازن اجتماعی اشاره نمود چرا که با برنامه ریزی صحیح و منظم می توان قسمتی از سود این سهام که در وهله اول به اقشار کم درآمد و افراد آسیب پذیر جامعه تعلق می گیرد اشاره کرد و دولت هرساله با کسر درصدی از این سود و ذخیره آن در شرکت های بیمه ای یا صندوق خاص نیازمندی های بیمه ای افراد را برطرف سازد چرا که بنابر برخی آمارها جمعیت افرادی که در ایران فاقد هر گونه بیمه خاص هستند حدود ۳۵% مردم را در بر می گیرد نمونه کامل تأمین اجتماعی را می توان در نظام حقوقی برخی از کشورها مانند قانون تأمین اجتماعی مصوب سال ۱۹۹۱ میلادی در استرالیا اشاره کرد صرفنظر از بحث مسئولیت مدنی در بحث بیمه های اجتماعی حمایت از افراد سالمند و ناتوان و یا افراد بی سرپرست و اشخاصی که خود متکفل امور والدین خود هستند اشاره نمود در نظام حقوقی اسلام با توجه به اینکه حقوق اسلامی با لذات پویا و متحرک است و همه مسائل را در چهار چوب اصول کلی می تواند حل کند در این امور نیز اگر حقوقدانان اسلامی بیکار و ساکن نمی ماندند و در مواجهه با هر پدیده ای نوین و نیازی جدید مقررات لازم را اعلام می کردند چنین مشکلاتی به وجود نمی آمد .

در کلیات طرح مورد نظر ابتدا به بررسی مبانی و مفاهیم مسئولیت مدنی و بیمه مسئولیت مدنی پرداخته ولزوم تحقیق یک منبع جایگزین جهت جبران ضرر و زیان و خسارت بلا جبران و بیمه مسئولیت مدنی پرداخته در مبحث بعد به نقش دولت و مسئولیت مدنی دولت در  جبران خسارت و همچنین تحلیل نهادهایی مشابه در فقه اسلام با نهاد بیمه به خصوص در بخش بیمه مسئولیت مدنی مورد مطالعه قرار گرفته و  در پایان نیز بیمه از دیدگاه قانون بیمه اجباری با توجه به فلسفه وجودی آن و تطبیق با حقوق سایر کشورها ونام های حقوقی مورد بررسی قرار می دهیم.

واژه های کلیدی: جبران خسارت، بیمه، مسئولیت مدنی، حقوق اسلام، مسئولیت دولت، ضمان جریره، بیمه شخص ثالث ، ضمان عاقله

فهرست مطالب

چکیده    ۵
مقدمه    ۶
مبانی و مفاهیم مسئولیت مدنی    ۱۸
مبحث اول: جایگاه بیمه مسئولیت مدنی    ۱۸
گفتار اول : مفهوم مسئولیت مدنی (غیر قراردادی)    ۲۰
گفتار دوم :  اهمیت مسئولیت مدنی    ۲۴
گفتار سوم :  شناخت بیمه و انواع آن    ۲۶
الف )  اهمیت بیمه مسئولیت مدنی    ۲۸
ب)‌ بیمه اجباری و اختیاری    ۲۹
مبحث دوم: قلمرو بیمه مسئولیت غیر قراردادی    ۳۲
گفتار اول :  بیمه مسئولیت و برخورد نظامهای حقوقی باآن    ۳۲
منبع مسئولیت غیر قراردادی و نوع پوشش بیمه ای    ۳۲
گفتار دوم :  بیمه و طرح های تکمیلی مسئولیت غیر قراردادی    ۳۵
گفتار سوم : سیستم های بیمه ای، نظام های حقوقی و تأثیر از قواعد مسئولیت غیر قراردادی    ۳۶
مبحث اول : وظیفه حمایتی دولت و حاکم اسلامی در برقراری عدالت اجتماعی    ۴۰
گفتار اول: مبانی مسئولیت دولت  نسبت به خسارات بلاجبران    ۴۱
الف: نصوص قرآنی    ۴۱
ب- روایات    ۴۵
ج- قواعد فقهی    ۵۵
۱- قاعده لاضرر    ۵۵
۲- قاعده تسبیب    ۶۰
۳- قاعده من له الغنم فعلیه الغرم    ۶۳
۴- قاعده الحاکم ولی الممتنع    ۶۵
د- مسؤلیت دولت در قانون مجازات اسلامی و قوانین متفرقه    ۶۹
تبصره     ۷۶
گفتار دوم :‌ نگاهی به حقوق پاره‌ای از کشورها در خصوص مسئولیت دولت    ۸۱
۱- حقوق مصر    ۸۱
۲- حقوق فرانسه     ۸۶
۳- حقوق دیگر کشورهای دارای حقوق مدون    ۸۷
ب – طلیعه جدید مسوولیت پذیری دولت    ۸۸
ج- لزوم اجتماعی شدن  بیمه مسئولیت    ۹۰
د- تشکیل صندوق های تعاون     ۹۳
هـ – بررسی اصل رفاه و خیر در حقوق آمریکا    ۹۴
س – بیمه مسئولیت مدنی سردفتران اسناد رسمی    ۹۵
ش- بیمه مسئولیت مدنی صغیر و سرپرست طفل و مجنون    ۹۸
نتیجه گیری     ۹۹
مبحث اول: اشاره به مبانی و پیشینه بیمه در اسلام    ۱۰۲
گفتار اول: نقش تعاون و همیاری در پیدایش نهاد بیمه    ۱۰۵
الف- بررسی نمونه های تاریخی مرتبط با نهاد بیمه    ۱۰۷
ب- رابطه اصل کفالت همگانی با نهاد بیمه    ۱۰۹
گفتار دوم- ضمان جزیره و تاریخچه پیدایش آن در حقوق اسلامی    ۱۱۲
الف- بررسی فقهی ضمان عاقله    ۱۱۴
ب- تعریف عاقله    ۱۱۵
ج- تعریف عصبه    ۱۱۷
گفتار سوم: بررسی و تطبیق نهاد بیمه با نظام عاقله در حقوق اسلام    ۱۱۸
گفتار اول : تطبیق بیمه و ضمان جریره در حقوق اسلامی    ۱۲۰
گفتار دوم : مقایسه بیمه شخص ثالث با ضمان عاقله و ضمان جریره    ۱۲۴
مبحث اول: بررسی اجمالی قانون بیمه اجباری وسایل نقلیه موتوری زمینی     ۱۲۹
گفتار اول: مسئولیت مدنی دارنده وسیله نقلیه موتوری زمینی در حقوق ایران    ۱۳۱
الف) وسیله نقلیه چیست؟    ۱۳۵
ب) شخص مسئول کیست؟    ۱۳۷
گفتار دوم : مبنای حقوقی مسئولیت  مالک وسیله نقلیه    ۱۳۹
گفتار سوم : خسارات قابل جبران بر مبنای قانون بیمه اجباری    ۱۴۳
الف ) نقش راننده در مسئولیت مدنی    ۱۴۶
گفتار چهارم :عوامل رافع مسئولیت    ۱۵۰
الف ) قوه قاهره و حوادث ناگهانی     ۱۵۱
ب- تقصیر زیاندیده    ۱۵۳
ج- فعل شخص ثالث    ۱۵۴
مبحث دوم: نقش منابع جایگزین جبران خسارت در قانون بیمه اجباری    ۱۵۵
گفتاراول: بررسی ماده ۱۰ قانون بیمه اجباری    ۱۵۵
الف: اهمیت حقوق حاکم برحوادث رانندگی    ۱۵۶
ب- طرح های تکمیلی پوشش مسئولیت مدنی    ۱۵۸
۱- صندوق جبران زیانهای ناشی از عمل مجرمانه    ۱۵۸
۲- کنسر سیوم بیمه گران اتومبیل انگلستان    ۱۵۹
۳-  سیستم جبران خسارت غیر تقصیری    ۱۵۹
۴- صندوق تضمین خسارت اتومبیل    ۱۶۰
۵- صندوق تامین خسارت های بدنی    ۱۶۱
گفتار دوم :بیان رویه نادرست قضایی در خصوص محکومیت صندوق    ۱۶۲
الف- محکومیت صندوق وحذف حق دفاع    ۱۶۴
ب- تحلیل مساله وبیان اشتباه رویه قضایی    ۱۷۳
ج- صدمات بدنی و نقش بیت المال     ۱۷۶
د- بررسی سقف تعهدات صندوق وتحمیل ناروای رویه قضایی    ۱۷۸
گفتار سوم : موانع و راهکارهای توسعه بیمه مسئولیت مدنی    ۱۸۲
الف) موانع توسعه رشته بیمه مسئولیت مدنی    ۱۸۲
ب) راههای توسعه بیمه‌مسئولیت    ۱۸۵
نتیجه گیری     ۱۸۸
منابع فارسی     ۱۹۶

منابع فارسی :

زندی فر ، سیما ، بیمه مسئولیت مدنی ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه شیراز ، ۱۳۷۸٫

جمالیزاده ، احمد ، بررسی فقهی عقد بیمه ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم ، چاپ اول ، ۱۳۸۰٫

داراب پور، سهراب ، قاعده مقابله با خسارت ، چاپ اول ، انتشارات گنج دانش ، ۱۳۷۷٫

محمدی گیلانی ، محمد ، فصل نامه فقه اهل بیت .

حسینی نژاد ، حسینقلی ، عقد و فقه ، مجله تحقیقات حقوقی دانشگاه تهران ، شماره ۱۷ ، سال ۱۳۷۵٫

رستمی ، منصور ، صنعت بیمه در آینه فقه و حقوق ، چاپ اول ، تیرماه ۱۳۷۹٫

صادقی نشاط ، امیر ، حقوق بیمه دریایی ، مؤسسه آموزش کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران ، چاپ اول ، ۱۳۷۰٫

کاتوزیان ، ناصر ، حقوق مدنی ، الزامات خارج از قرارداد ؛ جلد اول ، مسئولیت مدنی،مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران ، چاپ دوم ، تهران، ۱۳۷۸٫

محمود صالحی ، جانعلی ، حقوق زیان دیدگان و بیمه شخص ثالث ، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران ، ۱۳۷۲٫

معزی،فرهاد ، بررسی اجمالی ماهیت حقوقی الیه ، فصل نامه بیمه مرکزی ایران، سال پنجم ، شماره اول .

مشایخی ، همایون ، مبانی و اصول حقوق بیمه ، انتشارات موسسه عالی حسابداری ، تهران ، ۱۳۴۹٫

شهیدی، مهدی ، اصول قراردادها و تعهدات ، نشر حقوق دان ، چاپ اول، تهران ،۱۳۷۹٫

ابوالحمد . عبدالحمید ، مسئولیت مدنی دولت ، جزوه درسی کارشناسی ارشد ، دانشکده‌حقوق دانشگاه تهران ، ۱۳۷۷٫

مجموعه نظریات مشورتی فقهی در امور کیفری ، جلد اول ، معاونت آموزشی و تحقیقات قوه قضائیه ، چاپ دوم ، تهران ، ۱۳۸۲٫

مجموعه نظریات قضات دادگستری استان تهران ، نشر اشراقیه ، چاپ اول ، جلد سوم ، ۱۳۸۲٫

خدایار ، منوچهر ، تعاون در اسلام و ادیان ، انتشارات بعثت ، چاپ اول ، ۱۳۳۹٫

آیتی ، محمد ابراهیم ، تاریخ پیامبر اسلام ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ چهارم ، ۱۳۷۱٫

گرجی ، ابوالقاسم ، مقالات حقوقی ، انتشارات دانشگاه تهران ، چاپ اول ، ج ۲، ۱۳۶۹٫

خامنه‌ای ، سید محمد ، بیمه در حقوق اسلام ، نشر فرهنگ اسلامی ، تهران ، ۱۳۵۹٫

اصلانی ، نعمت الله ، تحلیل مسئولیت عاقله در حقوق کیفری اسلام ، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه امام جعفر صادق (ع) تهران ، ۱۳۷۶٫

مقدمه:

گسترش صنعت وتجارت درقرن بیستم وبه دنبال آن بروز حوادث ورویدادهای مختلف درزمینه صنعت. حمل ونقل مسافروکالاو بروز اختلافات کارگر و کار فرما ناشی از روابط کارگری درکشورهای مختلف و پیدایش نظرات گوناگون و دکترین حقوقی درزمینه چگونه جبران خسارت وارد به شخص زیان دیده ودخالت دولتها ازطریق ایجاد صنعت بیمه چه درعرصه داخلی وچه در عرصه بین المللی دولت را در صدد حمایت از شخص زیان  دیده برآورد.

لذا قانونگذاران با ایجاد قواعد ومقررات مدون درزمینه بیمه علاوه بر ترغیب وتشویق اشخاص حقیقی یا حقوقی که به هردلیل مسبب ورود خسارت وضرر بدنی ومالی به سایر اشخاص بودند دربرخی موارد اشخاص را مجبور به انعقاد قرارداد بیمه با شرکتهای بیمه گر می نمود وجهت جلوگیری از بروز مشکلات متعدد جهت چگونگی ونحوه جبران خسارت به خصوص جایی که میزان آن هنگفت بود ضمانت اجرای حقوقی وکیفری تعیین نمود درحقوق ایران نیز به دلیل اینکه بسیاری از قوا عد حقوقی ازفقه شیعه تبعیت می کند لذا جبران خسارت طبق قاعده «لاضرر ولاضرار فی الاسلام» چه ازطریق شخص واردکننده زیان یا سایراشخاص چه حقیقی یاحقوقی توجیه می کند.

بیمه از جمله موضوعات نسبتاً نوینی است که به لحاظ موضوع و اقسام، دارای طیف وسیع و پوشش گسترده ای است. بیمه در جهان امروز، یک ضرورت جدی در زندگی انسان ها شمرده می شود که اهمیت آن پس از پیشرفت علمی و فکری و صنعتی و تجاری، خصوصاً بعد از گسترش قلمرو تجارت جهانی، پیش تر شناخته شده است. پیدایش بیمه بدان دلیل بود که انسان بتواند راهی عملی برای حمایت از خویشتن در برابر از خطرها، حادثه ها و مصیبت ها بیابد. حوادثی که ممکن است از نظر علمی یا روحی، نظام مالی و اقتصادی و معیشت خانوادگی او را در هم فرو ریزد. بیمه در زمینه‌های اقتصادی و مالی، دگرگونی بزرگی ایجاد کرده است. بیمه امروز یک امر ارزشمند و عقلانی شناخته می شود و اهمیت آن، هنگامی آشکار می شود که تحولات جهانی امروز، با جهانی مقایسه شود که در آن بیمه نباشد بیمه در مسائل اقتصادی و اجتماعی و خانوادگی، در برابر خطرات، احساس امنیت و اطمینان ایجاد کرده است. بیمه در امور بازرگانی، تولیدی و. صادراتی، نقش مهمی ایفا می کند. تولید کنندگان با اعتباراتی که از نظام بیمه ای کسب می کنند، کالای تولیدی خود را آماده صادرات می سازند. اگر بیمه نبوده تولید کننده هم در مراحل تولید و هم در جریان صادرات باید همه خطرها را در جریان تولید، حمل و نقل، صادرات و احتمال ورشکستگی خریدار خود متحمل شود. اگر بیمه نبود برای کارهای بزرگ اقتصادی که سرمایه بسیاری را می‌طلبد، اقدام نمی شد. چون تأسیسات بزرگ اقتصادی به میزان گسترش آنها، با خطرات بزرگ و خسارت زا، مواجه است و تلاش و توان فرد یا افراد معدود، کمتر از آن است که خود بتوانند خسارتهای بزرگ را تحمل کنند. با توجه به واقعیت های امر بیمه و نقش آن در زندگی انسان، معامله بیمه، بعنوان یک موضوع مستحدث، مورد بررسی فقهی قرار گرفته است.

موضوع بیمه مسئولیت مدنی تامین و جبران خسارت هایی است که بر اثر تقصیر و خطا و یا فعالیت مخاطره‌آمیز شخص متوجه دیگران می‌شود و مقصر حادثه به موجب قانون، نظم عمومی و مسئولیت مدنی تامین لازم را در اختیار کسانی قرار میدهد که ضمن کار و فعالیت و زندگی روزمره ممکن است وارده آمدن خسارت به دیگران شده و در معرض ادعای خسارت از طرف اشخاص زیان دیده واقع شوند. در بیمه‌های مسئولیت مدنی خسارات بدنی تامین و جبران هزینه معالجه صدمات بدنی و یا جرح حاصل از حوادث مشمول بیمه برای اشخاص ثالث موضوع قرارداد است .

خسارات مالی منظور از خسارات مالی تامین و جبران زیانهای مستقیمی است که در اثر حوادث مشمول قرارداد به اموال و اشیاء تحت تصرف قانونی اشخاص ثالث موضوع قرارداد وارد می‌شود. در این حالات تعهد بیمه‌گر عبارتست از پرداخت خسارات وارد به شخص ثالث و در صورت رجوع به مراجع قضائی بر اساس آراء صادره از محاکم حقوقی و هزینه دادرسی و هزینه حق‌الوکاله و خق‌الزحمه کارشناس . خسارات با اطلاع بیمه‌گزار مستقیما از طرف بیمه‌گر به شخص ثالث زیان دیده پرداخت خواهد شد. بیمه‌های مسئولیت بسیار متنوع بوده و برای هر یک از فعالیتها و خطرهای حرفه‌ای و شغلی تامین مناسب وجود دارد. بعضی از انواع بیمه‌های مسئولیت مدنی به علت ضرورت اجتماعی و اقتصادی جنبه الزامی و همگانی به خود گرفته  (مانند بیمه مسئولیت دارندگان وسایل نقلیه موتوری در مقابل اشخاص ثالث) و برخی از انواع آن حالت اختیاری دارد. پاره‌ای از انواع بیمه‌های مسئولیت عبارتند از: بیمه مسئولیت حرفه‌ای:

– از قبیل مسئولیت پزشکان، مهندسان، معماران و …

– بیمه مسئولیت صاحبان حیوانات و دامداران و …

– بیمه مسئولیت قراردادی: مانند مسئولیت متصدیان حمل و نقل و …

– بیمه مسئولیت اجباری: مانند مسئولیت دارندگان وسایل نقلیه موتوری در مقابل اشخاص ثالث. [۱]

بیمه مسئولیت یک تاسیس بسیار مفید است و بویژه در احقاق حقوق اشخاص ثالث زیان دیده خیلی مؤثر واقع می‌شود چرا که از سرگردانی آنان در محاکم قضایی و گرفتار شدن در برابر تشریفات پیچیده دادرسی و صرف وقت و هزینه و همین طور مواجه شدن آنان با عدم استطاعت مالی عامل زیان، بیمه‌گر خسارت وارده به زیان دیده را مطابق شرایط بیمه‌نامه پرداخت می‌نماید اما علیرغم همه این مزایا بیمه مسئولیت مدنی تا کنون جایگاه اصلی خود را در صنعت بیمه کشور پیدا کرده است و در میان اهل فن کمتر به این رشته از بیمه توجه شده است.  

بیمه مسئولیت مدنی در دو قرن اخیر بصورت چشمگیری در تحول قواعد مسئولیت مدنی دخالت و اثر داشته و اجرای عدالت اجتماعی را که هدف این حقوق است به بهترین شیوه عملی نموده است. ارکان مسئولیت مدنی (فعل زیانبار، ضرر و رابطه سببیت) دچار تغییرات ماهوی شده و اثبات آن از سوی زیان دیده، بسا آسان گردیده است، این امر سبب کمک بیشتر به این شخص می شود زیرا حقوق خود را در لابه‌لای روابط پیچیده اجتماعی و اقتصادی قرون حاضر به خوبی بدست می آورد نه تنها در مرحله اعمال قواعد اصول حقوق مسئولیت مدنی، بیمه به خوبی اثر دارد و مثلاً احکام دادگاه ها از حیث مبلغ زیان، رابطه سببیت و … به طرف حمایت از زیان دیده است. بلکه تغییرات جوهری در خود قواعد و اصول مذکور نیز به عمل آمده است، نظریه تقصیر که روزگاری در اوج شهرت به سر می برد، خوار و ذلیل گشته و نظریه خطر و مسئولیت مطلق فزونی یافته است اینک بیمه مسئولیت مدنی به همراه طرح‌های تکمیلی خود و تامین اجتماعی، مدعی جایگزینی مطلق حقوقی مسئولیت مدنی می‌باشد سیستم های غیر تقصیر NO – Fault نیز بسیاری نظام های حقوقی را متوجه خود نموده اند[۲]، چهره دعاوی مسئولیت مدنی نیز با ظهور بیمه دچار تغییرات فاحش گردیده و قواعد سابق نسبت به دعاوی اخیر اعمال نمی شوند. دعوی مستقیم زیان دیده علیه بیمه گر، از دعاوی بسیار مهم در این زمینه است که در حقوق بسیاری کشورها به رسمیت شناخته شده و در حقوق ایران نیز دارای و جاهت قانونی است رویه قضایی دکترین حقوقی با این دعوا و آثار آن بیگانه است. حقوق مسئولیت مدنی بدون وجود بیمه امکان حیات حقوقی به صورتی که عدالت اجتماعی را بهترین شیوه اعمال کند، نخواهد داشت. و ضرورت آن، امری است که مورد تردید هیچ نظام حقوقی نیست. هر چند وجود بیمه مسئولیت امری ضروری و لازم است اما شیوع آن. آثار نا مطلوبی را نیز به دنبال داشته است و افزایش بی احتیاطی و نتیجتاً دعاوی مسئولیت مدنی، از این قبیل موارد محسوب می گردد و قانونگذار عامل باید در کنار توسعه بیمه مسئولیت مدنی، با این آثار نیز مبارزه نماید.

بررسی های تاریخی در حقوق اسلام نشان می دهد که سابقه پیمانها و قراردادهایی که شباهتی به بیمه امروزی داشته‌اند به سالهای قبل از بعثت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) بر می گردد. در دوران مذکور پیمانی به نام «حلف الفضول» در میان جوانان و جوانمردان قریش در شهر مکه بسته شد که پیمانی اخلاقی بوده و به بیمه های اجتماعی و تعاونی شباهت دارد و در آن تعهد شده بود که اگر حقوق افراد فقیر مکه تضییع شود،آن را از زائد اموال اغنیا بستانند و آنها را در حمایت اقتصادی و نظامی خود قرار دهند و پیامبر اسلام نیز که در این پیمان حضور داشت بعد ها از آن به عنوان سند افتخار نام بردند و فرمودند[۳]:

«لقد شهدت فی دار عبداله بن جدعان حلفا ما احب ان لی حمر النعم و لو دعی به فی الاسلام لا حببت » در سرای عبداله فرزند جدعان شاهد پیمانی بودم که از گرانبهاترین اموال و شتر سرخ مو برای من محبوب تر بود و دوست دارم که در اسلام نیز به چنان پیمانی دعوت شوم.

اخبار و احادیثی که از دوره خلفای راشدین بدست آمده است، حکایت از وظیفه دولت در تامین بیمه اجتماعی مسلمانان و حتی در مورد افراد «ذمی» دارد که در قلمرو حکومت اسلامی زندگی می کردند بطوری که اگر شخصی به علت پیری قادر به کار کردن نبود هزینه زندگی وی از بیت المال پرداخت گردد و این نوعی بیمه بازنشستگی یا از کار افتادگی بود.

رسول اکرم(صلی الله علیه و آله) در اولین سال هجری به منظور تشکیل و تامین یک واحد سیاسی مسلمان و مرکب از مهاجرین و انصار، با قبایل مدینه قراردادی منعقد کرد. این قرارداد که اولین قانون اساسی مکتوب تاریخ بشریت است شامل ۴۷ بند بود و در قرارداد مذکور آمده است که مهاجرین و انصار و سایر قبایل طرف قرارداد و ساکن مدینه باید بر مبنای گروهی و طایفه ای در پرداخت خون بها و فدیه (هزینه آزادی) اسیران و بدهی بدهکاران شرکت کنند و بدین ترتیب سیستم قدیم بیمه های اجتماعی که در آن نوعی تعاون هم وجود داشت مورد تائید اسلام قرار گرفت و توسعه یافت .قبل از این قرارداد و در دوران قبل از بعثت نیز تاسیس و قراردادهایی نظیر « ضمان جریره» یا « ولاء موالات» در بین اعراب مرسوم بوده که شباهتی به بیمه شخص ثالث امروزی داشته است و همچنین نظام عاقله و ضمان جریره که از قراردادهای مرسوم در آن دوران بود و قراردادهای مذکور با تغییراتی در دین اسلام پذیرفته شد. در نظام عاقله و ضمان جریره مسئولین پرداخت دیه و خون بها ( که منحصر در جرایم غیر عمدی است) عبارتند از :

عاقله شامل بستگان پدری و مادری با رعایت الاقرب فالاقرب ( بیمه خانوادگی ) ضامن جریره یا ضامن ولی که متعهد بر پرداخت خسارت ناشی از جرایم غیر عمدی طرف دیگر (مضمون) بود (بیمه انفرادی و حوادث) و امام (بیمه های اجتماعی)، یعنی در صورت نبودن عاقله و ضمان جریره، پیشوای مذهبی پرداخت دیه و خسارت را بعهده می گرفت، با این توضیح که خسارت پرداختی به وسیله عاقله که از طرف شارع هم مقرر گردیده بود الزامی بوده و خسارت پرداختی شبیه بیمه مسئولیت اجتماعی بوده و حق بیمه ای هم که ورثه پرداخت کننده خسارت (دیه) می گیرد، همان ارث است[۴].

با توجه به بررسی های انجام شده، ملاحظه می شود، که تا قرن ۱۳ هجری در کتابهای فقهی اثری از عنوان بیمه دیده نمی شود. ولی باتوسعه روابط بازرگانی کشورهای اسلامی در اواخر جنگهای صلیبی با سایر کشورهای اروپایی و آمریکایی،مسئله بیمه، به عنوان یک مبحث فقهی جدید مطرح گردید و اولین مشکلی که فقهای اسلامی با آن مواجه گردیدند پاسخ به این سوال بود که آیا بیمه جزء یکی از عقود مطرح شده در فقه است یا خیر؟ و در هر صورت اولین نوع بیمه که استفاده شد بیمه دریایی بود که محمد بن عبدالعزیز ابن عابدین فقیه معروف حنفی درباره آن به اظهار نظر پرداخت.این فتوی مربوط به نیمه اول قرن ۱۳ هجری است.

مبانی و مفاهیم مسئولیت مدنی

شناخت مفهوم بیمه مسئولیت مدنی که ما در نهایت در صدد بررسی تأثیرات آن بر نهاد وزین حقوق مسئولیت مدنی می باشیم در گروه تجزیه ارکان تشکیل دهنده و جایگاه آن می باشد. بررسی جایگاه این تأسیس حقوقی با اشاره به تعریف اهمیت و مقایسه با مفاهیم مشابه ضروری است. حقوق کشورهای پیشرفته در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد. قلمرو آن شناخته بشود بنابراین مبحث مربوط به مفاهیم و مبانی ضمن ۲ گفتار بدین شرح مطالعه می کنیم.

۱- جایگاه بیمه مسئولیت مدنی (غیر قراردادی)

۲- مبانی و قلمرو بیمه مسئولیت مدنی

مبحث اول: جایگاه بیمه مسئولیت مدنی

مطالعه در مورد جایگاه یک نهاد یا تأمین حقوقی[۱] به معنی شناخت مفاهیم اولیه و ضروری و تحلیل آن به عناصر جزئی تشکیل دهنده و سلطه بر تحولات تاریخی آن نهاد می باشد بیمه مسئولیت مدنی[۲] که برای پوشش دادن به زیان های ناشی از فعالیت‌های متعدد اجتماعی، حیات اجتماعی و حقوقی یافته است به محور مسئولیت مدنی قرار گرفته و شناخت دقیق آن منوط به تحلیل مسئولیت مدنی و قلمرو آن است. چتری که برای حمایت از زیان دیده و و عامل زیان افراشته شده است. و مانع از فرو افتادن باران سیل آسا بر دارایی اشخاصی می شود. بدون یافتن مفهوم تحت حمایت خود، قادر به این تکفیک نیست. در کنار این مسایل، تاریخ تحولات بیمه مسئولیت مدنی از زمان تکوین، تا پیشرفت های قرن اخیر که قلمرو خود را نسبت به بسیاری از انواع مسئولیت گسترش داده، شاخه های مختلف آن در نور دیده بسیار حایز اهمیت است. قواعد حقوق، قواعدی اجتماعی هستند و بستر زندگی خود را در پرتو اجتماع و تحولات آن می بیند بنابراین بررسی تحولات زندگی بیمه مسئولیت غیر قراردادی یا مدنی که در بسیاری از زمینه ها جای مسئولیت غیر قراردادی را اشغال نموده است امری مهم تلقی می شود هر چند تحقیق در این زمینه نیازمند بررسی تخصصی این تحولات می باشد و علاقه مندان می توانند به منابع تدوین شده در این زمینه مراجعه نمایند[۳]. به این حال، زاویه دید در بحث، صرفاً تاریخی نیست و متضمن بررسی تطبیقی در حقوق برخی از کشورها می باشد و سیر بیمه مسئولیت مدنی و تأمین اجتماعی را به صورت هماهنگی در جهت یاری رساندن به حقوق مسئولیت مدنی نشان می دهد.

۱- L. institution

۲- L. assurance de la Responsabilite

۱- مشایخی ، همایون ، مبانی و اصول حقوق بیمه، انتشارات مؤسسه عالی حسابداری، تهران ۱۳۴۹،ص ۳۱٫

۱- زندی فر، سیما، بیمه مسئولیت مدنی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز ۱۳۷۸، ص ۱۲ .

۱- فاضل هندی ، محمدبن الحسن اصفهانی ، کشف الثام ، قم ، ۱۴۰۵ ، هـ. ق ، ج ۲ ، ص ۱۱۸

۱- جمالیزاده، احمد، بررسی فقهی عقد بیمه، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم، سال ۱۳۷۷ ، ص ۴۷

۲- جمالیزاده، احمد، همان

120,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .