عنوان :

مقاله بهداشت علوم تغذیه در قرآن

تعداد صفحات : ۹۲

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

موضوعی که در این مجموعه مورد بررسی قرار گرفته است با عنوان «بهداشت علوم تغذیه در قرآن» است که به مسائل تغذیه‌ای انسان پرداخته است شامل چهار فصل می‌باشد:

که فصل اول مربوط به مباحث لغوی و اصطلاحی است مثل: أکل و شرب و طعام و حرام و حلال و … غذای پاک و طیب:

در فصل دوم مسایل مربوط به تغذیه و آداب اخلاقی آن بحث می‌شود، پیشگیری و بهداشت دو اصل مسلم توصیه‌های مذهبی به مسلمانان است و وقتی انسان متوجه می‌شود که برای تغذیه مسلمانان عربستان، شیر و میوه و سبزی و مواد قندی و گوشت گوسفند توصیه شده است و همان مسلمان را از صرف مشروبات الکلی و گوشت حیواناتی مثل خوک بر حذر کرده‌اند واقع‌بینی نبی‌اکرم و اولیاء خدا را اکرام می‌کند و به خاطر توجهی که به مسأله تغذیه شده است و از اهمّ مسائل بهداشتی روز می‌باشد تغذیه کافی و مناسب، سرلوحه اقدامات بهداشتی قرار گرفته شده است و در عالم اسلام هم رسول خدا را می‌بینیم که با چه بیان موجز و مفیدی دقایق بهداشت را گنجانیده است و این حقیقتی است که اطبای جهان در برابرش سر تسلیم فرود آورده‌اند و در سوره اعراف، آیه ۳۱ (… کلوا و اشربوا و لا تسرفوا …) (بخورید و بیاشامید اما اسراف نکنید) نیز به آن اشاره شده است.

 فصل سوم در مورد علوم تغذیه و اثراتی که بر جسم می‌گذارد و غذاهای و میوه های خاص را معرفی می کند. در اهمیت تغذیه همین بس که آنجا که قرآن مجید مواظبت در امر خوردن (تغذیه) را جزئی از پرستش می‌شمارد در سوره بقره، آیه ۱۷۲ «کُلُوا مِنَ الطَّیِّباتِ مَا رَزَقْناکُمْ وَ اشْکُروا لِلّهِ إِنْ کُنْتُمْ إِیاهُ تَعْبُدونَ» (ای کسانی که ایمان آورده‌اید از نعمت‌های پاکیزه‌ای که به شما روزی داده‌ایم، بخورید و شکر خدا را به جا آورید، اگر او را پرستش می‌کنید) و فصل چهارم که شاید مهمترین فصل آن (وهدف این تحقیق همین باشد) در مورد مسایل مربوط به تغذیه و اثرات روحی آن بحث می‌کند. خداوند بهترین نعمتهای خود را به بندگانش اختصاص داده که از جمله آنها بهترین خوراکیهاست.

«یَا أَیَّهَا الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطّیبات وَ اعْمَلُوا صَالِحاً إِنّی بِمَا تَعْمَلونَ عَلیمٌ» در آیه ۵۱سوره مؤمنون خداوند خطاب به پیامبران می‌فرماید از آنچه که پاکیزه است بخورید و کارهای شایسته انجام دهید که من به کارهایی که می‌کنید آگاهم «فرق میان شما و دیگر انسانها این نیست که شما صفات بشری همانند نیاز به تغذیه ندارید بلکه تفاوت این است که شما حتی تغذیه را نیز به عنوان یک وسیله تکامل پذیرفته و به همین دلیل برنامه شما خوردن از طیبات و پاکیزه‌هاست و با توجه به اینکه نوع تغذیه در روحیات انسان مؤثر است

واژه های کلیدی: طعام، غذای حلال، قرآن کریم، کم‌خوری،روزه، انجیر، زیتون، عسل، عمل صالح، غذای حرام

فهرست مطالب

کلیات
مقدمه    ۶
تعریف موضوع    ۶
اهمیت موضوع    ۷
پیشینه موضوع    ۸
سؤال اصلی    ۸
فرضیه    ۸
سؤالهای فرعی    ۸
روش تحقیق    ۸
چکیده    ۹
فصل اول    ۱۰
معنای لغوی و اصطلاحی    ۱۱
اکل    ۱۱
شرب    ۱۱
طعام    ۱۱
طیب    ۱۲
طیبات    ۱۲
غذا    ۱۴
غذای حلال    ۱۴
غذای حرام    ۱۵
غذای پاک و طیب    ۱۵
فصل دوم    ۱۷
مقدمه    ۱۸
زمان و موقع خوردن    ۱۸
بهداشت و مستحبات غذا خوردن    ۲۰
فصل سوم    ۲۸
بخش الف    ۲۹
مقدمه    ۳۰
بخش الف: تغذیه و اثرات جسمی آن    ۳۱
بیان نکات اخلاقی و بهداشتی عبس/۲۴    ۳۲
غذا و سلامتی    ۳۴
علائم تغذیه خوب    ۳۴
تکریم انسان با غذا    ۳۵
موهبت تغذیه درست    ۳۶
تغذیه و سلامتی اعصاب    ۴۱
تأثیر غذا در زیبایی انسان    ۴۲
تغذیه و کنترل میل جنسی    ۴۲
کم‌خوری و طول عمر    ۴۳
کم‌خوری و سلامتی    ۴۶
اثرات تربیتی روزه    ۴۸
اثرات بهداشتی و درمانی روزه    ۴۸
اثرات پرخوری    ۵۰
ارتباط بین تغذیه و انواع بیماریها    ۵۱
بخش ب    ۵۳
بخش ب: غذاها و میوه های خاص (قرآنی)    ۵۴
انجیر    ۵۴
زیتون    ۵۵
انگور    ۵۶
رطب    ۵۸
خواص غذایی و درمانی خرما    ۵۸
عسل    ۵۹
شیر    ۶۲
انار    ۶۳
سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز    ۶۴
کدو    ۶۶
گوشت (تازه)    ۶۷
کاهو    ۶۸
فصل چهارم    ۶۹
طلب حرام (حرامخوری)    ۷۰
انواع تقسیمات مال    ۷۱
خوردنیهای حلال    ۷۴
ویژگی رزق انسان    ۷۶
رابطه بین طیبات و عمل صالح    ۸۱
ارتباط زهد با غذا    ۸۳
نتیجه‌گیری    ۸۶
فهرست منابع و مآخذ    ۸۷

فهرست منابع و مآخذ

۱-    آب و بهداشت در اسلام، عباسعلی محمودی، دفتر تحقیق و نشر بهاران، ۱۳۷۰

۲-    آداب و مراحل سلوک الهی، کریم محمود حقیقی، فلاح، ۱۳۷۸، چاپ سوم

۳-    اصول طب روحانی، دکتر عبدالکریم بی آزار شیرازی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی ۱۳۷۸، چاپ اول

۴-    اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، دکتر سید رضا پاکنژاد، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۴۳، چاپ اول

۵-    بلوغ و سلامتی نوجوانان، دکتر احمد صبور اردوبادی، رسالت قلم، ۱۳۷۷، چاپ اول

۶-    تبیین اللغات لتبیان الآیات یا فرهنگ لغات قرآن، دکتر محمد قریب، بنیاد، ۱۳۶۶، چاپ اول

۷-    تغذیه و تاثیر آن در سلامت و بهداشت، عفت نوابی نژاد و انشاء عالم، امیرکبیر، آبان ۱۳۴۲

۸-    تفسیر الجامع الاحکام القرآن، ابوعبدالله محمد انصاری قرطبی، دارالکتب المصریه

۹-    جامع السعادات، علامه مولی مهدی نراقی، مترجم، سید جلال الدین مجتبوی، حکمت، چاپ اول

۱۰-رساله نوین فقهی پزشکی، دکتر عبدالکریم بی آزار شیرازی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۴، چاپ دوم

۱۱-تفسیر راهنما، اکبر هاشمی رفسنجانی، مرکز انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۳۷۶، چاپ دوم

۱۲-تفسیر رَوْحُ الجِنان و رُوحَ الجَنان، جمال الدین شیخ ابوالفتح رازی ، کتابفروشی اسلامیه

۱۳-زندگی سالم، رابینز آنتونی، مترجم: محمدرضا آل یاسین، چاپ پیک ایران، ۱۳۷۴، چاپ اول

۱۴-طب و بهداشت در اسلام، ترجمه جواد فاضل، کتابفروشی ادبیه، تهران، بی تا، ۱۳۴۰

۱۵-العین، خلیل بن احمد الفراهیدی، دارالهجره، ۱۴۰۵ هـ ، چاپ اول

۱۶-فرهنگ کامل لغات قرآن، پروفسور عباس مهرین شوشتری، گنجینه، ۱۳۵۳، چاپ دوم

۱۷-تفسیر فی ضلال القرآن، سید قطب، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۳۸۶ ق

۱۸-قاموس قرآن، سید علی اکبر قریشی، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۵۲، چاپ نهم

۱۹-قرآن کریم (با ترجمه مکارم شیرازی)

۲۰-لسان العرب، محمد بن مکرم ابن منظور الفریقی المصری، متوفی ۷۱۱، انتشارات بیروت، ۱۳۷۶، چاپ دوم

۲۱-معراج السعاده، احمد بن محمد مهدی نراقی، متوفی ۱۲۴۵ ق، دهقان، بی تا

۲۲-المحجه البیضاء فی تهذیب الاحیاء ، مولی محسن کاشانی، مترجم: محمدرضا عطایی، موسسه چاپ آستان قدس رضوی، ۱۳۸۱، چاپ دوم

۲۳-مفردات الفاظ قرآن کریم، محمد بن فضل معروف به راغب اصفهانی، متوفای سال ۵۰۲ هـ، مترجم: دکتر سید غلامرضا خسروی حسینی، مرتضوی، ۱۳۷۵، چاپ دوم

۲۴-ترجمه تفسیر مجمع البیان، علی بن الحسن طبرسی، متوفی:۵۴۸، مترجم: حاج شیخ علی کاظمی، موسسه انتشارات فراهانی، ۱۳۶۳، چاپ هفدهم

۲۵-ترجمه تفسیر المیزان، محمد حسین طباطبایی،‌ متوفی (۱۳۶۰)، مترجم: محمدباقر موسوی همدانی و محمدرضا صالحی کرمانی، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۶۳

۲۶-میزان الحکمه، محمد محمدی ری شهری، مترجم: حمیدرضا شیخی، دارالحدیث، ویرایش سوم، ۱۳۷۷، چاپ اول

۲۷-المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، محمد فؤاد عبدالباقی، دارالکتب المصریه

۲۸-تفسیر نور، محسن قرائتی، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ۱۳۷۶، چاپ دوم

۲۹-تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۸، چاپ هفدهم

۳۰-وسائل الشیعه، محمدبن حسن حر عاملی، متوفی: ۱۱۰۴ هـ ، بیروت، لبنان بی تا

مقدمه:

سپاس ویژه خداوندی است که مخلوقات را به بهترین صورت تدبیر فرمود و زمین وآسمانها را آفرید و آب گوارا از عصاره بخارات نازل کرد و بدان وسیله دانه‌ها و گیاهان را به وجود آورد و روزیها و خوردنیها را مقدر و به وسیله خوردنیها، قوای جانداران را حفظ کرد و با اطعام بندگان با غذاهای پاکیزه به طاعات و اعمال شایسته آنان کمک کرد.

انسان دارای دو بعد است: بعد روحانی و بعد جسمانی.

همانطور که بعد روحانی او نیازمند معنویات و ارتباط با عالم معناست، جسم انسان هم برای اینکه روح او را همراهی کند نیازمند عوامل مادی است.

انسان برای اینکه شاداب و سرزنده باشد باید هم تغذیه روحی داشته باشد و هم تغذیه جسمی درست است که تغذیه از عوامل مادی است و موجب شادابی جسم انسان می‌شود ولی بعید نیست که اثرات روحی هم داشته باشد و برای همین توجه به تغذیه و نوع آن قابل بررسی است و توجهات خاص خود را می‌طلبد.

«انسان اشرف مخلوقات است» توجه به همین جمله کوتاه می‌تواند آدمی را از حیوانیت دور سازد و او را در مسیر معرفهالله قرار دهد و این امکان‌پذیر نیست مگر توجه به همه ابعاد انسان اعم از عبادی، معنوی، روحی، جسمی و … .

و در این میان توجه به «بهداشت علوم تغذیه» از ضروریات می‌باشد.

تعریف موضوع:

موضوعی که در این مجموعه مورد بررسی قرار گرفته است با عنوان «بهداشت علوم تغذیه در قرآن» است که همانطور که از اسمش مشخص است به علوم تغذیه‌ای انسان و بهداشت آن با توجه به آیات مربوط به آن پرداخته است. در تعریف علوم تغذیه همین بس که «یک سری نیازهای غریزی و جسمی است که انسان برای به دست آوردن قوای جسمی و انجام فعالیت‌های روزانه و برآوردن نیاز جسمی خود به آن رو می‌آورد» اما فقط خوردن و برآوردن نیاز مهم نیست بلکه از چه خوردن و کیفیت و کمیت آن مهم است که تحت عنوان بهداشت تغذیه بررسی می‌شود، که هم اثر جسمی خوب و هم اثر روحی خوب داشته باشد.

اهمیت موضوع:

اسلام نه تنها با خوردن و لذت بردن از غذاهای خوب و سازگار مخالف نیست بکله با اختصاص دادن آن به مؤمنین چنین تغذیه‌ای را مورد ترغیب قرار داده است.

و در سوره بقره، آیه ۵۷ و در سوره اعراف، آیه ۳۲ و در آیات دیگر به امر تغذیه دستور داده است و با توجه به اینکه هدف اصلی خداوند از آفرینش جن و انس برای عبادت بوده است لذا خوب خوردن و شکرگذاری کردن قسمتی از عبادت می‌باشد و انسان باید در نوع مواد غذایی که به بدن می‌رساند توجه لازم را مبذول دارد تا به آنچه که هدف اصلی خداوند است دست یابد و سعادت دنیا و آخرت را کسب نماید و با گذشت زمان نه تنها کم‌رنگ‌تر نشده بلکه اخیراً مورد توجه علما و دانشمندان قرار گرفته و در همین مدت کم، پیشرفت‌های بسیار کرده و ارزش آن در نزد همه تا حدی معلوم شده به طوری که امروزه همه می‌دانند که تغذیه خوب و کافی تا چه حد در سلامت و رشد افراد و در بهداشت اجتماع مؤثر است و دستوراتی را که در اسلام در این مورد آمده است می‌تواند کارساز و مفید باشد چرا که به طور همه جانبه و کلی در این مورد بحث کرده است که هم از نوع تغذیه بحث کرده، لزوم تغذیه، چگونگی تغذیه، کمیت و کیفیت آن و حتی آداب غذا خوردن و اثرات و فواید آن و نیز در مورد کم‌خوری و پرخوری و ارتباط آن با انواع بیماری‌ها و نیز در مورد نوع تغذیه نوع تغذیه و عمل صالح و … بحث کرده است که این نشان دهنده اهمیت موضوع است و هشداری است به ما که حتی در نوع تغذیه و خوردن آن توجهات لازم را به کار گیریم چرا که تغذیه سالم از مهم‌ترین مسائل زندگانی انسان و بشریت است.

پیشینه موضوع:

کتابهایی که در این مورد مراجعه کردم بیشتر در مورد آداب اخلاقی و بهداشت و مستحبات غذا خوردن بحث شده بود و منبعی که در آن همه آیه‌های مربوط به طعام، طیبات، حلال و حرام و اثرات آن را دربرداشته باشد نبود.

سؤال اصلی:

–  اهمیت بحث «بهداشت علوم تغذیه» در چیست؟

فرضیه:

– خداوند تغذیه را به عنوان یک وسیله تکامل برای انسان قرار داده است به همین دلیل به بهداشت آن اهمیت داده است.

سؤالهای فرعی:

–  چرا اینقدر در قرآن کریم به نوع تغذیه و بهداشت آن تأکید شده است؟

– رعایت بهداشت تغذیه چه تأثیری بر اعمال عبادی انسان می‌گذارد؟

– ارتباط بهداشت تغذیه با سلامتی جسم در چیست؟

–  ارتباط بهداشت تغذیه با اعمال عبادی در چیست؟

روش تحقیق:

با توجه به موضوع مورد بررسی، روش این تحقیق کتابخانه‌ای بوده است.

فصل اول

«مفاهیم نظری»

معنای لغوی و اصطلاحی:

أکَلَ «الأکل خوردن غذا و أُکْل و أَکْل به معنی خوراکی و ثمره و میوه قابل خوردن»[۱]

«گاهی» «أکل» به بخشیدن و انفاق تعبیر شده است، زمانیکه خوردن آن مال بزرگتر از چیز است که در ان نیاز به مال باشد مانند آیات (وَ لا تَأْکُلُوا أَموالکُمْ بَیْنَکُم بِالْباطِلِ): سوره بقره (۱۸۸) و (إِنَّ اْلَّذینَ یَأْکُلًونَ أَموالَ آلیْتامی ظَلْماً: نساء/۱۰)، منظور از خوردن مال به باطل، صرف آن مال در راهیست که با حق منافات دارد و آیه (إِنَّما یِأْکُلُونَ فی بُطُونِهِم ناراً: نساء/۱۰) تشبیه و اشاره است به باطل خوردن مال که ایشان را به سوی آتش سوق می‌دهد گویی که در دلهاشان آتش است و گاهی هم «أکل» به فساد تعبیر شده است مانند آیه (کَعَصْفٍ مَأکولٍ: فیل/۵) (مانند برگ درختان و زراعتی شدند که آفت و فساد در آنها افتاده باشد و بطوری از بین رفته‌اند که خاشاک و کاهش باقی مانده است»[۲]

شرب: درالعین «شرب» به معنی نوشیدن آمده و مصدر است.»[۳]

و «الشُّرب» نوشیدن هر مایعی است، خواه آب یا غیر از آن باشد مانند آیه ۵۵/ واقعه: (فشار بون شُربَ الیهمِ: مثل نوشیدن شتر عطشان) و جمع آن أَشْرِبَه است.»[۴]

الطعام (طعام): «اسم جامع برای هر آنچه که از آن خورده می‌شود[۵]» و در فرهنگ کامل لغات قرآن به معنی خوردنی و خوراک آمده است و ریشه آن «طَعِمَ» به معنی خوردن می‌باشد.[۶]

الطعم: «خوردن هر چیزی در حالی که با ذائقه سازگار باشد»[۷]

کلمه طعام «به صورت مصدر است و به معنی» «طعام خوردن» و نیز به معنی «خوردنی» است همانطور که در آیه ۶۱، سوره بقره بکار رفته است (وَ اِذْقُلتُم یا موسی لَنْ نَصبِرَ عَلی طَعا م …) و به غیر از آیه ۱۹/ کهف، در هیچ یک از سوره‌ها به صورت مصدر نیامده است (فَلیَنْظُر أَیُّهَا اَزکی طَعاماً…) که در اینجا به صورت مصدر آمده است»[۸]

و صاحب مجمع‌البیان می‌نویسد: «طعام آنچه که استفاده غذایی از آن می‌شود که مناسب و سازگار با ذائقه است»[۹]

و قرطبی نیز در تفسیر الجامع الاحکام القرآن می‌گوید: «طعام بر هر آنچه که می‌خورند و می‌نوشند تعلق می‌گیرد»[۱۰]

و در جای دیگر به معنای «هر چه که خورده شود و قوت حساب گردد»[۱۱]

طیب: فرهنگ کامل لغات قرآن «طیب را به معنی پاکیزه» آورده است.»[۱۲]

«طیب» نقطه مقابل «خبیث» است و به هر چیز ملایم و موافقی گفته می‌شود.»[۱۳] و مجمع‌البیان نیز طیب را هم به معنی «حلال» گرفته است و هم به معنی «پاکیزه و خالص از عوامل ناگواری»[۱۴]

طیبات: تفسیر روح‌‌الجنان مراد از طیبات را «حلال» گرفته است و در مجمع‌البیان هم به معنی «روزی پاکیزه و حلال» آمده است و «در تفسیرالجامع‌الاحکام القرآن هم به همین معنی «حلال» آمده است.[۱۵]

«اصل طیب چیزی است که برای حواس لذت‌آور است و نفس و جان آدمی از آن لذت می‌برد. «الطَّعام الطّیب» در شرع چیزی است که آن خوردگی و طعام پاک دارای شرایطی باشد:

۱-    به صورت مجاز تهیه شده باشد و خوردنش جایز باشد.

۲-    به اندازه‌ای که جایز است صرف و تناول شود یا تهیه شود.

۳-  و از جایی که جایز است، به دست آید و هرگاه چنین باشد آن چیز طیب و پاک است چه دنیایی و و چه اخروی و آن چیز ناگوار نیست و گر نه چیزی هر چند که در دنیا پاک باشد و از آن سه مجرا بدست نیاید در آخرت و پایانش هم پاک نیست و بر این اساس فرمود: (آیه ۵۷/ بقره: کُلُواْ مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناکُم …) و (آیه ۸۸/مائده: وَ کُلُواْ مِمّا رَزَقْکُمُ اللهُ حَلالاً طَیِّباً…) و (آیه ۵۱/ مؤمنون: یَآ أَیُّهَا اْلرُّسُلُ کُلوا مِنَ الطَّیِباتِ وَ اعْمَلوا صالِحاً…) و این همان مقصود و مراد آیه ۳۲/ اعراف است (قُلْ مَن حَرَّمَ زینهَ اللهِ الّتی أَخْرَجَ لِعبادهِ و الطَّیبات مِن الرِّزقِ…) و آیه ۵/ مائده (الیَْومَ أُحِلَّ لَکُمُ الطَّیِّباتُ وَ طَعامُ الذّینَ أُوتواْ الْکِتابَ حِلٌّ لَّکُمْ…) که گفته شده مقصود از «طیبات» «ذبایح» است. (حیوانات حلال گوشت با ذبح شرعی»[۱۶]