عنوان :

مقاله تأملی در افکار و ایده ها و اشعار سه شاعر (نسیم شمال

،لاهوتی و میرزاده عشقی)

تعداد صفحات : ۱۱۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

مقاله حاضر به بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر مشروطه و تاثیر آن بر ادبیات، تأمل در افکار و ایده ها و اشعار  سه شاعر سید اشرف الدین حسینی( نسیم شمال)، ابوالقاسم لاهوتی و میرزاده عشقی می پردازیم.

ادبیات مشروطه شامل بخشی از ادبیات کهن فارسی است که از یک سو ریشه در دهه سوّم سلطنت ناصر الدین  شاه و و یژگیهای عمومی آن دارد و از سوی دیگر در ادبیات نوینی متجلی می شود که تا سالهای قریب به کودتای ۱۲۹۹ ش و حتی چند سال بعد از آن ادامه دارد.

انقلاب مشروطه مانند هر انقلاب دیگر در پی آن بود که ادبیات خاص خود را بیافریند.این انقلاب که در داخل،استبداد قاجار و در خارج استعمار بیگانگان را هدف قرار داده بود ،ادبیاتی می خواستکه در نیل به این اهداف با زبانی ساده ،اساسی ترین و فوری ترین پیامهای سیاسی و اجتماعی را آنگونه که  مردم دریابند با آن در میان نهد تا مردم را بر ضدّاستبداد داخلی و استعمار خارجی برانگیزانند.

تا پیش از جنبش مشروطه ،شاعران ایران دور از مردم و بر کنار از دردها و رنجهای آنان می زیستند وشعرها بیشتر پیرامون شراب وشاهد فجشنها وکشورگشائیهای شاهان، فرمانروایان و درباریان دور میزد.با ظهور مشروطیت ،بساط دربار که تکیه گاه شعرا بود ،به هم خورد و شعر در دسترس مردم قرار گرفت.

زبان شعر نسیم شمال زبانی ساده وعامیانه است که از لحن طبیعی کلام مردم کوچه وبازار گرفته شده است .او زبان شعرش را درخور فهم مخاطبان که همان توده مردم بودند ،برگزیده است. لغات فرنگی نیز که گاهگاه در شعر او دیده می شود،معمولاً لغات رایج عصر او می باشند ،مانند: آیروپلان، پلتیک ،بلیط،واقون وغیره .

از نقطه نظر درونمایه ،در اشعار اصیل او که پر از طنزهای نیشدار و تلخ است ،وطنفروشان، خیانتکاران ، دشمنان آزادی و کلیه کسانی را که در فکر کشور ومردم نبوده اند ،به باد استهزاء و خنده گرفته شده اند.

لاهوتی در شاعری طبعی سرشار داشت. می توانست هرگونه مضمون و اندیشه را در شعر بپروراند و آن را به زبانی روشن و گیرا به نحوی که دیگران را تحت تأثیر قرار دهد درآورد.

لاهوتی در سرودن اشعار خود هم از قالبهای سنتی به ویژه غزل و هم از قالبهای نو استفاده کرده است.

زبان شعر او ساده و روان است.در غزلها به اقتضای حال زبان وی نرمتر و موزون تر است و در دیگر اشعار به تناسب موضوع ومقام بیشتر از زبان گفتار متأثرست هر چند که کلمات و اصطلاحات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به زبان بیگانه در شعر او به وفور یافت می شود.نظیر:کالخوز،سوسیالیزم ،کمونیزم،فاشیزم و نظایر آنها.

درونمایه اشعار او بیشتر در حمایت صنف فعله و رنجبر ، مبارزه با استبداد ،استثمار و دین می باشد.

اشعار عشقی کلاً پنج هزار بیت می باشد. بیشتر اشعار او وطنی و ملی بود. اشعار او از حییث ارزش ادبی یکسان نیستند. اشعار اولیه او، که بیشتر درباره حوادث روز سروده شد، غالباً ناپخته و بی انسجام و از مزیّت اندیشه و اسلوب عاری است ولی در میان این قطعات کوچک و حقیر نیز می توان شاهکارهای حقیقی او را مشاهده کرد. گذشته از هزلیات و هجویه های بسیار تلخ و نیشدار، اشعار خوب عشقی منحصر است به چند قطعه مانند نوروزی نامه، رستاخیز شهریاران ایران، کفن سیاه، احتیاج و بالاخره ایده آل سه تابلوی مریم کیا قطعه اخیر بهترین و برگزیده ترین آنهاست.

در مقوله آزادی خواهی کم و بیش هر سه آنها که با وقوع مشروطه به حصول آزادی امیدوار بوده اند ،در سیر برقراری حکومت مشروطه  از آن نومید گردیده اند . اما بروز این نومیدی در شاعران متفاوت بوده است ،نسیم شمال در واقعه سقوط مشروطه به ورطه استبداد ، به خدا و پیامبر و ائمه پناه می برد و از آنان استمداد می جوید . لاهوتی و عشقی راهی جز انقلاب سرخ برای رسیدن به آزادی نمی شناسند .

درباره آزادی زنان نسیم شمال اگرچه با تحصیل و هنرآموزی زنان و دختران موافق است و از آن حمایت می کند ، حفظ حجاب را برای آنان ضروری می داند .اما عشقی و لاهوتی تحت تأثیر انقلاب اکتبر فرانسه بر رفع حجاب سخت تأکید می کنند.

در زمینه قانون نسیم و عشقی ، به اجرای آن معتقد ،و امیدوارند که با تشکیل مجلس و تحقق مشروطه مردم از مواهب قانون در جامعه بهره مند گردند.اما لاهوتی قانون را مانند دین وسیله ای برای استثمار خلق می داند و می گوید :

میگدازندت چو مس در کوره قانون و دین              با خبر از تاج و از دستار باش ای کارگر

واژه های کلیدی: اوضاع سیاسی، مشروطه،  نسیم شمال، ابوالقاسم لاهوتی و میرزاده عشقی، آزادی، دین، وطن گرایی

فهرست مطالب

فصل اول:    ۱
بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر مشروطه و تاثیر آن بر ادبیات    ۱
اوضاع سیاسی، اجتماعی ایران قبل از مشروطه    ۱
مهاجرت صغری    ۲
مهاجرت کبری    ۴
افتتاح دار الشوری    ۵
سلطنت محمدعلیشاه    ۶
فتح تهران و گشایش مجلس دوم:    ۸
علل پیدایش مشروطه    ۹
رهبران وپیشگامان نهضت مشروطه    ۱۳
دین و مشروطه    ۱۶
ادبیات مشروطه    ۱۷
فصل دوم: سید اشرف الدین حسینی    ۲۴
( نسیم شمال )    ۲۴
سید اشرف الدین حسینی( نسیم شمال)    ۲۴
وطن گرایی    ۳۹
۱ .ساختارهایی که هم از نظر درونمایه و هم از نظر بیان جدید می باشند:    ۴۴
۲٫ ساختارهایی که فقط از نظر درونمایه جدید هستند و از نظر بیان کلاسیک:    ۴۹
۳٫ساختارهایی که بخشی از آنها در معنی جدید به کار رفته است:    ۵۰
۴٫ساختارهای کلاسیک    ۵۲
فصل سوم:    ۵۶
ابوالقاسم لاهوتی    ۵۶
وطن گرایی    ۶۵
ساختار های ادبی:    ۷۰
فصل چهارم :    ۸۲
میرزاده عشقی    ۸۲
میرزاده عشقی    ۸۲
وطن گرایی    ۸۹
ساختار های ادبی:    ۹۲
نتیجه گیری    ۱۰۰
منابع و مآخذ:    ۱۰۲

منابع و مآخذ:

۱٫      آدمیت،فریدون.اندیشه های میرزا آقاخان کرمانی.تهران:پیام ،۱۳۵۷

۲٫      آدمیت،فریدون .اندیشه های طالبوف .تهران :دماوند،۱۳۶۳

۳٫      آدمیت،فریدون.ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران. تهران :پیام ،۱۳۵۵

۴٫      آدمیت،فریدون .فکرآزادی و مقدمه نهضت مشروطیت .تهران :سخن ،۱۳۴۰

۵٫      آجودانی ،ماشاءالله . یامرگ یا تجدد .لندن :فصل کتاب ،۲۰۰۲

۶٫      آشوری ، داریوش .فرهنگ سیاسی. تهران : مروارید ، ۱۳۵۲

۷٫      آرین پور، یحیی. از صبا تا مینا. ج۲٫ تهران: مرکز نشر کتابهای جیبی،۱۳۵۰

۸٫      آهنجیده ، اسفندیار . برخورد اندیشه های قانون خواهی با حکومت استبدادی در ایران .اصفهان : مشعل ، ۱۳۷۸

۹٫      اتحادیه، منصوره. پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت. تهران: گستره\ ۱۳۶۱

۱۰٫  اسحاق، محمد. سخنوران نامی ایران در تاریخ معاصر. تهران: طلوع، ۱۳۶۳

۱۱٫  اسلامی ندوشن، محمد علی. روزها. ج۱٫ تهران: یزدان،۱۳۷۲

۱۲٫  اسلامی ندوشن، محمد علی. روزها. ج۲٫ تهران: یزدان، ۱۳۶۹

۱۳٫  براون،  ادوارد. انقلاب مشروطیت ایران. تهران: کویر، ۱۳۷۶

۱۴٫  برقعی، سید محمد باقر. سخنوران نامی معاصر ایران. تهران: خرم، ۱۳۶۹

۱۵٫  بهار،‌ملک الشعرا. دیوان. تهران: توس، ۱۳۸۰

۱۶٫  تریا، انقلاب مشروطیت ایران و ریشه های اجتماعی و اقتصادی آن. تهران: رودکی،

۱۷٫  حائری،‌سید هادی. کلیات مصور عشقی. تهران: جاویدان، ۱۳۷۵

۱۸٫  حائری،‌سید هادی. سده میلاد میرزاده عشقی. تهران: نشر مرکز،۱۳۷۳

۱۹٫  حائری، عبدالهادی. تشیع و مشروطیت در ایران. تهران: امیر کبیر،۱۳۶۰

۲۰٫  حزب جمهوری اسلامی، آزادی و استبداد. نشریه شماره ۱۰

فصل اول:

بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر مشروطه و تاثیر آن بر ادبیات

 اوضاع سیاسی، اجتماعی ایران قبل از مشروطه

   از سال ۱۱۵۷  که کریمخان زند در گذشت تا سال ۱۲۱۲که فتحعلیشاه بدرود زندگی گفت پنجاه واند سال بود، در این زمان کم در اروپا تکانهای سختی پیدا شده،و داستانهای تاریخی بیمانندی از شورش فرانسه ،پیدایش ناپلئون و جنگهای پیاپی آن،و جنبش توده ها و پیشرفت فن جنگ، پدید آمدن افزارهای نوین و مانند اینها روی داده ،و در نتیجه آنها دولتهای بزرگ و نیرومندی پیدا شده بود.   کشور ایران از آن تکانها ودگرگونیها بی بهره مانده و نا آگاهانه با شیوه کهن خود بسر میبرد.

پادشاهان قاجار  علاوه بر انکه خود کاری نمی کردند به دیگران نیز فرصت خدمت نمی دانند، در زمان محمد شاه ،میرزا ابوالقاسم قائم مقام ،وزیر کاردانی بود ولی محمد شاه او را کشت و جایش را به میرزا آقاسی داد.  در زمان ناصر الدین شاه[۲] ،میرزا تقی خان امیر کبیر به اداره  وزیر کاردانی بود که در اداره امور شایستگیهای زیادی از خود نشان داد.ناصر الدین شاه او را کشت وبه جایش میرزا آقا خان نوری را نشاند. توده مردم نیز در ان عصر منشا هیچ اثری نبوده ،وجودشان کالعدم بود  لکن چند اتفاق به ظاهر ساده برای اولین بار در پیشینه سیاسی ایران،پای مردم را نیز به میان کشید  و آحاد مردم را وارد حیاط سیاسی تازه ای ساخت مردمی که از جور وظلم حکام داخلی و تعدی قدرتهای خارجی به تنگ آمده بودند،به یکباره در واقعه تحریم تنباکو وارد میدان سیاست شده ،با نظام حاکم در افتادند. و سرانجام با مبازرات پی در پی  قادر به لغو آن شدند.

در سالهای پایانی حکومت ناصرالدین شاه امتیازات زیادی به بیگانگان داده شد که باعث ناخشنودی ملت از حکومت قاجاریان و آغاز مبارزاتی گردید که در نهایت منجر به صدور فرمان مشروطیت و تشکیل مجلس شورای ملی گردید.

پس از  ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۵ نوبت شاهی به پسرش مظفرالدین[۳] رسید.با وجود اینکه این شاه جربزه پدر ش را نداشت و امیدی به نیکی حال ایران به دست وی نمی رفت.اما نسبت به  نابسمانی اوضاع اظهار همدردی و نیکخواهی می نمود، و از ناتوانی کشور و آشفتگی کارها سخن رانده نویدها می دادو مردم نیز که پس از واقعه تنباکو از نزدیک در جریان امور قرار گرفته بودند، از این سخنان خوشدل می گردیدند .پس از رسیدن به حکومت نیز با عزل میرزا علی اصغر خان اتابک (امین السلطان)از صدارت و تأسیس چند مدرسه مدرن به همکاری امین الدوله و برخی اقدامات دیگر ، پادشاهی اصلاح طلب نشان میداد.در بهار سال ۱۲۷۸ امین الدوله از کار برخاست و مجدداٌ امین السلطان صدر اعظم شد و در این زمان بود که اولین وام با سود پنج درصد از روسها گرفته شدو همچنین داستان گمرک وبکار گماردن بلژیکیان مطرح شد.مردم مظفرالدین شاه را ساده دل و ناتوان شناخته و همه بدیها را از میرزا علی اصغر خان اتابک می دانستند.این مرد افزار کارش خوشرویی با مردم و دلجوئی از هواداران خود و پول دادن به ملایان و دیگران  بودو بدین ترتیب کار خود را پیش می برد،ولی سرانجام آن افزار کار کند گشت و کسانی به دشمنی برخاستند که پول نمی گرفتند و فریب نمی خوردند. بالاخره در اواخر شهریور ۱۲۸۲ بود که در اثر نارضایتی مردم اتابک از کار افتاد و عین الدوله  بجای وی نشست.

عین الدوله بکار آغاز کرد،و چون در زمان اتابک یکی از نکوهندگان کارهای او بود مردم به او گمان نیک داشتند،اما کم کم بد رفتاری او نسبت به طلبه ها خبث نهادش را آشکار کرد و مردم به چگونگی رفتار عین الدوله و اندازه خود کامگی او پی بردند.

مهاجرت صغری

در زمان عین الدوله تصویری از نوز و دیگر بلژیکیان بدست افتاد که درآن زنان و مردان بزمی ساخته اند و هر یکی از مردان رختی از رختهای ایرانیان را برتن کرده،وخود نوز نیز به شیوه ملایان عبا به دوش انداخته.دو سال بعد که این عکس بدست علما افتاد ،بهبهاتی و پیروان او فرصت را غنیمت یافته ،به بدگویی برخاستند و چندین نسخه از روی آن چاپ کرده میان مردم پراکنده گردانیدند. در ظاهر افتادن نوز خواسته می شد اما هدف اصلی عزل عین الدوله بود.

در فارس نیز حکومت شاهزاده شعاع السلطنه بر دوش مردم سنگینی می کرد. در مشهد نیز حکومت آصف الدوله به همان میزان ستمگرانه بود، به دستور او عده ای از سربازانش به سمت زائران امام رضا (ع) آتش گشودند[۴] و در تهران نیز هفت،هشت تن از تجار ، توسط علاءالدوله ، حاکم این شهر ، به اتهام افزایش قیمت شکر به چوب و فلک بسته شدند. در نتیجه تمامی این مظالم ، خاصه این اقدام آخر شمار عظیمی از تجار در مسجد شاه متحصن شدند و به فاصله کوتاهی ، تعداد زیادی از روحانیون به آنها پیوستند. پس از چند روز تحصن و سخنرانیهای کوبنده سید جمال الدین واعظ اصفهانی و صلاحدید آقایان طباطبائی و بهبهانی قرار بر این شد که همگی در زاویه مقدسه حضرت عبدالعظیم (ع)مجاور شوند. بدین ترتیب روز چهارشنبه شانزدهم شوال ۱۳۲۳ علما تهران به آنجا مهاجرت نمودند، که بعدها به مهاجرت صغری معروف شد. عین الدوله وقتی دید رشته امور از هم گسیخته شده و روز بروز بر تعداد مهاجرین افزوده می شود،بناچار برای آقایان پیغام فرستاد که یکنفر امین از طرف  خودتان بفرستید که شفاهاً با شاه مذاکره نماید،مردم ابتدا برادر آقای طباطبایی را انتخاب کردند ولی وقتی متوجه رابطه نهانی او با عین الدوله شدند،برای سخنان او ارجی قائل نشدند و سرانجام سفیر عثمانی را برای این کار برگزیدند.و درخواستهای خود را چنین نوشتند :

۱ :نبودن عسگر گاریچی در راه قم

۲ :بنای عدالتخانه ای در ایران

۳: اجرای قانون اسلام درباره آحاد و افراد بدون ملاحظه از احدی

۴:عزل مسیو نوز از ریاست گمرک ومالیه دولت

۵:عزل علاءالدوله از حکومت تهران[۵]

 کسروی در این باره میگوید:((آگاهی از این پیشامد بروزنامه های اروپا هم رسید و آن را با ستایشی از علماء یاد کردند،ولی آنها عدالتخانه را پارلمان یا مجلس شوری معنی کردند.[۶] ))

سرانجام کوچندگان صلاح را در بازگشت دیدند،اما خواهیم دید که به عدالتخانه تنها خرسندی ندادند و آخرین خواست خود را که مجلس میبود آشکار گردانیدند و روز جمعه بیست ودوم دی ماه با شکوه بسیار به شهر بازگشتند.

مهاجرت کبری

عین الدوله مرد کم دانشی بود و برای او که در دربار خودکامه بزرگ شده بود گران می افتاد که نام قانون یا دارالشوری را بشنود، این بود که از درون ، نسبت به خواسته های مردم دشمنی می نمود و از بین درخواستها تنها علاءالدوله را از حکومت تهران برداشت و بقیه را به باد فراموشی سپرد.

بعد  از آنکه مردم دیدند از طرف دولت خبری نمی شود،گروهی از علما نزد عین الدوله رفتند.آقای طباطبایی به عین الدوله فرمود: ((این عدالتخانه که ما مطالبه می کنیم اول ضررش بماها میرسد که دیگر مردم آسوده می شوند و ظلم نمی بینند ودیگر محتاج به ماها نمی باشند،ولی چون عمر من وتو گذشته است کاری بکنید که نام نیکی از شما در عالم بماند و در صحائف تاریخ بنویسند بانی مجلس و عدالتخانه عین الدوله بوده و از تو این یادگار در ایران باقی بماند[۷]. ))این سخنان نه تنها در او اثر نکرد بلکه از شنیدن نام مجلس ابروها درهم کشید.

بعد از مدتی با تبعید سید جمال وشیخ محمد واعظ توسط عین الدوله و کشته شدن سید جمال  توسط سربازان عین الدوله ،چند روزی شهر ناآرام شد و عملاًحکومت نظامی جریان داشت تا اینکه بهبهانی وطباطبایی و صدر العلما وبرخی دیگران، ارشهر بیرون شده آهنگ ابن بابویه کردند.همه ملایان و طلبه ها و دیگران که در تحصن مسجد شاه حضور داشتند،در این سفر نیز همراهی نمودند.علما که هر روز بر تعدادشان افزوده می شد روز سی ام تیر بقم رسیدند.دو روز پس از رفتن به قم ،کسانی بقلهک رفته و از کارکنان سفارت خواهان اقامت در آنجا شدند.با موافقت نسبی سفارت عصر پنج شنبه ۲۷ تیرماه نخست پنجاه تن از بازرگانان و طلبه ها بسرای سفارت در شهر رفته و در آنجا نشیمن گزیدند،اما بعد از چهار روز تعداد آنها تا سیزده هزار نفر بالا رفت و بازارها به یکباره بسته شد.متحصنین درخواستهای خود را به میانجیگری مستر گرانت دف شارژ انگلیس، به دولت چنین باز نمودند:

۱ .معاودت علمای مهاجرین به تهران

 ۲ .اطمینان بر اینکه احدی را به بهانه نخواهند گرفت وشکنجه نخواهند داد.

۳ .امنیت مملکت

۴ .افتتاح عدالتخانه

۵ . قصاص قاتل دو سید بزرگوار:[۸]

  افتتاح دار الشوری

بالاخره با مقاومت مردم ،عین الدوله در روز هفتم جمادی الاول ۱۳۲۴ از صدر اعظمی کناره جویی نمود وشاه جای او را به مشیرالدوله سپرد  وبرای رفتن به قم عضد الملک رییس ایل قاجار و حاجی نظام الدوله را برگزید. مردم از آنجا که اعتمادی به شاه ودربار نداشتند،بازنگشتند تا اینکه دولت انگلیس به میانجیگری برخاسته، رسماً از دولت ایران درخواست کردکه هر چه زودتر به درخواستهای مردم پاسخ دهد.و(( روز یکشنبه سیزدهم مرداد (۱۴ جمادی الثانیه) فرمانی را که امروز سردیباچه قانونهاست بیرون داد[۹]  ))

ولی چون فرمان مشروطه صادر شد ، مردم از آن نارضایتی نمودند زیرا از یک طرف در آن نام ملت برده نشد  واز طرف دیگر جمله های آن روشن نبود. بدینسان نتیجه ای از فرمان بدست نیامد و چنین نهاده شد شب شانزدهم مرداد(۱۷ جمادی الثانیه) نشستی از سران کوشندگان در خانه مشیرالدوله برگزار شود و در نتیجه آن نشست بود که شاه دوباره فرمان جدیدی صادر کرد.

روز شنبه بیست وششم مرداد،در سرای مدرسه نظام نشست با شکوه وارجداری برپا گردید. این نشست برای گشایش مجلس چندگاهه(موقتی) بود،که میبایست نظامنامه انتخابات را بنویسند[۱۰]

بدینسان مشروطه در ایران پدید آمد ولی مردم بسیار از معنی آن دور بودند وخود درمانده بودند که چه انجام دهند. مجلس موقّتی، هفته ای دو روز برگذار میشد.و نظامنانمه انتخابات نیز با وجود مخالفت هواداران خودکامگی  در روز هفدهم شهریور به امضای شاه رسید و بدینسان دولت ایران در شمار دولتهای مشروطه درآمد.

پس از کشمکشهای فراوان ، سرانجام اولین مجلس شورای ملی در ایران روز ۱۸ شعبان ۱۳۲۴٫ق با حضور مظفر الدین شاه در کاخ گلستان گشایش می یابد.

(( در آن روز بر حسب دعوت رسمی که از طرف مشیرالدوله صدر اعظم شده مجلسی در عمارت سلطنتی در اتاق برلیان باغ گلستان منعقد وسلام عام برسم اعیان بزرگ برپا می شود. تمام دوایر دولتی وسفرای خارجی با لباس رسمی حاضر می شوند جمعی از علما وتجار و اعیان حضور بهم میرسانند. صندلی شاه را در وسط اتاق روبروی باغ گلستان گذارده اند.علما یک طرف می نشینند سفرا طرف دیگری  می ایستند و شاهزادگان و وزرا طرف دیگر. شاه ورود میکند مانند مرده متحرک ،او را بزحمت می آورند روی صندلی سلام می نشانند و این آخرین کرسی اوست…)) [۱۱]

سلطنت محمدعلیشاه

روز ۲۴ ماه شعبان شاه در اثر بیماری جان می سپارد . بعد از فوت مظفر الین شاه فرزندش محمد علیشاه ،روز سوم ذیحجه ۱۳۲۴٫ق بر تخت سلطنت نشست.

محمد علی شاه وقتی به سلطنت رسید ،برخلاف دورهولیعهدی که برای تثبیت موقعیت خویش ،از نهضت مشروطیت حمایت می کرد ،برآن شد تا نظام استبدادی را قدم به قدم تجدید کند(( تمایل انگلسیها به گوشمالی مجلس ، علاقه روسها به برچیده شدن بساط مشروطیت ایران و بالاخره علاقه مفرط شخص محمدعلی شاه به تجدید استبداد فعوامل اساسی تضاد فزاینده ای بود که به تدریج از آغاز سلطنت محمد علی شاه ،میان او و مجلس پدید آمد و سرانجام به ماجرای به توپ بستن مجلس و تجدید دوره استبدادی انجامید .[۱۲]))

دعوت مجدّد امین السلطان به صدارت ،عاملی دیگر برای  اعلان جنگ با مجلس بود، از سوی دیگر در میان صف مشروطه خواهان خلل افتاده،علاوه بر دسته بندیهای سیاسی مجلسیان ، شیخ فضل اللّه نوری با شعار ((مشروطه مشروعه)) مخالفت خود را با مشروطه اعلام کرد و همراه جمعی دیگر ،در زاویه حرم عبدالعظیم بست نشستند.

روز یکشنبه ۲۱ رجب اتفاق مهمی رخ داد ، امین السلطان که هنگام غروب همراه دو سید وجمعی از وزراء در مجلس حضور داشت ، بعد از اتمام آن در پایان شب هنگامی قصد سوار شدن به درشکه خود را داشت توسط عباس آقا صراف آذربایجانی بضرب گلوله از پا در آمد.کشتن او یک شاهکار بشمار می رفت زیرا با مرگ او دلهای درباریان نسبت به جایگاه آزادیخواهان پر از بیم وترس شد .و یک نتیجه دیگر کشته شدن اتابک بازگشتن حاجی شیخ فضل اللّه و دیگران به خانه های خودشان بود. زیرا چنانکه پس از مرگ اتابک دانسته شد هزینه اقامت آنان در عبدالعظیم توسط او تأمین می شد.

با مرگ اتابک اوضاع ایران کمی آرام شد تا اینکه بحث امضای متمّم قانون اساسی مطرح شد.محمد علیشاه از امضا کردن آن امتناع می کند تا اینکه با پافشاری مردم گیلان و آذربایجان و تحصّن نمایندگان انجمنها در بهارستان ،سرانجام شاه مجبور به امضای آن می شود. مجلسیان مشیرالسلطنه را از ریاست مجلس خلع می کنند و ناصر الملک را به عنوان رئیس الوزرا به شاه تحمیل می کنند، این عمل آنان خشم شاه را نسبت به مجلس افزونتر کرد .به همین دلیل دسته ای از ملایان مستبد  و متنفذین دولت  و اوباش  را فراهم کرد تا در اطراف میدان توپخانه گرد آمده و با مشروطه خواهان به زدوخورد بپردازند[۱۳]. اما این شرارت نتیجه بخش نبود و با شکست دربار  وقول شاه مبنی بر مجازات آشوبگران و بر کناری اطرافیان ارتجاعی ، به پایان آمد.

پس از این کودتای عقیم مجلس تلاش زیادی برای بهبود روابط با شاه به عمل آورد، اما این ملاحظه کاری بیخردانه به ضرر  آن تمام شد و باعث شد شاه فرصت طلب به همراهی شاپشال با فراهم کردن ملزومات نظامی زمینهء بمباران مجلس را فراهم کند و صبح روز شنبه بیست و چهارم جمادی الاول ۱۳۲۶ بریگاد قزاق زیر فرمان افسران روسی مجلس را به توپ بست.

((به نقشه های ارتجاعی شاه نه تنها حکومت روسیه،‌بلکه عده ای از ایرانیان لیبرال نیز که تا دیروز طرفدار مشروطه بودند، کمک کردند. عده زیادی از ملاکین و روحانیون عالیرتبه تا موقعی که مشروطه را وسیله ای برای ازبین بردن نفوذ خارجیان می دانستند ، به پیرفت آن یاری نمودند. عده زیادی از انقلابیون دیروزی با اسلحه های خود بصفوف اه پیوسته و درمبارزه علیه مشروطه از دشمن خارجی( روسیه تزاری) با تشکر و امتنان استقبال بعمل آوردند…[۱۴]))

مجلس اول ضعفهای بیشماری داشت که برای نمونه به چند مورد آن اشاره می کنیم :

۱ .عدم توانایی سازنده

۲ . تلاش جهت غصب وظایف اجرایی

۳ . عدم شایستگی اعضا

۴ . سوء استفاده قرار گرفتن آزادی مطبوعات و بسیاری از موارد دیگر[۱۵]

فتح تهران و گشایش مجلس دوم:

بعد از به توپ بسته شدن مجلس مبارزات مردم شکل منسجم تری به خود گرفت. آزادیخواهان تبریز به رهبری ستارخان پرچم انقلاب را بر افراشته و ناراضیان روس در قفقاز نیز به یاری آنان شتافتند. محمد علی شاه برای سرکوبی قیام نیروی عظیمی به سمت تبریز گسیل کرد اما مجاهدان با سرهای پرشور و دلهای پاک به کوشش برخاسته و با رهبری ستارخان وباقر خان خود را نیرومند ساخته و از عین الدوله و لشکریان او هراسی به دل راه نداده به مبارزه برخاستند و بالاخره توانستند بعد از چهار ماه کوشش بر دولتیان پیروز شوند  و مشروطه پس از آنکه بیم برافتادنش می رفت،بدینسان نیرومند گردید.

انقلابیون قفقاز پس از بمباران مجلس به دست لیاخوف ، به ایران آمده و در برابر اتحاد شاه ایران با تزار روس ، جبهه متحد توده های زحمتکش قفقاز و ایران را تشکیل دادند و در دفاع تبریز ، فتح تهران و در تمام حوادث بعدی انقلاب ایران نقش اصلی را بازی کردند.[۱۶]

انقلابیون با استفاده از موقعیت ، مشروطیت را اعلام کردند. اهالی وسربازان به یاری مشروطه خواهان قیام کردند و بعد از تصرف رشت با نیروی بیشتر وارد قزوین شدند و آنجا را نیز به تصرف خود درآوردند و بعد از آن به سمت پایتخت حرکت کردند و با مقاومت زیاد ،آنجا را تسخیر کرده و نمایندگان مجلس را که توسط شاه زندانی شده بود آزاد کردند و پرچم انقلاب را بر فراز خرابه های مجلس بر افراشتند .

در این زمان محمد علی میرزا چاره ای جز پناهندگی به اربابان روس خود نداشت ، با حکم مجلس عالی از سلطنت خلع و پسر خردسالش که بیش از سیزده سال نداشت با عنوان احمد شاه به سلطنت ایران منصوب و عضدالملک رئیس ایل قاجار به نیابت سلطنت برگزیده شد و مجلس دوم در دوم ذیقعده ۱۳۲۷، هفده ماه پس از بسته شدن مجلس اول با حضور شاه جوان گشایش یافت.

علل پیدایش مشروطه

از یک قرن پیش از ظهر مشروطیت وقایع و حوادثی در ایران وجهان به وقوع پیوست که هر یک کمک مهمی در پیدایش مشروطیت و انقلاب آزادی ایران نمود. دسته ای از این عوامل منشا داخلی داشتند و گروه دیگر علت خارجی که در اینجا به توضیح هر کدام میپردازیم:

الف: عوامل داخلی

۱٫   مسافرت ایرانیان به کشورهای مترقی: تا پیش از مشروطیت ،تعداد ایرانیانی  که به کشورهای متمدن مسافرت کرده بودند از چند صد نفر تجاوز نمی کرد و اکثر آنها برای کسب وتجارت  به آن کشورها رفت وآمد داشتند و چند نفری هم برای تحصیل و عدهای هم از طرف دولت ماموریت داشتند .ترقیات مادی و معنوی کشور های اروپایی به حدی بعضی ایرانیان را مفتون خود ساخته بود که حتی ناصرالدین شاه هم که مرد مستبدی بود، در سفرهایی که به فرنگستان کرد نتوانست تحت تاثیر ترقیات گوناگون و جلوه تمدن وآثار علوم که جملگی زائیده عدالت و قانون بود ، واقع نشود  پس از مراجعت از فرنگستان بر آن شد که عدالتخانه ای بر پا کند و مجلس مشاوره ای تاسیس نماید ولی تمایل قلبی و به استبداد و خودسری نفوذ فوق العاده روحانیون  و شاهزادگان مانع آن منظور شد.[۱۷]

۲٫ایجاد حزب فراموسون در ایران ، تا قبل از پیدایش حزب فراموسون در ایران ، ایرانیان از افکار نوین و فلسفه جدید و عقاید احزاب مترقی اروپا و علل اختلافات فکری و انقلابات اجتماعی اطلاع نداشتند. عده ای از رهبران بزرگ مشروطیت و موسسین انقلاب ملی، در آن حزب شرکت داشتند. حزب فراماسون در زمان سلطنت ناصرالدین شاه در ایران تاسیس گردید و عده ای در آن شرکت داشتند ولی پس از کشته شدن او، حزب مذکور رونق بیشتری پیدا کرد و بعضی از فرانسویان از جمله دکتر ارل در توسعه آن همت گماشت و چند نفر از شاهزادگان مستبد برای آنکه تکیه گاهی داشته باشند، در آن حزب عضویت یافته بودند. میزرا صالح شیرازی اولین فراماسونر ایران بود که نخستین چاپخانه را در ایران به راه انداخت[۱۸].

فراماسونرها با سردادن ندای آزادی، برایریو برادری خود را در کنار سران نهضت جا زدند و از درون زمینه سازش با استبداد و ارتجاع و استعمارگران و خاموش ساختن انقلاب را فراهم ساختند[۱۹].

۳٫واگذاری انحصار توتون و تنباکو:[۲۰]تجارت توتون با منافع بورژوازی ایران بستگی داشت. مردم ایران این امتیاز را مقدمه ای برای فروش کشور به خارجی ها تلقّی نمودند. در تمام شهرها نمایش شور انگیزی بر پا شد. در خیلی از نقاط برخوردهای مسلحانه ای با پلیس پیش امد. ولی چندی نگذشت که تمام اغتشاشات به زور اسلحه سرکوب شد. از اینرو مردم متوسّل به طریقه دیگری از مبارزه شدند،تصمیم بر آن شد تا موقعیکه این امتیاز لغو نشود ، از مصرف توتون خودداری نمایند. این تحریم نزدیک دو ماه طول کشید.تجّار توتون فروش دکّانها را بستند  حتّی در حرمسرای شاه، زنان از قلیان کشیدن خودداری کردند. این تحریم غیر منتظره که برای کمپانی خارجی ضربه جبران ناپذیری بود ،نقطه شروع مبارزه طولانی بورژوازی لیبرال با استبداد شاهان بود .

100,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .