عنوان :
مقاله تعهد به نفع شخص ثالث
تعداد صفحات :۲۸
نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
چکیده
در این مقاله ادله فقهی و حقوقی صحت شرط عدم مسئولیت را بر شمرده ایم و سپس از قانون و رویه قضایی به عنوان ابزارهای مقابله با درج بی رویه شرط عدم مسؤولیت یاد کرده ایم .در ادامه, قصد مشروط علیه و معقول بودن و سایر شروط نفوذ شرط عدم مسئولیت نیز احصاء شده اند و در پایان آثار شرط و نیز اثر بطلان شرط بر عقد بررسی گردیده است
به موجب شرط عدم مسئولیت, مسئولیت ناشی از عدم اجرا قرارداد یا تاخیر آن پیش از این که تخلف از قرارداد رخ دهد و خسارت پیدا شود اسقاط و سلب می‌گردد. برای اثبات صحت شرط عدم مسئولیت می توان به روایات و قواعد فقهی از جمله قاعده شروط و تسلیط استناد نمود علاوه بر این در متون قانونی منع و نهی از این شرط دیده نمی شود و مواد ۱۰, ۲۳۰ , ۴۳۶ , ۴۴۸ , ۷۵۲ و۷۵۴ قانون مدنی و مواد ۳۸۱ و ۳۸۶ قانون تجارت بر پذیرش این شرط از سوی مقنن دلالت دارد . اشکالاتی همچون اسقاط ما لم یجب بودن این شرط نیز، وارد نمی باشد؛ چرا که متکی به نص نبوده و علاوه بر این حتی فقها و حقوقدان هایی که آن را باطل دانسته اند. اسقاط خیارات, تبری از عیوب مبیع و برائت طبیب را پذیرفته اند.
شرط عدم مسئولیت , مانند هر قرارداد باید همراه قصد و بدون اکراه بوده و آلوده به سوء استفاده، فریب ، غرر و اضرارعمدی نباشد و قوانین امری را نیز نقض ننماید؛ در غیر این صورت نباید آن را نافذ دانست.اخلاق , نظم عمومی و قوانین امری از عوامل کنترل شرط عدم مسئولیت به شمار می روند.حقوق انگلیس در برخورد با این شروط بر لزوم تفهیم به مخاطب تأکید داشته و نیز با تصویب قوانین خاص مصرف کننده را حمایت نموده وعلاوه بر این، دادگاه های این کشور نیز با تکیه بر قواعدی نظیر تفسیر ابهامات علیه استناد کننده از تحمیل شروط غیر منصفانه جلوگیری نموده است.
در صورتی که مدیون مرتکب عمد یا تقصیر سنگین نشده باشد پذیرش دعوی مسئولیت قهری موجب گشودن باب منازعه و اتلاف وقت و کاهش ارزش درج شرط عدم مسئولیت می‌گردد چرا که یکی از آثار مهم شرط عدم مسئولیت بستن باب نزاعهای جزیی و بیهوده و دادن فرصت ابتکار و فعالیت است و هنگامی‌که مدیون عمد یا عمل درحکم عمد مرتکب نشده است نباید دعوی مسئولیت قهری را مسموع دانست. در پاسخ به این که آیا می توان به نفع شخص ثالث شرط عدم مسئولیت درج نمود؟ باید گفت چون ثالث از این شرط منتفع می شود مانند تعهد به نفع ثالث و به استناد ادله صحت قراردادها مانند آیه شریفه ” أفوا بالعقود” و قاعده شروط می توان آن را صحیح دانست ؛ در متون فقهی نیز شرط به نفع ثالث معتبر دانسته شده است .
کمترین اثر شرط عدم مسئولیت آن است که بار اثبات را از دوش مدیون تعهد قراردادی برداشته و طلبکار باید تقصیر عمدی را اثبات کند.
واژه های کلیدی: شرط عدم مسئولیت، وجه التزام، مسئولیت غیرقرادادی، شخص ثالث
فهرست مطالب
مقدمه ۱
گفتار اول : مفهوم و ماهیت شرط عدم مسئولیت ۲
الف – شرط عدم مسئولیت و وجه التزام ۲
ب – شرط عدم مسئولیت وشرط کاهش تعهد مدیون: ۳
ج – شرط عدم مسئولیت و بیمه مسئولیت ۳
و – اذن و عدم مسئولیت ۴
ز- تبری، برائت و ابراء ۴
۲ .انواع شروط معافیت از مسئولیت و محدودکننده آن ۴
الف – شرط توسعه و تضییق قوه قاهره ۴
ب -شرط تحدید نوع مسئولیت و میزان یا مبلغ آن ۵
ج – شرط کاهش مدّتِ اقامه¬ی دعوا (تحدید مرورزمان) ۵
گفتار دوم: مبانی صحت و بطلان شرط عدم مسئولیت ۶
۱ – مبانی صحت شرط عدم مسئولیت ۶
۱ – ۱ مبانی حقوقی صحت شرط عدم مسئولیت ۶
۱ – ۲ مبانی فقهی صحت ۹
۲- مبانی عدم صحت شرط عدم مسئولیت ۱۰
گفتار سوم : احکام شرط عدم مسئولیت و آثار آن ۱۱
۱ – شرایط نفوذ شرط عدم مسئولیت ۱۱
الف – وجود قصد ۱۲
ب – معقول بودن و رعایت اصل قسط ۱۲
ج – عدم مخالفت با قوانین حمایتی ۱۳
د- عدم علم به عیب و کتمان آن ۱۳
ه – عدم ارتکاب عمد یا تقصیر سنگین ۱۳
۲- قلمرو شرط عدم مسئولیت ۱۴
الف – شرط عدم مسئولیت نسبت به مسئولیت غیرقرادادی ۱۴
ب – شرط عدم مسؤولیت نسبت به نقض اساسی قرارداد ۱۵
ج – شرط عدم مسئولیت نسبت به فعل ثالث ۱۶
د – شرط عدم مسئولیت به نفع شخص ثالث ۱۶
۳ – آثار شرط عدم مسئولیت ۱۶
الف – اثر شرط نسبت به طرفین ۱۷
ب – اثر شرط نسبت اشخاص ثالث ۱۷
ج – اثرشرط عدم مسئولیت نسبت به وارثان ۱۸
د – اثر بطلان ۱۸
نتیجه گیری ۱۸
منابع: ۲۳
منابع:
کتابنامه
امیری قائم مقامی،عبدالمجید، حقوق تعهدات، ج۲،چاپ اول ،میزان و دادگستر ، ۷۸
بهروم،مهد علی، سوء عرضه در حقوق انگلیس و تدلیس در حقوق اسلام، ترجمه قنواتی و عبدی پور، بوستان کتاب، قم، ۱۳۸۰
۳٫ جعفری لنگرودی، محمد جعفر، فرهنگ عناصر شناسی ، چاپ اول،گنج دانش، ۸۲٫٫
۴٫ جعفری لنگرودی، محمد جعفر، فلسفه حقوق مدنی (عنا صرعمومی عقود)چاپ اول، تهران، گنج دانش، ۱۳۸۰٫
۵٫ شهیدی، مهدی، آثارقراردادهاوتعهدات، چاپ دوم ، ناشرمجد،۸۲٫
۶٫ قیصری، احمد، آثارالتزام درقانون مدنی لبنان، پایان نامه تحصیلی، راهنما دکتر شهابی، دانشکده حقوق تهران۱۳۳۵
۷٫ کاتوزیان، ناصر، الزامهای خارج از قرارداد،ج۱ ، چاپ دوم، دانشگاه تهران، ۱۳۷۸ .
۸٫ کاتوزیان، ناصر ،قواعد عمومی قراردادها، ج ۵،چاپ دوم ، شرکت انتشار۱۳۷۶٫
۹٫ کاتوزیان، ناصر قواعدعمومی قراردادها، ، ج ۴ چاپ اول ، بهنشر ، ۱۳۶۸ .
منابع عربی:
۱۰٫ سنهوری،عبدالرزاق احمد، الوسیط، ج۱، بیروت، داراحیاءالتراث، بی تا .
۱۱٫ العاملی ، زین الدین بن علی ( شهیدثانی) ، مسالک الافهام ج۱۵ و ج ۱، چاپ اول موسسه معارف اسلامی ۱۴۱۶هجری
۱۲٫ کلینی ، کافی، غفاری، علی اکبر، ج ۷،دار الکتب الإسلامیه، چاپ سوم، ۱۳۶۷٫
۱۳٫ .محمود سوادی، عبد الباقی، مسولیه المحامی المدنیه عن اخطائه المهنیه، ، چاپ دوم، مکتبه دار الثقافه، ۱۹۹۹
۱۴٫ نراقی،احمد ، مستندالشیعه، ج۱۴ ، چاپ اول، مشهد، مؤسسه آل بیت، ۱۴۱۸ ه
۱۵٫ هاشمی شاهرودی، محمود ، کتاب الاجاره، ج۲ چاپ اول موسسه دائره المعارف فقه الاسلامی ۱۴۲۳
مقالات
کنت، سیمانیتراس، اعتبار شروط عدم مسئولیت، ترجمه محمد اشتری، نشریه موسسه حقوق تطبیقی شماره۱
صفایی، حسین، مفهوم تقصیر سنگین درارتباط با شرط عدم مسئولیت، مجله حقوقی ش۴، زمستان ۶۴
۱ .مکارم شیرازی،ناصر، مقاله آیا طبیب ضامن است ؟ مجله درسهایی از مکتب اسلام، شماره ۱۰ سال ۶۵
مقدمه
مسئولیت مدنی تکلیف به جبران خسارت وارد به اشخاص است که منشأ آن عدم اجرای قرارداد ، زیان ناشی از جرم یا شبه جرم می باشد. اگر نقض تکلیف و ضرر ناشی از آن به زیان زننده قابل استناد باشد مسئولیت مدنی ایجاد می شود ولی اگر تقصیر و اقدام متعهد له یا زیان دیده درمیان باشد و یا هشدار کافی و مؤثر به زیان دیده داده شده باشد و یا اگر عامل زیان با حسن نیت بوده و قصد احسان داشته باشد و یا عدم مسئولیت شرط شده باشد , متعهد از مسئولیت معاف خواهد بود.
با توجه به این که در کشور ما در باره شرط عدم مسؤو لیت و حقوق مصرف کننده مقررات مدون وجود ندارد, مطالعه در مورد آن اهمیت مضاعفی می یابد. با توجه به این که تحقیقات انجام شده علیرغم زحمات بسیار نویسندگان آنها تمامی سؤالات را پاسخ نمی دهد .نویسنده تلاش نموده است با توجه بیشتر به متون فقهی در تکمیل ااین تحقیقات، گامی هر چند کوچک برداشته شود.
از جمله سؤالاتی که در این باره قابل طرح است، عبارت است از:
۱٫ آیا شرط عدم مسؤلیت, مصداق اسقاط ما لم یجب و در نتیجه باطل نیست؟
۲ . آیا شرط عدم مسئولیت, نسبت به مسئولیت قهری نیز قابل قبول است ؟
۳ . در صورتی که فروشنده با سوء نیت عیب را مخفی نموده و شرط عدم مسئولیت نماید و یا متعهد مرتکب تقصیر عمد و در حکم عمد گردد تیز شرط عدم مسئولیت نافذ است ؟
۴٫ تاثیر بطلان شرط عدم مسئولیت, بر قرارداد چیست ؟
در این مقاله ادله فقهی و حقوقی صحت شرط عدم مسئولیت را بر شمرده ایم و سپس از قانون و رویه قضایی به عنوان ابزارهای مقابله با درج بی رویه شرط عدم مسؤولیت یاد کرده ایم .در ادامه, قصد مشروط علیه و معقول بودن و سایر شروط نفوذ شرط عدم مسئولیت نیز احصاء شده اند و در پایان آثار شرط و نیز اثر بطلان شرط بر عقد بررسی گردیده است
گفتار اول : مفهوم و ماهیت شرط عدم مسئولیت
شرط عدم مسئولیت، شرطی است که به موجب آن مسئولیت ناشی از عدم اجرا قرارداد یا تاخیر آن پیش از این که تخلف از قرارداد رخ دهد و خسارت پیدا شود اسقاط و سلب می‌گردد .
۱ شرط عدم مسئولیت و مفاهیم مشابه
برای تمییز و شناخت دقیق تر شرط عدم مسئولیت به بیان تفاوتهای آن با سایر مفاهیم مشابه می‌پردازیم:
الف – شرط عدم مسئولیت و وجه التزام
یکی از روش های تعیین میزان مسئولیت، وجه التزام است که بر اساس آن طرفین به طور قاطع میزان خسارت خسارت را معین می‌کنند
در تفاوت وجه التزام و شرط عدم مسئولیت باید گفت که: وجه التزام میزان خسارت را به طور مقطوع تعیین می‌نماید؛ ولی شرط محدود کننده و معافیت از مسئولیت، حداکثر میزان خسارت یا عدم لزوم جبران خسارت را معین می‌نماید.
مشابهت بین این دو زمانی آشکار می‌شود که طرفین برای تخلف از قرارداد، مبلغی قید نمایند ولی مشخص نکنند که آیا مبلغ مزبور به عنوان وجه التزام منظور نظر بوده است یا این که حداکثر میزان مسئولیت را تعیین کرده اند. در این وضعیت، دادگاه با توجه به اوضاع و احوال قضیه باید معلوم نماید که قصد طرفین وجه التزام بوده است یا این که می‌خواسته اند مسئولیت متعهد را محدود به مبلغ شرط شده نمایند.
ب – شرط عدم مسئولیت وشرط کاهش تعهد مدیون:
برخی نویسندگان تفاوتی بین شرط عدم تعهد و شرط عدم مسئولیت ننهاده اند
تفاوتهای بین این دو را می‌توان چنین خلاصه کرد:
۱-در اعتبار شرط کاهش تعهد تردید کمتری وجود دارد، ولی اعتبار شرط کاهش و عدم مسئولیت محل گفت وگو است.
۲-محدودیتها و موانع شرط عدم مسئولیت علاوه بر مرحله انعقاد در مرحله اجرا نیز ادامه دارد و عدم ارتکاب تقصیر سنگین شرط است ولی در مورد شرط عدم تعهد محدودیت فقط منحصر به انعقاد و درج شرط است و نفوذ آن در مرحله اجرا مانع دیگری ندارد.
ج – شرط عدم مسئولیت و بیمه مسئولیت
در بیمه مسئولیت، مسئولیت فاعل زیان برخلاف شرط عدم مسئولیت زائل نمی‌گردد. به عبارت دیگر در بیمه مسئولیت متضرر از عقد اصلی خسارتش جبران می‌شود در واقع تاکید برمسئولیت مدیون است و متضرر را حمایت می‌کند ولی شرط عدم مسئولیت موجب حرمان زیان دیده و معافیت مسئول و مرتکب می‌باشد.
ه – شرط محدودکننده مسئولیت ومحدودیت مسئولیت به وسیله قانون
در برخی موارد قانون، مسئولیت شخص مسئول را محدود و معین می‌کند. در این موارد بدون این که طرفین قرارداد، توافق نمایند، میزان مسئولیت به وسیله قانون محدود می‌گردد. به عنوان مثال در بند ۵ از ماده ۵۵ قانون دریایی ایران آمده است: متصدی باربری یا کشتی هیچ کدام در مورد فقدان و یا خسارت وارده بر کالا مسئولیتی زائد بر ۲۰ میلیون ریال برای هر بسته کالا و یا واحد آن نخواهد داشت، مگر این که نوع و ارزش این گونه بار قبل از حمل، توسط فرستنده بار اظهار گردیده و در بارنامه دریایی نیز قید شده باشد.
و – اذن و عدم مسئولیت
باید توجه داشت اذن فی نفسه موجب سقوط ضمان نیست؛ مگر به قرینه یا تصریح ضمان نفی شده باشد ولی هرگونه شرط عدم مسئولیت وعدم ضمان ملازم با اذن است لذا رابطه بین این دو عموم وخصوص من وجه است ؛ یعنی شرط عدم مسئولیت مستلزم وجود اذن است ولی وجود اذن دلالت بر عدم مسئولیت ندارد.
ز- تبری، برائت و ابراء
برائت و ابراء دو مفید معنی معاف شدن است. فرق اصلی تبری و ابراء در آن است که در ابراء ، طلبکار داوطلبانه و پس از ایجاد دین آن را اسقاط می کند ولی در تبری ، متعاملین با یکدیگر بر سر عدم مسئولیت توافق می کنند.
۲ .انواع شروط معافیت از مسئولیت و محدودکننده آن
معافیت از مسئولیت را به انحاء مختلف می‌توان در قرار داد درج نمود گاهی با توسعه یا تضییق قوه قاهره و گاهی نیز نوع مسولیت یا میزان و مبلغ آن تعیین و تحدید می‌گردد و همچنین شرط کاهش مدت اقامه دعوا و سلب مسولیت اقامه دعوا پس از مدت زمان مشخص نیز در زمره آنهاست .
الف – شرط توسعه و تضییق قوه قاهره
اینگونه شروط به جای این که قوه قاهره را با حذف یکی از ویژگی های آن توسعه دهد حوادث معین را در حکم قوه قاهره قرارمی دهد . از چنین شروطی به عنوان شرط استثنای بعضی اسباب عدم اجرا تعبیر می‌کنند و معنی شرط این است که متعهد در برخی موارد استثنایی مسئول اجرا نشدن قرارداد نیاشد مانند این که در قرارداد حمل و نقل شرط شود متصدی ضامن تلف کالا در صورت بروز دزدی یا حریق نیست ، یا در قرارداد پیمانکاری شرط شود متعهد مسئول تاخیر ناشی از طغیان پیش بینی شده رو دخانه نیست.
شرط کاهش مسئولیت ممکن است قوه قاهره را توسعه دهد مثلا غیر قابل پیش بینی بودن را از شرایط حذف کند. در این صورت بدون وجود شرایط کامل قوه قاهره، مطابق قرارداد احکام و اوصاف قوه قاهره بر آن بار می‌شود.
ب -شرط تحدید نوع مسئولیت و میزان یا مبلغ آن
ممکن است شرط شود مدیون فقط مسئول خسارت مادی باشد و خسارات عدم النفع یا زیان معنوی به عهده او نباشد و یا مبلغ معینی به عنوان سقف خسارت پیش بینی شود یا بخشی از کرایه کاهش یابد. (ن. ک ماده ۵۰۹و۵۱۷ق. م) به طور مثال: شرکت راه آهن میزان مسئولیت خود را به این روش محدود می‌کند که در صورت تاخیر بیش از مدت تعین شده ۵۰ درصد کرایه به مسافر عودت داده می شود
ج – شرط کاهش مدّتِ اقامه¬ی دعوا (تحدید مرورزمان)
محدود کردن مدت اقامه دعوا گامی‌است در جهت تحکیم قراردادها و کاستن نزاع ها و دعاوی حقوقی و افزایش امنیت حقوقی از این رو این شرط نه تنها مخالفتی با قانون و نظم عمومی‌ندارد بلکه باید آن را تامین کننده نظم عمومی دانست.. بدیهی است در صورتی که شرط کوتاه کننده مدت مرور زمان به وسیله قانون منع شود چنین شرطی باطل خواهد بود.
د- شرط عدم مسولیت نسبت به اعمال خیارات
ممکن است بتوان شرط اسقاط خیارات موضوع ماده ۴۴۸ را یکی از مصادیق شرط عدم مسئولیت بر شمرد این شرط امروزه در بسیاری ازقولنامه ها واسناد به صورت رسم القباله درج می‌شود. و حتی دفاتر اسناد رسمی به موجب بخشنامه۱۰۹۳ – ۳۵۱۲۶ صادره از سازمان ثبت مکلفند کافه خیارات را از متعاملین سلب نمایند. برخی نویسندگان شرط اسقاط کافه خیارات را بی اساس دانسته اند. برخی دیگر شرط سقوط خیار تفلیس را با نظم عمومی مغایر دانسته و شرط را بی اثر تلقی نموده اند. سقوط خیار تدلیس نیز با مخالفت جدی ترحقوقدان ها مواجه شده است.
نگارنده علی رغم فحص بسیار، نص فقهی دال بر صحت شرط اسقاط کافه خیارات نیافته است ؛ شرط اسقاط خیارات را که ماده۴۴۸ پیش بینی نموده است شامل برخی خیارات، مانند: خیار مجلس و تأخیر می گردد و نمی‌توان شامل خیارات تدلیس، تفلیس و نیز خیار رؤیت دانست؛با توجه به رواج شرط عدم مسئولیت نسبت به عیوب وشرط اسقاط کافه خیارات شایسته است دادگاه ها در هنگام رسیدگی به دعاوی مطروحه صرفا به استناد درج شرط، دعوی مشروط علیه را رد ننمایند و به مسأله لزوم تفهیم به مشروط علیه و اوضاع و احوال قرارداد و معقول بودن شرط توجه نمایند ، به این موضوع در حقوق انگلیس توجه ویژه ای می شود و در هنگام درج شرط معافیت، تفهیم به مشروط علیه را در مرحله انعقاد شرط و عقد لازم می داند .
گفتار دوم: مبانی صحت و بطلان شرط عدم مسئولیت
۱ – مبانی صحت شرط عدم مسئولیت
موافقین شرط عدم مسئولیت به استناد ادله و مبانی فقهی و حقوقی این شرط را صحیح دانسه اند که این ادله را بررسی می نماییم .
۱ – ۱ مبانی حقوقی صحت شرط عدم مسئولیت
برای توجیه حقوقی شرط به اصل آزادی اراده ، عرف و برخی قوانین می توان استناد نمود.
الف. ماده ۳۸۶ قانون تجارت
قانون تجارت کشور گر چه عدم مسئولیت کلی متصدی حمل ونقل را قبول نکرده ولی انتهای ماده ۳۸۶ مقرر داشته است : «قرارداد طرفین می‌تواند برمیزان خسارت مبلغی کمتر یا زیادتر از قیمت مال التجاره معین کند. » لذا به این ترتیب متصدی حمل ونقل می‌تواند با تعیین مبلغ کمی خود را از قید مسئولیت رها کند.به عبارت دیگر شرط کاهش مسئولیت مورد قبول واقع شده است .
ب- ماده ۳۸۱ قانون تجارت
در این ماده مقرر گردیده است «اگر عدل بندی عیب ظاهر داشته باشد ومتصدی حمل و نقل بار بدون قید عدم مسئولیت قبول کرده باشد مسئول آواری خواهد بود. » بنابراین متصدی حمل ونقل درصورتی مسوول آواری خواهد بود که مال را بدون قید عدم مسئولیت قبول کرده باشد و مفهوم مخالف آن چنین است که در صورت قبولی با قید عدم مسئولیت مسئول آواری نخواهد بود.
جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .
