عنوان :

مقاله شهر سرخس

تعداد صفحات : ۲۹

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در این مقاله درباره جغرافیای طبیعی سرخس، جغرافیای انسانی سرخس، تاریخچه شهرستان سرخس و آداب و رسوم ، مشاهیر سرخس و جاذبه های گردشگری آن ارائه می شود.

شهرستان سرخس در منتهی الیه شمال شرق استان خراسان رضوی واقع شده است. سرخس پیش از اسلام نیز بعنوان یکی از شهرهای مهم خراسان در نزد مردم ایران شناخته شده بوده است. اعتماد السلطنه نیز در کتاب خود تأکید می کند که سرخس یکی از نقاط سرحدی بین ایران و توران به حساب می آید و به همین دلیل هنوز آیار یک سرخس مخروبه در خاک ترکنستان وجود دارد که تحت عنوان سرخس افراسیابی می باشد. سرخس افراسیابی همان سرخس قدیم است که در عهد عباس میرزا پس از یک دوره منظور – از دوره تیموری تا اویل دوره قاجار تا حدودی آباد بوده است. انتساب این شهر به افراسیاب در برخی روایات این شبهه را پدید می آورد که سرخس پیش از اسلام یکی از نقاط سرحدی بین ایران و توران به حساب می آمده است. در حالیکه این شهر در نقشه قلمرو امپراطوری های ایرانی پیش از اسلام تقریباً در مرکز خراسان بزرگ واقع می شده است.

از مشاهیر سرخس می توان : بابوفله سرخسی از عرفای سرخس بود و خانقاهی نیز از او باقی ماند و به شیخ ابولسعید ارادت فراوان داشت. به احتمال زیاد عارفی خضی مذهب بوده است. و ابوالحسن علی بهرامی سرخسی شاعر دربار غزنویان بود. علاوه بر او امین احمد رازی هم در تذکره هفت اقلیم او را معاصر ناصر الدین سبکگتین متوفی به سنه ۳۸۷ می دانند. سال مرگ مرگ وی را سال ۵۰۰ هجری قمری می دانند. وی در علم شعر و معرفت مهارتی کامل داشته و خجسته نامه او که در علم عروض بی نظیر است از تألیفات او می باشد.، نام برد.

واژه های کلیدی: سرخس، توپوگرافی، تاریخچه، عید و جشن، مشاهیر ، جاذبه های گردشگری

فهرست مطالب

فصل اول    ۱
جغرافیای طبیعی سرخس    ۱
موقعیت جغرافیایی    ۱
۱-۲-۱ توپوگرافی     ۱
فصل دوم    ۲
جغرافیای انسانی سرخس    ۲
۲-۱- وجه تسمیه    ۲
۲-۲- تاریخچه شهرستان سرخس    ۲
۲-۲-۱- سرخس قبل از اسلام    ۲
۲-۲-۲- سرخس پس از اسلام    ۴
۲-۲-۳- سرخس در قرن اول و دوم    ۵
۲-۲-۴- سرخس در قرون سوم و چهارم    ۶
۲-۲-۵- سرخس از قرن پنجم تا دوران تیموری    ۷
۲-۶-۶- سرخس در زمان سلاطین غزنوی    ۸
۲-۲-۷- سرخس در زمان سلاجقه    ۹
۲-۲-۸- سرخس در دوران خوارزمشاهیان    ۹
۲-۲-۹ – سرخس در زمان غوریان    ۱۰
۲-۲-۱۰- سرخس در حمله مغول    ۱۰
۲-۲-۱۱- سرخس در دوره تیموریان    ۱۱
۲-۲-۱۲- سرخس در دوران قاجار تا عصر حاضر    ۱۱
۲-۲-۱۳- سرخس جدید ایران    ۱۳
۲-۵- آداب و روسم    ۱۴
– اخلاق و عادتها    ۱۴
عیدها و جشن ها    ۱۴
الف) چهارشنبه سوری    ۱۴
ب) عید نوروز    ۱۵
ج) سیزده بدر    ۱۶
د) جشن های دینی و مذهبی    ۱۶
هـ ) جشن سده    ۱۶
ضرب المثل    ۱۷
۲-۶- مشاهیر سرخس    ۱۷
امام بوعلی زاهر بن احمد الفقیه    ۲۰
۲-۷ – جاذبه های گردشگری    ۲۲
منابع و مأخذ    ۲۵

منابع و مأخذ

آسیایی ، مهدی، جغرافیای گردشگری استان خراسان، انتشارات سخن گستر، مشهد ، ۱۳۸۳٫
اعتماد السلطنه، محمد حسن خان، تطبیق لغات جغرافیایی قدیم و جدید ایران، تصحیح میر هاشم محدث، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۳، ص ۹۸٫
اقبال، عباس، تاریخ مفصل ایران، به کوشش ددکتر محمد دبیر سیاقی، انتشارات کتابخانه خیام، چاپ چهارم، ۱۳۶۴، ص ۴۳۲٫
بار تولد، آبیاری در ترکستان، ترجمه کریم کشاورز، ص ۶۰٫
تبریزنیا، حسین، نیم نگاهی به شهر و منطقه سرخس، ص ۶٫
رنجبر، دکتر احمد، خراسان بزرگ، انتشارات امیرکبیر، تهران ۱۳۶۳، ص ۱۵۲٫
سعیدی، عباس، سرخس دیروز و امروز، تهران، انتشارات توس ۱۳۵۴، صص ۱۳ و ۱۲٫
صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات در ایران ، انتشارات ابن سینا، تهران، ۱۳۵۱، جلد اول، ص۱۱۱٫

فصل اول

جغرافیای طبیعی سرخس

موقعیت جغرافیایی

شهرستان سرخس در منتهی الیه شمال شرق استان خراسان رضوی با وسعتی حدود ۲/۵۴۴۷ کیلومتر مربع در فاصله ۱۸۵ کیلومتری از شهر مشهد واقع شده است. این شهرستان از شمال و شرق با کشور ترکمنستان، از غرب با شهرستان مشهد و از جنوب با شهرستان تربت جام و فریمان هم مرز می باشد. این شهرستان در عرض جغرافیایی ۳۶ درجه و ۳۶ درجه ۴۰ دقیقه و طول جغرافیایی ۶۰ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۶۱ درجه و ۱۵ دقیقه قرار گرفته است.[۱]

۱-۲-۱ توپوگرافی [۲]

حدود طبیعی منطقه سرخس در جنوب رودخانه کشف رود، در شرق رودخانه تجن، در غرب و جنوب غربی ارتفاعات کپه داغ می باشد. شهر سرخس در دشتی به همین نام که شیب عمومی آن از جنوب به طرف شمال و از غرب به شرق تمایل دارد، واقع شده است. در فاصله ۴۰ کیلومتری از مرکز سرخس در جنوب و غرب ارتفاعاتی به نامهای گرزمه، شورلق و چاله زرد قرار گرفته و پس از آنها ارتفاعات مزدوران که امتداد رشته کوههای هزار مسجد بوده و پاره ای از قلل آن بالغ بر ۳۲۰۰ متر ارتفاع دارد، مشاهده می شود. هرچه از داخل دشت سرخس به سمت شمال پیش برویم به نقاط کم ارتفاع می رسیم. علاوه بر این در این منطقه و مناطق مجاور بعضی از آبادیهای آن تپه های خاکی زیادی به چشم می خورد که ارتفاع آن به حدود ۵۰ تا ۳۰ متر می رسد.[۳]

فصل دوم

جغرافیای انسانی سرخس

۲-۱- وجه تسمیه

واژه سرخس علاوه بر اینکه خود را بعنوان یک نام اصیل ایرانی بر روی یک شهر حفظ کرده است، نام چند گیاه و برخی داروها و اسم افراد تاریخی نیز هست. پاره ای اعتقاد دارند که شهر سرخس را نام گیاهی دانسته است که دارای ساقه های زیرزمینی می باشد و دارای انواع بسیاری است که برخی از آنها در دشت سرخس و منطقه جنگلی آن به فراوانی می روید.[۴]

۲-۲- تاریخچه شهرستان سرخس

۲-۲-۱- سرخس قبل از اسلام

از تاریخ سرخس تا پیش از اسلام اطلاع دقیقی در دست نمی باشد. اما از آنچه که در داستانهای شاهنامه و برخی کتیبه ها آمده است. می توان یقین حاصل نمود که سرخس پیش از اسلام نیز بعنوان یکی از شهرهای مهم خراسان در نزد مردم ایران شناخته شده بوده است. مسعود کیهان در کتابی به معرفی ایالات های قدیم ایران می پردازد که در آن از ساریگا که سرخس امروزه است نیز نام می برد.

اعتماد السلطنه نیز در کتاب خود تأکید می کند که سرخس یکی از نقاط سرحدی بین ایران و توران به حساب می آید و به همین دلیل هنوز آیار یک سرخس مخروبه در خاک ترکنستان وجود دارد که تحت عنوان سرخس افراسیابی می باشد. سرخس افراسیابی همان سرخس قدیم است که در عهد عباس میرزا پس از یک دوره منظور – از دوره تیموری تا اویل دوره قاجار تا حدودی آباد بوده است. انتساب این شهر به افراسیاب در برخی روایات این شبهه را پدید می آورد که سرخس پیش از اسلام یکی از نقاط سرحدی بین ایران و توران به حساب می آمده است. در حالیکه این شهر در نقشه قلمرو امپراطوری های ایرانی پیش از اسلام تقریباً در مرکز خراسان بزرگ واقع می شده است. بار تولد در کتاب خود می نویسد درباره وسعت شهر سرخس پیش از اسلام اطلاع دقیقی در دست نیست. در خصوص بنیانگذار سرخس و همچنین زمان بنای آن روایات مختلفی نقل گردیده است. عده ای عقیده دارند که کیکاوس زمینی را که اکنون سرخس نامیده می شود با سرخس پسر گودرز اقطاع کرد و وی در آنجا شهری را بنا نهاد و نام آن را سرخس نامید. یاقوت در جای دیگر می نویسد در زمان کیکاوس مردی به نام ذغار در این محل سکونت داشته و به تعمیر و آبادانی آن پرداخته است و نام آن را سرخس انتخاب کرده است. قزوینی نیز در قرن هشتم تأکید می کند که سرخس یادگار سرخس پودرگودرز است.

۲-۲-۲- سرخس پس از اسلام

اگر چه از تاریخ پیش از اسلام سرخس اطلاعات چندانی در دست نیست، اما در عوض از گزارشهای ارزشمندی که جغرافی دانان و تاریخ نگاران مسلمان از دوران اسلامی این شهر داده اند، می توان تا حدودی به سیمای این سرزمین در این دوران پی برد. به طور کلی واقعیت این است که خراسان و به تبع آن سرخس دو بار توسط مسلمانان فتح گردید. یکبار در سال ۲۱ (هـ . ق) توسط احنف بن قیس در زمان خلافت عمر و بار دیگر در سال ۳۰ یا ۳۱ (هـ . ق) به دست عبدالله بن عامر در زمان خلافت عثمان. با فتح خراسان و سرخس توسط مسلمانان به بررسی اوضاع این شهر در آغاز دوران اسلامی می پردازیم.

۱-  سرخس شهر یا منطقه ای بزرگ و مهم بوده است و مسلمانان نمی توانستند از فتح آن صرف نظر نمایند. به عبارت دیگر نفوذ اسلام و سیطره مسلمانان بر این نقطه نمی توانسته به تبعیت منطقه دیگری باشد.

۲-  استیلای بر سرخس از جهت تسلط بر دیگر نواحی خراسان و لشکر کشی از آن بعنوان پایگاه استقرار مجاهدان مسلمان به سوی سرزمین های دیگر، ارزش سوق الجیشی داشته است.

۳-  سرخس حداقل از ده سال پیش از این تاریخ با اسلام آشنا شده است و نفوذ اسلام در این منطقه، تاریخی تقریباً برابر با نفوذ اسلام در سایر مناطق ایران مرکزی دارد.

۴-  جمعیت سرخس در این سال در حدود ۱۰۰ خانوار بوده است و این در صورتی می باشد که هریک از مردان جنگی امان داده شده را نماینده یک خانواده بشمار آوریم. در هر صورت جمعیت این شهر آن قدر زیاد بوده است که در خود توان مقابله با اعراب را داشته  و اعراب را ناگزیر کرده است که با جنگ شهر را فتح نمایند.