عنوان :

مقاله علم اقتصاد، مکتب اقتصادی و سیستم اقتصاد اسلامی

تعداد صفحات : ۴۹

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده‌

اقتصاد اسلامی‌ مقوله‌ای‌ است‌ که‌ از دیرباز مورد بحث‌ و بررسی‌ علماء اسلامی‌ قرار گرفته‌ است‌. علم‌ اقتصاد به‌ بررسی‌ روابط‌ بین‌ پدیده‌های‌ اقتصادی‌ می‌پردازد و چگونگی‌ روابط‌ بین‌ پدیده‌های‌ اقتصادی‌ رامورد بحث‌ و بررسی‌ قرار می‌دهد. چون علم‌ اقتصاد از نوع‌ علوم‌ اجتماعی‌ است‌ و مسائل‌ علوم اجتماعی‌ تحت‌ تأثیر شرایط مختلف‌ محیطی‌، فرهنگی‌و اجتماعی‌ درجه ‌تحقق شان کمتر و بیشتر می‌شود و نوع‌ ظهور و تجلی‌ آنها در جوامع‌ مختلف ‌ متفاوت‌ است‌. اما ‌وجه ‌ غالب‌ در این‌ مسائل‌ این‌ است‌ که‌ نوعی‌ روابط علّی‌ بین‌ متغیرهای اقتصادی وجود دارد. امروزه‌ بعضی‌ از ‌ اقتصاددانان‌ این علم را به‌ دو بخش‌ «اقتصاد اثباتی^۱۱» و «اقتصاد دستوری^۱۲»  تقسیم‌می‌کنند. اقتصاد اثباتی‌ به‌ شاخه‌ای‌ از اقتصاد اطلاق‌ می‌شود که‌ مطالعه‌، بررسی‌ و کشف‌ روابط‌ موجود بین‌ پدیده‌های ‌اقتصادی‌ را بر عهده‌ دارد. اقتصاد دستوری‌ یا اقتصاد هنجاری‌ به‌ شاخه‌ای‌ از اقتصاد گفته‌ می‌شود که‌ در آن‌ به‌ بررسی‌ پدیده‌های‌ اقتصادی‌ آنطورکه‌ باید باشند، پرداخته‌ می‌شود.

این‌ مقاله‌ در پی‌ آن‌ است‌ تا ضمن‌ مروری‌ خلاصه‌ بر مفاهیم‌ «علم‌»، «مکتب‌» و «سیستم‌ اقتصادی‌» جایگاه ‌اقتصاد اسلامی‌ و نوع‌ نگرش‌ به‌ آن‌ را در حد توان‌ روشن‌ سازد.

واژه‌های کلیدی: اقتصاد، علم، مکتب، اسلام، سیستم اقتصاد.

فهرست مطالب

چکیده‌    ۱
مقدمه‌    ۳
ماهیت‌ اقتصاد اسلامی‌    ۴
علم‌ اقتصاد( اقتصاد اثباتی )    ۴
مکتب‌ اقتصادی‌    ۹
سیستم اقتصادی    ۱۰
دیدگاهها در این زمینه    ۱۲
جامعیت‌ اسلام‌    ۱۵
سابقه نگرش سیستمی‌ به اقتصاد اسلامی    ۱۹
جمع‌بندی‌ و نتیجه‌گیری‌    ۲۳
منابع    ۳۵

منابع‌ و مآخذ

۱ـ «قرآن‌ کریم»، ترجمه‌ الهی‌ قمشه‌ای‌، انتشارات‌ علمی‌، ۱۳۵۶٫

۲ـ «نهج‌البلاغه‌»، ترجمه‌ فیض‌الاسلام‌، ۱۳۵۱٫

۳ـ «المعجم‌ المفهرس‌»، محمد فؤاد عبدالباقی‌، انتشارات‌ اسماعیلیان‌، ۱۳۶۴٫

۴ – حر عاملی، وسائل الشیعه ، جلد ۲۷٫

۵ –  امام‌ خمینی‌، «موضوعات‌ و رهنمودهای‌ اقتصادی‌»، مؤسسه‌ مطالعات‌ و پژوهشهای‌ بازرگانی، ۱۳۶۲٫

۶ –  مجله‌ دانشکده‌ علوم‌ اداری‌ و اقتصادی‌، دانشگاه‌ اصفهان‌، سال‌ دوازدهم‌، شماره‌  ۱،  ۱۳۷۷٫

۷ –  فصلنامه  تخصصی اقتصاد اسلامی ، سالهای مختلف.

۸-  دفتر همکاریهای‌ حوزه‌ و دانشگاه‌، «درآمدی‌ بر اقتصاد اسلامی‌»، مؤسسه‌ در راه‌ حق‌، ۱۳۶۳٫

۹ ـ صدر، سیدمحمدباقر، «اسلام‌ و مکتبهای‌ اقتصادی‌»، ترجمه‌ محمد نبی‌زاده‌، انتشارات‌ مرتضوی‌، ۱۳۵۵٫

۱۰ـ صدر، محمد باقر، «اقتصاد ما جلد ۱»، ترجمه‌ محمد کاظم‌ موسوی‌، جهاد سازندگی‌ خراسان‌، ۱۳۶۰٫

۱۱ـ صدر، محمدباقر، «اقتصاد ما جلد ۲»، ترجمه‌ دکتر اسپهبدی‌، جهاد سازندگی‌ خراسان‌، ۱۳۶۰٫

۱۲ـ صدر، سید محمدباقر، «نهادهای‌ اقتصادی‌ اسلام‌»، ترجمه‌ غلامرضا بیات‌، فخرالدین‌ شوشتری‌، ۱۳۵۸٫

۱۳- صدر، سید کاظم، ” اقتصاد صدر اسلام” ، تهران، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۷۵ .

۱۴ـ  مظاهری‌، حسین‌، «مقایسه‌ای‌ بین‌ سیستمهای‌ اقتصادی‌ جلد ۱»، مؤسسه‌ دفتر انتشارات‌ اسلامی‌، بدون تاریخ‌

مقدمه‌

 بحث‌ درخصوص‌ اقتصاد اسلامی‌ بسیار زیاد است‌. عده‌ای‌ از دانشمندان‌ اسلامی‌ در پی‌ تئوریزه‌ کردن‌ مباحث ‌اقتصاد اسلامی‌ بوده‌ و هستند.  بعضی‌ از اقتصاددانان‌ مسلمان‌ معتقدند که‌ اقتصاد اسلامی‌ از مقولات‌ «اقتصاد دستوری‌» است‌. عده‌ای‌ نیز بر این‌باورند که‌ اقتصاد اسلامی‌ از نوع‌ «اقتصاد اثباتی‌» است‌. بعضی‌ دیگر بر این‌ اعتقادند که‌ در اقتصاد اسلامی‌ نمی‌توان ‌مفاهیم‌ اثباتی‌ و دستوری‌ را از هم‌ تفکیک‌ کرد. علاوه‌ بر نظرات‌ فوق‌ عده‌ای‌ دیگر از علمای‌ اسلامی‌ به‌ نحو دیگری‌ به‌ مسئله‌ نگاه‌ می‌کنند گروهی‌ بر این‌ باورند که‌اقتصاد اسلامی‌ همان‌ «مکتب‌ اقتصادی‌» است‌.  عده ای نیز‌ اعتقاد دارند که‌ اقتصاد اسلامی‌ نوعی‌ «سیستم‌ اقتصادی ‌است‌» و گروهی‌ به‌ آن‌ با دیده‌ مسائل‌ اخلاقی‌ می‌نگرند.این‌ مقاله‌ در پی‌ آن‌ است‌ تا ضمن‌ مروری‌ خلاصه‌ بر مفاهیم‌ «علم‌»، «مکتب‌» و «سیستم‌ اقتصادی‌» جایگاه ‌اقتصاد اسلامی‌ و نوع‌ نگرش‌ به‌ آن‌ را در حد توان‌ روشن‌ سازد.

ماهیت‌ اقتصاد اسلامی‌

آیا اقتصاد اسلامی‌ از مقولات‌ علمی‌ است‌؟ یا اینکه‌ اقتصاد اسلامی‌ مقوله‌ای‌ مکتبی‌ یا اخلاقی‌ است‌؟ و یا اقتصاداسلامی‌ یک‌ سیستم‌ اقتصادی‌ است‌؟ برای‌ روشن‌ شدن‌ بحث‌ لازم‌ است‌ هر یک‌ از مفاهیم‌ فوق‌ قدری‌ شکافته‌ شده‌ و مورد بحث‌ قرار گیرند.

  علم‌ اقتصاد( اقتصاد اثباتی )

 تعاریف  مختلفی برای علم وجود دارد. چون در اینجا هدف بحث در مفاهیم نیست لذا به اجمال به ارائه بعضی از تعاریف می پردازیم.در یکی از تعاریف علم آمده است:  علم‌ شامل‌ مجموعه‌ای‌ از قضایای‌ کلی‌ است‌ که‌ محور خاصی‌ برای‌ آنها لحاظ‌ شده‌ و هر قضیه‌ قابل‌ صدق‌ و انطباق ‌بر مصادیق‌ متعددی‌ است^۱ با این‌ تعریف‌ علم‌ اقتصاد عبارت‌ از قضایای‌ کلی‌ است‌ که‌ درخصوص‌ پدیده ‌های ‌اقتصادی ‌ مصداق‌ دارند.

تعریف دیگری علم‌ اقتصاد را اینگونه‌ بیان‌ می‌کند. علم‌ اقتصاد بررسی‌روشهایی‌ است‌ که‌ بشر به وسیله پول‌‌ یا بدون‌ آن برای‌ بکار بردن‌ منابع‌ کمیاب‌ تولید به‌ منظور تولید کالاها و خدمات ‌در طی‌ زمان‌ و همچنین‌ برای‌ توزیع‌ کالاها و خدمات‌ بین‌ افراد و گروه‌ها در جامعه‌ به‌ منظور مصرف‌ در حال‌ و آینده‌انتخاب‌ می‌کند^۲.

در  تعریفی‌ دیگر علم‌ اقتصاد ‌، عبارت‌ از علمی‌ است‌ که‌ حیات‌ اقتصادی‌ پدیده‌ها وجلوه‌های‌ آن‌ را تفسیر کرده‌، ارتباط‌ آن‌ پدیده‌ها و جلوه‌ها را با اسباب‌ و عوامل‌ کلی که‌ بر آن‌ حاکم‌ است‌ بیان‌ می‌دارد^۳.  بنابراین دیدگاه علم‌ اقتصاد مسئولیت‌ دارد تا آن‌ پدیده‌های‌ اجتماعی‌ و یا طبیعی‌ را که‌ در زندگی‌ اقتصادی‌ پدید می‌آیند بررسی‌نموده‌ اسباب‌ و علل‌ پدید آمدن‌ وقایع‌ را در خارج‌  بیان ‌دارد^۴. اگر چه‌ تعاریف ‌ در این‌ زمینه‌ زیاد است‌  لیکن‌ اگر بخواهیم‌ نقاط‌ مشترک‌ آنها را بیابیم به‌ موارد کلی‌ زیر خواهیم‌ رسید. علم‌ اقتصاد در زمینه‌ کشف‌ روابط‌ علّی‌ بین‌ پدیده‌های‌ اقتصادی‌ بحث‌ می‌کند. در این‌ تعریف‌ محور علم‌ اقتصاد، بررسی‌ و کشف‌ روابط‌ بین‌ پدیده‌ها است‌. بر این‌ اساس‌ اگر بجای‌ پدیده‌های‌ اقتصادی‌، هدف‌، بررسی‌ و کشف‌ روابط‌ بین‌خواص‌ ظاهری‌ اجسام‌ باشد، با علم‌ فیزیک‌ سرو کار خواهیم‌ داشت‌. همچنین‌ وقتی‌ راجع‌ به‌ حرکت‌ وقوانین‌ و مقررات‌ حاکم‌ بر آن‌ بحث‌ می‌کنیم‌ در واقع‌ از علم‌ مکانیک یا‌ «علم‌الحرکه‌» بحث خواهیم کرد‌.

یکی از ویژگی‌ های علم‌ اقتصاد این‌ است‌ که‌ نمی‌تواند مبنای‌ قضاوتهای‌ ارزشی‌ قرار گیرد. زیرا خواستگاه‌ مسائل‌ ارزشی ، ‌مکتب‌ است‌ در حالی‌ که‌ علم‌ صرفاً به‌ بررسی‌ روابط‌ و علیت‌ پدیده‌ها‌ می‌پردازد. این‌ روابط‌ وقوانین علت‌ و معلولهایی‌ هستند که‌ در طبیعت‌ وجود دارند و هستی‌ براساس‌ آنها قوام‌ یافته‌ و صیرورت  ‌دائمی‌ دارد^۵.بعضی وابط اقتصادی  ‌ثابت‌ و لایتغیرند نظیر نیاز انسان‌ به‌ خوراک‌، پوشاک‌ وغیره. بعضی‌ دیگر از مسائل‌ اقتصادی‌ رنگ‌ محیط‌ و زمان‌ به‌ خود می‌گیرند و تغییر می‌یابند و در ارتباط با شرایط‌ عوض‌ می‌شوند.

ویژگی‌ دیگرعلم اقتصاد ‌ این‌ است‌ که‌ خواست‌ و تمایل‌ افراد در تعیین‌چگونگی‌ شکل‌گیری روابط بین‌ پدیده‌های‌ اقتصادی‌ بی‌تأثیر است‌. گرچه‌ به‌  طور غیرمستقیم‌ می‌توان‌ به‌ نوعی‌ در شکل‌ دهی‌ بعضی‌ ازتغییرات‌ اقتصاد ‌ مؤثر بود وبا تعبیه بعضی سازوکارها در رفتار انسانها تأثیر گذاشت لیکن‌ با فراهم‌ شدن‌ بعضی‌ از اسباب‌ و علل‌، وقوع‌ حوادث‌ تبعی‌ امری‌ حتمی‌ است‌ نظیر افزایش‌ قیمتها که‌ با فراهم‌ شدن‌ بعضی‌ اسباب‌ و علل‌ وقوع آن قطعی‌ است‌ و کسی‌ نمی‌تواند از حدوث‌ آن ‌جلوگیری‌ کند. به‌ عنوان‌ مثال‌ کمبود عرضه‌ نسبت‌ به‌ تقاضا موجب‌ افزایش‌ قیمتها می‌شود این‌ پدیده‌ قضیه‌ای‌ کلی‌ است‌ که‌ در جوامع‌مختلف‌ صدق‌ می‌کند لیکن‌ در هر جامعه‌ای‌ با توجه‌ به‌ شرایط‌ و اوضاع‌ و احوال‌ اقتصادی‌، فرهنگی و سیاسی کم‌ و بیش‌ مقدار آن‌ متفاوت‌است‌. اثر شرایط‌ در این‌ قضیه‌ باعث‌ شدت‌ و ضعف‌ آن‌ می‌شود اما اصل‌ افزایش‌ قیمتها ناشی‌ از کمبود عرضه‌ امری‌ قطعی‌ است‌. در این‌ مثال‌ که‌ کمبود عرضه‌ نسبت‌ به‌ تقاضا منجر به‌ افزایش‌ قیمتها می‌گردد در حقیقت‌ بیان‌ یک‌ واقعیت‌ است‌ که‌اتفاق‌ می‌افتد. حال‌ این‌ پدیده‌ امری‌ پسندیده‌ است‌ یا نکوهیده،‌ مسئله‌ جداگانه‌ای‌ است‌. از این‌ رو علم‌ اقتصاد  جنبه‌ مذهبی ‌و مکتبی‌ ندارد و نمی‌توان‌ گفت‌ که‌ علم‌ اقتصاد اسلامی‌ یا علم‌ اقتصاد سرمایه‌داری.‌

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .