عنوان :

مقاله نقش ارزشیابی در نظام پرداخت کارکنان دولت

تعداد صفحات : ۱۳۴

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

ارزشیابی ابزارمؤثری درمدیریت منابع انسانی است که طی سالهای اخیربطورروزافزونی موردتوجه اغلب سازمانها،مؤسسات وشرکتهای دولتی وغیردولتی قرارگرفته است.نتایج تحقیقات انجام شده نشان می دهدبااستفاده صحیح ومنطقی ازاین ابزار،سازمانهاباکارائی بهتری به اهداف موردنظرخودمی رسندوازطرفی منافع وخواسته های کارکنان نیزبنحومطلوب تامین می گردد.

درنظام ارزیابی اسلام،معیارهای مشخصی ازقبیل ایمان توام باعمل صالح،تقواوعدالت ملاک سنجش عملکرد انسانها میباشد وهمچنین روشهای ارزیابی دقیق وقابل فهم ارائه شده است که می تواندالگوی مناسبی برای طراحی واجرای نظام ارزشیابی عادلانه واثربخش دردستگاههای دولتی وحتی بخش خصوصی باشد.نقش ارزیابی عملکرد درنظام پرداخت موردنظراسلام قابل توجه ومهم است. بطوری که بدون سعی وتلاش ،هیچ کس استحقاق اجر ومزد ندارد وآیه شریفه(لیس للانسان الاماسعی)درهمین باب است.

دراین تحقیق، سعی شده است ضمن بررسی مبانی قانونی وجایگاه نظام ارزشیابی عملکرد ازدیدگاه اسلام وحقوق ایران ، با طرح سه فرضیه وسه سؤال، ضوابط جاری ارزشیابی عملکرد شاغلین دستگاههاوسازمانهای دولتی ومیزان اثربخشی آن درنظام پرداخت حقوق ومزایای کارکنان دولت،مورد تجزیه وتحلیل حقوقی قرارگرفته وپاسخ مناسبی داده شود.

مباحث متن اصلی این پایان نامه مشتمل بر سه فصل است:

در فصل اول ،جایگاه نظام ارزشیابی عملکرد وپاداش دراسلام طی چهاربخش مورد بررسی قرارمی گیرد:

درفصل دوم ،جایگاه نظام ارزشیابی عملکرد کارکنان دولت درحقوق ایران رادر دو بخش مجزا مورد بحث وبررسی قرار می دهیم:

فصل سوم ،تحت عنوان ” نقش متقابل نظام پرداخت وارزشیابی عملکرد کارکنان دولت“ مشتمل برچهار بخش است .

واژه های کلیدی: ارزشیابی، ارزشیابی عملکرد، حقوق و دستمزد، کارکنان دولت

فهرست مطالب

مقدمه  ۱
فصل اول : جایگاه  نظام ارزشیابی عملکرد وپاداش دراسلام
بخش اول – مبانی ارزشیابی ازدیدگاه قرآن  ۱۰
مبحث اول- فلسفه خلقت وضرورت ارزشیابی درنظام آفرینش    ۱۰
مبحث دوم- مصادیق ارزشها وضد ارزشهای ذاتی انسان از نظر قرآن   ۱۵
بخش دوم – معیارها وروشهای ارزشیابی ازدیدگاه اسلام    ۱۷
مبحث اول- معیارا یمان توأم باعمل صالح    ۱۷
مبحث دوم-معیار تقوا     ۱۹
مبحث سوم – معیار عدالت   ۲۳
مبحث چهارم – روشهای ارزشیابی در قرآن    ۳۲
بخش سوم – انگیزش وجبران خدمات در اسلام  ۳۶
مبحث اول-  نظریه انگیزش دراسلام    ۳۶
مبحث دوم-  پاداش وامتیازات درقرآن    ۴۲
مبحث سوم- نظام پرداخت ازدیدگاه اسلام  ۴۵
بخش دوم-نظام ارزشیابی عملکردکارکنان دولت:
میحث اول-  اصول ومعیارهای ارزشیابی عملکردکارکنان
مبحث دوم –روشهای ارزشیابی عملکرد کارکنان
مبحث سوم- قابل دفاع بودن ارزشیابی عملکرد وحق اعتراض کارکنان دولت
فصل دوم–  جایگاه نظام ارزشیابی عملکرد درحقوق ایران
بخش اول – مبانی قانونی ارزشیابی  ۵۲
مبحث اول- مبانی ارزشیابی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران    ۵۲
مبحث دوم – مبانی ارزشیابی درقوانین موضوعه ایران  ۵۵
بخش دوم-نظام ارزشیابی عملکردکارکنان دولت    ۶۴
میحث اول-  اصول ومعیارهای ارزشیابی عملکردکارکنان    ۶۵
مبحث دوم –روشهای ارزشیابی عملکرد کارکنان   ۷۱
مبحث سوم – قابل دفاع بودن ارزشیابی عملکرد وحق اعتراض کارکنان دولت   ۷۶
فصل سوم – نقش متقابل ارزشیابی عملکرد ونظام پرداخت
کارکنان دولت
بخش اول: نظام پرداخت مبتنی بر عملکرد وشایستگی کارکنان    ۸۵
مبحث اول- طرح های پرداخت مبتنی برعملکرد  ۸۶
مبحث دوم- آثار مثبت و منفی پرداختهای مبتنی بر ارزیابی عملکرد   ۸۸
مبحث سوم- افزایش حقوق مبتنی بر شایستگی  ۹۱
بخش دوم:  نظام پرداخت کارآمد ونقش آن درکارائی     ۹۵
مبحث اول- عوامل انگیزشی نظام پرداخت کارآمد      ۹۵
مبحث دوم:  پاداش و نقش آن در افزایش کارایی      ۱۰۱
بخش سوم: رابطه نظامهای پرداخت حقوق بابهره وری وتحولات نظام پرداخت  کارکنان دولت    ۱۰۷
مبحث اول-تاریخچه وتحولات نظام پرداخت کارکنان دولت  ۱۰۷
مبحث دوم- تفاوت نظام هماهنگ پرداخت بانظام حقوق ومزایای قبلی            ۱۱۴
مبحث سوم- دلایل ناکارآمدی قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت    ۱۱۶
نتیجه گیری  و پیشنهاد ۱۲۰
منابع ومآخذ   ۱۲۵

فهرست منابع ومآخذ

۱-منابع فارسی

الف- کتب :

ابراهیمی دینانی، ملا محسن، فلسفه سهروردی، ص ۶۰۴ تا ۶۱۳انتشارات حکمت،تهران۱۳۷۳

ابوالحمد، عبدالحمید،حقوق اداری ایران ،چاپ چهارم،انتشارات توس، تهران۱۳۷۰٫

آرکی، جین و اچ ترایاندیس، مدیریت بر مدیریت ناپذیر، ترجمه مهیار سرحدی و محمد رضایی بیدگلی، مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، تهران۱۳۸۱

آنجلا،ا م، بووی، مدیریت نظام های حقوق و دستمزد، ترجمه محمد صائبی، مرکز آموزش مدیریت دولتی، چاپ دوم، تهران ۱۳۷۲

آیتی ، عبدالمحمد، ترجمه نهج البلاغه ، چاپ هشتم ،تهران۱۳۷۹

جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق،انتشارت گنج دانش ، تهران ۱۳۶۸٫

جمعی ازاساتید مدیریت،ارزشیابی عملکردافراد،مرکزآموزش مدیریت دولتی،تهران ۱۳۸۰

جمعی ازاساتید زیرنظر مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، جلد ۶ و۱۶و ۲۴،نشرنبوغ ،قم۱۳۷۵

دانا سرشت، اکبر، ترجمه کتاب روانشناسی شفا، انتشارات امیر کبیر،تهران۱۳۶۳

دورانت، ویل، تاریخ تمدن، جلد اول ، انتشارات انقلاب اسلامی،تهران ۱۳۷۰٫

د هخدا، علی اکبر، لغت نامه، چاپ اول دوره جدید، دانشگاه تهران ۱۳۷۳٫

سعادت، اسفندیار، مدیریت منابع انسانی، انتشارات سمت، تهران۱۳۸۰٫

سجادی، سید جعفر، فرهنگ معراف اسلامی،جلد سوم شرکت مؤلفان و مترجمان ایران،تهران۱۳۶۲

شیمون ال ، دولان ورندل اس شولر (ترجمه) امور کارکنان و منابع انسانی انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی،تهران ۱۳۷۸

طبیبان، سید محمد، فرهنگ عربی به فارسی لاروس، جلد اول، انتشارات امیر کبیر، تهران ۱۳۷۳٫

جعفری، محمد تقی، جبر و اختیار، انتشارات ولیعصر، تهران۱۳۷۹

عمید ، حسن ، فرهنگ لغت ، جلد اول ، انتشارات امیرکبیر ، تهران ۱۳۷۹٫

قاری سید فاطمی، سید محمد، حقوق بشر در جهان معاصر، دفتر اول، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، تهران ۱۳۸۲

قانونی ،پروین،ارزشیابی وطبقه بندی مشاغل صص ۲۸۸ تا ۲۹۰،انتشارات دانشکده علوم اداری ومدیریت بازرگانی، تهران ،۱۳۵۶

گری دسلر، مبانی مدیریت منابع انسانی، ترجمه علی پارساییان و سید محمد اعرابی، چاپ دوم، دفتر پژوهش های فرهنگی، تهران، ۱۳۸۱٫

مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، چاپ ۲۴، انتشارات صدرا، قم، ۱۳۷۹٫

مطهری، مرتضی، کتاب بیست گفتار، انتشارات صدرا،قم ۱۳۶۹٫

مطهری، مرتضی، انسان و ایمان، ص ۴۸ تا ۶۴انتشارات صدرا، قم.۱۳۶۹

مطهری، مرتضی، انسان در قرآن، انتشارات صدرا، قم ۱۳۷۷

مؤسسه کار وتامین اجتماعی،تاریخچه حداقل دستمزد درایران، تهران ۱۳۸۰٫

میر سپاسی، ناصر، مدیریت منابع انسانی، انتشارات نقش جهان، تهران. ۱۳۶۸٫

موسوی همدانی، سید محمد باقر، ترجمه تفسیر المیزان، جلد ۸، ۹، ۱۶، ۱۹، دفتر انتشارات اسلامی،تهران ۱۳۸۲٫

هاشمی ،سیدمحمد.حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران ،جلداول،چاپ چهارم.نشرمیزان،۱۳۸۲ تهران

ب- پایان نامه ها:

آلاشتی، رضا، بررسی تأثیر پرداخت پاداش بر عملکرد کارکنان… ، پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران ۱۳۷۸٫

صادقی، شیرزاد، بررسی برخی از عوامل انگیزشی و تأثیر آن در بهبود عملکرد کارکنان، پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت صنعتی، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران ۱۳۷۹٫

فتح آباد. اسداله، نقش ارزشیابی عملکرد کارکنان در بهسازی نیروی انسانی،پایان نامه کارشناسی ارشد مدیریت، مرکز آموزش مدیریت دولتی، تهران ۱۳۷۵٫

مظاهری، عباس، بررسی نظرات کارکنان مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی درباره عوامل مؤثر بر رضایت شغلی، پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه تهران، ۱۳۷۵،

نویدی ، نصراله .شناسائی عوامل بازدارنده ارزشیابی مؤثرکارکنان، پایان نامه کارشناسی ارشد مرکز آموزش مدیریت دولتی ، تهران ۱۳۷۹صص۸تا۱۴

ج – مقاله ها:

اردبیلی ،.یوسف،مبانی قانونی وعلمی ارزشیابی دربخش دولتی.فصلنامه مدیریت درآموزش وپرورش.شماره۱۲ .ص۴۱تهران۱۳۷۳

ابیلی.خدایار،ارزیابی طرح موجود ارزشیابی کارکنان دولت،مجله روانشناسی وعلوم تربیتی دوره جدید سال ششم.شماره یک .تهران ۱۳۸۰صص۹۱تا۱۰۲

اسماعیلی، زیبا، قانون نظام هماهنگ پرداخت کارکنان دولت ناکارآمد شده است، نشریه مردم سالاری، تهران ۷/۳/۸۱ .

اعرابی ، سید محمد ، طراحی نظام پرداخت کارکنان دولت، نشریه دانش مدیریت ص ۱۰۷ تا ۱۴۲، شماره ۵۲، بهار تهران ۱۳۸۰،

افجه ای، انگیزه کار بیشتروجدان الهی هر انسان است، زمیمه اقتصادی روزنامه اطلاعات،تهران ۲۱/۱/۶۲

بخش ا ول – مبانی ارزشیابی از نظر قرآن :

مبحث اول – فلسفه خلقت و ضرورت ارزشیابی در نظام آفرینش :

آیات قران کریم در رابطه با نظام آفرینش دو دسته اند :

دسته ای از آیات در راستای تبیین فلسفه و اهداف خلقت آمده و دسته ای دیگر ضرورت و نیاز به یک ارزیابی دقیق و حساب شده در نظام هستی را بیان می دارد .

الف – فلسفه خلقت : قرآن کریم در بیان فلسفه و هدف از خلقت و نظام آفرینش ، چنین استدلال می کند”ما آسمانها و زمین و آنچه بین آنهاست باطل و بازیچه خلق نکرده ایم”[۱]

بلکه آنها را به حق و در وقت معین آفریدیم و همچنین در آیات دیگری تاکید نموده است  ” خلق آسمانها و زمین مرگ و زندگی برای این بوده است که شما انسانها را بیازماید کدامیک بهتر عمل می کنید” [۲] .

بنابراین نظام آفرینش هدفمند است و از مفهوم این آیات استنباط می شود خالق هستی هدف مهمی در نظر دارد و آن انجام آزمایش و امتحان انسانها و در واقع ارزشیابی اعمال و کردار آنان می باشد . علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان می گوید : جمله  ” لیبلونکم ایکم احسن عملا ”  بیانگر هدف از خلقت موت و حیات است و کلمه بلاء مصدر لیبلونکم به معنای امتحان است .[۳]

سفیان بن عیینه از امام صادق (ع) روایت کرده که در ذیل آیه ” لیبلونکم ایکم احسن عملا ”  فرموده اند : منظور این نیست که معلوم کند کدامیک بیشتر عمل می کنید ، بلکه منظور این است که معلوم کند عمل شما کدامیک صواب تر و درست تر است و درستی عمل به خشیت از خداوند و نیت صادقانه است ، آگاه و هوشیار باشید که ارزش عمل به همان نیت است .[۴]

ابو قتاده نقل مکند: من از رسول خدا (ص) از جمله ” ایکم احسن عملا ”  پرسیدم ، فرمود : منظور این است که کدامیک از شما عقل بهتری دارید . آنگاه فرمود : عقل آن کس از شما کاملتر است که خوفش از خدا بیشتر باشد .[۵]

در آیه شریفه ” الذی خلق الموت و الحیوه لیبلوکم ایکم احسن عملا ”  [۶] به هدف آفرینش مرگ و حیات انسان که از شوؤن مالکیت و حاکمیت خداست اشاره کرده می فرماید : او کسی است که حیات و مرگ را آفریده تا شما را بیازماید که کدامیک بهتر عمل می کنید .

منظور از آزمایش خداوند نوعی پرورش است به این معنی که انسانها را به میدان عمل می کشد تا ورزیده و آزموده و پاک شوند تا لایق قرب خدا شوند . با توجه به اینکه هدف خلقت آزمایش ” حسن عمل ”  بوده نه کثرت عمل به نظر می رسد دلیل بر این است که اسلام به کیفیت اهمیت میدهد نه کمیت.

در حدیثی از امام جعفر صادق (ع) در تفسیر آیه مذکور نقل است که منظور این نسیت کدامیک بیشتر عمل می کنید ، بلکه منظور این است کدامیک صحیح ترعمل می کنید و عمل صحیح آن است که توام با خداپرستی  و نیت پاک باشد.[۷]

ب- ضرورت ارزشیابی : اما دسته ای از آیات که در باب ضرورت ارزیابی انسانها به ویژه مؤمنین نازل شده است :

۱ – احسب الناس ان یترکو ا ان یقولو ء امنا و هم لا یفتنون [۸]  آیا مردم چنین پنداشتند که به  صرف اینکه گفتند ما ایمان آورده ایم رهایشان کنند و هیچ امتحان و آزمایش نمی شوند ؟ استفهام در این آیه ، استفهام انکاری است یعنی هرگز چنین نیست که مردم گمان کنند به صرف اینکه بگویند ایمان آورده ایم متعرضشان نمی شوند بلکه  به بلاها و مصیبت ها آزمایش می شوند ، آزمایش که آنچه در نهان دارند از صدق و کذب آشکار شود.

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می نویسد : ابن ابی حاتم از شعبی روایت کرده که این آیه درباره مردمی از مکه نازل شد که اقرار به اسلام آورده بودند و اصحاب رسول خدا (ص)  از مدینه به ایشان نامه نوشتند که آیه ای در باب هجرت نازل شده که حکم آن هیچ اقرارو اسلامی از شما پذیرفته نمی شود مگر وقتی که هجرت هم بکنید ، پس آن عده با عهد و اختیار خود به مدینه آمدند ولی مشرکین تعقیبشان کرده و به مکه برگرداندند ، پس این آیه درباره ایشان نازل شد [۹].

در اصول کافی حدیثی درباره تفسیر این آیه نقل شده [۱۰] :  ” یفتنون کما یفتن الذهب ، ثم قال یخلصون کما یخلص الذهب ” , یعنی آزمایش می شوند همانگونه که طلا در کوره آزمایش می شود و خالص می شوند ، همانگونه که فشار آتش ناخالصیهای طلا را از بین می برد و آن را خالص می کند.

برخی از مفسرین گفته اند : معنای کلمه یفتنون این است که مردم از جان و مالشان دچار بلا و امتحان می گردند و این معنا از امام صادق (ع) نیز روایت شده است [۱۱]

و لقد فتنا الذین من قبلهم فلیعلمن الله الذین صدقوا و لیعلمن الکاذبین” [۱۲]

ما امتهایی را پیش از اینان به امتحان و آزمایش آوردیم تا خدا دروغگویان و راستگویان را کاملا معلوم کند . بنظر می رسد این آیه دقیقاً در پاسخ به سؤال مطرح شده در آیه قبل است که می پرسد آیا مردم گمان کرده اند به صرف اینکه بگویند ایمان آورده ایم رها می شوند و مورد آزمایش و امتحان قرار نمی گیرند ؟

از مجموع آیاتی که در مبا حث مربوط به فلسفه و ضرورت ارزشیابی مورد بررسی قرار گرفت قطعیت و حتمی بودن آزمایش و امتحان امتها در همه زمانها (گذشته ، حال و آینده) را در برمی گیرد.مفسرین می گویند : ” عالم میدان آزمایش بزرگی است برای بشریت ، و هدف این آزمون رسیدن به حسن عمل مفهومش تکامل و معرفت و اخلاص نیت و انجام هر کار خیر است ”  [۱۳]

حال این سؤال پیش می آید که خداوند متعال این آزمون را چگونه برگزار می کند؟  به عبارت دیگر مصادیق امتحان الهی کدامند ؟

در قرآن کریم آیات متعددی در خصوص چگونگی و کیفیت امتحان و آزمایش انسانها وارد شده است :

۱ –  ” و لنبلونکم بشیء من الخوف و الجوع و نقص من اموال و الانفس و الثمرات و بشر الصابرین ”  [۱۴] و البته شما را به سختیهامانند ترس و گرسنگی و نقصان در اموال و جانهایتان و آفات زراعت و میوه ها آزمایش می کنیم بشارت باد بر صابران .

۲ – ”  لتبلون فی اموالکم و انفسکم ….”   [۱۵] البته شما را به مال و جان آزمایش خواهند کرد ۳ – ”  و نبلوکم بالشر و الخیر فتنه….”   [۱۶] ما شما را به بد و نیک مبتلا کرده و می آزمائیم……

۴ – ”  یا ایها الذین آمنوا لیبلونکم الله بشی من الصید …. ”  [۱۷] ای اهل ایمان خدا شما را به چیزی از صید و شکار می آزماید.

آیا منظور و هدف خداوند متعال از بیان اینکه شما انسانها بواسطه نقص در اموال و جان و ترس و گرسنگی و سایر بلایا اعم از خیر و شر می آزمائیم این بوده که مجهولی را کشف و معلوم کند یقینا چنین نیست چون او علیم به ذات الصدور است و بر همه چیز عالم آگاه و احاطه کامل دارد پس امتحان الهی معنی و مفهوم دیگری هم دارد و  آن از قوه به فعل آوردن و تکمیل (به کمال رساندن انسان ) است . ” امتحان انسان به بلایا و شداید به معنی این است که بوسیله اینها هر کسی را به کمالی که لایق آن است می رساند . فلسفه شداید و بلایا فقط سنجش وزن و درجه و کمیت نیست بلکه زیاد کردن وزن و بالا بردن درجه و ارتقاء است“[۱۸]

دلیل دیگر امتحان انسانها به شداید و بلایا از باب لطف و رحمت الهی است در احادیث آمده که خداوند شداید و بلایا را متوجه کسانی می کند که مورد لطف و رحمت خاصه او هستند   ” ان الله اذا احب عبدا غته بالبلاء غتا ” [۱۹]

امام علی (ع) در این باره می فرماید : ” ولکن الله یختبر عباده, بانواع الشدائد و یتعبد هم بانواع المجاهد و یبتلیهم بضروب المکاره اخراجا للتکبر من قلوبهم و اسکانا للتذلل فی نفوسهم و لیجعل ذلک ابوابا فتحا الی فضله و اسبابا ذللا لعفوه”[۲۰]

خداوند متعال همواره , بندگان خود را به انواع شداید مواجهه می کند و اقسام کوششها و مجاهدتها جلوی پای آنها می گذارذ , تکالیفی گوناگون برخلاف طبع آسایش طلب آنها برآنان مقرر می دارد تا غرور و تکبر از دلشان بیرون رود و نفوسشان عادت کند به عبودیت خدا و این وسیله ای است برای اینکه درهای فضل ورحمت و عنایت پروردگار به سوی آنها گشوده شود .

بنابراین همه امتحانات در نظام ارزشیابی الهی هدفمند بوده و برای رشد و ارتقای معنوی و کمال انسانیت انسان می باشد .

مبحث دوم- ارزشها و ضد ارزشها ی ذاتی انسان از نظر قرآن :

از نظر قرآن انسان موجودی گرامی و از کرامت ذاتی برخوردار است ” و لقد کرمنا بنی آدم ”  [۲۱]، برگزیده خداوند است .” ان الله اصطفی آدم….”   [۲۲] و خلیفه و جانشین او در زمین است .” انی جاعل فی الارض خلیفه ” [۲۳] دارای اختیار و حق انتخاب است . ” انا هدیناه السبیل اما شاکرا و اما کفورا” [۲۴] انسان از نظر مقام و منزلت معنوی حتی بالاتر از فرشتگان قرار گرفته تا آنجایی که خدا به فرشتگانش امر کرد آدم را سجده کنند.” واذ قلنا للملائکه اسجدوا الادم فسجدوا…”  [۲۵]

اما علیرغم خصوصیات و ویژگیهای ارزشی مذکور که ماهیت انسان را نسبت به سایر مخلوقات و موجودات زنده ممتاز  می نماید ، در آیات متعددی صفات و خصیصه های نکوهیده ای نیز از انسان بیان شده که با ماهیت ارزشی او در تضاد است بطوریکه در نظام ارزشیابی الهی سقوط و انحطاط انسان بسیار پایین تر از سطح حیوانات بیان شده است آیه شریفه ” اولئک کالانعام بل هم اضل ”  [۲۶] در همین باب است.

از جمله صفات نکوهیده اینکه : بسیار ستمگر و نادان است .” و حملها الانسان انه کان ظلوما جهولا ”  [۲۷] ، نسبت به پروردگارش ناسپاس است .  ” ان الانسان لربه لکنود ”  [۲۸] ، سرکش و طغیانگر است ” کلا ان الانسان لیطفی” [۲۹] عجول است . ” وکان الانسان عجولا”  [۳۰] ، حریص آفریده شده .” ان الانسان خلق هلوعا” [۳۱] ضعیف آفریده شده . ” و خلق الانسان ضعیفا ”  [۳۲] ، و همواره در زیانکاری و خسران قرار دارد . ” ان الانسان لفی خسر” [۳۳]

بنا به تعریفی که قرآن کریم از ماهیت و خلقت انسان ارائه می دهد , انسان موجودی است دو بعدی با سرشتی متضاد (ملکوتی و حیوانی  ) و در عین حال دارای عقل و اختیار است , لذا مختار است و می تواند با استفاده از عقل و تدبیر نفس مطمئنه رذایل را کنار زده و با کسب فضایل ارزشی مانند علم , ایمان و عمل صالح , تقوا و عبودیت در صراط مستقیم حرکت کند که یقینا در اینصورت به کمالات و جایگاه حقیقی خویش یعنی خلیفه الله صعود خواهد کرد و یا کفر ورزد , و به وسوسه شیطان و نفس اماره رذایل جهل عصیان و طغیان , حرص و طمع و شهوات حیوانی را اختیار نموده و راه ضلالت طی نماید ناگریز به جایگاهی پست تر از حیوانات ” اسفل السافلین ” سقوط خواهد کرد .

اما اینکه آیا انسان یک موجود دو سرشتی است یا نه ؟ برخی معتقد ند که ” این مدح و ذم از آن جهت نیست که انسان موجود دو سرشتی است نیمی از سرشتش ستودنی و نیمی دیگر نکوهیدنی است بلکه نظر قرآن به این است که انسان همه کمالات را بالقوه دارد و باید آنها را به فعلیت برساند و این خود اوست که باید سازنده و معمار خویشتن باشد و سرنوشت نهایی خویش را تعیین کند ” [۳۴]  و آیه شریفه ” ان الله لا یغیرما بقوم حتی یغیرواما بانفسهم ” [۳۵] در تاکید همین نظریه است.

بخش دوم : معیارهای ارزشیابی :

مبحث اول– ایمان توأم با عمل صالح:

ایمان در لغت به معنی ” تصدیق کردن و گرویدن ”  و در اصطلاح فقه به معنی اعتقاد به قلب و اقرار به زبان و عمل به اندامها و اظهار فروتنی و قبول شریعت است .[۳۶]

واژه ایمان ۴۵ بار در قرآن تکرار شده و بیشتر به مفهوم اعتقاد به خدا و رسول خدا و آنچه از سوی خدا نازل شده و اعتقاد و یقین به روز قیامت آمده است. از دیدگاه قرآن ایمان , معیار و ملاک بسیار مهم و با ارزشی  است بطوریکه در حدود ۶۰ آیه ایمان توام با عمل صالح ذکر شده و هرجا اجر و پاداشی برای عمل صالح پبش بینی شده ایمان نیز به عنوان شرط لازم و مقدم بر لفظ عمل آمده است.

سیاق آیات مربوط به ایمان و عمل صالح بگونه ای است که می توان گفت خداوند متعال جایگاه  ارزشی ایمان را شرط اول قبولی اعمال انسان قرار داده است . به عبارت دیگر هر عمل شایسته و نیکویی که توام با ایمان بوده باشد نزد خدا ارزش دارد و معیار اساسی برای احراز شایستگی و خلوص نیت عملکردها ملاک مهم برخورداری از امتیازات و پاداشهایی است که برای هرعمل صالح از سوی خداوند متعال وعده و تضمین شده است . ” وعد الله الذین آمنوا و عملو الصالحات لهم مغفره و اجر عظیم ”  [۳۷]

علامه طباطبایی در تفسیر آیه ۱۹ سوره توبه می گوید : ” وزن و ارزش عمل به زنده بودن آن و داشتن روح ایمان است و اما عمل بی ایمان که لاشه ای بی روح است از نظر دین  هیچ وزن و ارزشی ندارد پس مؤمنین نباید صرف ظاهر , اعمال را معتبر شمرده و آن را ملاک فضیلت و قرب خدای تعالی بدانند.”  [۳۸]

قرآن کریم در تبیین میزان اثر گذاری و نقش ایمان توام با عمل صالح در  پذیرش  توبه  می فرماید : ” و انی لغفار لمن تاب و آمن و عمل صالحا ثم اهتدی ” [۳۹] و از آنجا خدا توبه کنندگان را دوست دارد . ”  ان الله یحب التوابین ”  [۴۰] امتیاز دیگری نیز برای این گروه در نظر گرفته و اعلام می دارد گناهانشان را به حسنات تبدیل خواهد کرد.  [۴۱]بلکه فراتر از آن ممکن است بواسطه ایمان و عمل صالح بعد از توبه جزو رستگاران قرار گیرند . ” فاما من تاب و آمن و عمل صالحا فعسی ان یکون من المفلحین” [۴۲]

قرآن چگونه معیارهای ایمان را درباره مؤمنین مورد سنجش و ارزیابی قرار  می دهد ؟

اصولا معیارها و شاخصه های ارزشیابی  باید قابل اندازه گیری  باشند و حال اینکه معیاری مثل ایمان که یک مفهوم معنوی است این شائبه را متبادر به ذهن می نماید که ملاک تشخیص ایمان بین افراد مؤمن و غیر مؤمن چیست و چه شیوه ای برای سنجش این معیار در قرآن ارائه شده است؟

در پاسخ به این سؤال باید گفت : اولا مجموعه آیاتی که در مورد  واژه ایمان بعنوان معیار ارزیابی استفاده می شود ، ایمان توام با عمل صالح است یعنی ( ایمان و عمل ) مکمل و لازم و ملزوم یکدیگرند , همانطور که عمل بدون ایمان بی روح و بی ارزش است ، ایمان بدون عمل نیز بی فایده  و عبث خواهد بود و مشابه این

استدلال از تفسیر عبارت ”  ایکم احسن عملا ”  که در مبحث فلسفه خلقت  مورد بررسی قرار گرفت استنباط می شود.

ثانیا قرآن در تعریف مؤمن شاخصه ها و ویژگیهای لازم را برای تشخیص افراد با ایمان ارائه داده است که از این الگو می توان جهت سنجش معیار ایمان در افراد بهره گیری نمود . قرآن مؤمنون را چنین تعریف می کند :  مؤمنون کسانی هستند که در نمازهایشان خاشعند ، از لغو و سخن باطل اعراض می کنند ، زکات مال خود را می دهند ، فروج خود را از حرام نگاه می دارند ، به امانتها و عهد و پیمان خود کاملا وفا دارند ، بر نمازشان محافظت می کنند.، [۴۳] عمل صلح انجام می دهند ،[۴۴] به خدا ورسول اواعتقاد دارند ،[۴۵] در راه خدا با مال و جانشان جهاد می کنند و راستگو هستند [۴۶] و از آنچه روزی شان دادیم انفاق می کنند. [۴۷]

مبحث دوم- معیارتقوا :

تقوا در لغت به معنی پرهیزگاری و ترس از خدا , آمده است.[۴۸] تقوا در نظام و ارزشیابی اسلام یکی از مهمترین معیارهای ارزیابی ویژگیهای معنوی انسانها بشمار می رود و قرآن کریم کرامت انسانی را با ملاک تقوا مورد سنجش قرار داده و می فرماید : گرامی ترین شما انسانها نزد خدا , باتقواترین شماست  . [۴۹]

واژه تقوا با مشتقاتش ۲۴۲ بار در قرآن مطرح شده که حاکی از اهمیت این معیار ارزشی است . تقوا از دیدگاه قرآن مغهوم وسیعتری دارد که به برخی از آنها اشاره می شود :

۱ – معیاری برای امتحان قلوب و باطن مومنین ”  اولئک الذین امتحن الله قلوبهم للتقوی ….  [۵۰]

۲ – بهترین لباس برای حفاظت و مصونیت انسان معرفی شده” ولباس التقوی ذلک خیر ”   [۵۱]

در این آیه تقوی بمنزله لباس باطن و چیزی است که سیئات باطنی را می پوشاند و آدمی را از شرک و گناه که باعث رسوایی اوست باز می دارد و در تفسیر آیه مذکور علت فضیلت و برتری لباس تقوی چنین استدلال شده است : ” تا ثر از بروز معایب باطنی انسان بیشتر و ناگوارتر و دوامش زیادتر از عیوب ظاهری است و معایب باطنی عبارت از رذایل نفس که اهمیتش به مراتب بیشتر از معایب ظاهری و پوشاندنش واجبتر از پوشاندن عیوب و عورت ظاهری است . “[۵۲]

۱۵- ماخلقنا السماء و الارض و ما بینهما باطلا(آیه ۲۷ سوره ص ) ماخلقنا السموات و الارض و مابینهما لاعبین (آیه ۳۸ سوره الدخان)

۱۶- هو الذی خلق اسموات و الارض فی سته ایام …لیبلونکم ایکم احسن عملا(سوره هود آیه ۹)

۱۷- موسوی همدانی سیدمحمدباقر. ترجمه تفسیر المیزان – جلد ۱۹ صفحه ۵۸۵ و ۵۸۳ – دفترانتشارات اسلامی. تهران۱۳۸۲

۱۸- موسوی همدانی .سید محمدباقر. همان منبع .صفحه ۵۹۵

۱۹ – همان منبع به نقل از مجمع البیان

۲۰- آیه ۲ سوره ملک

۲۱ – جمعی ازاساتید زیرنظرمکارم شیرازی .تفسیر نمونه جلد۲۴ صفحه ۳۱۶ دارالکتاب.قم۱۳۶۹

۲۲– آیه ۲ سوره عنکبوت

۲۳- موسوی همدانی، .سید محمدباقر،.منبع پیشین، جلد ۱۶ ، صفحه ۱۶۱

۲۴– جمعی ازاساتید زینظرمکارم شیرازی ، .منبع پیشین، جلد ۱۶ ، صفحه ۲۰۶

۲۵- موسوی همدانی، .سید محمدباقر، منبع پیشین،ص۱۶۲

۲۶-آیه ۳سوره عنکبوت

۲۷- جمعی ازاساتید زینظرمکارم شیرازی ،ناصر، منبع پیشین، جلد ۲۴، صفه ۲۱۶٫

[۱۴]  – آیه  ۱۵۵ سوره بقره

[۱۵]  –  آیه ۱۸۶ سوره آل عمران

[۱۶]  –  آیه ۳۵ سوره انبیاء

[۱۷]  –  آیه ۹۴ سوره مائده

[۱۸]  – مطهری ، مرتضی ، بیست گفتار، صفحه ۲۰۹ ،انتشارات صدرا ، قم ۱۳۶۹

[۱۹]  – کلینی،محمدبن یعقوب ،اصول کافی، جلد ۲ ، صفحه ۲۵۳ ،دارالکتب الاسلامیه، تهران.۱۳۶۵   .

[۲۰]  —  آیتی،عبدالحمید ترجمه نهج البلاغه، خطبه ۲۳۴، ص۵۷۶ تا۵۷۹،دفترنشرفرهنگ اسلامی،.تهران ۱۳۷۹

[۲۱]  – آیه ۷۰ سوره اسراء

[۲۲]  – آیه ۳۳ سوره آل عمران

[۲۳]  – آیه ۳۰ سوره بقره

[۲۴]  –  آیه ۳ سوره انسان

[۲۵]  – آیه ۳۴ سوره بقره و ۱۱ اعراف

[۲۶]  – آیه ۱۷۹ سوره اعراف

[۲۷]  – آیه ۷۲ سوره احزاب

[۲۸]  – آیه ۶ سوره والعادیات

[۲۹]  – آیه ۶ سوره علق

[۳۰]  – آیه ۱۱ سوره اسراء

[۳۱]  – آیه ۱۹ سوره معارج

[۳۲]  – آیه ۲۸ سوره نساء

[۳۳]  – آیه ۲ سوره العصر

[۳۴]  – مطهری . مرتضی . کتاب انسان در قرآن. صفحه ۱۴ . انتشارات صدرا قم ۱۳۷۷

[۳۵]  – آیه ۱۱ سوره رعد

[۳۶]  – طبیبان .سید محمد. فرهنگ لاروس جلد اول ص ۴۰۶٫ انتشارات امیر کبیر.تهران ۱۳۷۳

۵۱– آیه ۹ سوره مائده

۵۲- موسوی همدانی.سیدمحمدباقر.منبع پیشین. جلد ۹ . صفحه ۲۷۰

[۳۹]  – آیه ۸۲ سوره طه

[۴۰]  – آیه ۲۲۲ سوره بقره

[۴۱]  – آیه ۷۰ سوره فرقان

[۴۲]  – آیه ۶۷ سوره قصص

[۴۳]  – آیات ۲ تا ۹ سوره مؤمنون

[۴۴]  – آیه ۲ سوره کهف

[۴۵]  – یه ۶۲ سوره نور

[۴۶]  – آیه ۱۵ سوره حجرات

[۴۷]  – آیه ۳ سوره انفال

 – ۶۲ دهخدا، علی اکبر، لغت نامه،جلد چهارم، چاپ اول از دوره جدید، ص ۶۰۳۴،دانشگاه تهران ۱۳۷۳

[۴۹]  – ان اکرمکم عند الله اتقئکم آیه ۱۳ سوره حجرات .

[۵۰]  –  آیه ۳ سوره حجرات

[۵۱]  –  آیه ۲۶ سوره اعراف و ترجمه تفسیر المیزان جلد ۸ صفحه ۸۶

[۵۲]  –  آیه ۱۰۲ و ۱۳۰ سوره آل عمران و ۵۷ مائده

120,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .