عنوان :

مقاله پرنده شناسی

تعداد صفحات : ۴۹

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در این مقاله درباره اندام شناسی، مرفولوژی، مکانیسم پرواز، اکولوژی  و … پرندگان بحث می شود.

پرندگان گروه عظیمی از جانوران مهره دار را تشکیل می دهند.پر اختصاصی ترین مشخصه و صفت پرندگان است که از اپیدرم به وجود می آید. وزن آنها سبک بوده و انعطاف پذیر است. پرها در زندگی پرنده دو وظیفه مهم دارند:

۱- ایجاد عایق به منظور جلوگیری از کاهش حرارت بدن, یا در واقع سپر نگهدارنده حرارت بدن از سرما و گرمای خارج؛

۲- ایجاد سطح تماس بیشتر در بال ها و دم برای اینکه پرنده بتواند پرواز کند.

علاوه بر دو وظیفه فوق, پر تا اندازه ای پوست بدن را از صدمات خارجی مصون نگه می دارد. نمو پر در پرندگان شبیه نمو پولک در خزندگان و مو در پستانداران است.

شیوه های مختلف جابجا شدن بین دو نقطه را مهاجرت می گویند. به عنوان یک اصل کلی, پدیده مهاجرت واکنشی است که موجود زنده در مقابل تغییرات شرایط محیط اطراف خود نشان می دهد. پدیده مهاجرت در پرندگان بدین صورت توضیح داده می شود که آنها بتوانند در محلی مطلوب از نظر فراوانی غذا, مناسب بودن شرایط اقلیمی و درجه حرارت محیط, تولید مثل کرده و بعداً که شرایط سخت شد از آنجا دور شوند و مرحله دیگری از زندگی خود را در محل مساعدی در جایی دیگر بگذرانند. گاه پرندگان نیمی از سال را در خارج از محل تولید مثل به سر می برند. اگر این حالت در زمستان باشد, به آن زمستان گذرانی می گویند. زمستان گذرانی اغلب پرندگان مهاجر در تالابهای معتدل شمال و جنوب ایران نمونه ای از این امر است. پرندگان تنها زیستمندانی نیستند که مهاجرت می کنند, بلکه به عنوان نمونه بارزی از این پدیده می توان به مهاجرت گوزن های قطبی در فصل زمستان و بهار نیز اشاره کرد.

واژه های کلیدی: پرندگان، مکانیسم پرواز، استخوان بندی، دستگاه گردش خون، مهاجرت، جفت گیری، تولید مثل، تغذیه، پراکندگی، شنوایی، بیماری

فهرست مطالب

مقدمه    ۱
اندام شناسی    ۱
ریخت شناسی ( مرفولوژی )    ۱
مکانیسم پرواز    ۴
استخوان بندی    ۸
پا    ۹
سیستم ماهیچه ها    ۱۰
دستگاه گوارش    ۱۱
دستگاه تنفس    ۱۴
دستگاه گردش خون    ۱۵
دستگاه تولید صدا    ۱۷
عادات و رفتار    ۱۸
چگونگی عادات و رفتار ( اصل عادت )    ۱۹
شنوایی    ۲۲
بینایی    ۲۳
تولید مثل    ۲۴
سن تولید مثل    ۲۵
تغذیه    ۲۶
جفتگیری    ۲۷
آشیانه    ۲۹
مهاجرت    ۳۲
اکولوژی    ۳۳
پراکندگی و فراوانی    ۳۳
رابطه انسان و پرندگان    ۳۵
بیماری ها و آفات مهم    ۳۶
سیاه خروس    ۳۷
منابع:    ۴۶

منابع:

کتاب پرنده شناسی، نوشته جمشید منصوری

مقدمه

پرندگان گروه عظیمی از جانوران مهره دار را تشکیل می دهند. به طورتقریب از حدود ۹۰۰۰ گونه پرنده شناخته شده در جهان, ۴۹۲ گونه آن در ایران شناسایی شده و از این تعداد حدود ۲۲۵ گونه در سرزمین ما زندگی و زاد و ولد می کنند. این گونه ها در سطح وسیعی از مناطق خشک و بیابانی, نواحی جنگلی, سواحل, جزایر و دریاچه های کشور پراکنده اند.

اندام شناسی

ریخت شناسی ( مرفولوژی )

نخستین قدم در بررسی پرندگان, شناخت گونه ها و قسمت های مختلف بدن آنهاست. روش های شناخت پرندگان ساده است. هر گونه شکل خاص خود را دارد و وضعیت ظاهری آن از سایر گونه ها متفاوت است. کلیه پر ندگان به اقتضای طبیعت وزندگی ، اندامی دوکی شکل دارند تا بتوانند ضمن حر کت و پرواز سریع ، حداقل اصطکاک را با هوا داشته باشند.

نخستین بخش بدن پرنده ، منقار است که از دو قسمت فرانوک و فرونوک تشکیل شده است . پس از منقار ، سر است که در واقع یکی از قسمت های مهم بدن پرنده به شمار می رود و از انتهای منقار تا نخستین مهره گردن را شامل می شود. سر شامل تارک یا تاج, چشم ها, خط چشمی, گونه ها و چانه است. گردن از انتهای سر تا تنه بوده, گلو, قفا یا پس سر, و طرفین را شامل می شود.

تنه از دو قسمت رو تنه و زیر تنه تشکیل می شود. رو تنه شامل پشت و دمگاه است. معمولاً حدود دو سوم قسمت بالایی را پشت و بقیه را دمگاه می گویند. زیر تنه شامل سینه , شکم, پهلو ها و تهیگاه است.

برای تشخیص هر گونه ای از پرندگان, در هنگام بلوغ در زمستان یا در زمان جوجگی, شناخت وضعیت و رنگ قسمت های مختلف بدن پرنده برای پرنده شناسان ضرورت و اهمیت ویژه ای دارد.

بال ها وظیفه پرواز را بر عهده دارند و از دم برای تغییر جهت دادن و توقف استفاده می شود. با توجه به نظریه تکامل و پدید آمدن پرندگان از خزندگان اولیه چنین به نظر می رسد که بال همان دست در خزندگان است که سازمان اسکلتی مشابه آن به مناسبت وظیفه ای که دارد تغییر شکل داده به صورت وسیله ای برای پرواز درآمده است. نا گفته نماند که موجودات دیگری نیز وجود دارند که دارای جهش های کم و بیش پروازی هستند: ماهی پرنده[۱] نوعی قورباغه از جنس راکوفوروس[۲] ، سنجاب پرنده [۳] ، مارمولک های جنس پله روساروس [۴] ، ویا بعضی از مارها مانند کریزوپلا[۵]  از این جانوران اند. اما در واقع پرواز این موجودات حقیقی نبوده , محدود به نوعی جهش های طولانی و کنترل شده است. در بین موجودات تنها جانورانی که از لحاظ پرواز می توانند با پرندگان مقایسه شوند, بعضی از حشرات و خفاش ها هستند. با وجودی که خفاش ها پر ندارند, ولی پرواز آنها کامل است.

پر اختصاصی ترین مشخصه و صفت پرندگان است که از اپیدرم[۱] به وجود می آید. وزن آنها سبک بوده و انعطاف پذیر است. پرها در زندگی پرنده دو وظیفه مهم دارند:

۱- ایجاد عایق به منظور جلوگیری از کاهش حرارت بدن, یا در واقع سپر نگهدارنده حرارت بدن از سرما و گرمای خارج؛

۲- ایجاد سطح تماس بیشتر در بال ها و دم برای اینکه پرنده بتواند پرواز کند.

علاوه بر دو وظیفه فوق, پر تا اندازه ای پوست بدن را از صدمات خارجی مصون نگه می دارد. نمو پر در پرندگان شبیه نمو پولک در خزندگان و مو در پستانداران است. آغاز رشد پر از قسمت سطحی پوست است که در ابتدا به صورت برجستگی کوچکی بر روی پوست دیده می شود. پس از قدری نمو, لایه خارجی پوست پاره شده, پر در روی جلد پدیدار می گردد. ریشه پر در ابتدا دارای رگ های خونی است و به پر در حال رشد مواد غذایی می رساند. پس از آنکه رشد پر کامل شد, رگها خشک شده , ارتباط آن با لایه سطحی پوست قطع می شود.

مکانیسم پرواز

نحوه پرواز و ساختمان بال پرندگان, به چگونگی زندگی و سیستم تغذیه و شرایط محیط زیست آنها ارتباط دارد. برای مثال, بعضی از پرندگان مانند شاهین, عقاب و لاشخور می توانند مسافت زیادی بدون بال زدن طی کنند. بنابراین بال های آنها عریض و پهن و کشیده است. در صورتی که تعدادی دیگر مانند پرندگان قابل شکار از قبیل قرقاول, سیاه خروس و کبک, برای آنکه بتوانند سریعاًٌ از محل خطر دور شوند, بالهای کوتاه و تقریباً لبه گرد دارند. طبیعی است قدرت و مسافت پرواز این پرندگان کم خواهد بود.

به منظور شناخت نحوه پرواز و چگونگی عملکرد اندام ها در هنگام پرواز, مطالعات بسیاری صورت گرفته است, ولی هنوز برای فهمیدن دقیق علل اوج گیری سرخوردن بر روی لایه های هواو به طور کلی مکانیزم پرواز در گونه های مختلف پرنده, بررسی های بیشتری لازم است. از نظر تکاملی ژنتیکی چگونگی پرواز پرندگان ارتباط مستقیمی با نحوه پرواز پرندگان نخستین یا خزندگان پرنده ای دارد که احتمالاً از اجداد اولیه پرندگان بوده اند. به همین دلیل, بررسی مکانیزم پرواز از موارد مشکل و پیچیده در بررسی شیوه های زندگی پرندگان است.

پرواز پرندگان را در شکل ساده آن می توان همانند حرکت هواپیما در هوا دانست. بدین معنی که وقتی پرنده بال می زند, نیروی مقاومت هوا به زیر بال فشار وارد کرده, پرنده را به بالا می کشاند. هنگام حرکت به جلو, نیروی مقاومت هوا در جلو و زیر, پرنده را به بالا می کشاند. هنگام حرکت به جلو, همراه با چرخش خاصی که پرنده به بالها می دهد, هوا را با فشار به عقب می راند و در نتیجه پرنده به جلو حرکت می کند. اگر چه حالت ظاهری پرندگان دوکی شکل و در نتیجه نیروی مقاومت هوا در جلوی پرنده بسیار کم است, اما تفاوت هواپیما با پرنده در این است که در هوا پیما بال ها ثابت بوده, تنها کناره های آن متحرک است, ولی در پرندگان بال ها به بالا و پایین و عقب حرکت می کنند؛ یعنی نیروی حرکتی پرنده بال زدن آن است.

بال ها به خاطر وضعیت مقعر و سطح وسیعی که بر اثر وجود پرها ایجاد می شود, می توان فشار هوا را در سطوح بالایی کاهش دهد, ولی بر عکس در سطوح زیرین حد اکثر فشار را داشته باشد. در نتیجه پرواز پرنده در اثر عوامل مکانیکی ناشی از رابطه متقابل پرها و فشار هوا صورت می گیرد.

جالب توجه این است که اگر جریان های عمودی هوا به سمت بالا, دارای حرکت و سرعت باشد, کمک زیادی در بردن پرنده به مسیر های طولانی, بدون از دست دادن انرژی برای بال زدن, می کند. این گونه جریان های هوایی در محدوده ای گرمایی حاصل از تابش خورشید اغلب بر روی دریا پدید می آید و بعضی از پرندگان دریایی مانند مرغان طوفان یا آلباتروس ها, هنگام مهاجرت از آنها حداکثر استفاده را می برند. به عبارت دیگر, پرواز با شکوه و بی تقلای پرندگان دریایی, بازها, عقاب ها و کرکسها ناشی از کارایی آیرودینامیکی پرندگان و پدیده های هواشناختی است. توضیح این امر به این صورت است که در آغاز پرنده, با بال زدن شدید, خود را تا ارتفاع حدود ۳۰ متر بالا می برد. در این ارتفاع ضمن چرخیدن در دایره هایی به بال باز روی یا صفیدن ادامه می دهد و در دایره به تناوب، قسمت هایی از مسیر را بال می زند و قسمت های بزرگتری را بدون بال زدن « می سرد » در همین حال به وسیله جبهه های هوا به بالا رانده می شود. پرنده در ارتفاع حدود ۱۲۰ الی ۱۵۰ متری بدون هیچ بال زدنی چرخ زده, با بال های گشوده به ارتفاعات بالاتر اوج می گیرد. اگر باد بوزد, مدارهای پرواز به صورت حلقه هایی در می آید که در جهت باد کشیده می شود از نقطه اوج صعود, یعنی در ارتفاعات حدود ۲ تا ۳ هزار متری, پرنده شیرجه طولانی را با بال های نیم بسته آغاز می کند ( یا به اصطلاح شاخ می بندد.) سپس بال هایش را کاملاً باز می کند و در مسیر مارپیچ دیگری مجدداً اوج می گیرد. به این ترتیب, پرنده با اوج گرفتن و شیرجه رفتن متناوب, مسافتی طولانی را تقریباً بدون صرف انرژی پرواز می کند. پرواز با استفاده از بال (دف) را می توان به طور عینی مشاهده کرد. بال زدن نیرو, مصرف و تولید می کند و این نیروی مصرف شده پرنده را در هوا نگه داشته ، به جلو می راند . اما برای بیان نیرویی نامرئی که بال بازروی (صف) پرنده را موجب می شود، نمی توان به این راحتی از مشاهدات استفاده کرد. به نظر می رسد که پرنده در ستونی از هوای گرم، که در اثر تابش خورشید از زمین به بالا می خیزد، اوج می گیرد. اما اغلب هنگامی که هوا درسطح زمین کاملاً آرام است باز این پرندگان در آسمان دیده می شوند.