عنوان :
پایان نامه ایران در عصر خلفای راشدین
تعداد صفحات : ۱۸۰
نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
چکیده:
ایران در زمان ظهور اسلام، تحت سلطه ی حکومت ساسانیان قرار داشت وقانون و آیین حکومت ایران طوری بود که مقارن ظهور اسلام آحاد ملت ایران از حکومت و آیین تازه متابعت کنند به همین جهت وقتی مسلمانان، ایران را فتح کردند مردم ایران به آنصورت از خود عکس العمل نشان ندادند و حتی بعدها نیز برای پیشرفت اسلام زحمات طاقت فرسایی کشیدند . مهمترین نتیجه فتح ایران در قرن هفتم میلادی وارد نمودن ایران به دنیای اسلام بود.
آن چیزی که ایرانیان را بسوی اسلام می کشید عدل و مساوات اسلامی بود که قرن ها از آن محروم بودند.
اسلام، اجتماع طبقاتی را که ریشه بسیار کهن داشت به هم ریخت و اجتماعی ساخت منهای دو رکن مالکیت و خون که بر محور فضیلت و عمل و تقوی بود و این فکر را که پادشاهان آسمانی نژادند از ریشه کند. اسلام آوردن ایرانیان دفعی و فوری نبود بلکه تدریجی صورت گرفت. مخصوصاً بیشتر در دوره استقلال و قدرت ایرانیان در مقابل اعراب، مردم ایران به نظامات فکری و اعتقادی اسلام رو آوردند.
اعراب در زمان خلیفه اول، برای ترویج اسلام در سرزمین های مجاور با شعائر دینی از قبیل عدالت خواهی و آزادی وارد میدان نبرد با ایران شدند و مردم برای نجاتشان از فشار حکومت، به استقبال دین اسلام رفتند.
در طول جنگ هایی که در دوره خلیفه دوم روی داد شکست امپراطوری ساسانی رقم خورد و با مرگ پادشاه ایران در زمان عثمان ، استقلال کشور از بین رفت ، و اعراب به فتوحات دیگری در ایران دست یافتند.
علی (ع) که در دوره ی خلافت اش سرگرم مشکلات و جنگ های داخلی بود، فرصت فتوحات خارج از مرز را پیدا نکرد .
ایرانیان، حضرت علی را که مظهر عدالت و آزادگی بود، نمونه عینی اسلام محمدی می دانستند با سیادت اعراب، بعد ها ایرانیان توانستند با ذکاوت و سیاست خود ضمن نفوذ در حکومت اعراب، فرهنگ خود را حفظ و با اسلام عجین نموده و حوزه ی جدیدی را در تاریخ کشور رقم زنند.
این پایان نامه در ۵ فصل تهیه و تدوین گردیده که شامل فصل اول، کلیات، فصل دوم، نگرشی بر اوضاع سیاسی، اجتماعی و اداری ایران در عصر ساسانیان ، فصل سوم، نگرشی بر روند فتح ایران و عملکرد خلفای راشدین ، فصل چهارم، علل شکست ایران و فصل پنجم، نحوه استقبال ایرانیان از دین اسلام می باشد.
واژه های کلیدی: حکومت ساسانیان، اوضاع ایران، خلفای راشدین، دین اسلام، حضرت علی(ع)
فهرست مطالب
چکیده الف
پیشگفتار ب
فصل اول (کلیات)
مقدمه ۱
سؤال اصلی تحقیق(مسئله تحقیق): ایران در عصر خلفای راشدین ۵
بیان مسئله: ۵
سوابق تحقیق: ۵
اهداف تحقیق: ۶
جنبه جدید بودن و نوآوری طرح: ۶
روش کار: ۶
بررسی و نقد منابع: ۷
تاریخ طبری: ابومحمد بن جریر طبری ۸
مروج الذهب: علی بن حسین مسعودی ۱۰
تاریخ یعقوبی: ابن واضح یعقوبی ۱۳
اخبار الطوال: احمد بن داود دینوری ۱۵
الفتوح: ابن اعثم کوفی ۱۵
تاریخ کامل: ابن اثیر ۱۶
المغازی: محمد بن عمر واقدی ۱۷
فتوح البلدان : بلاذری ۱۸
فصل دوم ۲۱
«نگرشی بر اوضاع سیاسی، اجتماعی و اداری ایران در عصر ساسانیان»
۱- اوضاع اجتماعی ، سیاسی و اداری ۲۲
۲- دین و دولت در عصر ساسانیان ۳۰
فصل سوم ۳۵
نگرشی بر روند فتح ایران و عملکرد خلفای راشدین
۱- نگرشی بر موقعیت جغرافیایی ، اجتماعی عربستان و غزوات پیامبر و اشاره به غدیرخم ۳۷
خلفای راشدین ۷۴
۱- خلافت ابوبکر ۷۶
۲- خلافت عمر ۸۸
۳- خلافت عثمان ۱۰۹
۴- خلافت علی (ع) ۱۲۰
فصل چهارم ۱۳۸
علل شکست ایرانیان از اعراب مسلمان
۱- علل سیاسی، اجتماعی و نظامی ۱۳۹
۲- علل مذهبی ۱۴۳
۳- خلاصه ای از عوامل داخلی و خارجی شکست ایرانیان در مقابل اعراب ۱۴۵
۴- موالی ۱۴۷
فصل پنجم ۱۵۲
چگونگی استقبال ایرانیان از دین اسلام در عهد خلفای راشدین ۱۵۳
نتیجه گیری ۱۶۲
کتابنامه ۱۶۶
نقشه ها ۱۷۰
چکیده انگلیسی ۱۷۴
«کتابنامه »:
۱- ابراهیم حسن، حسن، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ی ابوالقاسم پاینده، سازمان انتشارات جاویدان چاپ دهم ۱۳۸۰ ش.
۲- ابن اعثم کوفی، ابو محمد احمد بن علی، الفتوح، تر جمه ی محمد بن احمد مستوفی هروی، با هتمام غلامرضا طباطبایی مجد، جاپ دهم، انتشارات علمی وفرهنگی ۱۳۷۴ ش.
۳- ابن طقطقی، الفخری، ترجمه ی وحید گلپایگانی، نشر علمی وفرهنگی تهران ۱۳۶۷ ش.
۴-ابن اثیر، عزالدین علی،کامل التواریخ، ترجمه نجم الدین طارمی، تهران، بیتا.
۵- امین، احمد، پرتو اسلام، ترجمه ی عباس خلیلی، تهران ۱۳۷۶ ش.
۶- اشپولر، برتولد، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه ی جواد افلاطوری، جلد ۱،
نشر علمی و فرهنگی، تهران چاپ ۱۳۶۹ .
۷- استشهاردی، محمد مهدی، ایرانیان مسلمان در صدر اسلام، نشر معاونت پژوهش، تهران،چاپ ۱۳۷۱ ش.
۸- السراج، جوز جانی، منهاج، طبقات ناصری، ترجمه عبدالحی حبیبی ۱و۲، نشر دنیای کتاب ،تهران ۱۳۶۳ ش.
۹- بی ناس، جان، تاریخ جمع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، انتشارات علمی وفرهنگی ،چاپ هفتم ۱۳۷۳ ش.
۱۰- باستانی پاریزی، محمد ابراهیمی، اخبار ابن اثیر، ناشر دنیای کتاب، چاپ دوم تهران ۱۳۶۵ش.
۱۱- بلاذری، فتوح البلدان، ترجمه دکتر محمد توکل، نشر نقره، تهران ۱۳۳۷ ش.
۱۲- پژوهش دانشگاه کمبریج، تاریخ اسلام، ترجمه احمد آرام، انتشارات امیر کبیر،۱۳۷۷ ش.
۱۳-پطروشفسکی، ایلیا پاولویچ، اسلام در ایران، ترجمه کریم کشاورز، چاپ هفتم، تهران ۱۳۶۳ ش.
۱۴- پیرنیا، حسن اقبال، عباس، تاریخ ایران از آغاز تا انقراض قاجاریه، خیام، تهران ۱۳۷۰ ش.
۱۵- تقی زاده، حسن، از چنگیز تا پرویز، زیر نظر افشار، نشر شکوفان، تهران چاپ ۱۳۰۹٫
۱۶-تاریخ ایران وجهان، از انتشارات آموزش وپرورش، بیتا.
۱۷- جعفریان، رسول، تاریخ خلفا، انتشارات دلیل، قم ۱۳۸۰ ش.
۱۸- جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام تا سال چهلم هجری، سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی، جلد ۲ چاپ دوم، ۱۳۶۹ ش.
۱۹- جعفری، سید حسن محمد، تشیع در مسیر تاریخ، ترجمه محمد تقی آیت الهی، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی، چاپ پنجم، ۱۲۶۸ ش.
۲۰- حسین، طه، علی و فرزندانش، ترجمه محمد علی شیرازی، انتشارات گنجینه، تهران ۱۳۴۹ ش.
پیشگفتار
وضعیت ایران و موقعیت جغرافیایی آن به گونه ای بوده است که از روزگاران گذشته توجه اقوام و قبایل مختلف را به خود جلب می کرد چون ایران یکی از دو قدرت در جهان بوده است(ایران و روم)
حدود ۹۸ درصد مردم ایران مسلمان هستند، ما مسلمانان ایرانی به اسلام ایمان داریم چون دین ماست و به کشور خود مهر می ورزیم چون وطن و کشور ماست. از اینرو سخت علاقمندم دینی را که به آن ایمان دارم و به کشوری که به آن مهر می ورزم، درک روشن و صریحی داشته باشم.
سرزمین ما ایران، در طول چندین هزار ساله ی خود حوادث تلخ و ناگواری را بخود دیده که هر کدام نتایجی را برای این مرز و بوم به همراه داشته است. حمله ی اعراب مسلمان در عصر ساسانی از جمله ی این حوادث است که باعث ایجاد تحولات اساسی در تاریخ کشورمان شده است.
کم و بیش دانشمندان اسلامی و غیر اسلامی و دانش پژوهان نیز به دلایل اهمیت این رویداد تاریخی متحمل زحمات زیادی شده و آثاری را که حاصل تلاشهای چندین ساله آنهاست انتشار داده و در اختیار علاقمندان به شناخت تاریخ این کشور کهن قرار داده اند، که بعنوان مثال از آثار بزرگی چون تاریخ طبری، مروج الذهب، تاریخ یعقوبی و تاریخ الکامل و … که مبین این مسئله می باشد می توان نام برد. اینجانب هم بعلت علاقه ای که به دانستن تاریخ کشور، بخصوص با چگونگی ورود اسلام به ایران و جنگهایی که اعراب در دوران خلفای راشدین بر این کشور تحمل کرده اند و با مهمترین شعار اعراب که استقبال بی نظیر ایرانیان توأم بوده شناختی داشته باشم، به انتخاب این موضوع مبادرت کرده ام.
با کمک اساتید بزرگوار خود سعی کرده ام که به طور خلاصه وار از علت های آغاز جنگ در دوره خلافت ابوبکر و عمر گرایش ایرانیان به دین اسلام و همچنین دلایل شکست ایرانیان و امپراتوری ساسانی ارائه نمایم.
روش تحقیق اینجانب به روش کتابخانه ای می باشد که تا حد امکان سعی شده منابع معتبر و اصیل به دقت بررسی و مطالعه و بعد از فیش برداری و توضیحات جنبی آن، کل مطالب توسط اساتید راهنما و مشاور بررسی شده و بعد از راهنمائیهای لازم توسط استاد و راهنما و فیش ها فصل بندی شده و به صورت پایان نامه ارائه می گردد.
مقدمه
دولتی که اردشیر بابکان بوجود آورد بر دو رکن استوار بود
۱- ایجاد وحدت دینی و مذهبی ۲-ایجاد وحدت سیاسی
اوضاع بد اقتصادی ،اجتماعی ، سیاسی، و نظامی سبب بروز بحرانهای مختلف اجتماعی می شود و در نتیجه نارضایتی مردم از اوضاع بوجود می آید که پیامد کلی آن از بین رفتن پایگاه اجتماعی حکومت ساسانیان می شود.
در دوره هایی که اعراب به فتح کشورها و سرزمینهای مجاور شبه جریره عربستان مشغول بودند مهمترین نقطه ی تاریخی در این بخش از شرق بعد از پیامبر اسلام (ص) است که با ظهور اسلام در عربستان، یکی از بزرگترین انقلابات تاریخی در مدت کوتاهی تمام شبه جزیره را فرا گرفت و بعد از آن به کشورهای همجوار که دارای فرهنگ و تمدن برجسته ای بودند نیز نفوذ کرد. این دین جدید به مردم عربستان که از فرهنگ و تمدن چیزی نمی دانستند ، برجستگی های اخلاقی و فرهنگی خاصی بخشید.
پیامبر اکرم پس از تثبیت حکومت اسلام که با صلح حدیبیه اتفاق افتاد، امکان ارتباط مسلمانان با حوزه های ایران، روم و مصر را فراهم کرد که با ارسال نامه به فرمانروایان این حکومتها، اقدامی عملی بود که پیامبر (ص)با انجام آن دین نوپای اسلام را به مرحله ی نوینی وارد ساخت و همین ویژگی یعنی گسترش اسلام و انتشار آن در زمان خلفای راشدین نیز ادامه یافت.
پس از رحلت پیامبر در سال ۱۱ هجری قمری و ماجرای سقیفه، بیعت با ابو بکر صورت گرفت. وی با یاری اشخاصی چون خالد بن ولید با اهل رده که سلطه خلیفه را نمی پذیرفتند مبارزه کرد و پس از دو سال جنگ و ستیز سراسر شبه جزیره عربستان را تحت فرمان و اطاعت خود در آورد و به قصد گسترش اسلام به عراق و شام لشکر کشی کرد.مرگ وی در سال ۱۳ هجری بوده ابوبکر ، عمر را بعد از خود به خلافت برگزید.خلافت عمر همزمان با آغاز موج فتوحات در ایران، مصر، افریقا و شام بود. نیروی اسلام نیز در آن زمان قوی بود و دولت های ایران و روم به خصوص ایران از نبردهای طولانی و بی حاصل خسته و فرسوده شده بودند. بدین ترتیب فساد و تباهی در درون حکومت ، مردم را بیزار و ناراحت نموده بود.
دوران خلفای چهارگانه را با لفظ راشدین از حکام و حکومت گران فاجر و فاسد اموی جدا کردند.
عصر این چهار خلیفه نخستین به دوران طلایی نهضت اسلامی مشهور گشته است.
با هجوم اعراب به ایران در قرن اول هجری این سرزمین تسلیم و دولت استقلال سیاسی خود را در میدانهای قادسیه، جلولا و نهاوند از دست داده است.
در جامعه ای که دچار تبعیض طبقاتی، محرومیت از تحصیل، فسق و فجور، فشار موبدان بر مردم و وضع و خیم اقتصادی بود در برابر شعارهای دین اسلام که عدالت خواهی و پرهیزگاری را به همراه داشت، مردم خود بخود سر تسلیم و تعظیم فرود آوردند.مذهب و دین باستانی خود را بتدریج رها کرده و به دین اسلام گرویده و در برخی مواقع در برانداختن حکومت، خودشان با اعراب هماهنگ شدند. ایرانیان در عین اینکه دین جدید را پذیرفتند،توانستند به آن خصایل و صبغه های ایرانی ببخشند.آنان همواره در حفظ آداب قومی اجدادی خود کوشا بودند دریافته بودند که باید تحت لوای پرچم اسلام گرد آیند.
بنابراین با پذیرش اسلام، فرهنگ و تمدن خود را در آن عجین کرده و ایران دوره اسلامی را بوجود آوردند در زمان ابوبکر نبرد با ایرانیان فقط در سرحدات مرزی بود ولی حمله به ایران در زمان عمرآغاز شد.
باید توجه داشت که حمله به ایران بافتح ایران مترادف نیست مطلب قابل تامل فتح کامل ایران در عصر عثمان و بنی امیه می باشد.
خلافت عثمان توسط شورایی که عمر پس از مرگش دستور داده بود صورت گرفت در این زمان شورشها، مقاومت های برخی شهرهای ایران را شاهدیم که بزودی سرکوب و فتح دوباره آن شهرها صورت می گیرد.
مرگ یزدگرد سوم پادشاه ایران در زمان عثمان اتفاق افتاد بسط و گسترش فتوحات اسلامی در زمان عثمان براساس که دو خلیفه پیش از او داشتند ادامه یافت و به فتح ایران،ارمنستان ،آسیای صغیر و شمال افریقا انجامید.
بعد از قتل عثمان توسط شورشیان و و ناراضیان داخلی ،علی (ع) به خلافت می رسد و مقر حکومتی خود را بر خلاف خلفای پیشین در کوفه قرار می دهد. ایرانیان بطور مشخصی از اهداف علی (ع) حمایت کرده و او را نمونه عینی اسلام می شناختند. علی(ع) نیز با آنان رعایت عدل و مساوات را می کرد. دوران خلافت علی (ع) بیشتر صرف جنگهای داخلی (جمل، صفین و نهروان ) و اصلاح داخل کشور و براندازی عناصر فاسد شده لذا فتوحات خارج از شبه جزیره عربستان متوقف گردید علی (ع) در ۲۱ رمضان سال ۴۰ هجری قمری بوسیله ابن ملجم مرادی به شهادت رسید .
مهمترین نکته ی قابل توجه این است که ایرانیان از همان آغاز به اعتقادات اعراب مسلمان به دیده احترام می نگریستند . اعتقادی که نجات بخش اعراب بوده ودر پرتوی آن ایرانیان نیز از سیطره چندین ساله حکام ساسانی نجات یافتند .در قرون اولیه اسلامی، ایرانیان ،دین اسلام را منجی خود می دانستند که این باعث پیدایش یک نوع حس برتری در بین اعراب مسلمان نسبت به مردم ایران شد ولی چون ایرانیان قبلاً خود دارای فرهنگ و تمدن بسیار عالی از اعراب داشتند این گونه رفتارها را نمی توانستند تحمل کنند چرا که بعدها با شرکت در جنبشها و قیامهای ضد اموی (جنبش مختار و ابو مسلم )ابهت و اقتدار خود را به اثبات رسانیدند و با نفوذ در دربارهای خلفای اموی و بنی عباس زمینه های تشکیل حکومت های نیمه مستقل و مستقل را در شرق و شمال شرقی ایران بوجود آوردند.
هرکه نیاموخت از گذشت روزگار هیچ نیاموزد از هیچ آموزگار
سؤال اصلی تحقیق(مسئله تحقیق): ایران در عصر خلفای راشدین
بررسی شکل عملکرد خلافت اسلامی و فتح ایران و زمینه های ساختار حکومت خلفای راشدین با توجه به فتوحاتی که انجام دادند و نحوه پیروزی و کامیابی در اداره امپراطوری عظیمی که بوجود آمد توانایی حل مشکلات در آن زمان.بررسی اوضاع ایران و طرز اداره آن توسط خلفا.
بیان مسئله:
با اشاره ای کوتاه به موقعیت جغرافیایی عربستان بیان و چگونگی ظهور اسلام و پیامبر بزرگ بشریت حضرت محمد (ص) و غزوات پیامبر و مسئله حجه الوداع و غدیر خم و جانشینی حضرت علی (ع) و از خلافت ابوبکر تا خلافت امام علی (ع) و فتوحاتی که خلفای راشدین در ایران و روم و آفریقا انجام دادند بررسی و اثرات آن فتوحات در امپراطوری اسلامی و گسترش اسلام در آن سرزمینها و عوامل پیروزی مسلمانان و شکست ساسانیان(ایرانیان) و نحوه بهره گرفتن از دیوان سالاری ایرانی و ساسانی تا حد ممکن بویژه دیوان خراج و استفاده از عناصر ایرانی در اداره امپراطوری اسلامی و چگونگی ایجاد تفرقه در زمان عثمان بخصوص زمینه قدرت یابی بنی امیه در زمان خلافت عثمان، که باعث غصب قدرت و خلافت از خاندان پیامبر گردید.
سوابق تحقیق:
در خصوص خلافت خلفای راشدین تحقیقاتی انجام گرفته است ولی سعی و تلاش من این خواهد بود که تا حد امکان زوایای تاریک آن عصر را بشکافم و روشنی بخشم و تا حد ممکن ظن و گمان را از بین برده و یقین علمی را جانشین و جایگزین آن سازم. البته در این خصوص از منابع معتدل و معتبر اسلامی و منابع دست اول کمال استفاده را خواهم گرفت.
اهداف تحقیق:
اولین هدف من شناخت و بررسی علل و چگونگی فتح ایران توسط مسلمانان در زمان خلفا و مبارزه و دفاع ایرانیان و نحوه استقلال آنان از دین اسلام و بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایران در عهد خلفای راشدین است.
و بررسی سیاست خلفای راشدین در رابطه با ایران و روم با توجه به منابع دست اول اسلامی و اسناد منتشر شده در رابطه با وضعیت خلافت دومین هدف از انتخاب موضوع، علاوه بر کار تحقیقاتی و نگارشی پایان نامه، ارضاء حس کنجکاوی و داشتن اعتماد به نفس کافی در انجام تحقیقات مشابه می باشد، هر چند که در این زمینه تحقیقاتی صورت گرفته بنده سعی نموده ام با استناد به منابع مهم و قابل اعتماد، کلیاتی از روند فتح ایران و عملکرد خلفای راشدین را برای علاقمندان به تاریخ کشورمان آشکار سازم.
جنبه جدید بودن و نوآوری طرح:
سعی و تلاش اینجانب این خواهد بود که جنبه نوآوری این پایان نامه کاملاً عیان گردد و بیشتر به علل و استدلال قوی تکیه کنم و زوایای تاریک ومبهم آن دوره را با الهام گرفتن از منابع دست اول و مقالاتی که جدیداً در این مورد نگاشته شده است مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهم.از جمله علت سکوت علی(ع) و عدم پذیرش آن حضرت به خلافت از طرف بزرگان قریش با اینکه حق خلافت از آن او بود.
روش کار:
با توجه به ماهیت تحقیق در رشته تاریخ، تحقیقات از نوع نظری و بنیادی بود و بر روش توصیفی و تحلیلی استوار می باشد که با استفاده از کتابها و اسناد اطلاعات از طریق کتابخانه ها و مقالات جدیدی که نگاشته شده و نیز از مجلاتی که جنبه پژوهشی و علمی دارند و همچنین از طریق شبکه های کامپیوتری و و بانکهای اطلاعاتی و بوسیله فیش برداری از آنها تهیه و تنظیم گردیده است.
بررسی و نقد منابع:
۱- تاریخ طبری: ابو محمد بن جریر طبری
۲- مروج الذهب: علی بن حسین مسعودی
۳- تاریخ یعقوبی: ابن واضح یعقوبی
۴- اخبار الطوال: ابوحنیفه احمد بن داود دینوری
۵- تاریخ الکامل: ابن اثیر
۶- الفتوح: ابن اعثم کوفی
۷- المغازی: محمد بن عمر واقدی
۸- فتوح البلدان: احمدبن یحیی بن جابر بلاذری
تاریخ طبری: ابومحمد بن جریر طبری[۱]
نویسنده این کتاب ابوجعفر بن جریر طبری است که در عصر ساسانیان در ولایت طبرستان دیده به جهان گشود. تاریخ ولادت او اغلب به سال ۲۲۴ ه. ق و ۸۳۸ میلادی گفته شده ولی گاهی ۲۲۵ هجری و ۸۳۹ میلادی آمده است و نیز در آغاز نوجوانی به تحقیق در افقهای بسیار گسترده پرداخت که نشان از بلوغ فکری وی بود فعالیت جدی طبری در آغاز و تنها به شهر ری ختم می شد دیری نپایید که به بغداد رفت و آنجا را به عنوان پایگاهی برای سفرهای خود به شهرهای چون کوفه و بصره و بخشهایی از سوره انتخاب کرد ولی همواره به بغداد مرکز حکومت عباسیان بر می گشت ودر آن شهر بود که به شهرت زیادی دست یافت.
اکثر تحلیل گران اذعان دارند طبری یکی از دانشمندان بزرگ عصر خویش به شمار می آید سیره نگاران بالاتفاق تحت تاثیر دانش فراوان ،عمیق و حجم زیاد آثار نوشتاری وی قرار دارند .بطوریکه خطیب بغدادی مورخ و مفتی معروف درباره او می گوید: طبری در عصر خود از نظر دانش همتایی نداشت وی این دانش وسیع و گسترده را در اختیار طلاب و کسانی که به دنبال نظریه های فقهی وی بودند قرار می داد طبری به دنبال کسب مقام عالی برای خود نبود و هر منصبی که به وی پیشنهاد می شد رد می کرد او در زندگی حرفه ای خود دانشمند ی سخت کوش معلمی دلسوز و نویسنده ای پر کار بود او در وطن انتخابی اش یعنی بغداد به سال ۳۱۰ ه ق از دنیا رفت .
میراث مکتوب وی دو اثر بزرگ و عمده در زمینه علوم اسلامی می باشد اثر نخست او تفسیری حجیم از قرآن با عنوان جامع البیان عن تاویل قرآن می باشد و اثر دوم درباره تاریخ جهان به نام تاریخ الرسل و الملوک است این کتاب با دنباله هایی که بر آن افزوده شده است. در دروه های مختلفی به چاپ رسیده است. تاریخ طبری که اصل آن به زبان عربی است از مراجع و منابع ارزشمند و موثق در تاریخ عمومی جهان و اسلام است این اثر برجسته از نظر صحت مطالب در تمام قرون اسلامی بعد از مولف مورد استفاده و استناد مورخان قرار گرفته و همیشه منبع اصلی محققان و پزوهشگران بوده است. تاریخ طبری مشتمل است بر اخبار و و حوادث پادشاهان و پیامبران پیشین و وقایع ایام و روزگاران آنان از ابتدای خلقت جهان تا سال ۳۰۲ هق او در باره وقایع و حوادث قبل از اسلام شرح مبسوط و جامع، درباره سلسله پادشاهان ایران از ابتدای تاریخ ایران همراه با نام هریک از پادشاهان و تاریخ حکومت آنان ارایه می دهد .در باره سلسله ساسانیان که نزدیکترین سلسله قبل از اسلام به زمان او یعنی قرن سوم بوده اند و ماخذ و روایات بیشتری درباره آنان در اختیار داشته است مفصل تر، روشن تر و مستندتر سخن گفته است بر کتاب تاریخ طبری که به حق عنوان( تاریخ الکبیر) گرفته دنبال های مکرر افزوده اند از جمله دنباله ای که به وسیله(( عریب بن سعد قرطبی)) نوشته شده شهرت رواجی یافته است او اخبار عباسیان را تا سال ۳۲۰ و کشته شدن مقتدر و خلافت القاهر رسانیده و فارغ از ملاحظات فقیهانه، طبری از وقایع آن زمان نکته ها آورده است که چهره زشت و سیاه آن روزگار را خوب نمودار می کند.
کتاب طبری که مورد استفاده قرار گرفته است. ترجمه ابو القاسم پاینده می باشد که در تهران به سال ۱۳۵۲ ه. ش توسط انتشارات اساطیر منتشر گردیده است
مروج الذهب: علی بن حسین مسعودی [۲]
نویسنده ی این کتاب ابوالحسن بن حسین مسعودی ، از اعقاب عبدالله بن مسعودی، صحابی و حافظ وقایی قرآن معروف است. وی در دهه آخر قرن سوم در بغداد متولد شد. از جوانی به جهانگردی وسیر درآافاق و انفس پرداخت. در بلاد عربی، ایران و حتی نوشته اند تا سیلان و جنوب شرقی آسیا مهاجرت کرد سپس در مصر مقیم شد و به ثبت مشاهدات و مطالعات خود پرداخت و در سال ۳۴۵هـ . ق در گذشت وی بیش از سی جلد کتاب نوشته است که به غیر از «مروج الذهب و التنبیه الاشراف» چیزی باقی نمانده ودست تصاول روزگار همه را به غارت برده است او کتاب مروج الذهب را در سال ۳۳۲ هـ . ق تالیف کرده است و در سال ۳۳۶ در آن تجدید نظر اساسی نموده است. این کتاب در ۱۳۲ باب تدوین شده است و به دو بخش قبل و بعد از اسلام تقسیم گردیده است . بخش نخست، از خلقت جهان و توصیف زمین و ذکر نام سرزمین ها و دریاها و تاریخ انبیا و اخبار ملت ها و قومیت های مختلف مانند یهود و نصاری است. بخش دوم ، از ولادت با سعادت پیامبر اسلام آغاز و حوادث دوره زندگانی او و ظهور اسلام ، سپس تاریخ خلفای راشدین ، امویان و عباسیان را تا سال ۳۳۶ هـ . ق به طرز زیبا توصیف کرده است . از فصل مورد بحث در این کتاب عبارت است از اخبار چگونگی آغاز جهان، تاریخ اقوام مختلف و پراکندگی خلق در سرزمین سرگذشت ملوک و عقاید و مذاهب وخوی و اخلاق و مسکن اقوام گوناگون از عرب و ایرانی و سریانی و یونانی و روسی و هندی و چینی و سایر اقوام دیگر. همچنین مطالبی در مورد اقشار مختلف مردم ، مانند حکیمان و طبیبان و سایر علما تا سال ۳۴۵ هجری و خلافت المطیع عباسی.
روش تاریخ نگاری مسعودی، مسافرتهای علمی مسعودی به اقطار عالم بی شک دو اثر مهم در بین آثار علمی و تاریخی او بر جای نهاده است نخست اینکه او را از دسته بندیها و جریانهای سیاسی دور داشت و دیگر اینکه هیچگاه او را مجبور نساخت که در شهری اقامت دائم گزیند. جهانگردی و دانش پژوهی و کاوش از افکار و آداب و سنن ومسائل اقتصادی عالمی بس منصف و امین بار آورده بود. این مورخ رک گو بی محابا حقایق تاریخی را بیان می کرد و بی ملاحظه قدرتهای روز به تفسیر و تحقیق حوادث می پرداخت. مسعودی از روش مورخین پیش از خود پیروی نکرد بلکه خود روش نوینی را وضع نمود و تحقیقات تاریخی را دگرگون ساخت بعدها بیشتر مورخین از روش او متأثر شدند و آنرا دنبال کردند. مسعودی بجای وقایع نگاری سیاسی روی تاریخ فرهنگ و عمران جهان تکیه کرد و مسایل جدیدی مانند رابطه محیط طبیعی با تاریخ بشر و مقایسه میان ادوار زندگی گیاهی و حیوانی و نهادهای بشری را مورد بحث قرار داد.[۳]
مسعودی بسیاری از مأخذ مورد استناد مورخان نقلی بویژه کسانی را که مربوط به تاریخ پیش از اسلام بود رد کرد.
مسعودی در مقدمه کتاب مروج الذهب از پاره ای مورخین نامبرده که بی شک از نوشته های آنها متأثر گشته است. وی از ارزش کتاب المعارف ابن قتبیه محقق کاسته و نیز از کتابهای طبری نامبرده و محمد بن جزیر طبری را ستوده است.
مسعودی اخبار را بدون ذکر سند می آورد و تنها در مقدمه کتاب منابع تألیفش را ذکر می کرد. او جز این کار روش نقد و منابع و مواد تاریخی را بنیان نهاد
این روش بعدها در دنیای تاریخ نگاری اسلامی اثر گذاشت و اکثر مورخان پس از او صفحاتی چند از آغاز کتاب خود را اختصاص به منابع تحقیق و نقد و مقایسه متون تاریخی مورخین پیش از خود داده اند. او پیش از آنکه در نگارش تاریخ تنها به روایات اعتماد کند بر مشاهده و رؤیت آثار تاریخی تکیه کرده است از همین روند که کسانی چون جاحظ … از حمله او در امان نمانده اند با اینحال با توجه و روش ویژه ای به تاریخ نگاری اقدام کرده است.در این اثر علاوه بر اطلاعات کافی راجع به خلفای راشدین و رویدادهای عصر آنها اطلاعات گرانبهایی درباره فتح ایران به چشم می خورد.
تاریخ یعقوبی: ابن واضح یعقوبی [۴]
از نویسنده کتاب در ماخذ و منابع، نامها و کینه های بسیاری یاد شده است؛مانندابن ابی یعقوب بن واضح یعقوبی و احمد بن ابی یعقوب و غیره.
از تاریخ و محل تولد یعقوبی، سخن قطعی به میان نیامده است .
ظاهراً ولادت او در بغداد بوده است . زندگانی این شخص را باید در دو قسمت بررسی کرد . یکی از آن که، وی در مشرق زمین گذرانده است . تا حدود سال ۲۶۰هجری، دیگر زمانی که در مصر و مغرب بوده است ، تا پایان عمر که تقریباً تا سال ۲۹۶ هجری را شامل می گردد . یعقوبی ، دوران جوانی خود را در ارمنستان و در خدمت طاهریان خراسان بسر برده است و فتوحات آن را در کتابی جدا گانه به نگارش در آورده است .از این جا معلوم می شود که وی در دستگاه طاهریان منشی وکاتب بوده است. یعقوبی به سفر علاقه ی زیادی داشت و به همین دلیل بلاد اسلامی را یکی پس از دیگری سیاحت کرد. مدتی در ارمنستان و خراسان بوده وسپس به هندوستان سفر کرد؛ بعد راهی مصر و مغرب شد ودر نظر طولونیان از احترام خاصی برخوردار گردید به همین خاطر در تعدادی از کتابهای تاریخی، او را مصری نامیده اند.
از محل و تاریخ دقیق وفات یعقوبی، خبری در دست نیست. بعضی از منابع، محل فوت او را مصر بیان کرده و البته در تاریخ وفاتش نیز اقوال گوناگون ذکر شده است که معروفترین آنها سال ۲۹۲ هـ .ق است واضح جد یعقوبی، از شیعیان فداکار اهل بیت (علیه السلام) بوده است و جان خود را نیز در همین راه گذاشته است. در شیعه بودن خود یعقوبی نیز شبهه ای وجود ندارد، زیرا او حدیث ثقلین و حدیث غدیر خم را به صراحت روایت کرده ،و با آوردن آیاتی از قرآن مجید در اثبات ولایت امام علی(ع) کوشیده است .از میان خلفای راشدین ،فقط آن حضرت را به عنوان امیر المومنین خطاب کرده است و در آثار خود،از کلمات قصار و احادیث ائمه شیعه تا امام رضا (ع) را نقل کرده است۰ بنا به نوشته مورخان، یعقوبی آثار زیادی را به رشته تحریر در آورده است . تعداد زیادی از آنها به مرور زمان از بین رفته است، و بعضی از آنها از تطاول زمان جان سالم به در برده و باقی مانده است. در ذیل به تعدادی از آثار یعقوبی برگرفته از مقدمه کتاب خود او اشاره می شود.
۱-کتاب فتوحات طاهر بن حسین
۲-جغرافیای امپراطوری بیزانس
۳- اخبار الامم اسالفه
۴- تاریخ فتوحات آفریقا
۵-المسالک و الممالک
۶-البلدان
۷-کتاب معروف تاریخ یعقوبی که به عنوان منبع از آن استفاده گردیده است از این کتاب هم، مانند خود یعقوبی با عنوانهای مختلفی در منابع نام برده شده است .این کتاب توسط «هوسمان هلندی» از روی نسخه های موجود کمبریج نوشته شده و به چاپ رسیده است . انتشارات مختلفی داشته و به کشورهای گوناگون
۱- جریر طبری- محمد، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران ۱۳۵۲ ش
۱- مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجواهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم، سال ۱۳۷۴، تهران
۱- مسعودی، البتیه و الاشراف، ص ۲ به بعد؛ مسعودی مروج الذهب، صفحات ۱۰۳-۱۰۱
۱- یعقوبی، بن واضح، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، جلد دوم، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ هشتم، ۱۳۷۸ شمسی
جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .
