عنوان :

پایان نامه اکو (ECO) و تحولات آن

تعداد صفحات :۱۲۹

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در این مقاله دربار ه فلسفه پیدایش و تاریخچه ، اهداف و اولویتها، تشکیلات ، اعضا، توسعه روابط اکو با سازمانهای بین المللی ، اکو و رویکرد به مسئله مواد مخدر  و بررسی ابعاد حقوقی اکو  و … توضیح می دهد.

اکو یک سازمان منطقه ای با اهداف اقتصادی است که از سه قدرت عمده منطقه خاورمیانه و چند کشور دیگر از آسیای میانه تشکیل گردیده است هدف عمده این سازمان تجمیع امکانات منطقه و همگرایی هر چه بیشتر کشورهای عضو آن در راستای رسیدن به اهداف خاص و در نهایت رونق و توسعه هر چه بیشتری اقتصادی و به تبع آن اجتماعی ، فرهنگی و … اعضا می‎باشد.

برای سازمانی با گستره و محدوده جغرافیایی اکو بدون شک نیل به این اهداف امری محال نیست چرا که غالب کشورهای عضو اکو از منابع غنی طبیعی انسانی و ژئوپلوتیکی برخوردارند و هر کدام از این موارد خود به تنهایی می‎تواند موجبات توسعه و پیشرفت آن کشور را فراهم نماید و علی القاعده تجمع این منابع در بازوان یک قدرت اجرائی خود می‎تواند باعث تسریع دستیابی به اهداف و گسترش منافع اقتصادی، اجتماعی و … جوامع عضو گردد.

اما در همین اثنا موانعی وجود دارد که باعث عدم تحقق این خوش بینی ما می گردد عواملی که گاهاً بجای اینکه خود نقطه آغازی بر حرکت به سوی اهداف اکو باشد به نقطه پایانی بر همه امیدهایمان برای یک همکاری دراز مدت و نافع تبدیل می گردند.

شاید مثال بارز این سخن مسئله دریای خزر و مرزبندی و رژیم حقوقی آن است.

از مجموع کشورهای ساحلی دریای خزر تنها روسیه است که عضو اکو نمی باشد و در حقیقت تمامی کشورهای ساحلی دریای خزر عضو اکو و یا در برخورد مستقیم با آن می‌باشند اما وقتی به تأثیر اکو به مسئله تعیین رژیم حقوقی دریای خزر نگاه می کنیم با اینکه این مسئله نهایتاً یک موضوع اقتصادی است به چیز زیادی دست نمی یابیم و اکو هیچ گونه حرکت ملموسی در این خصوص ننموده است یا همین قصه راجع به نفت و گاز صدق می نماید اکثر کشورهای عضو اکو از منابع سوختی زیرزمینی برخوردارند و حداقل ایران و افغانستان بیش از نیمی از گاز دنیا را در خود جای داده اند اما (بدون نفی تأثیر اوپک) اکو هیچگونه حرکتی در مورد هماهنگی های لازم در مورد صادرات نفت و گاز از اعضا و حداقل تعیین سهم خود در منفعت رسانی به ایشان از رهگذر این تجارت عظیم از خود بروز نداده است. همچنین در راستای اهداف اولیه از مواردی که اکو می توانست در آن فعالیت بیشتری داشته باشد سیاست همگرائی اقتصادی و حذف هر چه بیشتر تعرفه های گمرکی حداقل میان اعضا بوده که با وجود تصویب طرحهای متعدد در این خصوص به اقبال چندانی دست نیافته است.

البته نوپا بودن قدرتهای داخلی برخی اعضا و فقدان ثبات سیاسی و امنیتی (اگرچه هر روز کمرنگتر می‎شود) عدم تمایل اعضا به تأسی و حتی یکسان سازی نسبی سیاستهای کلی نظامهای خود با یکدیگر ضعف تفکر فراملی، عدم وابستگی متقابل اقتصادی اعضا فقدان برنامه ریزی مدون و طولانی مدت اقتصادی نفوذ بسیار زیاد قدرتهای فرامنطقه ای در بیشتر اعضا مثل افغانستان، پاکستان، آذربایجان و ترکیه و البته تمایل خود این کشورها به حرکت به سوی قدرتهای بزرگ و عدم وجود اطمینان خاطر و امنیت فکری میان اعضا نسبت به یکدیگر، همه و همه باعث عدم اقبال کلی اکو به خواسته و اهدافش گردیده است اما بهر روی خروج اکو از این رویه و به فعل درآمدن همه طرحهای ارائه شده در آن و رسیدن این طرحها به نقطه مطلوب نیازمند یک بازنگری هوشیارانه در برخی قسمتهای سازمان و حتی خود اعضا می‎باشد.

البته حرکتهایی مثل مبارزه با مواد مخدر و برخورد کانالیزه با آن اگر چه کمی با عنوان و موضوع سازمان مناسبت ندارد اما اصولاً قابل تقدیر و تحسین است.

النهایه اکو با توجه به امکانات و توانائیهایی که برشمرده شد می‎تواند یک سازمان قدرتمند منطقه به معنای واقعی کلمه باشد به شرط آنکه با نگاه واقع بینانه اعضا بخصوص اعضای قدرتمند آن به این سازمان نگریسته شود.

واژه های کلیدی: اکو، روابط تجاری، سازمانهای بین المللی، جمهوری اسلامی، مواد مخدر، نظام حقوق داخلی ایران، مشروعیت،

فهرست مطالب

پیشگفتار   ۱
بخش اول –  کلیات   ۲
فصل اول- فلسفه پیدایش و تاریخچه   ۲
مبحث اول- نظریه همگرایی   ۳
مبحث دوم- عوامل مؤثر در پیدایش   ۴
۱-عامل جغرافیایی   ۵
۲- ضرورتهای سیاسی و امنیتی    ۵
۳-مقتضیات نظام بین المللی   ۶
۴- اشتراکات فرهنگی- تاریخی و مذهبی   ۶
۵-منافع اقتصادی همکاریهای چند جانبه و دو جانبه   ۷
۶-همکاری در استفاده از منابع مالی و اعتباری بین المللی برای پروژه های
مشترک   ۸
مبحث سوم- تاریخچه   ۱۰
فصل دوم- اهداف و اولویتها   ۱۲
مبحث اول- اهداف سازمان اکو   ۱۲
مبحث دوم- اولویتهای همکاری   ۱۳
فصل سوم- تشکیلات   ۱۵
مبحث اول- ارکان   ۱۵
الف- شورای وزیران   ۱۶
ب- شورای قائم مقامان   ۱۶
ج- شورای برنامه ریزی   ۱۷
د- کمیته های فنی   ۱۷
ه- دبیرخانه   ۱۸
وظایف دبیرکل   ۱۸
و- سازمانهای تخصصی   ۱۹
مبحث دوم- بودجه   ۲۰
فصل چهارم- اعضاء   ۲۱
مبحث اول- نحوه عضوگیری   ۲۱
عضویت در سازمان   ۲۱
مبحث دوم- علل و انگیزه های اصلی اعضا برای پیوستن به اکو   ۲۲
مبحث سوم- اعضا و نحوه مشارکت آنان در سازمان   ۲۴
مبحث چهارم- ویژگی و نحوه مشارکت اعضاء اکو   ۲۵
الف- ایران   ۲۵
ب- پاکستان   ۲۶
ج- افغانستان   ۲۸
د- قزاقستان   ۲۹
ه- ترکمنستان   ۳۱
و- ترکیه   ۳۳
ز- آذربایجان   ۳۵
ح- قرقیزستان   ۳۶
ط- ازبکستان   ۳۷
ی- تاجیکستان   ۳۸
مبحث پنجم- نمای کلی از روابط تجاری بین اعضای اکو   ۳۸
بخش دوم- تحولات اکو   ۴۱
فصل اول- سیر تکوین سازمان اکوپ   ۴۱
مبحث اول- اکو پیش از پذیرش اعضای جدید   ۴۱
الف- مختصری از تاریخچه RCD   ۴۱
ب- سازمان، تشکیلات و اهداف آر سی دی   ۴۲
ج- تحولات آر سی دی RCD   ۴۲
کنفرانس ازمیر   ۴۴
مبحث دوم- سازمان اکو پس از پذیرش اعضاء جدید   ۴۶
الف- پروژه ها   ۴۹
ب- مؤسسات تخصصی وابسته به اکو   ۵۰
مبحث سوم- توسعه روابط اکو با سازمانهای بین المللی   ۵۷
الف- سازمان ملل متحد و سازمانهای تخصصی وابسته به آن   ۶۰
۱-   روابط با کمیسیون اقتصادی، اجتماعی آسیا اقیانوس آرام (اسکاپ)   ۶۱
۲-   روابط با سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو)   ۶۲
۳-   روابط با صندوق کودکان سازمان ملل   ۶۳
۴-   روابط با سایر سازمانهای تخصصی سازمان ملل   ۶۳
ب- روابط باسایر سازمانهای منطقه ای و اتحادیه های اقتصادی   ۶۴
۱-   سازمان کنفرانس اسلامی و سازمانهای تخصصی آن   ۶۴
۲- روابط با سایر اتحادیه های اقتصادی   ۶۵
۲-۱- اکو و روابط آن با اتحادیه های جنوب شرق آسیا (آسه آن)   ۶۵
۲-۲- اتحادیه اروپا   ۶۶
مبحث چهارم- نقش کمی و کیفی جمهوری اسلامی در تحول و گسترش اکو   ۶۷
فصل دوم- اکو و رویکرد به مسئله مواد مخدر   ۷۰
مبحث اول- دلایل رویکرد   ۷۰
الف- دلائل ناظر بر تولید و پخش   ۷۱
ب- دلائل ناظر بر ترانزیت و مصرف   ۷۲
مبحث دوم- مهمترین فعالیتهای اکو در زمینه مبارزه با مواد مخدر   ۷۴
الف- فاز اول پروژه DCCU   ۷۵
ب- فاز دوم و ارتباط آن با سازمان ملل   ۷۷
فصل سوم- برسی ابعاد حقوقی اکو   ۷۸
مبحث اول- بررسی حقوقی اکو از دیدگاه بین المللی   ۷۸
الف- مفهوم مشروعیت   ۷۸
ب- مفهوم مشروعیت در حقوق بین الملل   ۷۹
۱-   هدف   ۸۱
۲-   کشورهای عضو   ۸۱
۳-   چهارچوب داخلی سازمان   ۸۲
مبحث دوم- بررسی اکو از منظر نظام حقوق داخلی ایران   ۸۳
الف- جایگاه اکو از منظر مشروعیت   ۸۳
ب- مشروعیت اکو از نگاه حقوق داخلی ایران   ۸۵
مبحث سوم- مقایسه اجمالی وضعیت حقوقی اکو با اتحادیه اروپا   ۸۸
الف- تشکیلات   ۸۸
ب- اعضا   ۸۹
ج- مقایسه فرهنگی   ۹۰
د- شخصیت حقوقی   ۹۱
هـ – مصونیت ها و مزایا   ۹۱
فصل چهارم- چشم انداز اکو با نگاهی به گذشته   ۹۳
مبحث اول- ارزیابی عملکرد اکو   ۹۴
الف- مخالفان   ۹۴
ب- موافقان   ۹۴
۱-   عدم اقبال آر سی دی   ۹۵
۲-   روند کند تکمیل برنامه های اقتصادی   ۹۶
۳-   کمبود بودجه و تأمین مالی طرحهای اکو   ۹۹
۴-   عدم تجانس وضعیت اقتصادی اعضا با یکدیگر   ۱۰۰
مبحث دوم- موانع گسترش اکو   ۱۰۰
الف- موانع خارجی   ۱۰۱
۱-   مواضع روسیه در قبال اکو   ۱۰۱
۲-   مواضع کشورهای غربی در قبال اکو   ۱۰۴
ب- موانع داخلی   ۱۰۶
۱-   عدم برنامه ریزی بهینه متناسب با امکانات و اهداف اصلی   ۱۰۶
۲-   کمبود قدرت   ۱۰۹
مبحث سوم- توسعه جغرافیایی اکو   ۱۱۰
نتیجه گیری   ۱۱۶
منابع   ۱۱۹

منابع فارسی

–       نظریه همگرایی در حقوق بین الملل،

–  نظریه های متعارض در روابط بین الملل جیمز دوثرتی، رابرت فالتزاگراف، ترجمه علیرضا طیب، وحید بزرگی.

–  اکو  یک دیدگاه منطقه ای ، کامبیز شیخ حسینی دفتر مطالعات سیاسی و بین الملل وزارت خارجه

–   بولتن شماره ۴۶ دفتر امور اکو، آخرین وضعیت روابط اکو با سازمانهای بین المللی منطقه ای و تخصصی ، بهمن ۱۳۷۴

–  سازمان همکاری منطقه ای ( اکو ) ۱۳۷۷ دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه

–  اکو و همگرائی منطقه ای ، انتشارات دانشگاه تهران دکتر الهه کولائی ،۱۳۷۹

–  سازمانهای پولی و مالی بین المللی،  دکتر اصغر مشبکی انتشارات جهاد دانشگاهی چاپ چهارم ۱۳۸۳

–  گزارشات کارشناسی تهیه شده در اداره امور اکو ، وزارت خارجه ۱۳۸۲-۱۳۷۸

–       کتاب سبز اکو دفتر امور وزارت خارجه، ۱۳۷۸

–  نمایی از توانائیهای انسانی و منابع اقتصادی ، موسسه عالی پژوهش در برنامه ریزی و توسعه ،۱۳۷۲ سازمان همکاری منطقه ای اکو

–  اکو، ابزار موثر همکاری منطقه ای ، وزارت امور خارجه ، بولتن خبری۱۳۸۱

–        بولتن ماهانه اداره امور اکو، وزارت خارجه ، شماره ۸-۶ بهار ۸۱

–       سایت ww.Eco, secretariat.com

–       بولتن اکو، وزارت خارجه شماره۱۹، آبان ماه ۱۶۷۲

–       بولتن اقتصادی خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران شماره ۱۹۱-۲۵/۸/۷۳

–       بولتن اقتصادی خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران شماره ۲۴۸ آبان ۷۲

–  سازمان کنفرانس اسلامی تهران موسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه ،۱۳۷۲

–       وزارت خارجه بولتن اکو، شماره ۱۴، خرداد ۷۲

–  آشنایی با بانک توسعه اسلامی ، معاونت امور بین الملل وزارت امور اقتصاد و دارائی تهران بانک صادرات ایران، ۱۳۷۲

–       روزنامه اطلاعات مورخ ۱۸/۲/۱۳۷۲

–       روزنامه همشهری مورخ ۲۸/۷/۷۳

–       بولتن اکو وزارت خارجه اسفند ۷۲ شماره ۲۳

–  پژوهشنامه ای درباره بحران جهانی مواد مخدر و … دکتر سید حسین اسعدی انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی

–  اعتیاد و شخصیت، ژان پروژه، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی ترجمه توفان محمد کانی

–  عملکرد سازمان همکاری اقتصادی منطقه ای ( اکو) نسبت به موضوع مواد مخدر نشریه همراه ، شهریور ۸۲ محمد نریمانی

–       اکو یک دیدگاه منطقه ای بولتن وزارت خارجه ۱۳۸۲

–  پیامدهای پولشوئی و راهبردهای کنترلی با رویکرد به اسناد بین المللی ، پولشوئی  احد باقرزاده

–  جزوه درسی حقوق بین الملل معاهدات دکتر هدایت الله فلسفی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی

–       حقوق بین الملل عمومی دکتر ضیائی بیگدلی انتشارات گنج دانش ۱۳۸۱

–  جزوه درسی سازمانهای منطقه ای ترجمه و تلخیص دکتر منصور وفائی کارشناسی ارشد سال تحصیلی ۸۲-۱۳۸۱ دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرکز.

–  خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران روسیه، روند بازگشت به قلمرو سابق ۱۱/۸/۷۳

–       روزنامه ایران، مورخ ۴/۲۱/۷۳

–  تنظیم معاهدات در حقوق کنونی ایران، دکتر سید حسن عنایت، مجله حقوقی دفاتر خدمات حقوقی بین المللی شماره هفتم ، ۱۳۶۵، صفحه ۱۱۰ .

–  حقوق اساسی انتشارات دانشگاه تهران، جعفر بوشهری، ۱۳۶۱، انتشارات دانشگاه تهران.

–  به سوی یک اکوی گسترده تر، کرامت پورسلطان، جامعه سالم، شماره ۱۱، فروردین ۷۳ .

منابع انگلیسی و پایان نامه

– John Drew Doing busines in The European Community, London, 1992.

– Regional Trade blocks Trade Creating or diverting Financial & development March         ۱۹۹۵

– Financial Times all Trading to gerher No. 51 , 1993 , John murray.

بررسی وضعیت همکاری های اقتصادی منطقه ای در خلیج فارس با توجه به نظریه همگرائی جواد حیدری پایان نامه درجه کارشناسی ، دانشکده روابط بین الملل وزارت خارجه

اقدامات اکو در رابطه با مبارزه با مواد مخدر . صباح محتشمی زاده پایان نامه کارشناسی ارشد ۸۳-۸۲

بررسی ابعاد حقوقی اکو و تحولات آن، محمد رضا ندیری، پایان نامه کارشناسی ارشد ۸۳-۸۲

فصل اول- فلسفه پیدایش و تاریخچه

اکو سازمانی بین المللی با ویژگی اقتصادی است که مقر آن در ایران قرار دارد و به بیان واضح تر ایران از مهمترین اعضاء و مؤسسین آن است.

ملاحظه خواهید کرد که با نگاهی به نام، اساسنامه و ظرفیت کشورهای عضو چه از لحاظ جمعیتی و چه از لحاظ منابع طبیعی و وسعت، اکو بسترهای فراوانی در جهت تنظیم روابط منطقه ای و توسعه اقتصادی کشورهای عضو دارد که اگر چه از آنها استفاده نمی شود یا حداقل کمتر استفاده می شود می تواند این سازمان را به یکی از کانونهای قدرت منطقه ای چه از لحاظ اقتصادی و چه از منظر سیاسی تبدیل نماید.

پس از جنگ دوم جهانی کشورها عمدتاً در تب و تاب ایجاد همکاری های منطقه ای و احراز یک امنیت فکری و روانی از این طریق برای خود بودند و به همین هدف سازمانهای منطقه ای گوناگونی تأسیس کردند.

بدون شک ایران که یکی از کشورهای زخم خورده از این جنگ خانمان سوز بود از قاعده فوق مستثنی نبود و از آنجائی که بسترهای بسیار زیادی برای رشد اقتصادی ایران معطل و بلااستفاده مانده بود نیاز به یک سازمان اینچنینی که از یک طرف امنیت خاطر فوق و از طرف دیگر بارور نمودن استعدادهای بالقوه کشور از طریق همکاری با کشورهای قدرتمند منطقه (البته در آن زمان) محقق سازد را در دستور کار خود قرار داد و بدین ترتیب با همکاری و همیاری دو کشور مسلمان همسایه یکی از غرب و دیگری از شرق و با تکیه بر نظریه همگرایی – اکو یک دیدگاه منطقه ای – اقدام به تأسیس RCD- در حقیقت بستر تشکیل سازمان اکو نمود.

مبحث اول- نظریه همگرائی

صاحبنظران مختلف ارنست هاس[۱] ، آمیتا اتزیونی[۲] ، کارل دویچ[۳] ، یوهان کالتونگ[۴] ، به مانند تعاریف علوم اجتماعی قادر به ارائه تعریف واحد و یکسانی در خصوص همگرایی نبوده و هرکدام بر اساس نگرش خود این مسأله را تشریح و تبیین می نماید. هاس معتقد است «همگرایی فرآیندی است که به وسیله آن رهبران سیاسی چند کشور مختلف متقاعد و علاقه مند می شوند که وفاداریها و انتظارات و فعالیتهای سیاسی شان را به سمت مرکز جدیدی که نهادهایش دارای اختیارات قانونی یا متقاضی اختیارات قانونی ورای اختیارات کشور- ملتها می باشد سوق دهند[۵] ». اتزیونی همگرایی را یک وضعیت می داند «وحدت سیاسی فرایندی است که به موجب آن همگرایی به عنوان یک وضعیت و افزایش قدرت و وحدت میان واحدهای تشکیل دهنده یک سیستم به وجود می آید».[۶] کارل دویچ می گوید «همگرایی یک موضوع همیشگی و حق است نه یک موضوع مربوط به زمان خاص و شرایطی است که در آن مردم در اختلافاتشان بجای جنگ، صلح را انتخاب می کنند».[۷] کالتونگ همگرایی را فرآیندی می داند که : «به موجب آن دو یا چند بازیگر یک بازیگر جدید را به وجود می آورند و وقتی این فرآیند تکمیل شد می توان گفت که این بازیگران همگرا شده اند».[۸]

هیچیک از تعاریف یاد شده اگر چه هر کدام زیبایی های خود را داراست تعریف جامعی از همگرایی آنچنان که مد نظر ماست بدست نمی دهد چرا که با این وجود که همگرایی از جنبه هایی یک فرآیند اجتماعی است که می تواند سازنده و سبب اتفاقات فراوان در عرصه داخلی و بین المللی باشد همچنان خود یک وضعیت است که محصول فرآیندهای دیگری می باشد. بنابراین می توان اینگونه بیان نمود که همگرایی حلقه ای از یک زنجیر طولانی است که می تواند اهداف گوناگون را به واقعیتهای موجود پیوند بزند که اکو نیز به نوعی محصول همان همگرایی است.

مبحث دوم : عوامل مؤثر در پیدایش اکو

علاوه بر مسائلی که پیشتر به عنوا زمینه و بستر شکل گیری اکو به آن اشاره شد عوامل دیگری نیز در فرم گیری و در حقیقت کیفیت سازماندهی اکو دخالت داشت.

۱)    عامل جغرافیایی و موقعیت ژئو پلتیکی[۹]

بدون تردید یکی از عمده ترین عوامل شکل گیری سازمانی با این ویژگی ها و اعضاء ، جغرافیا و موقعیت خاص ژئوپلتیکی منطقه است. اکو که یکی از دو سازمان بزرگ منطقه‌ است که خاورمیانه را تحت پوشش خود قرار داده است به دلیل موقعیت حیاتی این منطقه و وجود شاهراهها و مرکزیت اقتصادی آن، منطقه تحت پوشش اکو و به تبع خود سازمان را واجد موقعیتهای خاص ترجیحی برای سایر کشورهای دنیا بخصوص کشورهای پیشرفته می نماید.

۲) ضرورتهای سیاسی و امنیتی[۱۰]:

از یک منظر دیگر کشورهای عضو اکو عموماً جزء کشورهای نه چندان قدرتمند در تنظیم معادلات سیاسی دنیای امروز می باشند و از نظر نظامی و امنیتی نیز این کشورها به خصوص جمهوریهای تازه استقلال یافته که البته از امکانات نظامی خوبی هم برخوردارند چندان در نقطه اطمینان گام برنمی دارند. بنابراین برای حضوری مؤثرتر در محیط بین الملل (که البته یکی از لوازم اصلی آن داشتن یک اقتصاد قوی است) این سازمان اقتصادی می تواند راههای مؤثری برای نیل به این هدف ایجاد نماید و وجهه بین المللی بیشتری به کشورهای عضو آن بدهد. و با تجمیع امکانات و همکاریهای نظامی و سیاسی و توسعه مناسبات فی مابین ضریب امنیتی خود را افزایش دهند.

۳) مقتضیات نظام بین المللی[۱۱] :

به طور کلی کشورهای در حال توسعه دهها سال گذشته از کمبودهای اقتصادی اجتماعی و همچنین نیروهای متخصص رنج برده اند و همیشه در پی تکمیل زنجیره تولید خود و ایجاد امکانات گسترده اقتصادی و افزایش همکاری و همگرایی بوده اند که ایجاد چنین سازمانی مقدمات کاهش موانع تولید و تجمع سرمایه و نیروهای متخصص به همراه قدرت بیشتر درهمه ابعاد را برای نیل به اهداف فوق فراهم می نماید. لذا منطقه اکو نیز برای دستیابی به بخش متناسبی از این اهداف ناگزیر است به رغم وجود پاره ای مشکلات و اختلاف نظرها با توسعه و گسترش سازمان از یک طرف رونق داخلی و از طرف دیگر قدرت چانه زنی را در رویارویی با کشورها و مناطق دیگر برای بدست آوردن امتیازات بیشتر فزونی بخشد.

۴- اشترکات فرهنگی- تاریخی و مذهبی

اکو و ابتدائاً RCD از کشورهایی اتفاق یافته اند که دارای مشترکات فراوانی از جهات مختلف هستند مهمترین این مشترکات را می توان در سه عنصر خلاصه نمود. فرهنگ، مذهب و تاریخ.

حدود ۹۰ درصد از جمعیت منطقه را مسلمانان[۱۲] تشکیل می دهند و از طرف دیگر شباهت‌های آداب و رسوم و سنن، تاریخ و دین در این منطقه باعث شده است که با وجود تفاوتهای نژادی و زبانی، منطقه به صورت یک واحد یکپارچه فرهنگی تجلی نماید و همبستگی اجتماعی به صورت قوی وجود داشته باشد.

۵- منافع اقتصادی همکاریهای چند جانبه دو جانبه :

در حال حاضر اقتصاد کشورهای عضو اکو عموماً توسعه نیافته، وابسته، تک محصولی، صادر کننده مواد خام و وارد کننده کالاهای ساخته شده غربی می باشد و این ویژگیها اقتصاد کشورهای عضو را بیشتر به اقتصادهای رقیب و نه مکمل تبدیل کرده است اما اولاً این ساختارها در حال دگرگونی است و کشورهای عضو در جهت تنوع بخشیدن به تولیدات و صنایع و خروج از اقتصاد تک محصولی تلاش می نماید و ثانیاً می توان عوامل مؤثری را نیز در زمینه های اقتصادی مشاهده کرد که در تقویت روند همکاری اقتصادی مؤثر باشند.

در یک ساختار مشابه اگر چه برعکس ساختارهای اقتصاد مکمل، وابستگی متقابل کشورها به یکدیگر ضعیف است و نمی توانند پیوندهای محکمی را میان کشورها ایجاد کند، ولی مشکلات و موانع مشترکی که سر راه آنها قرار دارد خود می تواند کشورها را به سوی همکاری با یکدیگر متمایل نماید.

کشورهای آسیای مرکزی دارای صنایع سنگین، راه آهن و نیروی الکتریسیته پیشرفته هستند که صاحبان صنایع می توانند با برنامه ریزی های دقیق خلاء ایجاد شده را به نفع خود پر کنند.

در حال حاضر شرایط مساعدی برای همکاری هایی در زمینه تبادل کالاها و خدمات، ماشین سازی وجود دارد و اعضاء اکو می توانند با تکیه بر آنها روابط دو جانبه و همکاریهای چند جانبه خود را با یکدیگر گسترش دهند. علاوه بر این، کشورهای عضو می توانند امکانات ترانزیتی خود را در اختیار هم قرار دهند و با دسترسی به کشورهای خاور دور، اروپا، جنوب شرق آسیا، و سایر مناطق با استفاده از خطوط مواصلاتی منطقه، به تأمین نیازها و صدور محصولات و مازاد تولیداتشان بپردازند.

۶- همکاری در استفاده از منابع مالی و اعتباری بین المللی برای پروژه های مشترک :

با توجه به شرایط نامساعد اقتصادی اکثر کشورهای عضو سازمان اکو و کمبود محسوس سرمایه لازم برای شروع پروژه های مختلف به رغم وجود منابع غنی زیرزمینی، مواد اولیه و نیروی متخصص ارزان، با استفاده از منابع مالی سازمانهای بین المللی می توان به موفقیتهایی در زمینه اقتصادی دست یافت.

در همین راستا و بر اساس ماده ۳۵ عهدنامه ازمیر، ایجاد روابط با سازمان های بین المللی، تخصصی و منطقه ای توصیه شده است.

اکو در نتیجه فعالیتهای گسترده دیپلماتیک و با عنایت به افزایش تعداد اعضاء به ده کشور در مهر ماه سال ۱۳۷۲ موفق به کسب موقعیت ناظر در سازمان ملل گردید. این موضوع زمینه مناسبی را برای ایجاد روابط نزدیک و وسیع با سازمانهای بین المللی فراهم نمود. سازمان اکو هم اکنون با «صندوق جمعیت سازمان ملل متحد»[۱۳]، «برنامه کنترل مواد مخدر سازمان ملل متحد»[۱۴]، «صندوق کودکان سازمان ملل متحد»[۱۵]، «سازمان توسعه صنعتی سازمان ملل متحد»[۱۶]، «برنامه توسعه سازمان ملل متحد»[۱۷]، «بانک توسعه اسلامی»[۱۸]، «سازمان کنفرانس اسلامی»[۱۹]، « کمیسیون اقتصادی اجتماعی آسیا و اقیانوسیه»[۲۰] و «سازمانهای آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد»[۲۱] یادداشت تفاهم برای همکاری امضاء نموده است. به علاوه تماس های اولیه به منظور ایجاد رابطه رسمی با (آسه آن)[۲۲]، (اتحادیه اروپا)[۲۳]، همکاری منطقه ای جنوب شرق آسیا[۲۴] و اتحادیه عرب برقرار شده است.[۲۵]

در چهارچوب تلاش برای گسترش همکاری با نهادها و تشکیلات بین المللی، به نظر می‌رسد سازمان می باید به انجام مطالعات مشخصی مبنی بر اقتصادی بودن طرح ها و پروژه ها مورد نظر خود و ارائه آنها به محافل تأمین منابع مالی بین المللی، نیز مبادرت نماید.

مبحث سوم تاریخچه

پس از جنگ جهانی دوم کشورها عموماً در تب و تاب ایجاد همکاریهای منطقه و احراز یک امنیت فکری و روانی از این طریق برای خود بودند و با همین هدف سازمانهای منطقه ای گوناگونی تأسیس کردند.

در همین اثنا و پس از تشکیل کشورهای در حال توسعه به این باور رسیدند که می توانند همکاری های منطقه ای خود اعم از تجاری و صنعتی را گسترش دهند. با توجه به همین امر سه کشور ایران، پاکستان و ترکیه تصمیم به تشکیل سازمانی جهت همکاری منطقه ای گرفتند. به این ترتیب وزرای خارجه سه کشور در تاریخ ۲۸ و ۲۷ تیرماه ۱۳۴۳ (ژوئیه ۱۹۶۴) اجلاسی جهت تهیه مقدمات نشست سران در آنکارا تشکیل دادند و متعاقباً در ۲۹ و ۳۰ تیرماه ۴۳ و با حضور محمدرضا پهلوی، محمد ایوب خان رئیس جمهور وقت پاکستان و جمال گورسل رئیس جمهور وقت ترکیه همکاری سه کشور تحت عنوان همکاری عمران منطقه ای (RCD) آغاز گردید[۲۶].

(Regional Cooperation for Development)

سران سه کشور مقرر داشتند از امکانات وسیعی که هم اکنون بین سه کشور برای عقد این قرارداد همکاری موجود می باشد حداکثر استفاده به عمل آید. بنابراین در اعلامیه مشترک تشکیل سازمان همکاری عمران منطقه ای (RCD) سران سه کشور موافقت خود را در مواردی دهگانه اعلام کردند.

۱- ایجاد مبادله آزاد یا آزادتر کالاها به وسایل محلی گوناگون از قبیل انعقاد قرارهای بازرگانی

۲- برقراری مناسبات و همکاری بیشتر بین اطاقهای بازرگانی موجود و احیاناً تأسیس اطاقهای بازرگانی مشترک

۳- تنظیم و اجرای برنامه های طرح مشترک بین سه کشور

۴- تقلیل نرخ های پستی به میزان تعرفه های داخلی

۵- بهبود خطوط حمل و نقل هوایی داخل منطقه و احیاناً تأسیس یک خط هوایی مجهز و قابل رقابت.

۶- مطالعه درباره امکان یک همکاری نزدیک در امر کشتیرانی و تأسیس یک خط مشترک دریایی و یا تشکیل یک خط مشترک کشتیرانی یا یک کنفرانس کشتیرانی منطقه ای.

۷- انجام مطالعات و بررسی های لازم برای احداث و بهبود خطوط ارتباطی راه و راه آهن کشور.

۸- لغو تشریفات روادید.

۹- کمک و معاضدت فنی به یکدیگر (از راه اعزام کارشناس- تربیت کادر فنی و مبادلات بورسیه)

۱۰-  مطالعه و بررسی کلیه امکانات موجود به منظور توسعه و تحکیم همکاری های فنی و ایجاد حسن آگاهی نسبت به میراث فرهنگی مشترک و اشاعه اطلاعات و نشریات لازم درباره تاریخ و تمدن ملل منطقه تأسیس کرسی های مشترک و متقابل در دانشگاهها و تأسیس مراکز فرهنگی و هنری جهت انجام مطالعات و تحقیقات فرهنگی و تاریخ و تمدن سه کشور[۲۷].

فصل دوم- اهداف و اولویتهای همکاری تشکیلات و مقررات

مبحث اول – اهداف سازمان اکو

مطابق م ۲ عهدنامه ازمیر مصوبه سپتامبر ۱۹۹۶ اهداف اکو به قرار زیر است :

الف- ارتقاء شرایط برای توسعه اقتصادی پایدار و بر این اساس سطح زندگی و رفاه در کشورهای عضو از طریق بسیج امکانات بالقوه اقتصادی و اجتماعی منطقه.

ب- اتخاذ تدابیر برای حذف تدریجی موانع تجاری در منطقه اکو و گسترش تجارت درون منطقه ای با عنایت به تجربیات دیگر مناطق و روندهای اقتصاد جهانی.

ج- تشویق همکاری اقتصادی فزاینده در راستای آرمانهای بنیادین کشورهای عضو برای ایفاء نقش مهم تر و کمک منطقه اکو به رشد تجارت جهانی و محو سیاستهای غیرمنصفانه تجاری که برای کشورهای در حال توسعه به ویژه کشورهای عضو شرایط تجاری نامساعد به بار آورده است.

د- فراهم آوردن ادغام تدریجی و آرام اقتصاد کشورهای عضو با اقتصاد جهانی برای تأمین مشارکت کامل آنها در روند جهانی شدن اقتصاد.

هـ – ارتقاء همکاری منطقه ای فعال و کمک متقابل در زمینه های اقتصادی اجتماعی فرهنگی فنی و علمی.

و- تسریع در توسعه زیربناهای حمل و نقل و ارتباطات که کشورهای عضو را با یکدیگر و جهان خارج متصل کند.

ز- ارتقاء همگرایی فعالیتهای بخش عمومی و خصوصی با تأکید بر آزاد سازی اقتصادی و خصوصی سازی به منظور مشارکت فزاینده بخش خصوصی در توسعه اقتصادی منطقه ای از طریق پروژه های سرمایه گذاری مشترک.

ح- تهیه برنامه های مشترک برای توسعه منابع انسانی در منطقه اکو.

ط- تشدید بسیج و بهره برداری از منابع طبیعی اکو به ویژه منابع انرژی

ی- افزایش تلاش ها برای بهره برداری مؤثر از امکانات بالقوه صنعتی و کشاورزی در منطقه اکو.

ک- ارتقاء روابط و همکاری بر اساس منافع متقابل بین اکو و دیگر سازمانهای منطقه ای و بین المللی و هم چنین مؤسسات مالی بین المللی.

م- تحکیم بیشتر پیوندهای تاریخی و فرهنگی در میان منطقه اکو و هم چنین تبادلات توریستی.

مبحث دوم- اولویتهای همکاری

به طور کلی توسعه اقتصادی و اجتماعی هدف اصلی اکو می باشد به همین منظور علاوه بر عهدنامه ازمیر که اساس اصول و اهداف همکاری در اکو را تعیین می نماید کشورهای عضو سه طرح اجرائی عمده را به تصویب رسانده اند که عبارتند از :

۱- طرح عمل کویته      ۲- بیانیه استانبول        ۳- طرح کلی آسی تی

به منظور توسعه حمل و نقل و ارتباطات در منطقه. طرحهای اول و دوم که به نوعی چهارچوب کلی توسعه ساختار اجتماعی ، اقتصادی اکو به شمار می روند نه تنها برنامه سازمان را در چشم اندازهای همکاری منطقه ای تعیین می کنند بلکه اولویتهای همکاری این سازمان را در زمینه تجارت، انرژی صنعت کشاورزی حمل و نقل و ارتباطات مشخص می نماید و از آنجا که تحقق اهداف توسعه اقتصادی به ساختار زیربنای در زمینه حمل و نقل و ارتباطات نیاز دارد برنامه عمل آسی تی که پس از برگزاری اجلاس وزرای راه و ترابری اکو در سال ۱۳۷۳ در آسی تی به تصویب رسید توسعه شبکه راههای موجود و احداث شبکه های جدید حمل و نقل را پیش بینی نموده است[۲۸].

از دیگر اهداف اصلی اکو این است که کلیه پایتخت های کشورهای عضو اکو از طریق جاده های مواصلاتی راه ‌آهن و خطوط هوائی تا سال ۲۰۰۰ به یکدیگر متصل شوند افتتاح خط آهن مشهد- سرخس- تجن تأسیس شرکت کشتی رانی اکو که مقر آن در تهران بوده و اولین کشتی آن در اسفند ۱۳۷۴ در بندرعباس به آب انداخته شد. افتتاح خط هوائی اکو در جریان برگزاری چهارمین اجلاس سران اکو در اردیبهشت ۷۵، امضاء پروتکل تعرفه های ترجیحی و شکل گیری مؤسساتی چون بانک تجارت و توسعه و شرکت بیمه اکو و نیز امضای موافقتنامه تجارت ترانزیت منطقه ای همگی در جهت تحقق اهداف عالی اکو می باشد.

از دیگر اقداماتی که به منظور گسترش همکاری در اکو صورت گرفته می توان به احیای مؤسسه فرهنگی اکو در تهران تأسیس بنیاد علمی اکو به منظور تربیت کادر متخصص علمی در اسلام آباد و هم چنین مؤسسه آموزشی اکو در آنکارا اشاره نمود. از سوی دیگر با گسترش اعضاء به ده کشور عملاً از نظر وسعت و جمعیت اکو تبدیل به سازمان عمده همکاری منطقه در سطح جهان گردید. در نتیجه تصمیماتی در چهارمین نشست سران اکو در اردیبهشت ماه ۱۳۷۵ به منظور تجدید ساختار سازمان انجام گرفت. علاوه بر بازبینی عهدنامه ازمیر اسناد مهم دیگری نظیر استراتژی جدید همکاری اقتصادی اکو برای ده سال آینده با تأکید به تجارت حمل و نقل ارتباطات انرژی آئین نامه اجرائی متدلوژی طرحهای اکو به تصویب رسیدند که با اجرای آنها اکو وارد طرحهای جدیدی از فعالیتهای خود خواهد شد.

فصل سوم- تشکیلات و ارکان اکو

---