عنوان :

پایان نامه بررسی رابطه اختلالات رفتاری کودکان با بهداشت روانی والدین

تعداد صفحات :۱۵۵

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

کودکی که به دنیا می آید ممکن است عالیترین و کامل ترین امکانات رشد را دارا باشد. وی ممکن است آمادگی داشته باشد و ظرفیت آن را که به شایسته ترین وجهی پرورده شود و برترین کمالات دست یابد . کافی است عادی به دنیا بیاید و خانواده و محیط مناسب در اختیارش قرار گیرد تا ببالد و نشو ونما یابد و جایگاه ارجمند خویش را در این دنیا بیابد . اما زندگی خانوادگی و محیط بهداشتی و آموزشی و اجتماعی و فرهنگی بسیاری از مردم جهان چنان است که دست یابی به چنین مقصودی را دشوار و گاه امکان ناپذیر می سازد . محدودیتهای محیط زندگی گروهی از کودکان چنان زیاد است که بقای آنان نیز مسیر میشود . بزرگی ارقام فقر و بیماری و مرگ در کشورهای جهان سوم لرزه بر اندام آدم می اندازد و مشکلات عاطفی و رفتاری کودکان نیز که نتیجه ممکن فقر و بیماری و جهل و بد رفتاری ونابسامانی های خانوادگی و کاستیهای آموزشی و اجتماعی و فرهنگی است شدیدا مانع رشد و بالندگی و وصول آن به کمالاتی است که در خلقتشان مقدر شده است .
سال ۲۰۰۱ به عنوان سال بهداشت روانی اختصاص یافته است و در این سال تمام ملل جهان وظیفه دارند که سطح بهداشت روان خود ، خانواده و جامعه شان را ارتقاء دهند و با افزایش دانش بهداشت و زدودن برچسب های مخرب زمینه های این رشد را فراهم آورند .
اکنون که دوران سرنوشت ساز سازندگی و بازسازی همه جانبه کشور با شتابی فزاینده آغاز گردیده است ، زمان آن فرا رسیده است که برنامه توسعه و تامین تندرستی کودکان و ارتقاء سطح بهداشت خانواده و مدارس به عنوان بخش مهمی از سیاستهای ارتقاء بهداشت کشور و اساسی ترین حرکت در راستای تامین سلامتی نسل آینده ساز و تحقق بخش توسعه اجتماعی و اقتصادی آتیه کشور ، جایگاه و هویت واقعی خود را بازیابد . بدون تردید کاهش منابع ، امکانات و اعتبارات مالی ؛ کمبود نیروی انسانی آموزش دیده ، رشد افزون جمعیت و بحران زیست که جملگی تهدیدی جدی برای سلامتی نسل آینده است موانع و مشکلات متعددی را در مسیر تحقق اهداف فوق الذکر ایجاد خواهد کرد . حل این مشکلات راهی جز مشارکت همه جانبه نهادهای اجتماعی به ویژه خانواده را باقی نمی گذارد .اما باید توجه داشت که مشارکت مردم بدون دادن آگاهی و اطلاعات به آنان تحقق نمی یابد راه مشارکت همه ، آگاهی همه است.
گر چه پیشینه توجه به نیازها و مشکلات روانی کودکان به عنوان قشر خاص و دارای ویژگی های منحصر به فرد خود و نه به عنوان بزرگسالانی کوچک اندام به بیش از چند دهه نمی رسد، لیکن در همین مدت کوششهای بسیاری در جهت شناخت، تبیین و طبقه بندی و ارائه روشهای درمانی برای اختلالات دوران کودکی و نوجوانی به عمل آمده است. طبقه بندی اختلالات کودکان این سوال را مطرح می کند که ‹‹ چند نوع اختلال وجود دارد ›› ؟
سوال اساسی در همه گیر شناسی این است که چه تعداد از کودکان در جمعیت کلی دچار این اختلالات هستند؟ همه گیر شناسی با تشخیص علل یا عوامل همراه با انتشار اختلالات در جمعیت نیز سرو کار دارد اختلالات رفتاری طیفی وسیعی از مشکلات کودکی را از رفتارهای پرخاشگرانه و تکانشی تا رفتارهای افسرده گونه و گوشه گیری در بر می گیرد . کودکان با اختلالات رفتاری بنابر ماهیت رفتارهایشان احتیاجات روانی ، تربیتی و آموزشی متفاوتی از سایر کودکان دارند . لذا برای آموزش ، تربیت و ترمیم رفتارهای آنان لازم است چگونگی طبقه بندی این اختلالات با توجه به انواع و دشواریهای رفتاری آنان تعیین شود .
بنابراین پژوهش حاضر این است که «آیا بین اختلالات رفتاری کودکان و سلامت روانی والدین رابطه وجود دارد»؟
جامعه آماری کلیه دانش آموزان دختر و پسر مقطع دبستان شهر تهران به همراه والدین آنها که در سال تحصیلی ۱۳۸۹- ۱۳۸۸ مشغول به تحصیل بودند.حجم نمونه مورد نظر در پژوهش حاضر ۷۰ نفر دانش آموز و ۷۰ نفر والدین آنها بود. روش نمونه گیری مورد استفاده در این تحقیق، نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای ایست. محقق جهت گزینش نمونه از بین مناطق ۲۰ گانه شهر تهران به قید قرعه ۲ منطقه ۱۴ و ۷ را انتخاب کرده است و از هر منطقه دو مدرسه ابتدایی یکی دخترانه و یکی پسرانه بود و از هر مدرسه یک کلاس از هر پایه به قید قرعه انتخاب نموده است. جهت جمع آوری اطلاعات ابزارهای پژوهش آزمون SCL90 والدین و پرسشنامه علائم مرضی کوکان CSI-4 بود پرسشنامه CSI-4 به منظور بررسی اختلالات رفتاری کودکان به کار برده شد.

واژه های کلیدی: پرخاشگری، لجبازی، اختلال سلوک، اضطراب، افسردگی، فوبی، روان پریشی

فهرست مطالب

فصل اول    ۱
کلیات پژوهش    ۱
مقدمه    ۲
بیان مسئله    ۴
اهمیت موضوع پژوهش    ۶
اهداف تحقیق:    ۶
فرضیه های پژوهش    ۷
تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها    ۷
فصل دوم    ۱۰
پیشینه پژوهش    ۱۰
مقدمه    ۱۱
نیازهای کودک    ۱۳
۱ – تعریف اختلال رفتاری    ۱۴
اختلالات رفتاری کودکان    ۱۵
طبقه بندی اختلالات رفتاری کودکان    ۱۸
عوامل موثر بر بروز اختلالات رفتاری    ۲۰
نقش والدین در اختلالات رفتاری کودک    ۲۲
ویژگی های افراد با اختلالات رفتاری    ۲۵
۲ – اختلال عاطفی    ۲۶
طبقه بندی اختلالهای روانی    ۲۷
هنجارهای اجتماعی فرهنگی    ۲۸
تفاوتهای مربوط به جنسیت    ۲۹
وضعیت روانی کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری    ۲۹
مشکلات توانبخشی افراد به اختلالات رفتاری به قرار زیر است :    ۳۰
۳ -۲ ‹‹ پاره ای از مشکلات رفتاری و رابطه آنها با کندی پیشرفت تحصیلی ››    ۳۰
۵ – ۲ ‹‹ برخی تکنیکهای شناسایی کودکان مبتلا به مشکلات رفتاری ››    ۳۳
۶ -۲ ‹‹ دسته بندی اختلالات رفتاری و تاثیر آنها در پیشرفت تحصیلی ››    ۳۵
مشکلات فرآیند آموزش اختلالات رفتاری    ۳۹
دوره های مختلف مطالعات همه گیر شناسی اختلالات رفتاری    ۳۹
همه گیرشناسی    ۴۱
بررسی پیشینه میزان شیوع اختلالات رفتاری کودکان در جهان و ایران    ۴۳
پیشینه میزان شیوع اختلالات رفتاری در جهان    ۴۳
پیشینه مطالعات همه گیر شناسی در ایران    ۴۹
۸ – ۲ ‹‹ پاره ای از تحقیقات انجام شده در ابطه با مشکلات رفتاری و پیشرفت ››    ۵۳
۳ – سبب شناسی اختلالات روانی    ۵۵
۱ -۳ – عوامل ژنتیک     ۵۶
۲ -۳ – دیدگاه روان پویشی    ۵۷
۳ -۳ – دیدگاه یادگیری  ( رفتاری )    ۵۹
به طور خلاصه از نظر رویکرد رفتاری :    ۶۰
۴ -۳ – دیدگاه شناختی     ۶۰
۵ -۳ – دیدگاه انسانگرائی – هستی گرائی    ۶۱
۶ – ۳ – دیدگاه اجتماعی     ۶۲
۴ – نظریه های راجع به نقش خانواده    ۶۳
تعریف بهداشت روانی    ۶۴
سلامتی چیست؟    ۶۵
تعاریف بهداشت روانی براساس مکاتب مختلف روانشناسی    ۶۶
مکتب زیست گرایی    ۶۶
مکتب روانکاوی    ۶۶
مکتب رفتارگرایی،    ۶۶
مکتب انسان گرایی    ۶۶
سه سطح پیشگیری به منظور بهداشت روانی    ۶۷
پیشگیری اولیه    ۶۷
پیشگیری ثانویه    ۶۷
پیشگیری ثالثیه:    ۶۷
اصول بهداشت روانی    ۶۷
پرورش دادن رفتارهای سالم تر و تأثیر آن بر بهداشت روانی    ۶۸
خواب و بهداشت روانی    ۶۹
سوء مصرف و وابستگی به مواد و تأثیر آن بر بهداشت روانی    ۶۹
تاریخچه بهداشت روانی    ۷۱
دیدگاهها ونظریه ها در بهداشت روانی    ۸۴
رویکرد نظریه کمال    ۸۵
رویکرد چند عاملی    ۸۵
مسایل اجتماعی و بهداشت روانی    ۸۶
استرس و بهداشت روانی    ۸۷
بهداشت روانی در سنین و مراحل مختلف رشد    ۸۹
بهداشت روانی در خانواده    ۹۱
اصول برقراری رابطه انسانی با کودک و نوجوان    ۹۳
بهداشت روانی در مدرسه    ۹۶
بهداشت روانی در محیط کار    ۹۸
بهداشت روانی در کودکان استثنایی    ۹۹
رابطه بهداشت روانی با یادگیری    ۱۰۱
بهداشت روانی و رسانه های گروهی    ۱۰۳
اندازه گیری های روانی و کاربرد آزمونهای روانی    ۱۰۵
روشهای درمان بیماریهای روانی    ۱۰۶
توصیه های بهداشت روانی    ۱۰۸
فصل سوم    ۱۰۹
روش پژوهش    ۱۰۹
مقدمه    ۱۱۰
جامعه آماری:    ۱۱۰
نمونه و روش نمونه گیری    ۱۱۰
ابزار پژوهش    ۱۱۱
۳-۳-۲-۱- تعریف ابعاد نه گانه پرسشنامۀ SCL -90-R    ۱۱۱
– بعد شکایات جسمانی    ۱۱۲
بعد وسواس – بی اختیاری     ۱۱۳
بعد حساسیت بین – شخصی    ۱۱۴
بعد افسردگی    ۱۱۵
بعد اضطراب    ۱۱۶
بعد خصومت و پرخاشگری    ۱۱۷
بعد هراس اضطرابی    ۱۱۸
بعد افکار پارنوئیدی    ۱۱۸
بعد روان گسسته واری    ۱۱۹
بعد سوالاتی اضافی    ۱۲۰
۳-۳-۲-۲- نمره گذاری پرسشنامه Scl-90-R    ۱۲۰
۳-۳-۲-۳ اعتبار پرسشنامه Scl-90-R  :    ۱۲۱
۳-۳-۲-۴- روایی  پرسشنامه Scl-90-R :    ۱۲۱
روش آماری    ۱۲۶
فصل چهارم    ۱۲۷
تجزیه و تحلیل داده ها    ۱۲۷
بخش اول : آمار توصیفی    ۱۲۸
بخش دوم- آمار استنباطی    ۱۳۷
فصل پنجم    ۱۴۰
بحث و نتیجه گیری    ۱۴۰
بحث و نتیجه گیری درباره یافته ها    ۱۴۱
محدودیت های پژوهش    ۱۴۲
پیشنهادات پژوهش    ۱۴۳
منابع فارسی    ۱۴۴

فهرست منابع

آزاد، حسین (۱۳۸۷)، آسیب شناسی روانی، جلد اول. تهران: بعثت.
آقازاده ،حمید رضا (۱۳۸۷)، بررسی رابطه بین خودپنداره و سلامت روانی دانش                            آموزان مقطع دبیرستان دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده روان شناسی.
احمدی نژاد، محمد رضا، (۱۳۷۹) بررسی تأثیر عزت نفس در سازگاری رفتاری دانش            آموزان ۱۸-۱۲ ساله. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی.
احمدی، جواد (۱۳۷۹) ،میزان افسردگی در دانشجویان و کارکنان دانشگاه های شهر    شیراز،         خلاصه دومین مقالات کنگره سالیانه روان پزشکی و روان شناسی بالینی ،تهران ،گروه روان         پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران.
اسدی، براتی و بهمنی ،سیاح (۱۳۸۱)، بررسی میزان سلامت عمومی و عزت نفس دانشجویان پسر ورزشکار شرکت کننده در دومین المپیاد ورزشی دانشگاه های علوم پزشکی کشور، مجله طب و تزکیه (۱۳۸۱).
اسفندآبادی، نادر (۱۳۸۶)، بررسی شیوع اختلالات رفتاری در دانش آموزان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز ، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی
اسماعیل زاده، سمیه. (۱۳۸۵). بررسی رابطه افسردگی مادران و پیشرفت تحصیلی فرزندانشان. پایان نامه تحصیلی کارشناسی (چاپ نشده). دانشگاه آزاداسلامی واحد تهران مرکز ،دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی .
اسماعیلی، وحید. (۱۳۸۳). بررسی شیوه های فرزند پروری یا سازگاری اجتماعی و افسردگی در دانش آموزان سال چهارم پیش دانشگاهی دوره متوسطه شهرستان گیلان غرب در سال تحصیلی ۸۴-۸۳٫ پایان نامه تحصیلی کارشناسی ارشد (چاپ نشده). دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی .
امر آبادی، محمد (۱۳۸۷)، بررسی وضعیت زندگی اقتصادی ،اجتماعی و خانوادگی ترخیص شبانه روزی سازمان بهزیستی طی سال های ۱۳۷۴- ۱۳۶۵، تهران: دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی.
آمن، دانیل و ورت، لیزا (۱۳۸۵). ترجمه مهدی قراچه داغی. درمان اضطراب و افسردگی. تهران: مهر.
انصاری،نسرین (۱۳۸۷)، بررسی اختلالات رفتاری عاطفی همبود با اختلال افسردگی، پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاداسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی.
ایکچی، محمد حسن (۱۳۷۱)، مطالعه و ارزیابی دو شیوه سرپرستی مشبه خانواده و شبانه روزی مستقل در تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، چاپ نشده دانشگاه تهران، دانشکده ی علوم تربیتی .
به پژوه ، احمد ( ۱۳۸۶ ) . اصول برقراری رابطه انسانی با کودک و نوجوان . چاپ هفتم . تهران:  نهضت پویا .
بحریان، سعیده (۱۳۸۰) بررسی بهداشت روانی دانشجویان مقیم در مجتمع خوابگاهی دانشگاه شهید بهشتی، مجله طب و تزکیه.
بنی جمال، شکوه السادات و همکاران (۱۳۷۹)، بهداشت روانی کودکان استثنایی، تهران: نشر رشد ،چاپ اول.
پارسا، محمد، (۱۳۸۰)، روان شناسی رشد کودک و نوجوان، تهران: انتشارات بعثت
پور افکاری، نصرت اله، (۱۳۸۲) فرهنگ جامع روان شناسی- روان پزشکی و زمینه های وابسته. تهران: فرهنگ معاصر.
پورافکاری؛ نصرت اله (۱۳۸۰)، فرهنگ جامع روان شناسی، روان پزشکی (انگلیسی- فارسی)، تهران: انتشارات فرهنگ.
توکلی زاده، جهانشیر (۱۳۷۵) ، بررسی همه گیر شناسی اختلالات رفتار ایذایی و کمبود توجه در دانش آموزان دبستانی شهر گناباد ، پایان نامه کارشناسی ارشد تهران : دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران .
تقوی ،محمد رضا و انصاری ، گلی (۱۳۸۰)، مقایسه بهداشت روانی دانش آموزان دختر و پسر سال اول، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی
چامپیون ، لورنا و پاور میک. آسیب شناسی روانی بزرگسالان. (ترجمه علی اکبر خسروی و هورا رهبری، ۱۳۸۵). تهران: آییژ.
حاجی نژاد، مسعود (۱۳۸۶)، مقایسه هویت و اختلال های رفتاری نوجوانان پسر بدون سرپرست ساکن مراکز شبانه روزی بهزیستی شهر تهران با نوجوانان پسر بدون سرپرست که توسط بستگان نگهداری می شود. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی .
حسن پور، مرتضی (۱۳۸۶)، مقایسه اختلالات رفتاری دانش آموزان دارای اختلالات یادگیری و عادی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، دانشکده علوم اجتماعی و روانشناسی.
حمدیه، مصطفی و شهیدی شهریار (۱۳۸۷)، اصول و مبانی بهداشت روانی، چاپ سوم، تهران: نشر سمت
خانجانی، زینب (۱۳۷۸)، بررسی رابطه جدایی های موقت روزانه و نشانه های مرضی مادر باشکل گیری دلبستگی و بروز مشکلات رفتاری- اجتماعی در سطح پیش دبستانی- رساله دکترای چاپ نشده، دانشگاه تهران، دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی.
خدا رحیمی، سیامک (۱۳۷۹) ،مفهوم سلامت روان شناختی، تهران: انتشارات جاودان
خدایاری فرد ، محمد ( ۱۳۸۲ ) . مسائل دوران کودکی و نوجوانی . تهران : یسطرون .
دادستان، پریرخ، (۱۳۸۵)، روان شناسی مرضی تحولی (از کودکی تا بزرگسالی)، تهران: انتشارات سمت.
دلاور، علی (۱۳۸۵)، آمار و احتمالات در…، تهران: انتشارات…
ذارب ، ژانت . م ( ۱۳۸۶ ) ، ارزیابی و شناخت – رفتار درمانی نوجوانان . ( محمد خدایاری فرد و   یاسمین عابدینی ، مترجمان ) تهران : انتشارات رشد .
رئیسی، فرحناز(۱۳۸۶)، بررسی شیوع اختلالات رفتاری دانش آموزان مقطع ابتدایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز ، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی .
رضازاده، سپهر (۱۳۷۹)، بررسی عوامل روانی- اجتماعی موثر دراختلالات رفتاری (۱۶-۱۲) ساله ی راهنمایی ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز ، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی .
شساپینگتون ، آندروا ( ۱۳۸۸ ) ، بهداشت روانی ( حمید رضا حسین شاهی برواتی ، مترجم ) . تهران : نشر روان .
سالاری، عباس (۱۳۸۰)، تأثیر فقدان والدین (پدر) بر اختلالات رفتاری کودکان مقطع ابتدایی تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی، پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه علامه طباطبایی.
سیف نراقی، مریم و نادری عزت الله (۱۳۷۹). اختلالات رفتاری کودکان و روش های اصلاح و ترمیم آن. تهران: بدر.
سیف، علی اکبر، تاثیر موفقیت و شکست تحصیلی بر سلامت روانی دانش آموزان، سمینار راهنمایی و مشاوره دانشگاه علامه طباطبایی، خلاصه مقالات اولین سمینار راهنمایی و مشاوره (۱۳۷۲).
شاملو، سعید (۱۳۸۷)، بهداشت روانی، انتشارات رشد.
شاملو، سعید، (۱۳۸۱)، مکتب های و نظریه ها و روان شناسی شخصیت، چاپ پنجم، انتشارات رشد.
شریعتمداری، علی. (۱۳۷۴). روان شناسی تربیتی. تهران: امیرکبیر.
شعاری نژاد، علی اکبر (۱۳۸۲)، روان شناسی ، تهران: انتشارات اطلاعات.
شکوهی یکتا ، محسن وپرند ، اکرم ( ۱۳۸۴) ، اختلالات رفتاری کودکان و نوجوانان . تهران : انتشارات تیمورزاده و نشر طیب
شولتز، دوان، (۱۹۹۸)، نظریه های شخصیت، ترجمه یحیی سید محمدی (۱۳۷۹)، تهران: نشر ویرایش.
شیروار فرد، سیده زهرا، (۱۳۸۵)، مقایسه اختلالات رفتاری دانش آموزان نابینا و ناشنوای مقطع ابتدایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی ،دانشکده علوم اجتماعی و روانشناسی.
صراف سهیلا، (۱۳۸۱)، بررسی رابطه سلامت روان با باورهای خود کارآمدی و عزت نفس در دانشجویان ،دانشگاه صنعتی شریف، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی .
صفایی، اسماعیل (۱۳۸۷)، بررسی اختلالات رفتاری دانش آموزان مردودی و عادی مقطع ابتدایی شهرستان گلپایگان. وزارت آموزش وپرورش استان اصفهان (شورای تحقیقات).
طیبی، سیده مریم (۱۳۸۳) ،مقایسه اختلالات رفتاری دانش آموزان دختر با پدران معتاد در پایه تحصیلی چهارم و پنجم ابتدایی منطقه ۴، پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی ،دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی،
عبادی، شیرین (۱۳۸۰)، نگاهی به مسائل حقوقی کودکان در ایران ،تهران: انتشارات کانون.
عظین حور، شهاب (۱۳۸۴)، بررسی رابطه اختلالات رفتاری فرزندان با شیوه های فرزند پروری مادران در بین دانش آموزان چهارم و پنجم شهر اردبیل.
غفاری فر، فرحناز (۱۳۷۹)، بررسی و مقایسه شیوع اختلالات رفتاری دانش آموزان شاهد و عادی مقطع راهنمایی شهر بندر انزلی، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد تهران مرکز، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی.
فاتحی گلریز، مژده. (۱۳۸۵). بررسی تاثیر رفتار پرخاشگرانه والدین بر سلامت روانی فرزندان. پایان ناهم تحصیلی کارشناسی ارشد (چاپ نشده). دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد تهران مرکز، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی .
فتحی، هاشم. (۱۳۸۵). شیوه های فرزند پروری، سلامت روان و رضایتمندی زناشویی در والدین نوجوانان بزهکار. پایان نامه تحصیلی کارشناسی ارشد (چاپ نشده). دانشگاه تهران، دانشکده علوم تربیتی .
فرشید نژاد، (۱۳۸۶)، بررسی عوامل موثر در اختلالات رفتاری، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد تهران مرکز ، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی .
فروغی، پروین، (۱۳۸۰)، بررسی رابطه خود پنداره و سلامت روانی با پیشرفت تحصیلی در درس ریاضی دانش آموزان متوسطه شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد تهران مرکز، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی.
کزدین ، آلن ای ( ۱۳۸۳) ، روان درمانی کودک  . ( سعید شاملو و پروانه محمد خانی ، مترجمان ) . تهران . انتشارات رشد .
کاپلان و سادوک. خلاصه روان پزشکی: علوم رفتاری- روان پزشکی بالینی. ترجمه نصرت الله پور افکاری (۱۳۸۶). شهرآشوب و آینده سازان.
کاپلان، هارولد و سادوک ، بنیامین، (۱۳۸۱) ،خلاصه ی روان پزشکی علوم رفتاری (ترجمه ی نصرت اله پور افکاری) تهران: انتشارات سهراب (تاریخ انتشار به زبان اصلی ۱۹۹۴).
کافی، بوالهری (۱۳۷۴)، بررسی وضع تحصیلی و سلامت روان دانشجویان دانشگاه تهران ، انتشارات مرکز مشاوره دانشگاه تهران.
کامکار، علی (۱۳۷۸)، بررسی سلامت روانی دانشجویان علوم پزشکی یاسوج، مجله طب و تزکیه (۱۳۸۰).
کاکاوند ، علیرضا ( ۱۳۸۵ ) . روانشناسی مرضی کودک . چاپ اول . تهران به نشر .
کراز، ژاک. بیماری های روانی: به انضمام الگوی مصاحبه با بیماران روانی- تست افسردگی بک- تست شخصیت کتل و مقیاس ضاطراب کتل. ترجمه محمود منصور و پریرخ دادستان (۱۳۸۶). تهران: رشد.
کریمی، زهرا (۱۳۸۷)، مقایسه اختلالات رفتاری و سبک های دلبستگی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ۱۲-۱۷ ساله عادی و ساکن در خوابگاه شبانه روزی شهر سرو آباد، پایان نامه کارشناسی ارشد ،دانشگاه آزاد اسلامی  واحد تهران مرکز، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی.
گرجی، یوسف (۱۳۷۹)، بررسی اثرات عدم حضور پدر در خانواده بر پیشرفت تحصیلی و اختلالات رفتاری دانش آموزان مقطع راهنمایی چهار محال بختیاری. وزارت آموزش و پرورش چهار محال بختیاری .
گنجی، حمزه (۱۳۸۶)، بهداشت روانی، تهران: نشر ارسباران.
لطفی کاشانی، فرح و وزیری، شهرام (۱۳۸۷). روان شناسی مرضی کودک. تهران: ارسباران.
محمد اسماعیل ، الهه ( ۱۳۸۰) ، بررسی مقدماتی اعتبار و روایی و تعیین نقاط برش اختلالهای پرسشنامه علائم مرضی کودکان (CSI-4) ،تهران : پژوهشکده کودکان استثنایی .
محمد اسماعیل ، الهه ، بررسی سلامت روانی مادران دانش آموزان مبتلا به اختلال رفتاری ، پژوهش در حیطه کودکان استثنایی ، شماره ۲ ، تابستان ۱۳۸۲ .
مارش، اریک و بارکی راسل، روان شناسی مرضی کودک (آسیب شناسی روانی). ترجمه حسن توزند جانی و جهانشیر توکلی زاده (۱۳۸۳) جلد اول و دم. مشهد: آوای کلک.
مرادی، صدیقه (۱۳۸۳)، بررسی شیوع اختلالات رفتاری دانش آموزان دختر و پسر، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز ، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی .
مرادی، علی رضا و علیلو، مجید محمود (۱۳۸۰)، بررسی سلامت عمومی دانشجویان دانشگاه های کشور ،مجموعه مقالات اولین سمینار بهداشت روان دانشجویان دانشگاه تهران.
مهرابی، محمودرضا (۱۳۸۶)، بررسی شیوع اختلالات رفتاری دانش آموزان مقطع دبیرستان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز ، دانشکده روان شناسی و علوم اجتماعی .
میلانی فر، بهروز (۱۳۸۰)، بهداشت روانی، تهران: نشر قومس ،چاپ هشتم.
میلز، آدامز (۱۳۸۰)، روان شناسی کودکان محروم از پدر (ترجمه ی خسرو باقری)، تهران: انتشارات تربیت (تاریخ انتشار به زبان اصلی، ۱۹۹۲).
نلسون ، ریتا ویکس و ایزائل ، الن . سی ( ۱۳۸۷ ) ، اختلالات رفتاری کودکان . ( محمد تقی منشی طوسی ، مترجم ) چاپ هشتم . انتشارات آستان قدس رضوی.
نوابی نژاد، شکوه (۱۳۸۰). بهداشت روانی نوجوان کتاب پنجم آموزش خانواده و فرزندان در دوره دبیرستان. تهران: انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.
نوید ،جعفری و راتوس ،اسپنسر (۱۳۸۸)، بهداشت روانی (ترجمهی یحیی سید محمدی)، تهران: انتشارات ارسباران.
هاسن، پاول و هنری ،کیگان جروم، مستون ،آلتا ،کارول؛ جین وی ، کانجر (۱۳۸۵) ،رشد و شخصیت کودک (ترجمه مهشید یاسایی)، تهران: نشر مرکز (تاریخ انتشار به زبان اصلی ، ۱۹۸۱).
هاوتون ، کیت، سالکووی کیس، پی ام و کرک جوان و کلارک، دیویدم (۱۳۸۶)، رفتار درمان شناختی: راهنمای کاربردی اختلالات روانی (ترجمه حبیب الله قاسم زاده)، تهران: نشر ارجمند (تاریخ انتشار به زبان اصلی، ۲۰۰۰).
هومن ،حیدر علی، (۱۳۸۲)، شناخت روش علمی در علوم رفتاری (پایه های پژوهش) ،چاپ سوم ،تهران: نشر پارسا.
یعقوبی، نور اله (۱۳۷۴)، بررسی همه گیر شناسی اختلالات رفتاری در مناطق شهری و روستایی صومعه سرا- گیلان، پایان نامه کارشناسی ارشد، انیستیتو روانپزشکی

فصل اول

کلیات پژوهش

مقدمه

بی شک خانواده، نخستین و مهمترین آموزشگاه و پرورشگاه انسان به شمار می آید و یکی از نهادهای اصلی و مقدس هرجامعه است. این خانواده است که فرایند شدن انسان را از قوه به فعل فراهم می کند و تسهیل می سازد و پس از یک زمینه مناسب وراثتی، مهمترین و ضروری ترین نیاز برای رشد یک انسان محسوب می شود و از این نظر خانواده، حیاتی ترین نقش را به عهده دارد. حساس ترین ایام زندگی یک فرد در خانه، در خانواده و در دامن مادر سپری می شود. از این رو قابل تعجب نیست که ریشه اکثر مشکلات رفتاری و ناهنجاریهای عاطفی، اجتماعی و روانی را باید در خانواده جستجو کرد. فرار نوجوانان از خانه، پرخاشگری، بی اختیاری در نگهداری ادرار، ناخن جویدن، اعتیاد، بزهکاری، اضطراب و نظایر آن جلوه هایی از عدم آموزش و عدم برقراری رابطه درست با کودکان و نوجوانان است (به پژوه، ۱۳۸۳).

مطالعات گوناگون نشان داده اند مشکلات بهداشت روانی در کودکان و نوجوانان بیش از سایر اقشار جامعه مشاهده می شود. افسردگی، اضطراب، خودکشی، بزهکاری، مصرف مواد مخدر، شکست تحصیلی و ترک تحصیل از جمله مشکلاتی به شمار می آیند که در دوران کودکی و نوجوانی مشاهده می شود که ناشی از عوامل متعددی چون ژنتیک، اختلال های خانوادگی، تبعیض های اجتماعی، برخوردهای نامناسب افراد خانواده، مدرسه، اجتماع و مجموعه ای از عوامل (خدایاری فرد، ۱۳۸۲).

کودک کافی است که عادی به دنیا بیاید و خانواده و محیطی مناسب در اختیارش باشد تا ببالد و رشد کند و به جایگاه ارزشمند خود برسد. اما زندگی خانوادگی، محیط اجتماعی، بهداشتی، آموزشی و فرهنگی بسیاری از مردم جهان چنان است که دستیابی به چنین مقصودی را دشوار و گاهی امکان ناپذیر می سازد. ما غالباً فرزندان خود را به دلیل خطاها و اختلال ها محکوم می کنیم، یا آنها را به باد ناسزا و تنبیه می گیریم و فراموش می کنیم به جای آن باید خطاها و ندانم کاریهای خودمان را دلیل بروز مشکلات آنها بدانیم (کاکاوند، ۱۳۸۵).

اختلالات عاطفی- رفتاری، بویژه به سبب وضعیت نامتعادل و متحول زندگی خانوادگی و اجتماعی در یکی از دو دهه اخیر در کشور ما، بیش از هر زمان دیگری گریبانگیر گروههای وسیعی از کودکان شده است. نابسامانیهای خانوادگی، کمبود آموزشی و پرورشی و بهداشتی، جابجا شدن گروههای اجتماعی و فشارهای ناشی از آن، رشد نامعقول جمعیت، مهاجرتهای بی رویه، آوارگی، فقر و اعتیاد گسترده، دل آزردگی و افسردگی و پرخاشجویی و شکوه گیریهای حاصل از غیبت یا فقدان سرپرست در بسیاری از خانواده ها و… بسیاری از عوامل مهم دیگر سبب شده است که اختلالات عاطفی و رفتاری کودکان وسعت بی سابقه ای بیابد (لطف آبادی، ۱۳۸۷).

غیبت های طولانی پدران از خانه، ساعت های طولانی دوری مادران از خانواده تحولات و بحران های شدید اقتصادی و اجتماعی و از همه مهمتر کم رنگ شدن ارزشی های مذهبی و اخلاقی را باید عامل اصلی این بی ثباتی ها در خانواده دانست (نوابی نژاد، ۱۳۷۹).

از آن جا که مادر اولین کسی است که نوزاد با او رابطه برقرار می کند، لذا مهم ترین نقش را در پرورش ویژگیهای روانی و عاطفی کودک به عهده دارد و کانون سلامتی یا بیماری محسوب می شود. تحقیقات نشان داده اند اختلالات رفتاری کودکان ارتباط تنگاتنگی با مشکلات روانی والدین دارد. هرچه مشکل روانی والدین شدیدتر باشد ظهور اختلال های رفتاری کودکان سریع تر خواهد بود (بلانز و همکاران، ۱۹۹۱).

مطالعات نشان داده اند که مشکلات رفتاری فرزندان با اختلال روان پزشکی والدین رابطه دارد (زیما و همکاران، ۱۹۹۶؛ راتروکوینتون، ۱۹۸۴).

اگر در خانواده شرایط و روابط ناسالم و منفی وجود داشته باشد، تأثیری بر روی فرزندان خواهد گذاشت و منش های عاطفی ناهنجاری در آن ها شکل خواهد گرفت. نقش های منفی از قبیل حسادت، پرخاشگری، احساس عدم امنیت، مضطرب، پرخاشگری، ناسازگاری و افسرده می گردد. لسلت (۱۹۸۷) ناسازگاری کودکان و نوجوانان را ناشی از شکست در دوران کودکی و در خلال دوران دلبستگی مادر می داند (اسماعیلی، ۱۳۸۳).

مطالعات لی[۱] و همکاران (۱۹۸۷ ) نشان داده که آسیب روانی مادر موجب اختلالات عاطفی – هیجانی و مشکلات تحصیلی فرزندان می شود  ( به نقل از محمد اسماعیل ، ۱۳۸۲ ) .

تحقیقات نشان داده اند که یکی از علل ابتلای به انواع اختلال های روانی و یکی از منابع آسیب روانی کودک ، در ماهیت تعامل آن ها با والدین شان بالاخص با والدین بیمار می باشد . هترینگتون[۲] و همکاران ( همان منبع ).

نتایج تحقیقات یافته های آماری نشان داد که : ۶۱ درصد از مادران کودکان مبتلا به اختلال رفتاری هیجانی مشکوک به عدم سلامت روان هستند که این میزان برحسب اختلالات رفتاری کودکان متفاوت می باشد ( همان منبع ) .

متأسفانه در مورد اختلالهای مربوط به کودکان مطالعات اندکی صورت گرفته است و اطلاعات موجود بیشتر براساس مطالعات انجام شده در مورد بزرگسالان است (نلسون و ایزرائل، ترجمه، خدایاری فرد، ۱۳۸۲) با توجه به اهمیت مطالب فوق پژوهشگر بر آن شد تا به بررسی این  موضوع بپردازد.

بیان مسئله

تأثیر رفتار و طرز فکر والدین در شکل گیری و چگونگی رفتار کودکان از اهمیت اساسی برخوردار است. والدینی که رابطه مطلوب و درستی با فرزندان خویش دارند، موجب شادمانی، مسئولیت پذیری و تکامل شخصیتی فرزندان خود می شوند. از سوی دیگر، والدینی که رفتاری مطلوب و درستی با فرزندان خود ندارند باعث بروز انواع مشکلات رفتاری در آنان می شوند.

برای آنکه کودک به شکل سالم و هنجار رشد یابد بایستی در حد معقول نیازهای شخصیتی، روانی، فیزیکی و اجتماعی او ارضا شود. ناکامی در رفع این نیازها باعث مشکلات رفتاری، بزهکاری و ناشادی کودک می گردد و شرایط خانوادگی زمینه ساز این ناکامی هاست. از جمله این شرایط: خانواده های از هم پاشیده، طرد شدگی کودک، سخت گیری و محدودیت شدید، فقر و کمبودهای شخصی، عصبی بودن والدین، نبودن معیارهای صحیح اعتقادی و اخلاقی در خانواده و … را می توان نام برد. در اکثر نظریه های روانشناسی رشد، چگونگی روابط کودک با اعضای خانواده و مخصوصاً ما در یکی از اساسی ترین عامل رشد شخصیت، شناخته شده است.

اگر در روابط عاطفی مادر و کودک اختلالی بوجود آید، موجب بهم خوردن امنیت عاطفی در کودک می شود که آثار آن را در رفتار کودک می توان مشاهده کرد. بنابراین توافق کلی براین است که خانواده در پیدایش اختلالات رفتاری کودک تأثیر مهمی دارد (نوابی نژاد، ۱۳۸۰ و میلانی فر، ۱۳۸۰).

رئیس[۳]و همکارانش (۱۹۹۵) با اجرای پژوهشی تحت عنوان رابطه بین شیوه های تربیتی مختلف خانواده با آسیب شناسی روانی در نوجوانان، سه شیوه ضدیت- منفی گرایی، گرم و صمیمی و حمایتی، و کنترل کننده- نظارت کننده را مطالعه نمودند. آنها در این تحقیق دریافتند که شیوه ضدیت و تعارض با علائم افسردگی، همبستگی کمتر و با رفتارهای ضد اجتماعی همبستگی بیشتری دارد. از طرفی بین ارتباط گرم و صمیمی و رفتارهای مرضی ارتباطی مشاهده نشد (امینی، ۱۳۸۴).

پورتس[۴] و هاور (۱۹۹۲) در پژوهش پیرامون کارآیی خانواده و سازگاری کودکان پس از طلاق دریافتند که آن دسته از عواملی که بیشترین سهم را در تسهیل سازگاری عاطفی- اجتماعی دارند عبارتند از: نقش های خانوادگی، مهار رفتار و مشارکت عاطفی، علاوه بر این مشخص شد که خانواده هایی که در آنها مراقبت، حمایت متقابل و رسوم خانوادگی پس از طلاق نیز حفظ شده است، احتمالاً بیشتر قادرند ناسازگاری کودکان را کاهش دهند(کریمی، ۱۳۸۷).

فرار از خانواده نیز معمولاً به دنبال یک دوره طولانی تعارضات شدید خانوادگی رخ می دهد. اگر فراری ها مشکلات شدیدی را در خانه تجربه کرده اند اما آنهایی که بیشتر از یکبار از خانه فرار کرده اند شدیدترین مشکلات را داشته اند (اولسون و همکاران، ترجمه کریمی، ۱۳۷۸).

طبق تحقیقات انجام شده نحوه تربیتی والدین، ویژگی های رفتاری خاصی را در کودک بوجود می آورد مثلاً والدینی که در تعامل با فرزندان خود از شیوه فرزند پروری اقتدار منطقی استفاده می کنند فرزندانشان مستقل و با هدف بوده، دارای اعتماد به نفس و مسئولیت پذیر می باشند و از نظر روانی سالم هستند (بوری[۵]، ۱۹۹۱، مارتین[۶] و مک کوبی، ۱۹۸۴، نقل از طیبی، ۱۳۸۳).

ری[۷] (۱۹۹۰) طی تحقیقی نشان داد که: کودکان مبتلا به مشکلات رفتاری در خانواده هایی پرورش یافته اند که در آنها انضباط و محبت کم بوده است.

سیف نراقی و نادری (۱۳۷۹) طی پژوهشی نشان دادند که: اگر جو یا فضای کل خانواده، بر حرکت و رفتار کودک را علیرغم درست یا نادرست بودن آن پذیرا باشیم،کودک به احتمال زیاد دچار اختلالات رفتاری می گردد… از طرف دیگر در نقطه مقابل خانواده هایی قرار دارند که هیچگونه رفتار کودک را نمی پذیرند. و کودک دچار بلاتکلیفی و تشویش است. افراط و تفریط در میزان توجه و مراقبت نسبت به اعمال و رفتار کودک می تواند موجبات اختلالات رفتاری باشد…داشتن انتظارات و توقعات نامتناسب با رشد و توان جسمی، ذهنی، عاطفی، اخلاقی و اجتماعی کودکان و یا نداشتن هیچگونه توقعی از آنان در موقعی باید توقع داشت، سبب اختلالات رفتاری در آنان می شود(سالاری، ۱۳۸۰).

براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی[۸] سالانه، بیش از یک میلیون نوجوان ۱۳ تا ۱۹ ساله از خانه فرار می کنند بیشتر این نوجوانان میان ۱۴ تا ۱۷ سال سن دارند که از این میان ۷۴ درصد دختر و ۲۶ درصد پسر هستند(روزنامه جام جم، دی ماه ۱۳۸۰).

نتایج تحقیقات متعدد نشان می دهند اکثر مشکلات رفتاری کودکان در محیط خانه و مدرسه منعکس کننده شرایط پیچیده بین فردی و رفتاری اعضای خانواده بویژه والدین است و در این میان نقش مادر اساسی و تعیین کننده است بطوریکه محرومیت از وجود او و یا عدم بهداشت روانی والدین اثرات ناگواری از جمله کاهش میزان جنب و جوش، کاهش واکنش عاطفی، ضعف اعتماد به نفس و… را به همراه دارد. نگرش ها و رفتارهای والدین همانند محرومیت از والدین سهم نسبتاً زیادی در علت شناسی اختلالات رفتاری دارند به همین جهت برخی از صاحب نظران معتقدند کودک مشکل دار عمدتاً والدین مشکل داری داشته اند (ماسن، ترجمه یاسایی، ۱۳۸۰).

«نلسون و ایزرائل[۹]» نقل از حمیدی (۱۳۸۰) توافق همگانی وجود دارد که خانواده در پیدایش اختلالهای رفتاری کودکان تأثیر مهمی دارد. درباره خانواده های بزهکاران و نیز خانواده های کودکان مبتلا به اختلال رفتار، جرمها و بزهکاریهای بسیاری گزارش شده است. به نظر می رسد اختلالات رفتاری کودکان از نظام خانوادگی ناصحیح سرچشمه می گیرد.

با توجه به مطالب فوق مسئله پژوهش حاضر این است که «آیا بین اختلالات رفتاری کودکان و سلامت روانی والدین رابطه وجود دارد»؟

اهمیت موضوع پژوهش

در کشور ما نیز کم نیستند کودکانی که دارای پدر و مادری عصبی ، پرخاشگر ، روان گسیخته ، افسرده ، مضطرب و یا به فوبی دچارند . بنابراین یک عامل فشار زای محیطی در خانواده می تواند برای کودکان ، اختلال رفتاری ایجاد کند . برای تخفیف ضایعات و اثرات این مشکلات لازم است شناخت علمی از آن کسب نماییم . پس بررسی رابطه اختلال رفتاری کودکان با بهداشت روانی والدین و درک بهتر وضعیت روانی والدین آنان با اختلال رفتاری کودکان حائز اهمیت بوده و پژوهش گر را بر آن داشت تا به بررسی این موضوع بپردازد .

پژوهش حاضر از دو جبنه نظری و عملی حائز اهمیت است.

الف) جنبه نظری

در زمینه اختلالها رفتاری و بهداشت روانی تحقیقات زیادی انجام شده است. بنابراین نتایج تحقیق حاضر می تواند اطلاعاتی در مورد کیفیت بهداشت روانی والدین و اهمیت آن در تحول مهارتهای اجتماعی و سازگاری کودکان فراهم آورده و در بهبود بهداشت روانی والدین موثر واقع می شود.

ب) جنبه کاربردی

۱)مشاوران، روان درمانگران که به کار تشخیص، درمان و راهنمایی اشخاص می پردازند در کاربر روی اختلالهای رفتاری که در اثر ناکارآمدی سازگاری و پایین بودن بهداشت روانی والدین شکل گرفته اند به ریشه های آن توجه کرده و راهکارهای لازم را ارائه نمایند.

۲) محیط آموزشی خانواده، جهت افزایش بهداشت روانی والدین و تأثیر آن بررفتارهای سالم و رشد مهارتهای اجتماعی مؤثر واقع می شود.

اهداف تحقیق:

هدف کلی تحقیق

بررسی رابطه اختلالات رفتاری کودکان با بهداشت روانی والدین آنها است.

اهداف اجتماعی

۱)         بررسی رابطه بین لجبازی – نافرمانی کودکان با میزان پرخاشگری والدین.

۲)         بررسی رابطه بین سلوک کودکان با میزان پرخاشگری والدین .

۳)         بررسی رابطه بین اضطراب کودکان با میزان اضطراب والدین.

۴)         بررسی رابطه بین افسردگی کودکان با میزان افسردگی والدین.

۵)         بررسی رابطه بین فوبی کودکان با میزان فوبی والدین.

۶)         بررسی رابطه بین روان پریشی کودکان با میزان روان پریشی والدین.

فرضیه های پژوهش

فرضیه اصلی

” بین اختلال رفتاری کودکان با بهداشت روانی والدین رابطه وجود دارد .”

۱)         بین لجبازی- نافرمانی کودکان با پرخاشگری والدین رابطه وجود دارد.

۲)         بین اختلال سلوک کودکان با پرخاشگری والدین رابطه وجود دارد.

۳)         بین اضطراب کودکان با اضطراب والدین رابطه وجود دارد.

۴)         بین افسردگی کودکان با افسردگی والدین رابطه وجود دارد.

۵)         بین فوبی کودکان با فوبی والدین رابطه وجود دارد.

۶)         بین روان پریشی کودکان با روان پریشی والدین رابطه وجود دارد.

تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها

تعریف مفهومی لجبازی:

کودک یا نوجوان مکرراً به شیوه های منفی گرانه، خصمانه و توأم بانافرمانی در مقابل اشکال قدرت عمل می کند. معمولا رفتارهای منفی گرایانه و لجبازی به شکل یکدندگی مستمر، مقاومت در برابر دستورالعمل ها و عدم تمایل به مصالحه و سلطه پذیری یا جر و بحث با بزرگسالان و همسالان ظاهر می شوند. لجبازی ممکن است به صورت تخطی عمدی و یا مداوم از محدودیتها رخ دهد که معمولا به شکل نادیده گرفتن دستورها، مشاجره و ناتوانی در تحمل سرزنش به خاطر بدرفتاری، دیده می شوند. تظاهرات اختلال بیشتر در خانه دیده می شود ولی در مدرسه یا اجتماع چندان آشکار نیستند (کاکاوند، ۱۳۸۵).

تعریف عملیاتی لجبازی :

لجبازی: منظور از لجبازی نمره ایست که آزمودنی (کودکان ) در سؤالات مربوط به لجبازی- نافرمانی پرسشنامه مرضی CSI-4 می گیرد.

 پرخاشگری:

پرخاشگری مهم ترین ویژگی در اختلال سلوک است. به همین دلیل در بعضی از دیدگاهها، برای تبیین اختلال سلوک به پرخاشگری توجه شده است. علاوه براین، پرخاشگری مشکلی است که در بسیاری از کوکانی که به مراکز درمانی ارجاع داده نمی شوند نیز مشاهده می شود. به نظر بندورا (۱۹۶۵) در صورتیکه پرخاشگری پیامدهای مثبتی در پی داشته باشد، تداوم پیدا می کند. کودکان پرخاشگری را از طریق تقلید یاد می گیرند. والدین پرخاشگر باعث پرخاشگری کودکان خود می شود (شکوهی یکتا و پرند، ۱۳۸۴).

تعریف مفهومی پرخاشگری:

منظور از پرخاشگری زود رنجیدن و عصبی شدن، نداشتن کنترل برخشم، تمایل شدید به کتک زدن و اذیت دیگران، میل شدید به شکستن اشیاء، زیاد درگیر شدن و جر و بحث کردن، داد و فریاد کردن و پرتاب اشیاء (انصاری، ۱۳۸۷).

تعریف عملیاتی پرخاشگری :

منظور از پرخاشگری در این تحقیق نمره ای است که آزمودنی ( والدین ) آزمون SCL-90  کسب می کند .

تعریف مفهومی اختلال سلوک :

مهمترین ویژگی اختلال سلوک الگوی پایدار و مداوم رفتارهایی است که در آن حقوق دیگران، هنجارها و قوانین اساسی اجتماعی متناسب با سن کودک نادیده گرفته می شود. ویژگیهای رفتاری افراد با اختلال سلوک را می توان در چهاردسته قرار داد: پرخاشگری که موجب آسیب بدنی به سایر افراد یا حیوانات می شود یا تهدیدی برای آنان حساب می شود ؛ آسیب به اموال یا تقلب و سرقت ، سرپیچی از قوانین و مقررات ( کزدین ، ترجمه : محمد خانی و شاملو ، ۱۳۸۳ ).

تعریف عملیاتی اختلال سلوک :

منظور از اختلال سلوک در این تحقیق نمره ای است که آزمودنی ( کودکان ) در سؤالات آزمون CSI-4  کسب می کند .

تعریف مفهومی اضطراب:

منظور از اضطراب شامل یک ردیف علایم و نشانه هایی است که از نظر بالینی با سطح بالایی از تظاهرات اضطرابی همراه است. علایمی مانند عصبی بودن، احساس فشار و لرزی در اندام، ترس های ناگهانی، احساس وحشت، بیم و نگرانی نسبت به آینده و برخی از جنبه های جسمانی اضطراب مانند دلشوره، ترس مفرط، تپش قلب، تنش و برانگیختگی، بی قراری یا آشنایی با امور آشنای قبلی( انصاری ، ۱۳۸۷ ) .

تعریف عملیاتی اضطراب  :

منظور از اضطراب نمره ایست که آزمودنی( والدین)  در سوالات آزمون SCL 90 کسب می کند.

منظور از اضطراب نمره ایست که آزمودنی (کودکان ) در سوالات آزمون ‍‍‍‍‍CSI-4 کسب می کند .

  تعریف مفهومی افسردگی:

به خلق غمگین فراگیر اشاره دارد. وجود حالت ملال و غم عمیق در مرکز توجه تشخیص افسردگی قرار دارد. این افراد با مسائلی همچون تحریک پذیری، فقدان احساس لذت، گوشه گیری اجتماعی، عزت نفس پایین، ناتوانی در تمرکز حواس، کارکرد تحصیلی پایین، تغییر در کارکردهایی مانند خواب و اشتها و ناراحتیهای جسمانی که در این افراد دیده می شود (کاکاوند، ۱۳۸۵).

تعریف عملیاتی افسردگی :

منظور از افسردگی نمره ایست که آزمودنی های کودک در سؤالات مربوط به افسردگی آزمون CSI-4 می گیرند. همچنین منظور از افسردگی نمره ایست که آزمودنیهای بزرگسال (والدین) در سؤالات مربوط به افسردگی آزمون SCL- 90 کسب می کنند.

تعریف مفهومی فوبی :

به ترس شدید از یک شیء یا موقعیت یا وضعیت اطلاق می شود و ترس غیر منطقی است که به اجتناب هشیارانه از شیء فعالیت یا موقعیت منبع ترس منجر می شود ( کاپلان – سادوک ، ۱۳۸۶ ).

 تعریف عملیاتی فوبی:

منظور از فوبی نمره ایست که آزمودنیهای کودک در سؤالات مربوط به آزمون CSI-4 کسب می‌کند.

منظور از فوبی نمره ایست که والدین (آزمودنیهای بزرگسال) در سؤالات مربوط به فوبی آزمون SCL- 90 کسب می کنند.

تعریف مفهومی روان پریشی :

روان پریشی شامل یک حالت گوشه گیرانه و انزوا طلبانه و نحوۀ زندگی روان گسیخته مانند هذیان و گریز افکار می گردد، سوالات این مربوط به روان گسیختگی در برگیرنده تدریجی اختلال از یک حالت خفیف بیگانگی تا روان گسیختگی حاد مانند اعتقاد به اینکه شخص دیگری قادر به کنترل فکر خود است( کاکاوند ، ۱۳۸۵ ) .

تعریف عملیاتی روان پریشی :

روان پریشی نمره ایست که آزمودنی (والدین) در سوالات آزمون SCL-90 کسب می کند.

روان پریشی نمره ایست که آزمودنی (کودکان) در سوالات آزمون CSI-4 کسب می کند .

فصل دوم

پیشینه پژوهش

مقدمه

کودکی که به دنیا می آید ممکن است عالیترین و کامل ترین امکانات رشد را دارا باشد. وی ممکن است آمادگی داشته باشد و ظرفیت آن را که به شایسته ترین وجهی پرورده شود و برترین کمالات دست یابد . کافی است عادی به دنیا بیاید و خانواده و محیط مناسب در اختیارش قرار گیرد تا ببالد و نشو ونما یابد و جایگاه ارجمند خویش را در این دنیا بیابد . اما زندگی خانوادگی و محیط بهداشتی و آموزشی و اجتماعی و فرهنگی بسیاری از مردم جهان چنان است که دست یابی به چنین مقصودی را دشوار و گاه امکان ناپذیر می سازد . محدودیتهای محیط زندگی گروهی از کودکان چنان زیاد است که بقای آنان نیز مسیر میشود . بزرگی ارقام فقر و بیماری و مرگ در کشورهای جهان سوم لرزه بر اندام آدم می اندازد و مشکلات عاطفی و رفتاری کودکان نیز که نتیجه ممکن فقر و بیماری و جهل و بد رفتاری ونابسامانی های خانوادگی و کاستیهای آموزشی و اجتماعی و فرهنگی است شدیدا مانع رشد و بالندگی و وصول آن به کمالاتی است که در خلقتشان مقدر شده است  ( نلسو، ایزرائیل، ترجمه منشی طوسی، ۱۳۸۷)

سال ۲۰۰۱ به عنوان سال بهداشت روانی اختصاص یافته است و در این سال تمام ملل جهان وظیفه دارند که سطح بهداشت روان خود ، خانواده و جامعه شان را ارتقاء دهند و با افزایش دانش بهداشت و زدودن برچسب های مخرب زمینه های این رشد را فراهم آورند ( شاه محمدی ، ۱۳۷۹ )

اکنون که دوران سرنوشت ساز سازندگی و بازسازی همه جانبه کشور با شتابی فزاینده آغاز گردیده است ، زمان آن فرا رسیده است که برنامه توسعه و تامین تندرستی کودکان و ارتقاء سطح بهداشت خانواده و مدارس به عنوان بخش مهمی از سیاستهای ارتقاء بهداشت کشور و اساسی ترین حرکت در راستای تامین سلامتی نسل آینده ساز و تحقق بخش توسعه اجتماعی و اقتصادی آتیه کشور ، جایگاه و هویت واقعی خود را بازیابد . بدون تردید کاهش منابع ، امکانات و اعتبارات مالی ؛ کمبود نیروی انسانی آموزش دیده ، رشد افزون جمعیت و بحران زیست که جملگی تهدیدی جدی برای سلامتی نسل آینده است موانع و مشکلات متعددی را در مسیر تحقق اهداف فوق الذکر ایجاد خواهد کرد . حل این مشکلات راهی جز مشارکت همه جانبه نهادهای اجتماعی به ویژه خانواده را باقی نمی گذارد .اما باید توجه داشت که مشارکت مردم بدون دادن آگاهی و اطلاعات به آنان تحقق نمی یابد راه مشارکت همه ، آگاهی همه است ( پالاهنگ، ۱۳۸۴ ).

گر چه پیشینه توجه به نیازها و مشکلات روانی کودکان به عنوان قشر خاص و دارای ویژگی های منحصر به فرد خود و نه به عنوان بزرگسالانی کوچک اندام به بیش از چند دهه نمی رسد، لیکن در همین مدت کوششهای بسیاری در جهت شناخت، تبیین و طبقه بندی و ارائه روشهای درمانی برای اختلالات دوران کودکی و نوجوانی به عمل آمده است. طبقه بندی اختلالات کودکان این سوال را مطرح می کند که ‹‹ چند نوع اختلال وجود دارد ›› ؟

سوال اساسی در همه گیر شناسی این است که چه تعداد از کودکان در جمعیت کلی دچار این اختلالات هستند؟ همه گیر شناسی با تشخیص علل یا عوامل همراه با انتشار اختلالات در جمعیت نیز سرو کار دارد اختلالات رفتاری طیفی وسیعی از مشکلات کودکی را از رفتارهای پرخاشگرانه و تکانشی تا رفتارهای افسرده گونه و گوشه گیری در بر می گیرد . کودکان با اختلالات رفتاری بنابر ماهیت رفتارهایشان احتیاجات روانی ، تربیتی و آموزشی متفاوتی از سایر کودکان دارند . لذا برای آموزش ، تربیت و ترمیم رفتارهای آنان لازم است چگونگی طبقه بندی این اختلالات با توجه به انواع و دشواریهای رفتاری آنان تعیین شود (عیسی زاده ، ۱۳۸۶).

درباره چگونگی طبقه بندی اختلالات رفتاری ، اختلاف نظرها و بحثهای گوناگون و فراوانی وجود دارد اشکالات طبقه بندی اختلالات رفتاری بنابر علل زیر می باشد :

۱ – علل متفاوتی می توانند زیربنای مشکلات رفتاری مشابهی باشد و درمقابل انواع متفاوت  مشکلات رفتاری می تواند از علل مشابهی حاصل آمده باشد .

۲ – فراوانی و تنوع رفتارهای ناسازگارانه بسیار گسترده است .

۳ – چگونگی شروع این گونه رفتارها و کیفیت رشد و پیشرفت آنان متفاوت است .

۴ – میزان و درجه رشد آنان مختلف است .

۵ – چگونگی پاسخ دهی این گونه رفتارها با روشهای درمانی گوناگون متفاوت می باشد  (سیف نراقی و نادری ، ۱۳۸۰ ) .

آمارهای اپیدمیولوژیک نشان داده اند که تقریبا ۱۴ تا ۲۰ درصد همه کودکان از بدو تولد تا ۱۸ سالگی انواعی از اختلالات روانی را داشته و حدود ۳ تا ۵ درصد این گروه دارای اختلالات شدید روانی می باشند این کودکان مشکلات مهمی در سازگاری به همراه نارسایی خانوادگی – تحصیلی و روابط اجتماعی زندگی دارند ، در هر صورت کمتر از ۵/۱ درصد کودکان نیاز به درمان دارند . با کمال تاسف و تعجب باید بگوییم که در کشور ما به مسائل گوناگون و پیچیده کودکان به طور جدی پرداخته نشده است . این در حالی است که اختلالات عاطفی – رفتاری ، به ویژه وضعیت نامتعادل و تحول زندگی خانوادگی و اجتماعی دریکی دو دهه اخیر کشور ما بیش از هر زمان دیگری گریبانگیر گروههای وسیعی از کودکان شده است (عیسی زاده ، ۱۳۸۶).

نابسامانی های خانوادگی ، کمبودهای آموزشی ، پرورشی و بهداشتی ، جابه جا شدن گروههای اجتماعی و فشارهای ناشی از آن ، رشد نامعقول جمعیت ، مهاجرتهای بی رویه و آوارگی ، فقر و اعتیاد گسترده دل آزردگی و افسردگی و پرخاشجویی و شکوه گراییهای حاصل از غیبت و فقدان سرپرست در بسیاری از خانواده ها و همچنین ناآگاهی های دیرپای والدین کودکان برای مقابله علمی عاقلانه با فشارهایی که زندگی جدید و ناآشنا و پیچیده کنونی به طور مستقیم و غیر مستقیم بر روانهای حساس و پذیرایی خردسالان وارد می آورد . و بسیاری عوامل مهم دیگر سبب شده است که اختلالات عاطفی و رفتاری کودکان وسعت بی سابقه ای بیابد  ( استارت ، لوریا،[۱۰]  ۱۹۹۸ نقل از عیسی زاده ، ۱۳۸۶).

درچنین وضعیتی جا دارد که پژوهشگران و متخصصان تعلیم و تربیت و روانشناسی کودک هر چه نیرو و دانش و تجربه در توان و هر چه شور وشوق و دلسوزی در جان دارند به کار گیرند و بر این دشمن مهلک درونی بشورند و کمک کنند تا اختلالهای جانکاه عاطفی را از دلهای آسیب پذیر کودکان معصوم و دوست داشتنی بیرون کنند و رشد شخصیت سالم و متعادل آنان را امکان پذیر سازند .

نیازهای کودک

نیازهای مهم کودک عبارتند از اول؛ نیاز به محبت و امنیت عاطفی. دوم؛ نیاز به برخورد با تجربه های جدید و گوناگون. سوم؛ نیاز به تشویق و آگاهی یافتن دیگران از انجام کارهای مناسب و قابل تصدیق که کودک انجام می دهد. چهارم؛ نیاز به مسئول بودن و مسئولیت داشتن است.

همان طور که طرد شدن کودک و کمبود محبت برای کودک مضر است، محبت بیش از حد به کودک نیز به طوری که وابستگی ایجاد شود باعث کاهش اعتماد به نفس، ازدیاد اضطراب و آسیب پذیری کودک می شود. این باعث وابستگی کودک به مادر میشود و تفاوت آن با دلبستگی که باعث امنیت کودک است در وجود ترس و هراس در وابستگی است. پس وابستگی در حقیقت دلبستگی همراه با ترس و اضطراب می باشد. در هر دلبستگی به طور طبیعی قدری وابستگی وجود دارد. ولی در وابستگی، دلبستگی به معنای واقعی نمی تواند وجود داشته باشد (بالبی، ۱۹۶۷)(به نقل از حمدیه و شهیدی، ۱۳۸۷).

هیستریایی مادر با الگوهای رفتار ضد اجتماعی است. پرخاشگری کودکان نیز با پرخاشگری دوران کودکی والدین ارتباط دارد. ارتباط افسردگی مادر با پرخاشگری کودک نیز پیچیده است و در پژوهش های مختلف گزارش شده است. در بعضی گزارش ها نیز اثرات وراثتی در پرخاشگری و رفتار ضد اجتماعی کودکان و نوجوانان به صورت ضعیفی گزارش شده است. اما در کل والدین به صورت منفی، رفتارهای پرخاشگرانه و بی اعتنایی کودک را به طور فزاینده ای تقویت می کنند (ماش و ای بار کلی (جلد اول)- ترجمه ؛ توزنده جانی و توکلی زاده، ۱۳۸۳).

بد رفتاری در دوران کودکی اغلب در خانواده هایی چند مشکلی اتفاق می افند که در آن ها فقر و تنگدستی، آسیب شناسی والدین و اختلال عملکرد خانواده تاثیر زیادی در رشد کودک می گذارد (مرکز ملی پژوهش، ۱۹۹۳) (به نقل از؛ ماش و ای بار کلی (جلد دوم)- ترجمه؛ توزنده جانی و توکلی زاده، ۱۳۸۳).

۱ – تعریف اختلال رفتاری

تعریف و تعیین عملکردهای مختل کار آسانی نیست زیرا الگوهای رفتاری دارای انواع نا محدودی هستند و همچنین نامهای مختلفی دارند ، نظیر : اختلال رفتاری ، بدکاری رفتار،مشکلات رفتاری ، مشکلات روانشناختی ، رفتارنابهنجار ، رفتار ناسازگارانه ، اختلالات ، نقائص و آسیب شناسی روانی.

رفتار مشکل غالبا به عنوان رفتار ‹‹ نابهنجار›› در نظر گرفته شده است ، ‹‹ نا ›› به معنای ‹‹ دور›› یا ‹‹ از ›› و ‹‹ هنجار ›› به معنای میانگین یا استاندارد . بنابر این ‹‹ نابهنجار›› به معنای چیزی است که از میزان استاندارد منحرف شده باشد ( نلسون [۱۱] و ایزرائیل[۱۲] ، ۲۰۰۰ ، صفحه ۱و۲).

از هر نقطه نظری که به مفهوم بهنجاری و نابهنجاری نگریسته شود ، معلوم می گردد که یک مفهوم نسبی است . انحراف از یک هنجار ، ممکن است آنقدر ناچیز باشد که موجب هیچ نگرانی نشود یا ممکن است به اندازه ی زیاد باشد که تردیدی درباره ماهیت نابهنجاری آن باقی نماند . بنابر این مفهوم نابهنجار و بهنجاردو اصطلاح جدائی ناپذیرند و هر یک از آنها را بدون توجه به دیگری نمی توان تعریف کرد (دادستان، ۱۳۸۵).

در مورد تعریف مشکلات رفتاری ، اتفاق نظر در میان محققین وجود ندارد ، و یک تعریف مشخص و محدود برای آن موجود  نمی باشد . اما اغلب تعاریف روی انطباق رفتار با معیارهای اجتماعی تاکید کرده و چنانچه رفتاری با معیارهای اجتماعی تطبیق داشته باشد ، آن رفتار بهنجار تلقی خواهد گردید ؛ کراسنر[۱۳]  معتقد است  که رفتاری غیر عادی نامیده می شوند که با در نظر گرفتن سه متغیر مداخه گر مطالعه گردند .

الف ) : خود رفتار

ب ) : محتوای اجتماعی آن

ج ) : مشاهده کننده ای که در آن وضعیت با تمام نیرو به مطالعه رفتار پرداخته است .

هیچ رفتاری به خودی خود غیر عادی نمی باشد ، زیرا فردی ممکن است کارهائی از قبیل داشتن توهمات کلامی ، گاز گرفتن ، امتناع از غذا خوردن و …. را انجام دهد . یا این امکان وجود دارد که درموقعیتهای مختلف فردی خشم و عصبانیت نسبت به هر کس را نشان دهد ، لذا با در نظر گرفتن سه عمل یاد شده است که می توان تمایز میان رفتارهای عادی و غیر عادی را مشخص و معین نمود ( راس ، ۱۹۷۴ ، صفحه ۱۴۹ – ۱۵۷ نقل از خانجانی ، ۱۳۷۸).

انجمن روانپزشکی امریکا ( ۱۹۹۴ ) یک اختلال را به عنوان سندرم یا الگوی رفتاری تعریف می کند که موجب درماندگی شخص یا افزایش ریسک مرگ ، درد، ناتوانی ،یا از دست دادن آزادی می شود ( نلسون و ایزرائیل ، ۲۰۰۰ ،صفحه ۱و۲ ).

با توجه به نظرات ارائه شده ، در ارزیابی رفتار بهنجار از نابهنجار ملاکهائی بیان گردیده است که به صورت خلاصه به آنها اشاره می شود :

۱ -۱ – ملاک آماری: این ملاک بر اساس اصل ریاضی منحنی طبیعی است و در این روش آنچه که اکثریت افراد عمل می کنند طبیعی شمرده می شود و آنچه در دو قطب قرار می گیرد نابهنجار قلمداد می گردد . ‹‹ رفتار نابهنجار رفتاری است که از لحاظ آماری کم بسامد [۱۴] است و یا از هنجار انحراف دارد›› ( هیلگارد ، ترجمه براهنی و دیگران ، ۱۳۸۵) .

۲ -۱ – ملاک هنجار اجتماعی : در این ملاک با توجه به معیارهای ویژه یا هنجارهائی که هر جامعه برای رفتارهای افراد پذیرفته است رفتار نابهنجار باز شناخته می شود. بر اساس این معیار، ملاکها برای هر جامعه جنبه اختصاصی پیدا کرده و نابهنجاری از جامعه ای به جامعه ای دیگر و از زمانی به زمان دیگر فرق می کند .

۳ -۱-ملاک غیر انطباقی بودن رفتار : این ملاک بیشتر مد نظر دانشمندان علوم اجتماعی می باشد ، آنها معتقدند به جای آنکه رفتار نابهنجار به وسیله ملاک اجتماعی یا آماری تعیین گردد به وسیله چگونگی تاثیر رفتار در بهزیستی فرد یا گروه مشخص می گردد . بر اساس این ملاک ، رفتاری غیر طبیعی است که ( غیر انطباقی [۱۵] ) باشد یعنی پیامدهای زیانباری برای جامعه و فرد به دنبال داشته باشد .

۴ -۱ – ملاک پریشانی شخص : این ملاک به احساس فرد بیمار از خود بیشتر تاکید دارد تا بر رفتار وی . به بیان دیگر ‹‹ از زاویه فاعلی یا غیر عینی ، یک حالت ناراحت ، یک رنج روانی مبهم یا مشخص و یا یک حالت دلهره که تا حدی مبین وجود روشن نگری نسبی فرد درباره بیماری خویش است ، بر بیمار مستولی است مشخص می گردد ( دادستان و منصور ، ۱۳۸۵) .

۵ -۱ – ملاک بالینی : این معیار اساس کار تشخیص اختلال روانی بوسیله روانپزشکان که اساس علائم و تشخیصشان بر همین ملاک می باشد را روشن می سازد و بر پایه همین علائم و معیارها فرد سالم را از غیر سالم بازشناسی می کند . ‹‹ اساس این ملاک همانند روش بالینی در مورد بیماریهای ارگانیکی است . روانشناسان بالینی و روانپزشکان نیز متکی بر نشانه های عملی اختلال روانی چون اضطراب ، ترس ، افسردگی و … می باشد ›› ( نوابی نژاد ، ۱۳۸۰) .

اختلالات رفتاری کودکان

تا سال ۱۹۹۷ اصطلاح «ناتوانی جدی هیجانی[۱۶]» درقوانین آموزش ویژه مورد استفاده قرار می گرفت، در حال حاضر اصطلاح «اختلالات رفتاری» توسط «مجمع کودکان مبتلا به اختلالات رفتاری[۱۷]» پذیرفته شده است و از این نظر که بر جنبه قابل مشاهده مشکلات کودکان متمرکز است، بر سایر اصطلاحات برتری دارد. البته بسیاری از صاحب نظران معتقدند به کارگیری اصطلاح «اختلالات هیجانی- رفتاری»[۱۸] مناسب تر از اختلالات رفتاری به تنهایی است. زیرا برخی از کودکان ممکن است به اختلالات رفتاری ،گروهی به اختلالات هیجانی و دسته ای دیگر به هر دو مبتلا باشند (فورنس و نیتزر[۱۹]، ۱۹۹۲؛ کافمن، ۱۹۹۷).

همان گونه که یافتن اصطلاح مناسب برای توصیف کودکان و نوجوانان با اختلالات هیجانی- رفتاری مشکل است ، ارائه تعریفی جامع نیز دشوار است. اغلب صاحب نظران و کارشناسان با توجه مقاصد تخصصی خود تعاریفی ارائه داده اند (فورنس و کاوالی[۲۰]، ۱۹۹۷).

عواملی که ارائه تعریفی جامع از این اختلالات را دشوارتر می سازند، عبارتند از؛ فقدان تعاریف دقیق از بهداشت روانی و رفتار بهنجار[۲۱]، تفاوت بین الگوهای مفهومی[۲۲]، مشکل بودن اندازه گیری هیجان ها و رفتارها، رابطه بین اختلالات هیجانی و رفتاری و سایر ناتوانی ها، وجود اختلالات بین متخصصانی که دست اندرکار تشخیص و ارائه خدمات به کودکان و نوجوانان اند (هالان و کافمن[۲۳]، ۲۰۰۳)

علیرغم این که اصطلاحات به کار برده شده در مورد اختلالات هیجانی- رفتاری از نقطه نظر تأکید نسبی بر بعضی از جنبه ها ، در تعاریف گوناگون متفاوتند، نکات مشترکی بین آنان وجود دارد. متخصصان بر سر موارد زیر توافق نسبی دارند:

۱-       این رفتارها افراطی هستند. رفتارهایی که با هنجارها تفاوت اندکی دارند، این اختلالات محسوب نمی شوند.

۲-       اختلالات هیجانی و رفتاری، مزمن هستند و به سرعت برطرف نمی شوند.

۳-       این رفتارها به دلیل ناهماهنگی با انتظاارت اجتماعی- فرهنگی، مورد قبول جامعه قرار  نمی گیرند.

در متن IDEA[24]  (از قوانین دولت فدرال آمریکا) ،اختلالات هیجانی- رفتاری این گونه تعریف شده است:

«۱- منظور از این اصطلاح ،وجود شرایطی است که واجد یک یا چند مورد از ویژگی هایی که در پی می آیند بوده و به طور طولانی مدت و با شدت ظهور کنند و بر کارکرد تحصیلی فرد تاثیر منفی بگذارند. این ویژگی ها عبارتند از:

الف) ناتوانی یادگیری که از عوامل هوشی، حسی یا جسمانی ناشی نمی شود.

ب) ناتوانی در ایجاد روابط رضایت بخش با معلمان و همسالان.

پ) وجود انواع رفتارها و احساسات نامناسب تحت شرایط عادی زندگی

ت) حالات اندوه و افسردگی دائم.

ث) نشان دادن علائمی نظیر ترس یا علائم بدنی در مواجهه با مسائل شخصی و تحصیلی.

۲- کودکان اسکیزوفرنیک[۲۵] و اوتیستیک[۲۶] را می توان در چهارچوب این اصطلاح قرار داد، ولی این اصطلاح شامل کودکانی که ناسازگاری های اجتماعی دارند، نمی شود، مگر ثابت شود مبتلا به اختلالات هیجانی هستند».

بخش اول تعریف دولت فدرال، براساس تعریف بوور[۲۷] (۱۹۸۲) صورت گرفته است. بوور (۱۹۸۲) و کافمن (۱۹۸۲) اشاره کرده اند ،اضافه کردن و کم کردن موارد متعدد ضرورتی ندارد. عقل سلیم حکم می کند براساس پنج معیار بوور، برای اختلالات هیجانی ،کودکان اوتیستیک، کودکان اسکیزوفرنیک و کودکان مبتلا به ناسازگاری های اجتماعی نیز در تعریف گنجانیده شوند (شکوهی یکتا و پرند، ۱۳۸۴).

مجمع کودکان استثنایی[۲۸] نیز در مورد اختلالات هیجانی- رفتاری تعریفی ارائه داده است:

«اختلالات هیجانی- رفتاری به شرایطی اشاره دارد که پاسخ هیجانی و رفتاری فرد در مدرسه با هنجاریهای فرهنگی، سنی و قومی تفاوت داشته باشد؛ به طوری که بر عملکرد تحصیلی فرد، مراقبت از خود، روابط اجتماعی، سازگاری فردی، رفتار در کلاس و سازگاری در محیط کار نیز تاثیر منفی گذارد. اختلالات هیجانی- رفتاری شامل پاسخ های قابل قبول کودک یا نوجوان به عوامل تنش زای محیطی نمی شوند. اختلالات هیجانی- رفتاری براساس داده هایی شناسایی می شوند که از منابع مختلف، در مورد کارکرد هیجانی یا رفتاری فرد گردآوری می شوند. این اختلالات باید دست کم در دو موقعیت متفاوت که یکی از آن ها مدرسه است، تظاهر نماید. اختلالات هیجانی- رفتاری می تواند به طور هم زمان با سایر معلولیت ها نیز ظاهر شوند. این اختلالات شامل کودکان یا نوجوانان مبتلا به اسکیزوفرنی ، اختلالات عاطفی یا اختلالات سلوک، نقص توجه و ناسازگاری نیز می گردد (مجمع کودکان استثنایی، ۱۹۹۱؛ به نقل از شکوهی یکتا و پروند).

تعریف فوق مزیت هایی بر تعریف IDEA دارد . ازجمله:

الف) دربرگیرنده آسیب های مربوط به رفتار انطباقی که در رفتارها و هیجان ها نشان داده می شوند نیز می گردد.

ب) توجه به هنجارهای فرهنگی و قومی در ارزیابی فرد.

پ) تلاش برای تغییر رفتار کودک و نوجوان قبل از این که او را در گروه افراد مبتلا جای دهند.

ت) افراد ناسازگار اجتماعی را نیز دربر می گیرد (هاردمن، درو و وایگان[۲۹])، ۱۹۹۹».

تعریفی دیگر از «اختلالا هیجانی- رفتاری» که بر ائتلاف آموزش ویژه و بهداشت روانی مبتنی است ، عبارت است از:

۱-       منظور از اختلال هیجانی- رفتاری، ناتوانی فرد در ارائه پاسخ های هیجانی و رفتاری مناسب در مدرسه است. به طوری که این رفتارها از هنجارهای نژادی، فرهنگی و سنی فاصله زیادی داشته باشند و عملکرد آموزشی فرد را تحت تاثیر قرار دهند. عملکرد آموزشی شامل مهارت های تحصیلی، شغلی، فردی و اجتماعی می شود. این ناتوانی؛ الف) شامل پاسخ های مورد انتظار در مواجهه با وقایع پر استرس محیطی که به طور موقت مشاهده می شوند، نمی گردد. ب) هم زمان در دو مکان مختلف که فرد به نوعی در آن شرکت دارد ،مشاهده می شود. در صورتی که فرد به مدرسه برود یکی از این مکان ها مدرسه یا مکان های مرتبط با آن است. پ) به وسیله مداخله در آموزش عادی برطرف نمی شود. به عبارت دیگر، شرایط کودک به گونه ای است که مداخله در آموزش عادی برای او کافی نیست.

۲-       اختلالات هیجانی- رفتاری می توانند در حضور ناتوانی های دیگر مشاهده شوند.

۳-       کودکان و نوجوانان مبتلا به اسکیزوفرنی، اختلالات عاطفی، اضطراب و سایر اختلالاتی که از اختلالات سلوک یا سازگاری ناشی می شوند ،در صورتی که اختلال، بر عملکرد آموزشی آنان تاثیر گذارد در این طبقه قرار می گیرند (فورنس و نیترز، ۱۹۹۲).

تعریف فوق از بسیاری جهات بر تعریف دولت فدرال برتری دارد:

–           اصطلاحات به کار رفته در آن، مورد موافقت متخصصان کنونی هستند.

–           اختلالات رفتاری، اختلالات هیجانی و ترکیبی از این دو را دربر میگیرد.

–           این تعریف مدرسه محور است، اما اختلالات خارج از مدرسه را نیز مورد توجه قرار داده است.

–           تفاوت های نژادی و فرهنگی نیز مورد توجه قرار گرفته است.

–           دربرگیرنده مشکلات خفیف و واکنش های رایج به موقعیت های تنش زا نیست.

–           احتمال وجود ناتوانی های چندگانه در کودکان و نوجوانان را مورد توجه قرار داده است.

–           دامنه وسیعی از اختلالات هیجانی و رفتاری را از جنبه آموزش ویژه و بهداشت روانی دربر می گیرد (شکوهی یکتا و پرند، ۱۳۸۴).

طبقه بندی اختلالات رفتاری کودکان

کوای و پیترسون (۱۹۸۷) اختلالات رفتاری را به شش دسته تقسیم کرده اند:

۱-       اختلالات سلوک: افراد مبتلا، مخرب، آزار دهنده، جنجال برانگیز، بد خلق و در پی جلب توجه و خودنمایی هستند.

۲-       پرخاشگری اجتماعی: سرقت، وفاداری به دوستان بزهکار، گریز از مدرسه و زیر پا گذاشتن ارزش های اخلاقی، اجتماعی و قانون از ویژگی های افراد مبتلا است.

۳-       مشکلات مربوط به توجه و ناپختگی:[۳۰] فراخنای توجه و تمرکز حواس افراد مبتلا بسیار اندک است. آن ها بدون فکر و پرسش های دیگران پاسخ میدهند، توجه آن ها به آسانی از تکلیفی که در حال انجام آن هستند منحرف می شود. سست، بی علاقه، کند و تنبل هستند.

۴-       اضطراب- گوشه گیری: افراد مبتلا به آسانی برآشفته می شوند ،حساس اند، احساسات آن ها به آسانی جریحه دار می شود و به طور کلی ترسو، مضطرب، افسرده و غمگین هستند.

۵-       رفتار روان نژندی: اظهار نظرهای دور از ذهن، صحبت های تکراری و نمایش رفتارهای عجیب و غریب از برجسته ترین ویژگی های افراد مبتلا است.

۶-       تحرک مفرط: افراد مبتلا خیلی کم استراحت می کنند، نمی توانند بدون جنب و جوش بنشینند، آرامش ندارند و بیش از حد پرحرفند.

ویژگی های بعضی از افراد نیز ممکن است در بیش از یک طبقه جای گیرد. برای مثال کودکی ممکن است هم دارای نقص توجه و هم اختلال سلوک باشد. در مورد اختلالات رفتاری وقوع یک یا چند مورد از موارد فوق قاعده است نه استثناء، چرا که تعداد افرادی که تنها یکی از اختلالات هیجانی- رفتاری را نشان دهند، بسیار اندک است. بنابراین کودکان ممکن است انواع اختلالات هیجانی- رفتاری را با شدت های متفاوت دارا باشند (تنکلر سلی و لندرام[۳۱]، ۱۹۹۷).

یکی دیگر از طبقه بندی ها، که مورد علاقه روان پزشکان و روان شناسان بالینی است، طبقه بندی تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM) [32] است که در نسخه DSM- IV- TR آن که در سال ۲۰۰۰ میلادی توسط انجمن روان پزشکان آمریکا ارائه شده است ،اختلالات مربوط به کودکان و توجوانان در هفت گروه طبقه بندی شده است:

۱-       اختلالات نافذ رشد: [۳۳] کودکان مبتلا کمبودهای شدیدی را در سطوح متعدد رشد نشان میدهند. این کودکان فاقد مهارت های ارتباطی می باشند و رفتارهای غیر معمولی را بروز می دهند. این اختلالات ممکن است از نابهنجاری های کروموزومی، نابهنجاری ساختاری سیستم مغز و عفونت های مادر زادی ناشی شوند و در بدو تولد یا سال های اولیه زندگی کودک مشخص می شوند. مانند؛ اوتیسم.

۲-       اختلالات نقص توجه و رفتار ایذایی:[۳۴] کودکان مبتلا نشانه های گوناگونی را بروز می دهند. برای مثال؛ تکالیف درسی و اجتماعی خود را انجام نمی دهند و قادر به کنترل فعالیت های بدنی خود نیستند. آنان به اذیت و آزار دیگران و حیوانات می پردازند ،وسایل دیگران را تخریب می کنند و به لجبازی با خانواده می پردازند.

۳-       اختلالات اضطرابی: این طبقه شباهت بسیاری با طبقه اضطراب- گوشه گیری دارد. این کودکان به هنگام جدا شدن از والدین، دوستان نزدیک، معلم و مربی به طور معمول مشکل دارند و درباره وقایع آینده، نگرانی غیر واقع بینانه ای نشان می دهند.

۴-       اختلالات تغذیه و خوردن: [۳۵] اولین اختلالی که در این دسته قرار می گیرد، هرزه خواری[۳۶] است. خوردن مواد غیر قابل خوردن به مدت دست کم یک ماه از ویژگی های بارز این افراد است . آن ها ممکن است موادی مانند؛ پارچه، مو، رنگ و غیره را مصرف کنند

عوامل موثر بر بروز اختلالات رفتاری

شناسایی علل اختلالات رفتاری بسیار مشکل و پیچیده است. چرا که این اختلالات را نمی توان به علتی منفرد نسبت داد (استرنبرگ و گریگورینکو[۳۷]، ۱۹۹۹) . به طور کلی در شناسایی علل این گونه اختلالات باید چند نکته را مورد توجه قرار داد:

۱-در بروز آن مجموعه ای از عوامل دخالت دارند .

۲-تعیین علل آن ممکن است، تحت تاثیر عواملی نظیر؛نگرش متخصصان نسبت به علل رفتار انسان، تجربه های فردی و رشته تخصصی آنان قرار گیرد.

۳-تعیین و شناخت علل این اختلالات هنگامی سودمند است که به مداخله و پیشگیری و موثر منجر گردد (کافمن، ۲۰۰۱).

عوامل موثر بر اختلالات رفتاری را می توان به سه گروه ؛ عوامل بیولوژیک (زیستی)، عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی تقسیم بندی می شود ، که مشکل رفتاری تحت تاثیر یک یا ترکیبی از این عوامل پدید می آید.

۱-       عوامل بیولوژیک

در گزارشی از سازمان نظام پزشکی ایالت متحده آمریکا[۳۸] (۲۰۰۰) ، اهمیت نقش کارکرد اعصاب و مواد شیمیایی موجود در مغز در شناخت بیماری های روانی مورد تاکید قرار گرفته است. مغز دارای هزاران نورون از انواع متفاوت است ، که از نظر مواد شیمیایی ، شکل و نوع ارتباط با یکدیگر تفاوت دارند. کارکرد مغز به توانایی سلول های عصبی در ایجاد ارتباط با یکدیگر بستگی دارد . عوامل بیولوژیکی و جسمانی بر بهداشت روانی و بیماری های روانی تاثیرگذارند (ترنبال و همکاران ، ۲۰۰۲) ، و بیشتر در مورد اختلالات رفتاری شدید و عمیق صدق می کنند. بسیاری از کودکان به اختلالات رفتاری، نقص بیولوژیک شناخته شده ای که باعث بروز رفتارهای آنان گردد، ندارند و گروه بسیاری از کودکان بهنجار دارای نقایص بیولوژیک می باشند (اسرنا، اسمن، گرانهلم، شرمن، واتکینز و ویلیامز[۳۹]، ۱۹۹۴؛ چارلوپ- کریستی[۴۰] و دیگران، ۱۹۹۷؛ هوریس[۴۱]، ۱۹۹۵) . به نظر توماس و چس[۴۲] (۱۹۸۴)؛ تمام کودکان با خلق و خوی مشخصی به دنیا می آیند. گروهی که دارای خلق و خوی دشوار هستند، ممکن است به اختلالات رفتاری مبتلا گردند. البته شواهد کافی برای تائید این نظر وجود ندارد. به عبارت دیگر ارتباط بین خلق و خو در دوران اولیه زندگی و اختلالات رفتاری قطعی نیست. علاوه بر خلق و خو، عوامل دیگری نظیر؛ بیماری، سوء تغذیه، ضربه مغزی و غیره نیز از جمله عوامل بیولوژیکی به شمار می آیند، که در بروز اختلالات رفتاری تاثیر دارند (باومیتسر، کوپتاس و کلیندورت[۴۳]، ۱۹۹۰؛ لوزوف[۴۴]، ۱۹۸۹).

در مورد عل بیولوژیگی اختلالات رفتاری چهار نکته را باید مورد توجه قرار داد»

۱-       هر اختلالی که علل بیولوژیکی دارد ضرورتاً اختلال رفتاری تلقی نمی شود. گاهی اختلال در کارکردهای بیولوژیکی می تواند رفتارها و هیجان های فرد را دچار اختلال کند.

۲-       در موارد اندکی علل اختلالات رفتاری را می توان تنها به عوامل بیووژیکی یا روان شناختی نسبت داد. در اغلب موارد، مجموعه ای از عوامل به ایجاد اختلال منجر می گردند.

۳-       درمان بیولوژیکی و دارویی برای حل مشکل کافی نیست. اگر چه ممکن است در بسیاری از موارد دارو درمانی لازم باشد، ولی کافی نیست (سوئینی؛ فورنس، کاوالی و لویت[۴۵]، ۱۹۹۷). در فرآیند درمان اختلالات رفتارهای جنبه های اجتماعی و روان شناختی نیز باید مورد توجه قرار گیرند.

۴-       رویکردهای بیولوژیکی و دارویی در بسیاری از موارد مفید به نظر نمی رسند. حتی اگر ریشه اختلال، بیولوژیکی شناخته شود، اقدامات اولیه، رفتاری و روان شناختی هستند (هالاهان و کافمن، ۲۰۰۳).

۲-عوامل بیوژنتیکی

بدون شک ویژگی های جسمانی کودکان تحت تاثیر عوامل ژنتیک قرار دارند. در سال های اخیر پژوهش ها نشان داده اند، آن ها بر ویژگی های رفتاری نیز تاثیر دارند. افسردگی و اسکیزوفرنی از جمله اختلالات رفتاری به شمار می آیند، که ارتباط نزدیکی با وراثت و ژن ها دارند (گاتسمن، ۱۹۹۱).

مک کلرن[۴۶] (۱۹۹۳) شواهد معتبری مبنی بر اهمیت نقش وراثت در شکل گیری رفتار و شخصیت به  ویژه در زمینه تفاوت های وابسته به جنس ارائه داد. اوتیسم، بیش فعالی و اختلالات سلوک (مانند رفتارهای ضد اجتماعی و مصرف الکل) در مردان ۴ تا ۸ برابر زنان است. افسردگی و ترس های اجتماعی در زنان ۲ تا ۳ برابر مردان مشاهده می شود. هر چند نباید نقش محیط و تربیت دراین اختلالات نادیده گرفت (کرک، گالاگر و آناستازیو، ۲۰۰۰).

۳-عوامل محیطی

شرایط زندگی کودک، فقدان سیستم های حمایتی، خانواده، همتایان، مدرسه، عوامل فرهنگی و سوء استفاده از کودکان، از جمله عوامل محیطی محسوب می شوند، که در بروز اختلال سلوک و رفتارهای ضد اجتماعی دخالت دارند.

نقش والدین در اختلالات رفتاری کودک

بسیاری از جامعه شناسان و روان شناسان نیز معتقدند که ریشه بسیاری از مشکالات رفتاری و انحرافات شخصیتی در کودکان را باید در الگوهای تربیتی والدین و ویژگی های شخصیتی آنان جستجو کرد. مشکلات خانوادگی اثرات مستقیمی بر آمادگی، تمرکز و توجه کودک به درس و تحصیل دارد. وقتی والدین در وضعیت نامطمئنی و اضطرابی قرار داشته باشند، این عدم اطمینان و اضطراب را به کودکان خود منتقل می کنند. چنین کودکانی از آمادگی ذهنی لازم برای یادگیری و درک مطلب بهره مند نیستند و طبعاً از نظر  تحصیلی با مشکلاتی مواجه می گردند. در خانواده های از هم پاشیده و نگران و خانواده هایی که یکی یا هر دوی آن ها مبتلا به اختلال افسردگی باشد، کودکان از یک رابطه عاطفی مناسب بی بهره اند و چون ذهن آن ها به مسائل جانبی و نامربوط اشتغال دارد ،چنین کودکانی در کلاس حضور ذهنی ندارند   و نمی توانند از توجه و تمرکز کافی برخوردار باشند. افسردگی والدین (بخصوص مادر) نه تنها موجب می شود که کودک در کسب موقعیت تحصیلی دچار مشکلات قابل توجهی شود، بلکه باعث می شو د که کودک در زمینه برقراری ارتباطات متقابل اجتماعی با سایر اشخاص نیز دچار مشکلات شود. به طور کلی در بیشتر تحقیقات در این زمینه نشان داده شده که این کودکان در مقایسه با سایر کودکان هم سن خود (سنین ۶ تا ۱۲ سال) در برابر مسائل و مشکلات زندگی دارای سطح سازگاری پایین تری باشند . همچنین در میان آنان علائمی مربوط به اختلال افسردگی مشاهده شود (اسماعیل زاده، ۱۳۸۵).

متخصصین عقیده دارند که اضطراب های مزمن کودکان، از بودن آنان در موقعیت های فشار زا سرچشمه می گیرد. ناتوانی در خارج شدن از موقعیت فشارزا، ناتوانی در انجام کاری درباره بهبود موقعیت، عدم توانایی در تغییر موقعیت، احساس عجز و ناتوانی آنان و نیز نگرش منفی آنان از «خود» را چندین برابر تشدید می کند. برای یک کودک اضطراب ممکن است از آن جا ریشه بگیرد که مجبور باشد در خانواده ای زندگی کند که سوء استفاده می کنند. در چنین موقعیتی کودک که این مورد و موارد مشابه را به خوبی درک می کند ولی به علت وابستگی های مادی و معنوی قدرت قیام ندارد، به ناچار در خود فرو می رود و انزوا برمی گزیند. در چنین فضایی، کودک بسیار کوچک تر از آن است که بتواند درک کند که خانواده اش احتمالاً آن قدر درگیر حل مشکلات عدیده خویش است که نمی تواند رابطه مناسبی با وی برقرار سازد . یکی از تظاهرات شدید خود- پنداری ضعیف، با ضعف اعتماد به نفس، در اقدامات خودکشی متجلی می گردد. امروزه پدیده خودکشی در بین کودکان خردسال، توجه بیشتری را به خود جلب کرده است. اگر چه نمونه های خودکشی، در میان کودکان خردسال به ویژه زیر سن ۱۵ سالگی بسیار نادر است. اما برخی از موارد خودکشی آنان گزارش شده است (سیف نراقی و نادری، ۱۳۷۹).

جو عاطفی خانواده و حمایت انگیزه های یادگیری که ازطرف والدین در اختیار کودک قرار می گیرد، میتوانند در رشد فکری او تأثیر بسزایی بگذارند، تحقیقات نشان داده است که کمبود تجربه های جدید و جالب یا عدم همکاری والدین و معلمین در این امر باعث افسردگی و دلزدگی، و دلسردی و بی حوصلگی در کودکان می شود و پیشرفت هوشی آنان را کند می کند. مهم ترین انگیزه در زندگی کودک دریافت تشویق و تصدیق از طرف کسانی است که به اوعلاقه مندند و کودک از آنان سرمشق می گیرد. پس والدین باید آگاهی منطقی و هماهنگ با مرحله رشدی کودک داشته باشند. تحقیقات نشان داده کودکانی که مسئولیت را نیاموخته اند در سنین بزرگسالی وارد مشاغلی می شوند که در آنها کمتر مسئولیت وجود داشته باشد. در نتیجه بر احساس طرد شدن و بیگانگی آن ها دامن زده می شود. برخی از گرایش های تربیتی والدین با پیدایش رفتارهای غیر انطباقی فرزندان رابطه دارد (وبستر و هابرث، ۱۹۹۴). همچنین مطالعات نشان داده اند که مشکلات رفتاری فرزندان با اختلال روان پزشکی والدین رابطه دارد (زیما و همکاران، ۱۹۹۶؛ راتر و کوینتون، ۱۹۸۴).

اگر در خانواده شرایط و روابط ناسالم و منفی وجود داشته باشد، تأثیری بر روی فرزندان خواهد گذاشت و منش های عاطفی ناهنجاری در آن ها شکل خواهد گرفت. نقش های منفی از قبیل حسادت، پرخاشگری، احساس عدم امنیت، مضطرب ، پرخاشگر، ناسازگار و افسرده می گردد. لسلت (۱۹۸۷) ناسازگاری کودکان و نوجوانان ناشی از شکست در دوران کودکی و در خلال دوران دلبستگی مادر می داند (اسماعیلی، ۱۳۸۳).

 پس رابطه والدین با فرزندان در ایجاد سازگاری کودکان و نوجوانان می تواند تسهیل کننده یا بازدارنده باشد. توافقی همگانی وجود دارد که خانواده ها در پیدایش اختلال های رفتاری تأثیر مهمی دارد (هتر نیتگون  و مارتین، ۱۹۷۹؛ به نقل از نلسون و ایزرایل، ۱۹۸۴؛ ترجمه منشی طوسی، ۱۳۷۸).

از آن جا که مادر اولین کسی است که نوزاد با او رابطه برقرار می کند، لذا مهم ترین نقش را در پرورش ویژگی های روانی و عاطفی کودک به عهده  دارد و کانون سلامتی یا بیماری محسوب می شود. تحقیقات نشان داده اند که اختلالات رفتاری کودکان ارتباط تنگاتنگی با مشکلات روانی والدین دارد. هر چه مشکل روانی والدین شدیدتر باشد ظهور اختلال های رفتاری کودکان ارتباط تنگاتنگی با مشکلات روانی والدین دارد. هر چه مشکل روانی والدین شدیدتر باشد ظهور اختلال های رفتاری کودکان سریع تر خواهد بود (بلانز و همکاران، ۱۹۹۱).

بِردسِلی و همکاران (۱۹۸۳) اظهار کرده اند که بیماری روانی یکی از والدین احتمال ابتلای به بیماری روانی را در کودکان افزایش می دهد (داکلاس، ترجمه یاسایی، ۱۳۸۵).

اکثر روان شناسان معتقدند که کمبودهای کیفی و کمی در رابطه ی اولیه بین مادر و نوزاد اختلال در سلامت روان نوزاد را در پی خواهد داشت و این بیشتر به صورت عوارض جسمانی یا روان تنی و سایکو سوماتیک خود ر ا نشان خواهد داد. عوارضی مثل بی خوابی، دل درد، اسهال و یبوست و ناراحتی ها و اختلالات پوستی و گوارشی می توانند به دلیل کمبودهای  عاطفی و روانی دراین دوره ظاهر شوند و در بسیاری از موارد والدین، متخصصین و دست اندرکاران بدون توجه به ریشه عاطفی و روانی این عوارض با آن ها برخورد می کنند.

رنه اشپیتز روان تحلیلگر اتریشی الاصل آمریکایی به پدیده آزردگی های روان جسمی اشاره می کند که نتیجه نارسائی های کمی و کیفی در رابطه عاطفی بین مادر و کودک هستند. اشپیتز معتقد است که اختلالاتی مانند اغمای نوزاد، قولنج سومین ماه و اگزمای کودکی زمانی به وجود می آیند که در اولین سال زندگی نوزاد از محبت عاطفی مادر محروم شده باشد یا سهل انگاری و طرد شدن از طرف مادر نسبت به نوزاد دیده شود (اشپیتز، ۱۹۶۶).

رابطه مادر- فرزند نزد مادران مضطرب با مادران غیر مضطرب متفاوت است. مادران مضطرب در روابط عاطفی با فرزندان خود دچار مشکل اند، به آن ها کمتر محبت می کنند، کمتر لبخند می زنند و در تعامل با فرزندان بیشتر حالتی انتقادی و عصبی دارند. زمانی که والدین از نظر روان شناختی، اجتماعی یا اقتصادی تحت فشار باشند، در مراقبت و ابراز محبت به کودکان ناتوان و تحریک پذیر خود دچار مشکل می شوند و این امر به نوبه خود باعث ایجاد یک دلبستگی نا امن می شود. از سویی والدین در مقابل کودک نیازمند و آسیب پذیر خود دچار اضطراب می شوند و از سوی دیگر این اضطراب، آنان را از لحاظ عاطفی در نظر کودک غیر قابل دسترسی می کند و کودک در مقابل ، دچار اضطراب می شود (اشپیتز، ۱۹۶۶).

در جریان تعاملات مادران افسرده کودکان به ندرت بیان چهره ای مثبت و بیشتر بیان چهره ای منفی، کاهش بیان کلامی ، کاهش فعالیت و بازیگوشی و تقابل بیشتر حالات عاطفی منفی مادرانشان را نشان می دادند. خردسالان و کودکان مادران افسرده،تاخیر هیجانی، اختلال هایی در تنظیم عاطفه، مشکلات جدایی و دلبستگی ناایمن را نشان می دهند. خردسالات و پیش دبستانی های مادران افسرده در تعامل با مادرانشان کاهش بیان کلامی، افزایش بازداری در موقعیت های ناآشنا، و رفتارهای اجتماعی بازداری شده- مضطرب با همسالانشان را نشان می دهند. فرزندان مدرسه رو در جریان تعاملات مادر- کودک منفی گرایی و رفتار خارج از تکلیف را نشان می دهند و در تعاملات با مادرانشان راحت نیستند. به طور کلی آن ها نسبت به کودکان مادران بهنجار صمیمیت کمتر و گوشه گیری، انزوای اجتماعی، بی توجهی و ناشکیبایی بیشتری نشان می دهند. اختلال در جریان دوره نوجوانی به صورت بی اعتنایی شدید، تعارض و گوشه گیری بروز می کند (ماش و ای بار کلی (جلد اول)- ترجمه؛ توزنده جانی و توکلی زاده، ۱۳۸۳).

با توجه به این که روابط بین نسلی دررفتار جنایی اثبات شده است. شواهد موجود حاکی از این است که آسیب شناسی روانی والدین با رفتار پرخاشگرانه و ضد اجتماعی کودکان ارتباط دارد. شخصیت اجتماعی والدین ارتباط ویژه و تنگاتنگی با اختلال سلوک کودکان دارد. این ارتباط برای پدران بسیار روشن است. این بین اول اختلال سوء مصرف مواد در والدین و دوم شخصیت هیستریایی مادر با الگوهای رفتار ضد اجتماعی است. پرخاشگری کودکان نیز با پرخاشگری دوران کودکی والدین ارتباط دارد. ارتباط افسردگی مادر با پرخاشگری کودک نیز پیچیده است، و در پژوهش های مختلف گزارش شده است. در برخی گزارش ها نیز اثرات وراثتی در پرخاشگری کودک نیز پیچیده است و در پژوهش های مختلف گزارش شده است. در بعضی گزارش ها نیز اثرات وراثتی در پرخاشگری و رفتار ضد اجتماعی کودکان و نوجوانان به صورت ضعیفی گزارش شده است. اما در کل والدین به صورت منفی، رفتارهای پرخاشگرانه و بی اعتنایی کودک را به طور فزاینده ای تقویت می کنند (ماش و ای بارکلی (جلد اول)- ترجمه ؛ توزنده جانی و توکلی زاده، ۱۳۸۳).

بدرفتاری در دوران کودکی اغلب در خانواده هایی چندین مشکلی اتفاق می افتد که در آن ها فقر و تنگدستی، آسیب شناسی والدین و ا ختلال عملکرد خانواده تأثیر زیادی در رشد کودک
می گذارد (مرکز ملی پژوهش، ۱۹۹۳) (به نقل از؛ ماش و ای بار کلی (جلد دوم)- ترجمه؛ توزند جانی و توکلی زاده، ۱۳۸۳).

ویژگی های افراد با اختلالات رفتاری

---