عنوان :

پایان نامه بررسی میزان بکارگیری روش های تربیت دینی نوجوانان از منظر نهج البلاغه

تعداد صفحات :۴۳۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

دراین تحقیق به بررسی دیدگاه های امام علی(ع) در مورد تربیت اجتماعی پرداخته ایم و اهداف این تحقیق شناخت و معرفی دیدگاه های امام علی(ع) در مورد تربیت اجتماعی و جمع آوری نظرات،توصیه ها و سیره عمل آن حضرت درباره تربیت اجتماعی می باشد. در این تحقیق از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و با استفاده از فیش برداری از اسناد و مدارک و گردآوری اطلاعات مورد نیاز به این امر اقدام کرده ایم.در رابطه با تربیت اجتماعی اصول و روش هایی را با توجه به دیدگاه امام علی(ع) استخراج نموده ایم که از این قرار است:ارزش اخلاقی اجتماعی زیستن، اصل عدالت اجتماعی،اصل عدم استرحام و ذلت ناپذیری،اصل عدم انظلام و ستم ناپذیری،اصل کرامت و تکریم در روابط اجتماعی،اصل شورا، اصل امربه معروف و نهی از منکر،اصل زهد، اصل قناعت، اصل کفاف.
یکی از دستاورد های اصلی ناشی از تحقق ارمان های اسلام اجرای صحیح تربیت اجتماعی این مکتب است . این مهم محققان رشته تعلیم و تربیت را بر ان می دارد که بعد اجتماعی تربیت اسلامی را مورد مطالعه قرار دهند .و موجبات اشنایی و تربیت افراد جامعه به خصوص نسل جوان را با جامعیت اسلام که جنبه اجتماعی ان یکی از محور های اساسی این نظام تربیتی است فراهم سازند . در نظام تربیت اسلام ، تربیت اجتماعی در کنار دیگر جنبه های تربیت اهمیت خاصی دارد . انسان از دیدگاه قران سنت دارای دو بعد تفکیک ناپذیر حیات فردی و حیات اجتماعی است . در دیدگاه اسلام فرد به صورت فرد بودن صرف مد نظر این است بلکه فرد علاوه بر مسئولیت تربیت خویشتنف بار عظیم مسئولیت اجتماعی را نیز در حد توان بر عهده دارد.تربیت جامع اسلامی در پی آن است که فرد همچنانکه به سازندگی و رشد شخصیت خویش مشغول است در میان جمع مسلمین و امت اسلامی نیز جای خود را مشخص سازد و بتواند با آنهابه خوبی مراوده داشته باشد.
تربیت توحیدی اسلام درصدد آن است که فرد در وجه اجتماعی خویش ابتدا دارای بینشی جمع گرا شود و خود را به عنوان عضوی از پیکر واحد بشناسد و دین خود را در اعتلای جامعه ، تحقق آرمان های اسلام، حل مشکلات مردم، بهبود زندگی و پاسداری از کیان آیین و امت ادا نماید.
روش تربیت اجتماعی از دیدگاه اسلام مبتنی بر درک موقعیت و مسئولیت فرد در برابر توطئه های فرهنگی، سیاسی، نظامی، اقتصادی و … دشمنان اسلام است.
یکی از مسائل تربیتی که امروز در ایران مطرح است و به رغم اصلاحاتی که در برنامه های درسی اموزش و پرورش و آموزش عالی صورت گرفته متأسفانه نتوانسته انگیزه کافی در کل نسل جوان در گرایش جدی آنان به دین ایجاد کند و جذابیت مطلوب را موجب گردد. از دلایل عمده این امر این است که نسل جوان عمدتا ناآگاه نسبت به همه ابعاد متعالی اسلام در مدار قابل ملاحظه ای و بی خبر از جامعیت و تعالیم دین مبین اسلام است و یکی از نارسایی های بزرگ عدم طرح کافی و جاذب دیدگاه های اجتماعی اسلام باشد.
در کلیه شاخه ها و شعب تعلیم و تربیت قبل از هرچیز آنچه حائز اعهمیت است ، داشتن بینش و نگرش اصولی و دقیقی نسبت به مبانی و اهداف و اصول و روش های تعلیم و تربیت است که بایستی به هر یک از این موضوعات مهم در در بعد بینش تربیت  اسلامی ، مسئله دیدگاه اجتماعی اسلام در تعلیم و تربیت است و . برنامه ریزان تعلیم و تربیت در  کشور از برنامه ریزی اموزشی و درسی، تربیت نیروی انسانی، مدیریت ها و بالاخره کلیه معلمان و مربیان تربیتی بایستی قبل از هر چیز به بینش جامع اسلامی و از جمله به بینش صحیح نسبت به بعد اجتماعی تعلیم و تربیت آگاهی حاصل نمایند.
باید توجه داشت که امر تربیت در همه ایام و در طول تاریخ برای همه جوامع و ملت ها مهم بوده است و به ویژه در عصر حاضر برای دوام کشور ما و تعالی انقلاب لازم است به تحول در نظام آموزشی کشور بیندیشیم.
مسئله تربیت اجتماعی در این عصر برای بشریت به اهمیت مسئله تداوم و پایداری حیات است. نظم و جریان آن ، تداوم و تکامل آن، ایجاد ذرغبت و رضایت نسبت به آن از طریق تربیت امکان پذیر است.
اگر اعتقاد داریم که اسلام مکتب علم و تربیت استف بهتر است به منابع اسلامی مراجعه  کنیم و از شعار فراتر رویم و محتوای عقاید اسلامی را در خصوص تربیت به طرق مناسب شناسایی کنیم و بایستی با سنجش دقیق و خردمندانه از تجربیات و اندیشه های دیگران به خصوص روش های تربیتی ائمه اطهار سود جست.
بررسی اندیشه هایی که به نحوی در تحولات آموزش و پرورش ما موثر است، امری ضروری و عقلانی است. این تحقیق سعی بر آن دارد که با عنایت به تاکید بر ضرورت بازسازی فرهنگی در جامعه با طرح دیدگاه های تربیتی علی(ع) و به تبع ایشان اندیشمندان اسلامی تا اندازه ای دستندرکاران تعلیم و تربیت را در طراحی الگوی مناسب برای تقویت کودکان و نوجانان یاری نماید.
تربیت اجتماعی از نظر امام علی (ع) بسیار اهمیت داشته و ارزشمند است. ایشان در ابعاد مختلف و در موارد گوناگون به اهمیت تربیت اجتماعی اشاره کرده اند. و علاوه بر تاکید زیادی که روی مسئله اجتماع و وحدت مسلمین و ارزش ها و مسئولیت های اجتماعی گذاشته اند و در مورد مختلف آنها را ستوده اند و آثار آنها را بیان نموده اند و همچنین در جنبه های فردی نیز به صفات و جنبه هایی تاکید ورزیده اند که اگرچه ظاهرا بسیار فردی به نظر می رسد. ولی واقع در بطن روابط اجتماعی قرار دارند با توجه به اهمیت تربیت اجتماعی از نظر علی(ع) این نکته که تربیت و شکل گیری هویت فرد در جامعه شکل می گیرد و در واقع تکامل انسان در گرو زندگی اجتماعی است تربیت اجتماعی اهمیت خویش را آشکار می سازد و به عنوان بعد اساسی تربیت خود را نمایان کرده دامنه وسیعی را در برمی گیرد.
واژه های کلیدی: هدف و تعیین هدف، تربیت، اجتماعی بودن، نهج البلاغه

فهرست مطالب

پیشگفتار    ۱
چکیده تحقیق    ۳
فصل اول    ۱۰
کلیات تحقیق:    ۱۰
۱- بیان مسئله    ۱۱
۲ – اهداف تحقیق    ۱۴
۳- ضرورت تحقیق    ۱۵
۴- فرضیات تحقیق    ۱۵
۵- روش تحقیق    ۱۶
۶)تعریف اصطلاحات و واژه ها    ۱۷
تعریف هدف و نقش هدف    ۱۷
فواید و اهمیت تعیین هدف:    ۱۸
اهداف تربیت    ۲۰
اجتماعی بودن    ۲۲
اصولی در اهداف تربیت اجتماعی    ۲۳
نهج البلاغه:    ۲۵
تربیت اجتماعی را از کجا باید آغاز نمود؟    ۲۶
فصل دوم    ۲۹
پیشینه تحقیق    ۲۹
پیشینه تحقیق    ۳۰
الف) پایان نامه ها    ۳۱
ب) کتاب ها    ۴۱
ج) مقالات    ۵۵
فصل سوم    ۵۹
مبانی نظری تحقیق:    ۶۰
نهج البلاغه و مستدرکات آن    ۶۴
بررسی مسئله اسناد نهج البلاغه به علی(ع)    ۶۹
بررسی اشکال مورد اول    ۷۰
بررسی اشکال مورد دوم    ۷۲
نهج البلاغه و جامعه امروز اسلامی    ۷۴
در آیینه این عصر    ۷۶
علی در میدان های گوناگون    ۷۸
نگاهی کلی به مباحث و مطالب نهج البلاغه    ۸۳
عناصر معجزه ای نهج البلاغه    ۸۴
محتوای نهج ا لبلاغه     ۸۴
امتیازات نهج ا لبلاغه    ۸۵
گردآورنده نهج البلاغه    ۸۸
شرح ها و ترجمه های نهج البلاغه    ۸۹
ماخذ و منابع نهج البلاغه    ۹۲
تصویر شخصیت علی(ع) در نهج البلاغه    ۹۸
ضرورت بحث تربیت    ۹۹
مفهوم و تعریف تربیت    ۱۰۳
ماهیت یا چیستی تربیت    ۱۰۵
فرق تزکیه و تربیت    ۱۰۷
چه کسی می تواند مربی باشد؟    ۱۰۸
وظیفه مهم حاکم اسلامی در تعلیم و تربیت    ۱۱۱
مربی اسلامی    ۱۱۲
وظایف امام علی(ع)    ۱۱۲
انبیا و اولیا طبیبان الهی اند.    ۱۱۳
ویژگی طبیبان الهی    ۱۱۴
راه رهایی از سرگردانی    ۱۱۵
تلاش پیگیر حضرت علی(ع) در امر تربیت    ۱۱۷
راه به سوی حقیقت تربیت    ۱۲۲
موانع و مقتضیات تربیتی    ۱۲۴
موانع و مقتضیات فردی    ۱۲۵
موانع و مقتضیات اجتماعی    ۱۲۶
اسلام و هدف تربیت    ۱۲۷
اخلاق و ارتباط آن با تربیت    ۱۲۸
رابطه اخلاق و تربیت     ۱۲۸
روش های تربیتی    ۱۳۱
تربیت و اخلاق    ۱۳۳
دین و تربیت     ۱۳۷
رابطه دین و تربیت    ۱۴۱
بررسی رابطه دین با نظام تربیتی و با هر یک از اجزا و عناصر موجود در عمل تربیت    ۱۴۳
امام علی(ع) و تربیت    ۱۴۷
ابعاد تربیت از دیدگاه امام علی(ع)    ۱۴۸
تربیت دینی    ۱۵۰
تربیت اجتماعی    ۱۵۳
تربیت اجتماعی خارج از خانه    ۱۵۵
میزان و معیار رابطه درست با دیگران     ۱۵۶
تربیت جسمانی    ۱۵۶
حقیقت تربیت    ۱۶۳
انسان و تربیت پذیری    ۱۷۱
تربیت اجتماعی    ۱۷۱
تعریف تربیت اجتماعی    ۱۷۳
اسلام و تربیت اجتماعی    ۱۷۴
هدف های تربیت اجتماعی    ۱۷۶
رابطه تربیت فردی و تربیت اجتماعی    ۱۸۰
سرآغاز تربیت اجتماعی    ۱۸۲
نظریات صاحب نظران در ارتباط با تربیت    ۱۸۳
افلاطون    ۱۸۳
ارسطو    ۱۸۵
خواجه نصیرالدین طوسی    ۱۸۶
کومینوس    ۱۸۸
جان لاک    ۱۸۹
ژان ژاک روسو    ۱۹۱
کانت    ۱۹۳
ابن مسکویه    ۱۹۵
ابن خلدون    ۱۹۵
ابن سینا    ۱۹۶
امام خمینی    ۱۹۷
ثمره اجتماعی تربیت از دیدگاه امام علی(ع)    ۱۹۷
فصل چهارم    ۲۰۱
اصول اجتماعی و نحوه عملکرد آن در جامعه در سایه تربیت :    ۲۰۱
عوامل رویکرد به حیات اجتماعی    ۲۰۴
ارزش های اخلاقی در حیات اجتماع    ۲۰۵
نقش عامل عقلانی در ارزش یابی    ۲۰۷
اصل انظلام و ستم ناپذیری    ۲۱۶
توجیه انظلام    ۲۲۰
اصل کرامت و تکریم در روابط اجتماعی    ۲۲۹
در برخورد با انسان دو دیدگاه وجود دارد    ۲۳۱
نتایج کرامت یا حقارت شخصیت    ۲۳۵
نفاق و دورویی    ۲۳۶
فضایل و رذایل اخلاقی    ۲۳۷
مشورت    ۲۳۸
اصل شورا    ۲۴۲
مهمترین صفات مشاور    ۲۵۵
خداترسی    ۲۵۵
تقوای الهی    ۲۵۵
تعقل    ۲۵۶
تجربه    ۲۵۷
عقل    ۲۵۸
وظیفه مشورت کننده و مشاور    ۲۶۰
آثار امر به معروف و نهی از منکر    ۲۶۶
پیشنهاد و نظریه اجرایی در مورد امر به معروف و نهی از منکر    ۲۶۹
اصل زهد : زیستی شایسته    ۲۷۱
مفهوم زهد    ۲۷۳
زهد و توانایی های اقتصادی    ۲۷۵
زهد و ایثار و همدردی    ۲۸۱
اصل قناعت    ۲۹۳
اصل کفاف    ۲۹۷
اصل عدالت اجتماعی    ۳۰۰
عدالت و ارزش های اجتماعی    ۳۱۰
صبر و شکیبایی    ۳۱۶
الگو های صبر و اسطوره های استقامت    ۳۲۲
صبر در احادیث اسلامی    ۳۴۵
آثار و پیامد های صبر    ۳۵۰
شاخه های صبر    ۳۵۳
جزع و بی تابی    ۳۶۱
درمان جزع و ناشکیبایی    ۳۶۷
فرق جزع و احساسات معقول    ۳۷۱
خدمت به مردم    ۳۷۴
مفهوم خدمتگزاری    ۳۷۵
اسلام و خدمتگزاری    ۳۷۷
محدوده خدمت    ۳۸۰
جلوه های خدمتگزاری    ۳۸۱
یاری دیگران    ۳۸۵
بر و احسان    ۳۸۶
انگیزه ها در خدمتگزاری    ۳۹۰
آفات خدمتگزاری    ۳۹۲
حکومت و خدمت    ۳۹۵
روحانیان و خدمتگزاری    ۴۰۳
فصل پنجم    ۴۰۷
نتیجه گیری وپیشنهادات:    ۴۰۷
بحث و نتیجه گیری    ۴۰۸
پیشنهادات    ۴۱۱
مشکلات تحقیق    ۴۱۴
منابع    ۴۱۶

منابع

۱)    قرآن کریم
۲)    احمدی ، سید احمد، اصول و روش های تربیت در اسلام، انتشارات جهاد دانشگاهی، اصفهان ۱۳۶۸
۳)    باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، انتشارات دفتر کمک آموزشی، ۱۳۶۸
۴)    المنجد، چاپ احمدی
۵)     معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، انتشارات امیر کبیر
۶)    مفردات راغب اصفهانی
۷)    شعاری نژاد، علی، فرهنگ علوم رفتاری
۸)    صحیفه نور، امام خمینی(ره)، ج ۱ و ۱۳
۹)    مدبر عزیزی، غلامرضا، دیدگاه اسلام درباره اهمیت و لزوم پرورش اجتماعی، وزارت آموزش و پرورش، معاونت پرورشی، تهران ۱۳۷۴
۱۰)    شیخ آقابزرگ تهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه معروف به الذریعه، بیروت، ج۱۴
۱۱)    معارف، مجید، تاریخ عمومی حدیث، چاپ دوم، انتشارات کویر، ۱۳۸۱
۱۲)    حسینی، عبدالزهرا، مصادر نهج البلاغه و اساتید، بیروت، ج ۱
۱۳)    دشتی، محمد، ترجمه نهج البلاغه، قم، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمؤمنین
۱۴)    الغدیر، ج ۴
۱۵)    مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، قلهک ۱۳۵۳
۱۶)    رفیعی، جواد، آموزه هایی از نهج البلاغه، قم، تابستان ۱۳۷۹
۱۷)    مسعودی، مروج الذهب، ج ۲
۱۸)    مقدمه سید رضی بر نهج البلاغه
۱۹)    علامه حلی، رجال
۲۰)    خسروپناه، عبدالحسین، جامعه علوی در نهج البلاغه، ۱۳۸۱
۲۱)    الطبقات الکبری، ج ۶
۲۲)    بهج الصباغه، ج ۱
۲۳)    معجم رجال الحدبث، ج ۴
۲۴)    رجال النجاشی
۲۵)    جمعی از نویسندگان، آشنایی با نهج البلاغه، مؤسسه مطالعات و پژوهش های فرهنگی آیه حیات
۲۶)    نوری، حسین، مستدرک الوسایل، ج ۳ و ۱۲
۲۷)    اعیان الشیعه، ج ۱
۲۸)    خامنه ای، سید علی، بازگشت به نهج البلاغه
۲۹)    دلشاد تهرانی، مصطفی، سیری در تربیت اسلامی
۳۰)    جزوه تعلیم و تربیت دکتر علی قائمی
۳۱)    زهانت، عبدالحمید، تعلیم و تربیت در نهج البلاغه
۳۲)    مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۹۱، ۹۵، ۷۷، ۷۵، ۱۹۹، ۷۱، ۷۴، ۶، ۶۸، ۱، ۷۹، ۴۵، ۷۰
۳۳)    مطهری، مرتضی، تکامل اجتماعی انسان
۳۴)    نوذری، محمود، عضو دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، شماره ۵۰
۳۵)    رسائل شیخ انصاری، چاپ قدیم
۳۶)    رحیمیان، محمدحسن و رهبر، محمدتقی، آیین تزکیه، بوستان قم
۳۷)    مجمع البیان، ج ۱۰
۳۸)    دبیری، پرویز، ترجمه انسان موجود ناشناخته
۳۹)    کاردان، علی محمد، ترجمه معنی و حدود علوم تربیتی( میلاره کاسترن)
۴۰)    ماهنامه کوثر، شماره ۳۵، ۳۴، ۳۶، ۳۷
۴۱)    رسولی محلاتی، هاشم، وصایا الرسول و الائمه(ع)، ترجمه فارسی
۴۲)    مستدرک الوسائل، ج ۲
۴۳)    کلینی، ابو جعفر محمد، کافی، ج ۶، ۲، ۴، ۸
۴۴)    حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج ۱۵
۴۵)    صدوق، محمدبن علی بن الحسین، الخصال، ترجمه و تصحیح احمد فهری
۴۶)    کاظم زاده ایرانشهر،حسین، اصول اساسی فن تربیت
۴۷)    سجادی، سید جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج ۱
۴۸)    فیاض، علی اصغر، ترجمه تاریخ فلسفه های تربیتی، ج ۱
۴۹)    شریعتمداری، فلسفه تعلیم و تربیت
۵۰)    باروخ اسپینوزا، کتاب اخلاق، ترجمه دکتر محسن جهانگیری
۵۱)    شعاری نژاد، علی، فلسفه آموزش و پرورش
۵۲)    قائمی، علی، تربیت و سازندگی
۵۳)    علامه طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، ج ۴
۵۴)    ارسطو، سیاست، ترجمه مجید عنایت
۵۵)    سیاست، ترجمه انگلیسی از B..Jowett
۵۶)    طوسی، خواجه نصیرالدین، اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینویی و علیرضا حیدری
۵۷)    اندیشه هایی درباره تربیت، کمبریج
۵۸)    روسو، امیل
۵۹)    قائمی، علی، جامعه مدنی از دیدگاه امام امیرالمؤمنین
۶۰)    درآمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی، دفتر همکاری حوزه و دانشگاه
۶۱)    عبدالرحمن بن خلدون، ترجمه محمدپروین گنابادی
۶۲)    مصباح، محمدتقی، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن
۶۳)    شیخ صدوق، من لا یحضر الفقیه، ج ۴
۶۴)    محمد بن محمد الشعیری، جامع الاخبار، تحقیق حسن المصطفوی، مرکز نشر الکتاب، تهران ۱۳۸۲ق
۶۵)    مراعاﺓ لهم و احتراما، تفسیر محی الدین بن عربی، ج ۱
۶۶)    تفسیر ابوالفتوح رازی، ج ۱
۶۷)    تفسیر روح المعانی، ج ۴ و ۲۵
۶۸)    تفسیر الصافی، ج ۲
۶۹)    تفسیر البیضاوی، ج ۲
۷۰)    التبیان فی تفسیر القرآن، ج ۹
۷۱)    تفسیر بیان السعادﺓ فی مقامات العبادﺓ، ج ۴
۷۲)    تفسیر تستری
۷۳)    نهج البلاغه، فیض الاسلام
۷۴)    نهج البلاغه، صبحی صالح
۷۵)    غررالحکم، آمدی تحقیق محدث ارموی، چاپ دانشگاه، ج ۱ و۲
۷۶)    شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج ۸
۷۷)    مطهری، مرتضی، بررسی اجمالی مبانی اقتصاد اسلامی
۷۸)    مجمع البیان فی تفسیر القرآن
۷۹)    شرح نهج البلاغه عبده، ج ۱
۸۰)    مطهری، مرتضی، بیست گفتار، انتشارات صدرا، ۱۳۵۸ش
۸۱)    تفسیر روح البیان،ج ۱، ۲، ۵، ۸
۸۲)    تفسیر قرطبی، ج ۵
۸۳)    تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، انتشارات دارالکتب الاسلامیه،ج ۱۱، ۱۳۸۰
۸۴)    نقطه عطف، نامه امام خمینی به احمد آقا خمینی
۸۵)    سنن النبی، علامه طاطبایی
۸۶)    صحیفه سجادیه، دعای مکارم اخلاق
۸۷)    تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج ۱۴
۸۸)    نهج البلاغه، ترجمه دکتر سید جعفر شهیدی
۸۹)    عباسی، اسدالله، تربیت اجتماعی کودک از نظر اسلام، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی، سال ۱۳۷۵(پایان نامه)
۹۰)    محمدی، مهری، بررسی تربیت اجتماعی از دیدگاه نهج البلاغه، تهران، دانشگاه تربیت مدرس، سال ۱۳۷۵(پایان نامه)
۹۱)    دکتر آرام، محمد رضا (مقاله)
۹۲)    فصلنامه حوزه، شماره ۴۲ و  ۴۶ (مجله)
۹۳)    درس هایی از مکتب اسلام، سال ۱۳۷۸، شماره ۶ (مجله)
۹۴)    Education and Philosopical thought, Kingsleyprice, Boston, 1962, the creat Didactic, P. 208
۹۵)    Education by IMmancel kant, Ann Arbov Poperbacks, translated by A.Churton, 1960, P.6

پیشگفتار

مقتدای را همان علی(ع) است، همو که واژگان تاب بزرگی روحش را ندارند. با کدامین واژه می توان به توصیف آفتاب نشست؟ آنگاه که از روی سینه عبدود برخاست، اخلاص معنا گرفت. چون به همراه همسر و فرزندانش افطار خود را سه شب پیاپی به مسکین و  یتیم و اسیر بخشید، خودخواهی ها رخت بربست و دگرخواهی معنا و مفهومی تازه یافت.آن شب که ضربه شمشیر ابن ملجم بر فرق نازنینش نشست، واژگان محبت و  گذشت در برابرش به زانو درآمدند.

او که عارفان و مجتهدان، پدر عرفان و  پیشوای زاهدان می نامند. هم او که شجاعان و دلیران، او را مظهر شجاعت و جوانمردی، عدل پیشگان و دادخواهان او را سرمشق دادگستری، حکمرانان و کارگزاران حکومتش را نمونه اعلای حکومت انسانی، فیلسوفان و اندیشمندان  او را در قله های حکمت و دانایی و مددکاران عالم وی را نمونه دستگیری می دانند.

به  راستی گفتار و کردار آن پیشوای سترگ مانند آب حیاتی از  چشمه سار زلال هستی می جوشد و در جویبار اجتماع جاری  می شود و روح تعالی می دهد.

درخشش نور حق در جمال علی (ع) چنان تابناک است که دیده ها را توان تماشای آن نیست. علی(ع) اقیانوسی است که کرانه اش سراسر هستی را پوشانیده است. خورشید محبت علی(ع)، روشنایی دل عاشقان و نورافشان پرده های زمان است.

اینک که کالبد زمان با نام زیبای او حیاتی تازه یافته، در دریای موج کرامت هایش غور می کنیم و واژه هایی از فضل و تربییت برمی چینیم و آن را ره توشه راهمان می سازیم. آموزه های نورانی اش را پاس می داریم؛ زیرا پویا، شیوا، انسان ساز و حیات آفرین است. بر عجز و ضعف خویش معترفیم ، چرا که از اقیانوس بیکران کلامش همان قدر می دانیم آن ایستاده بر ساحل دریا از عمق و وسعت و عجایب دریا می داند. جز به قدر وسعت دیدمان نمی بینیم.

واپسین کلاممان این است: ای علی، ای که زادگاهت بیت الله، زندگانی ات عبدالله، وجودت محو ذات الله، پیکارت فی سبیل الله، سخنانت نورالله، سیمایت تجسم صفات الله،  و سرانجامت فنای فی الله است!ما را از زلال هدایت نصیب فرما، دل هایمان را از دریای کمالات سیراب و مشام جانمان را از بوی خوش علوی سرمست گردان؛ که در هر حال پیوندمان با اهل بیت(ع) ناگسستنی است.

امید آن دارم که تلاش اینجانب مقبول طبع شما تربیت یافتگان مکتب اهل بیت(ع) قرار گیرد.

چکیده تحقیق

دراین تحقیق به بررسی دیدگاه های امام علی(ع) در مورد تربیت اجتماعی پرداخته ایم و اهداف این تحقیق شناخت و معرفی دیدگاه های امام علی(ع) در مورد تربیت اجتماعی و جمع آوری نظرات،توصیه ها و سیره عمل آن حضرت درباره تربیت اجتماعی می باشد.تحقیق بر این نظر بود که به این سوال کلی پاسخ دهد که :

۱)  جامعه تا چه اندازه نسبت به مسائل تربیتی نهج البلاغه به طور اعم وتا چه اندازه نسبت به اهداف اجتماعی تربیت در نهج البلاغه به طور اخص آشنایی دارد؟

۲)     با توجه به دیدگاه امام علی(ع) اصول و روش های تربیت اجتماعی کدام است؟

در این تحقیق از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و با استفاده از فیش برداری از اسناد و مدارک و گردآوری اطلاعات مورد نیاز به این امر اقدام کرده ایم.در رابطه با تربیت اجتماعی اصول و روش هایی را با توجه به دیدگاه امام علی(ع) استخراج نموده ایم که از این قرار است:ارزش اخلاقی اجتماعی زیستن، اصل عدالت اجتماعی،اصل عدم استرحام و ذلت ناپذیری،اصل عدم انظلام و ستم ناپذیری،اصل کرامت و تکریم در روابط اجتماعی،اصل شورا، اصل امربه معروف و نهی از منکر،اصل زهد، اصل قناعت، اصل کفاف.

در ادامه با عنایت به توصیه ها و احادیث از امام علی(ع) فرضیه های تحقیق که در قالب اصول و روش های تربیت اجتماعی بیان شده بودند را اثبات نموده و در پایان به بیان پیشنهادات پرداخته ایم.

مقدمه

اسلام و حکومت اسلامی پدیده ای الهی است که با به کار بستن دستورات آن و نیز تلاش برای تداوم و حفظ آنها سعادت فرزندان خود را در دنیا وآخرت به بالاترین درجه تأمین می کند و قدرت آن را دارد که قلم سرخ بر ستمگری ها و چپاول گری ها و فسادها و تجاوزها بکشد و انسان ها را به کمال مطلوب خود برساند و مکتبی است که برخلاف مکتب های غیر توحیدی در تمام شئون فردی و اجتماعی و مادی و معنوی و فرهنگی و سیاسی و نظامی و اقتصادی دخالت و نظارت دارد و از هیچ نکته ای ولو بسیار ناچیز که در تربیت انسان و جامعه و پیشرفت مادی و معنوی او نقش دارد فروگذار ننموده است و موانع و مشکلات سر راه تکامل را در اجتماع و فرد گوشزد نموده برای رفع آنها کوشیده است.

بقای اجتماعی مسلمین و ادامه این حیات به صورت مؤثر و گسترش فرهنگ اسلامی در جهان کنونی ایجاب می کند که تربیت اجتماعی اسلام به گونه ای عمیق تر و جامع مورد مطالعه قرار گیرد و در شکل برنامه های آموزشی، تربیتی، تبلیغی در مراکز آموزشی در کلیه مقاطع ابتدایی تا دوره های مطرح عالی و در برنامه های هنری در رسانه های جمعی به دانش پژوهان و مردم عرضه گردد.

جنبه اجتماعی و سیاسی حیات مسلمین و تربیت اجتماعی اسلام در طی زمان های گذشته مورد بی توجهی و غفلت قرار گرفته است.بینش های تک بعدی و یا سوق دادن تعلیم و تربیت اسلامی به سوی فردگرایی و انزوای از جامعه و مسئولیت اجتماعی موجب عقب ماندگی و غفلت اعظم مسلمین از فرهنگ جامع و تمام عیار اسلام گردیده و به علاوه استعمار در چند قرن اخیر با اسلام به خصوص وجه اجتماعی- سیاسی این مکتب به مبارزه برخاسته و با دسیسه ها و فریب های علنی و غیر علنی سهمی در تضعیف اسلام در جهان داشته است.پویایی و تحرک و رشد جامعه اسلامی در میان دیگر جوامع انسانی به منزله عزت آیین اسلام است. بر حق بودن و رسالت دین خاتم ایجاب می کند که امت اسلامی از حیات مستقل، پویا، قدرتمند و متشکل برخوردار باشد.این امر منوط بر این است که دیدگاه های اصیل اسلام تبیین شود.

رعایت حقوق اجتماعی، پاسداری از کیان اسلام و حراست از ناموس و عزت اسلامی و تلاش در راه بهبود و ترفیع سطح زندگی مادی و معنوی و تأمین مصالح مسلمین از اهم ضروریات اسلام و جزو وظایف الهی هر فرد مسلمان است و بدون دستیابی همگان به بینش همگون و صحیح از دیدگاه اجتماعی اسلام زمینه های تشکیل امت اسلامی و وحدت پایدار فراهم نخواهد شد و احساس مسئولیت در قبال آیین و امت به وجود نخواهد آمد و خوی تعاون نسبت به هم نوع به ویژه مسلمین کمتر ظهور خواهد کرد و روحیه فداکاری و ایثار در راه حق و ایصال به محبوب کندتر به بار می نشیند.

با عنایت به این امر که تاکنون اثر عمده ای در رابطه با دیدگاه های امام علی(ع) در باب تربیت اجتماعی تدوین نشده بود و تربیت اجتماعی مسئله مهمی در شکل گیری هویت و شخصیت هر انسان می باشد و امام علی(ع) نیز به این امر توجه شایان داشته اند و به هنگام بیان مسئله تحقیق متذکر شدیم که درصدد بررسی دیدگاه های امام علی(ع) در خصوص تربیت اجتماعی هستیم، لذا سؤالاتی که برای انجام تحقیق و پاسخگویی به آنها در نظر گرفته شده عبارتند از:

۱)  جامعه تا چه اندازه نسبت به مسائل تربیتی نهج البلاغه به طور اعم وتا چه اندازه نسبت به اهداف اجتماعی تربیت در نهج البلاغه به طور اخص آشنایی دارد؟

۲)     اصول تربیت اجتماعی با توجه به دیدگاه امام علی(ع) کدام است؟

۳)     با توجه به دیدگاه امام علی(ع) روش های تربیت اجتماعی چیست؟

۴)     میزان استفاده و بهره گیری ما از نهج البلاغه در مورد مسائل تربیتی چقدر است؟

۵)     آیا مسائل تربیتی مطرح شده با آنچه که در نهج البلاغه آمده است مطابقت دارد ؟

فرضیات تحقیق نیز بر اساس همین سؤالات در نظر گرفته شد و محقق در طول مدت تحقیق سعی نمود که در جهت پاسخ دادن به سؤالات فوق به بررسی فرضیه های تحقیق اقدام نماید. اهدافی که برای انجام تحقیق در نظر گرفته شد عبارتند از: آشنا کردن والدین و مربیان و دستندرکاران نظام تربیتی با دیدگاه تربیتی امام علی(ع) درباره تربیت اجتماعی و جمع آوری نظرات و سیره عملی آن بزرگوار به صورت اصول و روش های تربیت اجتماعی و معرفی نهج البلاغه به عنوان یک کتاب جامع تربیتی که در اختیار علاقمندان قرار گیرد.با توجه به اینکه پژوهش در زمره تحقیقات تاریخی قرار می گیرد ،بنابراین به عنوان منبع پژوهش از کلیه کتب روایی، تاریخی و تحقیقات ارائه شده در این زمینه بهره گرفته شد و از روش توصیفی- تحلیلی استفاده نموده ایم، در ابتدا به شناسایی و گردآوری منابع موردنیاز پرداختیم و پس از گردآوری اطلاعات، طی دو مرحله به مطالعه کلی واجمالی و نیز مطالعه عمیق همراه با فیش برداری و ثبت موضوعات موردنظر پرداختیم.

پس از انجام فیش برداری به طبقه بندی اطلاعات در رابطه با تربیت اجتماعی و با مطالعه منابع موجود در ارتباط با اصول و روش های تربیت کودک و استنباط اصول و روش ها با استفاده از دیدگاه تربیتی امام علی(ع) پرداختیم .

فصل اول

کلیات تحقیق:

۱)   بیان مسئله

۲)   اهداف تحقیق

۳)   ضرورت تحقیق

۴)   فرضیات تحقیق

۵)   روش تحقیق

۶)   تعریف اصطلاحات و واژه ها

۱- بیان مسئله

یکی از اساسی ترین بخش های تربیت، تربیت اجتماعی است که از جایگاه ویژه ای در فرایند تعلیم و تربیت برخوردار می باشد.تربیت اجتماعی نه تنها یکی از اهداف آموزش و پرورش است بلکه تحقق آن یکی از وظایف اصلی آموزش و پرورش می باشد و باید به کاربرد بسیار مهم آن در توسعه فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی نیز باید توجه نمود. به ارتباط آن با روند توسعه در هر جامعه ای تأکید کرد. روابط نامناسب برخی از افراد دچار ناسازگاری های اجتماعی ، نداشتن روابط اجتماعی مطلوب با دیگران که باعث آسیب دیدگی از دیگران می شود،نابسامانی های اجتماعی ، برخوردهای غلط اجتماعی، با وجود مشکلات موجود چه راه حل ها و چه روش هایی را برای تربیت اجتماعی افراد به کار ببریم.

عده ای از روان شناسان بر این باورند اگر روابط بین فردی بین افراد خوب باشد، سلامت روانی انسان مورد تهدید قرار نمی گیرد و جامعه شناسان معتقدند که روابط اجتماعی مطلوب اجتماعی و همگونی و اشتراک رویه باعث وحدت اجتماعی می شود. به علاوه این امر موجب موفقیت و پیشرفت مردم یک جامعه می گردد و تسهیل در امور ارتباطات ، رضایت خاطر برای انسان ها به دنبال دارد.

ما در جامعه ای اسلامی زندگی می کنیم و مشی حاکم بر نهاد های اجتماعی این جامعه باید متأثر از دیدگاه های اسلامی باشد.دین مبین اسلام با هدف تربیت بشر، انسان سازی و رشد فضایل و رساندن بشر به تکامل و مقام قرب ذات باریتعالی طراحی و توسط رسول گرامی اسلام و امامان معصوم به بشریت عرضه شده است.لذا درصدد هستیم تا تربیت اجتماعی را از منظر امام علی(ع) مورد بررسی قرار دهیم.

به طور مسلم تبیین هر چه بهتر نظرات حضرت علی(ع) در مورد تربیت اجتماعی راه گشایی تربیت صحیح افراد جامعه اسلامی است و در خصوص بهتر شکل بخشیدن به اجتماع و مناسبات حاکم بر آن می توانیم از اندیشه های زلال علی(ع) بهره گرفت .و با الهام از دیدگاه های امام علی(ع) اصول، روش ها، اهدافی را در این باره استخراج نماییم و راه حل ها و روش هایی برای تربیت اجتماعی افراد به کار ببریم و در این رابطه سؤالاتی مطرح می گردد که به جهت پاسخگویی به آنها نیازمند تحقیق هستیم.

سؤالات پژوهش عبارتند از:

۱)  جامعه تا چه اندازه نسبت به مسائل تربیتی نهج البلاغه به طور اعم وتا چه اندازه نسبت به اهداف اجتماعی تربیت در نهج البلاغه به طور اخص آشنایی دارد؟

۲)   اصول تربیت اجتماعی با توجه به دیدگاه امام علی(ع) کدام است؟

۳)   با توجه به دیدگاه امام علی(ع) روش های تربیت اجتماعی چیست؟

۴)  میزان استفاده و بهره گیری ما از نهج البلاغه در مورد مسائل تربیتی چقدر است؟

۵)  آیا مسائل تربیتی مطرح شده با آنچه که در نهج البلاغه آمده است مطابقت دارد ؟

۲ – اهداف تحقیق

۱)                 معرفی نهج البلاغه به عنوان یک کتاب جامع در مسائل تربیتی

۲)       بررسی تطبیقی مسائل و اهداف اجتماعی تربیت با آنچه که در نهج البلاغه آمده است.

۳)       بررسی دیدگاه امام علی(ع) در نهج البلاغه نسبت به مسائل تربیتی به طور اعم و نسبت به اهداف اجتماعی تربیت به طور اخص

۴)       ارائه راه کارهای مناسب برای توسعه اهداف اجتماعی تربیت با توجه به آنچه که در کتاب نهج البلاغه آمده است.

۵)       جمع آوری نظرات، توصیه ها و سیره عملی آن حضرت درباره تربیت به صورت منبعی که در اختیار معلمان ،مربیان ودست اندرکاران آموزش و پرورش و دیگر و سایر علاقمندان قرار گیرد.

۶)       هدف کاربردی تحقیق عبارت است از ارائه راهبردهایی برای تربیت اجتماعی جهت افزایش کارایی جامعه اسلامی و تسریع روند توسعه در آن.

۳- ضرورت تحقیق

در نظامی که مبتنی بر دین مبین اسلام است و تمام نهادهای اجتماعی آن باید به صورت عملی دستورات اسلام را سرلوحه برنامه ها و فعالیت های خود قرار دهند،بررسی دیدگاه امام علی(ع) امری ضروری است ، خصوصا در نظام تعلیم و تربیت رسمی که وظیفه اصلی تربیت فرزندان را بر عهده دارند این ضرورت بیشتر احساس می گردد.

در مورد دیدگاه های تربیتی امام علی(ع) در کتب و تحقیقات مختلف، مطالبی به صورت پراکنده ذکر شده است،

اما تاکنون اثر مستقل و نسبتا جامعی که به جمع آوری نظرات و سیره امام علی(ع) در رابطه با اصول و روش  های تربیت اجتماعی باشد، تدوین نشده است. لذا بر اساس این ضرورت و نیاز آنها پژوهشی در این زمینه احساس می شود و لازم است چنین پژوهشی انجام شود تا به صورت منبعی مورد استفاده مربیان و دست اندرکاران و علاقمندان به تربیت و والدین قرار گیرد.

۴- فرضیات تحقیق

۱)            مسائل مطرح شده پیرامون اهداف اجتماعی تربیت مطابق با دیدگاه امام علی(ع) و الهام گرفته از کتاب شریف نهج البلاغه است و علی(ع) مسائل تربیتی را به بهترین صورت و شکل ممکن ارائه کرده است.

۲)            عدالت اجتماعی اصل تربیتی، و سپردن مسئولیت در حد توان و رعایت حقوق افراد و روش های تربیتی آن از دیدگاه امام علی(ع) می باشد.

۳)            توجه به زهد به عنوان زیستی شایسته، مشورت، امر به معروف و نهی از منکرو روش های تربیتی آن از دیدگاه امام علی(ع) می باشد.

۴)            توجه به اصول عدم استرحام و ذلت ناپذیری،عدم انظلام و ستم ناپذیری، کرامت و تکریم در روابط اجتماعی و روش های تربیتی آن از دیدگاه امام علی(ع) می باشد.

۵- روش تحقیق

براساس ماهیت موضوع مشخص می شود که موضوع تحقیق امری نظری است ،در این تحقیق از روش کتابخا نه ای استفاده می شودو در زمره تحقیقاتی است که روش آن توصیفی- تحلیلی می باشد.

در این تحقیق پس از دسترسی به منابع متعدد مطالب ،فیش برداری،دسته بندی نموده وبا تعمق واستنباط گزارش تحقیق خود را ارائه داده.

۶)تعریف اصطلاحات و واژه ها

تعریف هدف و نقش هدف

هدف نقطه ای است که انسان به طرف آن حرکت می کند.هدف، جهت زندگی و جهت کوشش های انسان را روشن می سازد[۱]. اعمال بدون هدف فعالیت هایی عقیم و بدون نتیجه اند، فعالیت هایی عبث و بیهوده که ثمری به دنبال ندارد و هدر دادن نیروها و امکانات، نتیجه واقعی آن است. تعیین هدف به فعالیت ها معنا می بخشد و به افراد برای انجام فعالیت ها ،انگیزه و نیرو می بخشد.

اهداف همچنین معیارهای ارزشیابی و سنجش فعالیت هایند.میزان تحقق اهداف مقیاس و ملاکی است برای تعیین صحت مسیر پیموده شده و مناسب بودن روش های به کار گرفته شده و همچنین درستی اقدامات در دست اجرا. با توجه به اهداف است که اشتباهات مسیر تصحیح می شود و فعالیت ها در مسیر و کانال اصلی خود هدایت می شود.اهداف همچنین تابلویی از فلسفه و حقانیت افکار و اعمال تعقیب کنندگان آن است.دکتر شریعتمداری در کتاب”جامعه و تعلیم و تربیت” برخی نقش های اهداف تربیتی را برشمرده است:

۱)       هدف های تربیتی جهت تجربیات، فعالیت ها، مطالعات و بحث های معلم و شاگرد را تعیین می کند.

۲)       هدف های تربیتی نقطه ای را که کلیه افراد در فعالیت های آموزشی و پرورشی به آن توجه دارند، مشخص می سازد.

۳)       هدف های تربیتی کوشش های افراد و گروه های شاگردان و معلمان را هماهنگ می سازد.

۴)       هدف های تربیتی معلمان و شاگردان را برای شرکت در فعالیت های متنوع تربیتی تحریک می کند.

۵)       هدف های تربیتی اساس ارزش سنجی پیشرفت بر شاگردان و افراد را تشکیل می دهند [۲]

فواید و اهمیت تعیین هدف:

وجود هدف برای نظام ،خود دلیل موجودیت و ارزش وجودی آن نظام است.جلوی هوس ها و بی بندوباری ها را می گیرد.مسئولان تربیت را متعهد می سازد که در سو و جهتی که مقصد و منظور است گام بردارند و از سردرگمی نجات پیدا کنند.وجود اهداف در یک نظام نوع تلاش ها و کیفیت ها را معین می کند.

  به مربی نشان می دهد که چه باید بکند و آیا آنچه که انجام می دهد کافی است؟ جلوی کوشش های بی ثمر و سرسری را می گیرد و از تلاش های بیهوده و ضایعات در وقت و سرمایه گذاری جلوگیری می نماید.

وجود هدف برای ما معین می کند که سرمایه گذاری درباره یک امر چقدر باید باشد،آیا این سرمایه گذاری ارزنده است یا خیر؟ در این راه چه سازماندهی هایی مطرح باشد و چگونه باید به پیش رفت؟ و بالاخره وجود هدف مقیاسی برای کار و تلاش مربیان، حدود و شرایط اقدامات، پیش بینی و تهیه وسایل و امکانات، جهت دادن حرکت و فعالیت، تعیین شرایط و ضوابط و معنی دار شدن یک نظام است. در سایه آن می توان به پوچی و بیهودگی یک نظام و یا ارزش دار بودن آن پی برد.

تعریف تربیت

تربیت از ریشه ربّو[۳] و به معنی افزایش و نمو است و به معنی پروردن، پروراندن، پرورش دادن، ادب و اخلاق به کسی یاد دادن[۴] و به معنی تغذیه و مراقبت کودک را عهده دار شدن و به دقت درباره او سرپرستی کردن تا اینکه دوره کودکی را تمام کند.این رسیدگی شامل قوای ادراکی وعقلی او نیز می شود.

واژه تربیت با توجه به ریشه آن به معنی فراهم کردن و فراهم آوردن موجبات فزونی و پرورش است[۵].

تربیت عبارتست از ایجاد تغییرات مطلوب در جسم وجان آدمی و مراد از تغییرات مطلوب، رشد کامل نیروهای وجودی و استعدادهای نهفته در انسان به گونه ای متوازن و متناسب است.[۶]

تربیت از قوه به فعل رساندن استعدادهای نهفته و فطرت در جهت الهی شدن اوست[۷].

اهداف تربیت

در اینکه انسان را چگونه تربیت کنیم باید ببینیم که هدف از آفرینش و زندگی چیست؟

کسانی که با دید و بینش مادی به هستی می نگرند، قهرا زندگی رامنحصرا در دنیا و تکامل انسان را تنها یک تکامل مادی و موفقیت را تنها در رفاه و بهره گیری بیشتر از طبیعت می دانند. در نظر این گروه تربیت وسیله ای است که مردم در بهره گیری مزاحم هم نشوند.برخورد بد نداشته باشند، درکنار هم مزاحم رفاه یکدیگر نباشند، نظم و نوبت و بهداشت و مقررات را مراعات کنند. این هدف چون مایه.و محتوای معنوی قوی ندارد بسیار ساده و سطحی است که حتی مربیان اینگونه اهداف، با پیش آمدکوچکترین مسئله هدف را رها می کنند.نمونه آن را در توحشی که در دنیای تمدن است با چشم خود می بینیم که چگونه با به دست گرفتن قدرت، تمام مقررات را زیر پا می گذارند و برای خود حق “وتو” قرار می دهند و سرمایه مردم را می ربایند و قتل عام ها و جنایت هایی می کنند که قلم از نوشتن آن شرم دارد.

اما در جهان بینی الهی هدف تربیت چیز دیگری است . در این دید هدف از تربیت آن است که انسان با شناخت عمیق خود راه خدا را انتخاب کرده و بنده او شود.هدف آن است که انسان خود را در محضر خدا ببیند.

 شاید بتوان با توجه به آیات و روایات اهداف تربیت اسلام را به چند دسته و درجه تقسیم کرد:

اهداف جسمانی، اهداف اجتماعی و سیاسی، اهداف انسانی، اهداف فکری ، اهداف نهایی که همان رضای خداست.

اجتماعی بودن

به آن صفات و خصایص شخص گفته می شود که او را برای همکاری با دیگران راهنمایی می کند.

اجتماعی شدن[۸]:فرایندی که به وسیله آن ، فرد راه ها، افکار، معتقدات، ارزش ها ، الگوها و معیارهای فرهنگ خاص خود را یاد می گیرد و آنها را جزو شخصیت خویش می نماید.

هدف های تعلیم و تربیت:برحسب مقتضیات زمان و مکان متغیرند.امروزه بیشتر متخصصان تربیتی در دو هدف زیر موافقت دارند:

۱)  کمک به رشد و تکامل طبیعی فرد، ۲)   جاویدان و غنی ساختن مهارت ها و ارزش های سودمند اجتماعی.

 اصولی در اهداف تربیت اجتماعی

انسان موجودی است که برای ادامه حیات خود به دیگران نیازمند است و باید در جمع زندگی کند . به همین نظر بخشی از اهداف تربیت متوجه این جنبه باید باشد. جمع برای ما دارای اهمیت است ، از آن بابت که زبان ، فکر، عواطف، تمدن و فرهنگ انسانی همه ناشی از حیات جمعی و تحت تاثیر آن است.

انسان ها در نظام تربیتی اسلام هر یک چون قطره ای هستند که می بایست با دیگر قطرات پیوستگی داشته و از همبستگی و اتحاد آنها جوی و سپس رودی تشکیل گردد و به سوی اقیانوس ابدیت جاری و روان شود و البته این رود در سر راه خود به سوی مقصد، هر آنچه پلیدی و خاشاک است بشوید و محیط را پاک و سالم سازد.

از اصول مهم در تربیت اسلامی رعایت نقش محیط به معنای عام کلمه و بخشی از آن محیط انسانی و نوع روابطشان با یکدیگر است.

وظایف و تعهدات و نیز مسئولیت مشترک برای همه انسان هاست که در تربیت، وصول بدانها به عنوان بخشی از اهداف تربیت قرار می گیرد و در تربیت اجتماعی براساس نظام و ضوابط اسلامی و آنچه در نهج البلاغه ذکر شده به شرح این اصول می پردازیم.

نهج البلاغه:

کتابی است که در وضعیت کنونی شامل ۲۳۹ خطبه، ۷۹ نامه و ۴۷۲ کلام از کلمات قصار حضرت علی (ع) می باشد. که در زمینه های مختلف سیاسی، اجتماعی، اخلاقی، کلام و عقاید، مواعظ و احتیاجات صادر شده است. که توسط سید رضی جمع آوری و در کتابی به نام نهج البلاغه نوشته شده است.

تربیت اجتماعی را از کجا باید آغازنمود؟

اولین آیات منزل را حضرت محمد(ص)که اینک رسول خداست بر خدیجه زوجه اش و بر علی بن ابیطالب که ده ساله است خواند و این دو نفر که هوش و استعداد کافی داشتند به گوش جان شنیدند و آیات آن را حفظ کردند[۹].

“در کتاب پیامبر از زین العابدین رهنما” در صفحه ۳۰۹ می خوانیم در همان شب وحی، علی بیش از فرزندان خدیجه به کارها و گفتگوهای محمد و خدیجه مجذوب شد و همان چند آیه ای که بر محمد نازل گشته بود ،بر روی پوست بره نوشت و از بر کرد .

با توجه به اقدام پیامبر که به محض بعثت نزدیکترین کسان خود را هدایت فرمود “وانذر عشیرتک الاقربین” (نخست خویشان نزدیک را از خدا بترسان[۱۰]) نتیجه می گیریم که تربیت اجتماعی برای هر کس از خانه شروع می شود و این کار به چند دلیل تقدم دارد:

۱- معمولا اهل خانه زودتر از سایرین سخن را می شنوند و می پذیرند.زیرا به طور کلی اهل هر خانه هر یک از اعضای همان خانواده مخصوصا پدر و مادر را صادق و بی غرض می دانند.

۲- خانه معمولا محل تفاهم است و دلسوزی و رأفت در آن وجود دارد.

۳- به واسطه رفع نیازهای اولیه زندگی که در خانه صورت می گیرد،پیوند اجتماعی بیشتر است و حرف شنوی نیز معمولا بیشتر است.

۴- در خانواده برسر قبول یک فکر یا رفتار صحیح زودتر می توان به توافق رسید و برای یک عقیده صحیح طرفدارانی فراهم نمود تا آنرا اشاعه بدهند و اصلاحات به وجود درآورند.

چنانچه کسی در امر به معروف و نهی از منکر که در خانه می کند موفق نشود باز هم با دیدی مثبت و مساعد می توان بدان نگریست و و از جمله نتایج تربیتی زیر را گرفت:

الف)اگر سخن مسموع واقع نمی شود شاید در گفتارگوینده یا روش برخورداو نقصانی است که بایدکشف کند و رفع نماید.”ادع الی ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه”،(بخوان به سوی پروردگارت از روی حکمت و پند نیکو) [۱۱].

ب) در صورتیکه عضو، مسئول خانه خود را ناموفق دید با صبر و بردباری به خودسازی می پردازد و زبان خود را با زبان علمی و اجتماعی روز انطباق می دهد، بدون اینکه عقیده صحیح خویش را ازدست بدهد. بدین ترتیب خود را برای گسترش اعتقاد در سطح خارج از خانه آماده می کند.