عنوان :

مقاله تحلیل حقوقی رای مشورتی دیوان دادگستری بین المللی در مورد

ساخت دیوار حائل در سرزمین های اشغالی فلسطین

تعداد صفحات : ۶۵

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده :

یکی ازموضوعات مهمی که سال هاست توجه جامعه بین المللی و افکار عمومی جهان را به سوی خود جلب کرد، موضوع فلسطین و حدود شصت سال است که در سازمان ملل متحد مطرح بوده و قطعنامه های متعددی چه در مجمع عمومی و چه در شورای امنیت در این باره صادر شده است. اما برای نخستین بار است که پس ازسال ۱۹۴۷ در سال ۲۰۰۴ شاهد آن هستیم که دیوان بین المللی دادگستری به عنوان رکن قضایی اصلی سازمان ملل متحد وارد این بحث شده و یکی از مهمترین نظر مشورتی خود را صادر کرده است. و خواستار صدور رای مشورتی از سوی دیوان می شود :

« آثار حقوقی ناشی از ساخت دیوار توسط اسرائیل به عنوان قدرت اشغالگر در سرزمین های اشغالی فلسطین از جمله داخل و اطراف بیت المقدس برطبق آنچه که در گزارش دبیر کل شرح  داده شده و با توجه به قواعد و اصول حقوق بین المللی از جمله کنوانسیون چهارم ژنو ۱۹۴۹ و قطعنامه ها ذیربط مصوب شورای امنیت و مجمع عمومی چیست؟»

در فرآیند اظهارنظر دیوان نزدیک به ۵۰ کشور دیدگاه های خود را به طور کتبی به دیوان اعلام کردند.

این نظریه ثابت نمود که دیوان وظایف خود را در کمال بی طرفی انجام می دهد و فشارهای سیاسی بین المللی در تصمیم گیری آن جایگاهی ندارد.

در اعمال صلاحیت مشورتی کمتر دیده شده است که دیوان مستقیماً به ادعاها و استدلال های یک دولت پاسخ داده و آنها را به یک به یک رد نماید.

درجای جای نظریه دیوان مسئولیت بین المللی سازمان ملل متحد را در قبال ساخت دیوار و به طور کلی مساله اسرائیل و فلسطین را یادآور می شود و تعهدات بسیاری را برآن سازمان نیز بار می کند.

دیوان در این نظریه ادعاهای اهانت آمیز اسرائیل مبنی بر اینکه دیوان نباید براساس حدس و گمان وارد موضوع شود را رد می کند و با خویشتن داری خاصی مستدلاً و مستنداً به این ادعا پاسخ می دهد.

دیوان اسرائیل را رسماً بعنوان دولت اشغالگر اعلام می کند.

دیوان اجرای هر زمان و توامان بسیاری از قواعد حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه را در سرزمین های اشغالی یادآور می شود.

دیوان ساخت دیوار را یک ضرورت ندانسته و حتی توجیه اسرائیل را مبنی بر اینکه ساخت دیوار به منظور دفاع مشروع بوده مستدلاً و مستنداً رد کرده و محکوم می کند.

دیوان نه تنها به کلیه آثار حقوقی ناشی از ساخت دیوار می پردازد، بلکه آثار حقوقی ناشی از تداوم اشغال سرزمین فلسطین را نیز تبیین می کند.

دیوان مسئولیت بین  المللی اسرائیل را طبق حقوق بین المللی محرز دانسته و پیامدهای ناشی از این مسئولیت را یک به یک بر می شمرد.

دیوان سایر کشورها را نیز درگیر موضوع دانسته و از آنها می خواهد تا وضعیت نامشروع ساخت دیوار را به رسمیت نشناسند.

دیوان حتی موجودیتی به نام ملت فلسطینی را به رسمیت شناخته و او را نیز مستلرزم به رعایت حقوق بشر دوستانه می داند.

دیوان مجمع عمومی را متوجه ضرورت تشکیل دولت مستقل فلسطینی در کنار اسرائیل و سایر همسایگانش می داند.

در مجموع دیوان با صدور این نظر سهم خود را به نحو شایسته ای در تحقق یک نظام بین المللی متحول و پیشرفته ادا نمود و نشان داد که به هیچ وجه دست نشانده دولت های سیاسی بین المللی از جمله آمریکا و اسرائیل نمی باشد.

واژه های کلیدی: دیوار حایل، دیوان لاهه، سازمان ملل متحد، حقوق بین الملل بشر، فلسطین، آرای مشورتی دیوان، دفاع مشروع

فهرست مطالب

چکیده :    ۱
گفتار اول    ۵
احداث دیوار حایل و دیوان لاهه    ۵
ساخت دیوار حائل    ۵
واکنش های بین المللی به ساخت دیوار    ۹
تقاضای رای مشورتی    ۱۱
صلاحیت مشورتی دیوان    ۱۲
آثار حقوقی آرای مشورتی دیوان    ۱۴
موضع حقوقی اسرائیل :    ۱۷
موضع حقوقی فلسطین :    ۱۹
صلاحیت دیوان    ۲۰
تلاش دول غربی برای نفی صلاحیت دیوان    ۲۲
بررسی موضوعی رای    ۲۴
سابقه تاریخی    ۲۵
شرح ساخت دیوار    ۲۶
بررسی حکمی رای    ۲۷
استناد به مقررات حقوق بین الملل    ۲۹
۱۲-۱ منشور سازمان ملل متحد و قطعنامه ۲۶۲۵ مجمع عمومی    ۲۹
۱۲-۲ حقوق بین الملل بشر دوستانه (کنوانسیون های لاهه و ژنو)    ۳۱
۱۲-۳ مقررات مربوط به حقوق بشر    ۳۴
ساخت دیوار و نقض حقوق بین الملل    ۳۶
۱۳-۱ ساخت دیوار و حق تعیین سرنوشت    ۳۶
۱۳-۲ ساخت دیوار و حقوق بشر    ۳۹
۱۳-۳ ساخت دیوار و حقوق بشر دوستانه    ۴۰
دفاع مشروع و مقابله با تروریسم    ۴۳
بخش اجرایی رای    ۴۵
۱۵-۱ تکالیف مقرره برای دولت اسرائیل    ۴۵
۱۵-۲ تکالیف مقرره برای سایر دولت ها    ۴۷
۱۵-۳ تکالیف مقرره برای سازمان ملل    ۴۹
جمع بندی    ۵۰
اعلام نهایی نظر مشورتی    ۵۱
نتیجه گیری    ۵۴
فهرست منابع    ۵۸

فهرست منابع

 ۱-    اسدالهی، مسعود، دیوار حایل، اهداف، چالش ها و چشم انداز آینده، فصلنامه، نهضت، شماره ۲۰، ۱۳۸۳٫

۲-    بلدسو، رابرت، فرهنگ حقوق بین الملل، ترجمه بهمن آقایی، تهران، گنج دانش، ۱۳۷۵٫

۳-  خالوزاده، سعید، ایجاد دیوار حایل توسط اسرائیل و مواضع اتحادیه اروپائی، سازمان ملل متحد و دیوان دادگستری لاهه، نشریه گزیده تحولات جهان، شماره ۲۸، شهریور ۱۳۸۳٫

۴-    روزنامه مردم سالاری ۷/۱۲/۸۲، دیوار حایل فاجعه سوم تاریخ فلسطین.

۵-    روزنامه اطلاعات ۲۷ دیماه ۱۳۸۲ دیوار حایل از شارون تا شارون.

۶-    شریفی طراز کوهی، حسین، قواعد آمده و نظم حقوقی بین المللی، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، ۱۳۷۵٫

۷-    صفا تاج، مجید، ماجرای فلسطین اشغالی، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۵٫

۸-    ضیایی بیگدلی، محمدرضا، بررسی نظریه مشورتی دیوان بین المللی دادگستری در رابطه با آثار حقوقی ساخت دیوار حایل در سرزمین های فلسطین اشغالی، فصلنامه  حقوقی گواه دانشگاه امام صادق(ع)، شماره ۴ و۵، سال ۱۳۸۴٫

۹-  طالقانی، حسین و مرادی، سیرا…، خلاصه نظر مشورتی دیوان بین المللی دادگستری در مورد دیوار حایل در سرزمین های اشغالی فلسطین، شهر کرد، دانشگاه شهر کرد مهر ۱۳۸۳٫

۱۰-علی بابایی، مجتبی، ساخت دیوار و قواعد حقوق بین المللی، فصلنامه مطالعات خاورمیانه، سال یازدهم، شماره ۳و۴، پاییز و زمستان ۱۳۸۳٫

۱۱-فیوضی، رضا، مسئولیت بین المللی و نظریه حمایت سیاسی اتباع، جلد اول، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۹

۱۲-موسی زاده، رضا، نظر مشورتی دیوان بین المللی دادگستری در قضیه آثار حقوقی ساخت دیوار در سرزمین اشغالی فلسطین، تهران، موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر، مهر ۱۳۸۳٫

۱۳-موسی زاده، رضا، سازمان های بین المللی، تهران، نشر میزان، ۱۳۸۲٫

۱۴-میرعباسی، سیدباقر و سادات میدانی، سید حسین، دیوان بین المللی دادگستری در تئوری و عمل، تهران، انتشارات جنگل، ۱۳۸۴٫

۱۵-میرعباسی، سیدباقر، حقوق بین المللی عمومی (جلد دوم)، تهران، نشر میدان، ۱۳۸۵٫

۱۶-نشریه پیام فلسطین، دیماه ۱۳۸۲، دیوار حایل پیامدها و تهدیدها.

گفتار اول :احداث دیوار حایل و دیوان لاهه

 ساخت دیوار حائل

اندیشه ایجاد دیوار حایل در سرزمین اشغالی فلسطین به وسیله رژیم صهیونیستی تاکنون مراحل مختلفی را طی کرده است. هدف آن است تا از ورود کنترل شده فلسطینیان به اسرائیل از طریق کرانه باختری کاهش یابد. [۱]

دولت اشغالگر اسرائیل از سال ۱۹۷۷ یک سیاست تهاجمی در جهت استقرار جهت غیرنظامی خود در کرانه غربی رود اردن را آغاز کرده است. اسرائیل از جنگ ۶ روزه با اعراب به دنبال طرح هایی برای انضمام سرزمین های اشغالی فلسطین بوده که یکی از آن طرح ها ساخت دیوار حائل از سال ۲۰۰۱ می باشد.[۲]

پس از آن که رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۶۷ میلادی کرانه باختری را اشغال کرد، بنحاس سافیر وزیر دارایی وقت اسرائیل موضوع ساخت دیوار حایل را به مقام های تل آویو پیشنهاد داد. آریل شارون نیز از سال ۱۹۷۳ میلادی و پس از آنکه پست وزارت امور خارجه رژیم صهیونیستی را به عهده گرفت در این اندیشه بود که برنامه جداسازی از مناطق خود گران و ساخت دیوار در این مناطق را به اجرا بگذارد.[۳]

در سال ۱۹۹۵ میلادی اسحاق رابین نخست وزیر وقت رژیم صهیونیستی از موشه شاحال وزیر وقت اطلاعات این رژیم خواست تا طرح جداسازی یک جانبه از مناطق فلسطینی و بنای دیوار در این مناطق را آماده و اجرا کند، اما به دلایل مالی این موضوع با شکست روبرو شد.[۴]

در سال ۲۰۰۰ ایهود باراک نخست وزیر پیشین اسرائیل در جریان مبارزات انتخاباتی خود بار دیگر موضوع دیوار حایل را مطرح کرد و اعلام نمود به طور یکجانبه مناطق فلسطین نشین از صهیونیست نشین را جدا خواهد کرد و این کار را با شعار « ما اینجا و آنها آنجا» عملی خواهد ساخت.[۵]

با شعله ور شدن آتش قیام انتفاضه مسجدالاقصی درسپتامبر سال ۲۰۰۰ (پاییز ۱۳۷۹) مقام های تل آویو بر اهمیت برپایی دیوار حایل تاکید کردند و به دنبال آن رییس سازمان امنیت داخلی اسرائیل « شاباک» در سال ۲۰۰۳ میلادی طرح آن را تدوین و آماده کرد. پس از آن و از ژوئن سال ۲۰۰۲ میلادی (خردادماه ۱۳۸۱) کار ساخت دیوار نژاد پرستی به طول نزدیک به ۶۵۰ کیلومتر، ارتفاع ۸ متر و اعتبار ۸ میلیارد دلار در سرزمین اشغالی آغاز شد.[۶] دیوار شامل : مناطق حایل، خندق، سیم خاردار، مسیرهای ردیابی برای ثبت ردپا، یک نرده الکترونیکی دارای حسگرهایی برای هشدار هر نوع یورش، یک مسیر گشت زنی دو طرفه و برج های مراقبت مستحکم در فواصل منظم و تعداد معدودی گذرگاه می باشد.[۷]  مسیر نهایی دیوار طبق اسناد منتشر شده اسرائیل در سایت وزارت دفاع اسرائیل خطی به طول ۷۲۰ کیلومتر در سرتاسر کرانه باختری است. طبق این مسیر تقریباً ۹۷۵ کیلومتر مربع (۶/۱۶درصد) از کل کرانه باختری بین دیوار حایل و خط سبز قرار می گیرد. در این منطقه منازل ۷۰ هزار فلسطینی کرانه باختری و ۲۰ هزار از فلسطینیان بیت المقدس وجود دارد که درمحاصره قرار خواهند گرفت.

هدف رژیم صهیونیستی ازساخت این دیوار از میان بردن خط سبز مرزی[۸]میان خود و مناطق فلسطینی اشغال شده در سال ۱۹۶۷ است که در صورت تحقق این امر، این رژیم زمین های بیشتری از کرانه باختری را خواهید بلعید و امکان برپایی کشور ودولت مستقل فلسطینی منتفی خواهد شد.[۹]

در واقع هدف دولت اسرائیل ازساخت دیوار حایل، جلوگیری از دستیابی فلسطینیان به مزارع و زمین های شان است تا بدین وسیله رابطه آنها را با زمین های شان قطع نموده و ساختار اقتصادی منطقه را به طور ثابت تغییر دهند. ایجاذ دیوار حایل موجب ایجاد سیستم  بسته ای خواهد شد که در آن رفت و آمد فلسطینیان و کالاهای آنان محدود می گردد و براین اساس زیان های اقتصادی و اجتماعی فراوانی به آنها وارد می شود. گزارش های اخیر بانک جهانی و ملل متحد حاکی از آن است که دیوار حایل به صورت وحشتناکی به جوامع فلسطینی در مسیر طرح، زیان هایی را وارد ساخته است. برخی از شهرها مانند قلقییه از زمین های کشاورزی جدا شده و روستاهای اطراف از بازار و خدمات دور مانده اند. اگر روزی این طرح به اجرای کامل درآید، تحقق یک دولت فلسطینی عملاً غیرقابل تصور خواهد بود. روندی که جامعه فلسطین را به محروم شدن از منابع انسانی خویش تهدید می کند و هرگونه امیدی را برای استقلال از بین می برد.[۱۰]

 واکنش های بین المللی به ساخت دیوار

تصمیم و آغاز به کار ساخت دیوار حایل در کناره باختری رود اردن از سوی اسرائیل، چالش جدیدی را در رابطه با مساله بغرنج و پیچیده صلح در خاورمیانه پدید آورده است. اسرائیل از این دیوار به عنوان « حصار امنیتی موقت» یاد کرده و ساخت آن را اقدامی موجه و مبتنی بر ضرورت نظامی و حتی « دفاع از خود» برای جلوگیری از ورود مبارزان فلسطینی به مناطق کرانه باختری و حفاظت از سرزمین هایش می داند. از سوی دیگر، فلسطینی ها و بسیاری دیگر از کشورهای اسلامی معتقدند که دیوار حایل اقدامی برای تعیین و تثبیت یک جانبه مرزها پیش از هرگونه حصول به صلحی درآینده با اسرائیل بوده و بهانه ای برای ایجاد شهرک های جدید یهودی نشین در سرزمین های اشغالی فلسطین است.[۱۱]

پس از اینکه اسرائیل در تاریخ ۲۶ فوریه ۱۹۹۷ تصمیم گرفت که در جنوب بیت المقدس اقدام به ایجاد یک شهرک بزرگ اسرائیلی کند، این تصمیم اسرائیل بجا شد تا مسئله توسط جامعه عرب به شورای امنیت ارجاع شود. ولی متاسفانه و توی دولت آمریکا در تاریخ ۲۱ مارس ۱۹۹۷ سبب شد شورای امنیت نتواند در مورد مساله مربوط به استقرار جمعیت غیرنظامی تصمیمی اتخاذ کند. از این رو مساله به مجمع عمومی سازمان ملل متحد ارجاع شد. مجمع عمومی قبل از ارجاع مساله به دیوان از طریق درخواست رای مشورتی، تصمیمات بسیار مهمی اتخاذ نمود. یکی از این تصمیمات مهم این بودکه از دولت سوئیس به عنوان امین چهار کنوانسیون ژنو ۱۹۴۹ خواست که کنفرانسی با شرکت دولت های عضو این اسناد بین المللی تشکیل دهد. دولت سوئیس در پاسخ به این درخواست، در دو نوبت اقدام به دعوت از دولت های عضو این کنوانسیون ها نمود. کنفرانس دوم مهم است؛ زیرا در خاتمه این کنفرانس در تاریخ ۵ دسامبر ۲۰۰۱ دولت های عضو این کنوانسیون ها- به خصوص کنوانسیون چهارم در مورد حمایت از جمعیت غیرنظامی، اعلامیه ای را صادر می کنند و متذکر می شوند که دولت اسرائیل موظف به اجرای تعهدات خود براساس کنوانسیون چهارم است و در موارد متعددی دولت اسرائیل به تعهدات خود بی توجه بوده و ترتیبات کنوانسیون چهارم را نقض کرده است.

در طول این مدت، برنامه های اسرائیل در جهت ساخت دیوار حایل ادامه داشت تا بالاخره در ۳۱ ژوئیه ۲۰۰۳ فاز اول ساختمان این دیوار به اتمام رسید. همین امر سبب گردید تا موضوع بار دیگر به شورای امنیت ارجاع گردد. ولی بار دیگربه دلیل و توی ایالات متحده آمریکا مساله با ناکامی مواجه شد.[۱۲]

مجمع عمومی نیز در قطعنامه ۲۷ اکتبر ۲۰۰۳ از اسرائیل خواسته بود تا ساخت دیوار را متوقف کند و وضعیت را به حالت اولیه بازگرداند. اقدامی که از خط آتش بس سال ۱۹۴۹ عدول نموده و مغایر با مقررات مربوطه در حقوق بین الملل است.

 تقاضای رای مشورتی

به دنبال ناکامی های شورای امنیت مجمع عمومی سازمان ملل متحد در دهمین نشست اضطراری خود در مساله فلسطین در ۸ دسامبر سال ۲۰۰۳، اسرائیل را برای نقص تعهدات خود براساس کنواسیون چهارم محکوم و با تصویب قطعنامه ES-10/14 به موجب مواد ۹۶ منشور ملل متحد و ۶۵ اساسنامه دیوان از دیوان بین المللی دادگستری درخواست نمود تا در خصوص آثار حقوقی ناشی از ساخت دیوار حایل در سرزمین های اشغالی فلسطین توسط اسرائیل رای مشورتی ارایه دهد. مجمع ضمن تاکید براصل غیرقابل پذیرش بودن تصرف غاصبانه یک سرزمین و با یادآوری اصول برابری حقوقی ملت ها و حق تعیین سرنوشت، با استناد به قطعنامه های قبلی خود از جمله قطعنامه شماره ۱۸۱ که فلسطین را به دو دولت مجزای عرب و یهودی تقسیم می کرد، از دیوان خواست تا نظر خود را در مورد مشروعیت ساخت دیوار بیان کند.