عنوان :

پایان نامه اسوه های جوان در قرآن

تعداد صفحات :۷۶

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

تحقیق و نگارش در زمینه معرفی الگوهای قرآنی و به طور اخص معرفی اسوه های جوان قرآنی می باشد.

خداوند متعال دوران جوانی را دوران قوت و قدرت معرفی نموده چرا که خداوند متعال نهایت رشد و نمو انسان را در زمان جوانی قرار داده است.

دوران جوانی دورانی است که قوای جسمانی و عقلی انسان در مسیر رشد و بالندگی قرار می گیرد و دوران سازندگی و انتخاب مسیر است در این زمان انسان به سبب رسیدن به رشد فکری وعقلانی توانایی لازم برای انتخاب مسیر رشد معنوی را دارد.

خلاصه اینکه جوانی اوج دینداری و ارتباط با خداوند است هم چنین جوان از نظر اخلاقی نیز به سطح بالاتری از رشد می رسد و از امتیازاتی که خداوند به جوان در این دوره می دهد بیداری و وجدان اخلاقی و تمایل بیشتر به نیکی، پارسایی ، فضیلت ، دوستی ، خیر خواهی ، درستی ، عدالت و… است .

در اسوه های قرآنی ، نخسین ملاک ، که به ذهن انسان خطور می کند ، ملاک نبوت یعنی تفکیک پیامبران و غیر پیامبران است.

پیامبران به عنوان اسوه هایی هستند که طی مراحل رشد و تکامل معنوی از جانب خداوند به مقام های رسمی نبوت ، رسالت یا امامت رسیده اند و به ایفای نقش و وظیفه خود در میان مردم همت گماشته اند.

همچنین در مقابل ، شخصیت هایی قرار دارند که حایز مقام های والای انسانی و اخلاقی و معنوی شده اند ؛ اما خدای متعال ایشان را به یکی از مناصب مذکور منصوب و مبعوث نفرموده است. اینان فقط چهره های شاخص قرآن در عبادت ، صبر ، خدمت ، جهاد ، و حمایت از آئین انبیاء هستندوعهده دار منصب مشخص نبوت یا رسالت نیستند

واژه های کلیدی: اسوه، جوان، قرآن کریم، پیامبران، اصحاب اخدود، حضرت مریم، آسیه

فهرست مطالب

الف ) موضوع تحقیق    ۱
ب) سوالات تحقیق   ۱
ج) فرضیه های تحقیق   ۱
د) سابقه و ضرورت تحقیق   ۲
هـ) اهداف تحقیق   ۳
و) روش انجام تحقیق   ۳
بخش اول : مبانی و مفاهیم
فصل اول : تعاریف
واژه اسوه در لغت و اصطلاح   ۵
واژه اسوه ومرادفات آن درقرآن   ۵
واژه جوان در لغت   ۵
واژه جوان و معادل آن در قرآن   ۷
تعریف جوان و سن جوانی در اصطلاح   ۸
تعریف جوان از دیدگاه علم روانشناسی   ۹
فصل دوم : کلیات
الف) ایام جوانی   ۱۲
ب) ویژگی های دوران جوانی   ۱۳
۱_ تأثیر پذیری جوان   ۱۳
۲_ طراوت ایام جوانی   ۱۵
۳_ میل جوان به جمال روحانی   ۱۶
۴_ فضیلت خواهی جوان   ۱۶
۵_طبع زودرنج جوان   ۱۸
۶_ تخیل گرا   ۱۹
۷- آشفتگی های روحی     ۱۹
ج) ارزش واهمیت دوران جوانی ازدیدگاه قرآن   ۲۱

بخش دوم: قرآن و الگوهای قرآنی
فصل اول: ویژگی های الگوهای قرآنی
۱_ برتر بودن الگو های قرآنی   ۲۴
۲_ اسوه ها دلیل بر حقانیت مکتب   ۲۴
۳_ بشری بودن الگوهای قرآن   ۲۵
۴_ متنوع بودن الگو ها   ۲۶
فصل دوم: تقسیم بندی اسوه های قرآنی
۱_ پیامبران و غیر پیامبران   ۲۸
۲_ اسوه های معصوم و غیر معصوم   ۲۸
۳_ مراتب و درجات اسوه ها   ۲۹
اسوه فردی و جمعی   ۳۰
بخش سوم: اسوه های جوان در قرآن
الف: فصل اول پیامبران و اولعزم
۱_حضرت ابراهیم اسوه توحید و خدا محوری   ۳۲
۲_ حضرت موسی اسوه مبارز با استکبار   ۳۶
۳_ حضرت عیسی اسوه تواضع   ۴۰
ب:فصل دوم:پیامبران غیر اوالعزم
۱_ حضرت یوسف اسوه عفت و امانت   ۴۲
۲_حضرت اسماعیل اسوه اطاعت محض فرمان الهی   ۴۷
۳_حضرت داود اسوه کار و تلاش   ۴۸
۴_ حضرت سلیمان اسوه سپاسگزاری و خدا محوری در کنار قدرت و ثروت   ۴۹
۵_حضرت ایوب اسوه صبر   ۵۱
۶_ حضرت طالوت اسوه فرماندهی   ۵۳
۷_ اصحاب کهف اسوه پا فشاری بر عقاید صحیح   ۵۴
۸_ مومن آل فرعون اسوه ولایت مداری   ۵۶
۹_حضرت یحیی اسوه شهادت   ۵۷
۱۰- اصحاب اخدود اسوه دینمداری   ۵۸

ج: فصل سوم: زنان اسوه
۱_حضرت مریم اسوه عفت و صدق   ۶۳
۲_ حضرت آسیه اسوه ، ایمان در شرایط سخت   ۶۵
نتیجه گیری   ۶۷
منابع و ماخذ   ۶۸

منابع و ماخذ:

قرآن کریم

دهخدا، علی اکبر، لغت نامه ، انتشارات دانشگاه تهران
قریشی ، سید علی اکبر ، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، چاپ یازدهم
معین، محمد، فرهنگ فارسی ، انتشارات امیر کبیر تهران، چاپ بیست و دوم ، سال۸۵-۱۳۸۴
راغب اصفهانی، ابئالقاسم الحسین بن محمد بن مفضل، مفردات، انتشارات مرتضوی
عباسی مقدم، مصطفی، اسوه های قرآن و شیوه های تبلیغی آنان، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامیف حوزه علیمه قم سال ۷۹
فلسفی، محمد تقی، جوان از نظر عقل و احساسات، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ هشتم،سال ۱۳۸۶
سلیمانی فر، ثریا، جوان از دیدگاه قرآن و حدیث، علم روان شناسی ، انتشارات فرهنگ مکتوب، زمستان ۱۳۸۴
زمانی، مصطفی ، قصه های قرآن، انتشارات پژواک اندیشه، چاپ اول ، زمستان سال۱۳۸۶
میر حیدری، سید جعفر، قصص قرآن تاریخ انبیاء، انتشارات تهرانف چاپ سوم،سال ۱۳۸۷
۱۰٫ بابازاده، علی اکبر، سیمای زنان در قرآن ، انتشارت لوح مخفوظ، چاپ اول ، پاییز سال ۱۳۷۷
۱۱٫ احمدی بیرجندی، احمد، زندگانی چهارده معصوم(ع)انتشارات قدس رضوی، چاپ شانزدهم، سال ۱۳۸۳
۱۲٫ جوادی آملی،آیه الله عبدالله، زن در آیئن جمال و جلال، مرکز نشر اسراء، چاپ اسوه، زمستان۱۳۷۸
۱۳٫ مکارم شیرازی ، ناصر تفسیر نمونه، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، چاپ اول، سال۱۳۸۶
۱۴٫ مجلسی ، محمد باقر، بحارالأنوار، آموزش عقاید، انتشارات کتابفروشی اسلامیه چاپ اول
۱۵٫ ارفع، سید کاظم، نهج البلاغه ، انتشارات فیض کاشانی، چاپ ششم،سال ۱۳۸۶
۱۶٫ الجزایری، سید نعمت الله، قصص الآنبیاءف انتشارات نشر حبیب، چاپ اول ، سال ۱۳۸۶
۱۷٫ لقمانی، احمد، جوانان پرسشها و پاسخها، انتشارات بهشت بینش، چاپ اول ف مهر ۱۳۸۷

الف ) موضوع تحقیق

قرآن کریم در هر موضوعی که سخن می گوید سعی دارد بزرگترین قهرمان آن موضوع را معرفی کند ، قهرمانی که می تواند برای آن موضوع بهترین مدل و الگو در زمینه های فرهنگی ، اجتماعی ، اخلاقی باشد.

پس یکی از موثرترین شیوه های تربیتی قرآن چهره پردازی و ارائه اسوه های حسنه است که هر یک فرد اعلاء و مصداق اتم ارزشهای الهی می باشند ، مخصوصاً برای جوانان عزیز بهترین اسوه ها و الگوها را معرفی می کند. در این تحقیق در پی روشن ساختن چهره های مطلوب و اسوه های جوان قرآن در جهت تعیین ویژگیهای نیکوی این انسانهای برگزیده هستیم که می توانند راهنمایی به سوی صراط مستقیم رستگاری و نیل به کمالات والای انسانی باشند.

ب) سوالات تحقیق

۱- آیا قرآن مجید در زمینه های اجتماعی و سیاسی و فرهنگی اسوه های تمام عیاری به جامعه بشری عرضه نموده است ؟

۲- آیا در قرآن به عنوان کاملترین کتاب برای هدایت انسانها و مخصوصاً نسل جوان اسوه ها و الگوهای جوان به طور اخص مطرح شده است ؟

۳- آیا در قرآن کریم به صفات و ویژگیهای اسوه های جوان اشاره شده است؟

ج) فرضیه های تحقیق

۱- در قرآن مجید خداوند اسوه های تمام عیاری در هر زمینه و موضوعی برای اقشار گوناگون جامعه معرفی کرده است. گاهی اسوه چند جانبه چون رسول خدا را معرفی می کند «لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه» رسول خدا در زمینه های اخلاقی ، اجتماعی ، فرهنگی ، سیاسی و غیره… الگو و اسوه کاملی هستند.

اسوه های قرآن گاهی از ضعیف ترین اقشار جامعه چون موسی و … و گاهی از درون دربار پادشاهی مانند سلیمان و آسیه و …

۲- خداوند اسوه های جوانی چون حضرت یوسف ، حضرت مریم را به عنوان اسوه ی عفت و پاکدامنی معرفی می کند اسماعیل را به عنوان اسوه ی اطاعت محض فرمان الهی معرفی می نماید همچنین اسوه هایی چون عیسی ، موسی ، یحیی ، داود ، ابراهیم و اصحاب کهف به عنوان اسوه های جوان قرآن معرفی شدند.

 

د) سابقه و ضرورت تحقیق :

با توجه به اینکه قشر عظیمی از جمعیت ایران را جوانان تشکیل می دهند ، امروزه جوانان به الگو های رفتاری مناسب در جهت احراز شخصیت و برگزیدن صفات لازم برای تعالی و موفقیت بیش از پیش نیاز دارند. هم بر اساس وظیفه انسانی و هم بر اساس تکلیف اسلامی ضروری است که هدایت و راهنمایی درستی از سوی والدین و مربیان در زمینه رویکرد جوانان به الگوی مذهبی صورت گیرد.

مخصوصاً در این دوره که بیگانگان جوانان را آماج تهاجمات فرهنگی قرار داده اند و می خواهند این گوهرهای گرانبها را مسخ فرهنگ بیگانه کنند. از این رو برخود لازم دانستم تا با انتخاب این موضوع ، از این پژوهش به عنوان مقدمه ی گام های بعدی جهت معرفی اسوه های قرآنی از طریق فیلم ، داستان ، مقاله ، رمان و … استفاده شود.

تحقیق و نگارش در زمینه معرفی الگوهای قرآنی و به طور اخص معرفی اسوه های جوان قرآنی ، سابقه چندانی ندارد به عنوان پیشینه ی این تحقیق می توان به کتب و مجموعه هایی تحت عنوان سیره و قصص قرآنی یا داستان انبیاء اشاره کرد که با نگارش صرف تاریخی نگاشته شده و کتابی به عنوان اسوه های قرآنی و شیوه های تبلیغی آنان از آقای مصطفی عباسی مقدم منتشر شده که بیشتر در زمینه های شیوه های تبلیغی اسوه ها کار شده است.

هـ) اهداف تحقیق

اهداف تحقیق را می توان به دو دسته تقسیم کرد :

الف) هدفهای علمی

۱- شناخت بیشتر معارف قرآن

۲- معرفی الگوهای جوان با توجه به جوان بودن جمعیت ایران

۳- معرفی و وارد کردن فرهنگ و الگوهای قرآنی به زندگی مردم خصوصاً نسل جوان ، با عنایت به تهاجم فرهنگی و تلاش برای تغییر ذائقه فرهنگی توسط بیگانگان.

ب) هدفهای کاربردی

۱- راهنمایی جامعه و موسسات فرهنگی و تبلیغی اسلامی در چگونگی پرداختن چهره های مطلوب و اسوه های نیکو

۲- استفاده از این پژوهش و تحقیق به عنوان مقدمه ی گام های بعدی جهت معرفی اسوه های قرآنی از طریق فیلم ، داستان ، رمان

و) روش انجام تحقیق

روش تحقیق دینی و توصیفی و کتابخانه ای بوده است.

 

واژه اسوه در لغت و اصطلاح

در فرهنگ نامه فارسی «الگو و اسوه به معنای نمونه ، طرح معنی شده است .» [۱]

اسوه معادل الگو می باشد ، در لغت نامه دهخدا درباره ی واژه اسوه چنین آمده است :« مقتدا ، پیشوا ، اسوه ، خصلتی که شخص بدان لایق مقتدایی و پیشوایی می گردد.» [۲]

در فرهنگ علوم اجتماعی درباره اصطلاح الگو چنین گفته اند : الگو به معنای مدلی و گونه ی هنجاری از آن برمی آید.

«الگو چیزی است شکل گرفته در یک گروه اجتماعی به این منظور که به عنوان مدل یا راهنمای عمل در رفتار های اجتماعی به کار آید.»[۳]

در تعریفی که درباره اصطلاح الگو آمده است ،« الگو بیانی از نظم است و به مجموعه ای از روش های رفتاری قابل رؤیت انسان دلالت می کند »[۴]

واژه اسوه ومرادفات آن درقرآن

در قرآن از واژه ی اسوه استفاده شده است که این واژه ، واژه ای است قرآنی و مرادف با الگو .

اسوه واژه ای است قرآنی ، به معنی «الگو ، نمونه ، پیشوا ، سرمشق»[۵]

در مفردات راغب آمده ،« اسوه به حالتی گفته می شود که انسان در پیروی از غیر دارد.چه نیکو باشد و چه بد ، چه سودمند و چه زیان آور».[۶]

کلمه ی اسوه در قرآن سه کاربرد دارد ، یکی در آیه ۲۱ سوره احزاب ، که پیامبر اکرم (ص) اسوه نیک معرفی کرده است «لقد کان لکم فی رسول الله اسوه الحسنه لِمن کان یرجوا الله و یوم الآخرو ذکرالله کثیراً» به راستی که برای شما و برای کسانی که به خداوند و روز بازپسین امید و ایمان دارد وخداوند را بسیار یاد می کند ، در پیامبر خدا سرمشق نیکویی هست.

و دیگری در آیات ۴ تا ۶ سوره ممتحنه است که ابراهیم (ع) و اصحاب او را اسوه حسنه ای برای کسانی که به خدا و روز قیامت ایمان و امید دارند معرفی کرده است.[۷]

مکارم شیرازی درتفسیرپیام قرآن اظهارداشته اند:«اسوه به معنای اقتدا کردن و پیروی نمودن و سرمشق گرفتن است نه معنای وصفی آن ، چنانکه در تعبیرات امروز متداول شده است. به تعبیر دیگر قرآن نمی فرماید ، پیامبر مقتدای شماست ، بلکه می گوید : وجود او اقتدای شایسته و سرمشق نیکوست»[۸]

 

واژه جوان در لغت

«جوان یعنی هر چیزی که از عمر آن چندان نگذشته باشد ، خواه انسان باشد، خواه حیوان باشد و خواه نبات ، به عبارت دیگر انسان یا حیوان یا درختی که به حد میانه ی عمر طبیعی خود رسیده باشد جوان یا برنا نامیده شده و متضاد پیر می باشد.»[۹]

در ادبیات عرب واژه «شباب وفتی» معادل جوان به کار رفته است ، «شباب به معنای کسی است که قدرت جسمانی و توانایی هایش رشد و نمو کرده و در اوج قدرت بدنی و روحی باشد»[۱۰]

 

واژه جوان و معادل آن در قرآن

معادل واژه جوان در قرآن واژه «فتی» است که با مشتقات آن ده بار به کار رفته است.

موارد کاربرد آن عبارتند از:« جوانی حضرت ابراهیم ، اصحاب کهف . و دوست جوانمرد حضرت موسی (ع) به معنای غلام در مورد حضرت یوسف (ع) و دو جوانی که در زندان هم سلولی حضرت یوسف بودند غلامان یوسف (ع) کنیزان و دختران جوانشان ، مونث آن «فتاه» و جمع آن «فتیه» فتیان ، فتیات » می باشد .» [۱۱]

بیشترین کاربرد این واژه به معنای «جوانمرد » است چنانکه وقتی امام صادق (ع) از مسعودی پرسیدند :« فتی از نظر شما کیست ؟ او گفت : مراد جوان است . امام فرمود منظور از فتی ، مومن است ، چون می بینیم خداوند در قرآن «اصحاب کهف » را به خاطر ایمانشان «فتیه» نامیده با این که آنان مردان کاملی بودند.»[۱۲]

بنابراین از دیدگاه قرآن ، مراد از جوان ،« فقط کسی نیست که از نظر سنی و جسمانی و قدرت بازو جوان باشد. بلکه معیار جوانی ، قدرت ایمان است زیرا با این قدرت می توانند در خود انقلاب کنند و راه و روش خود را تغییر دهند بنابراین در قرآن ، گاه به یک فرد نوجوان ، جوان خطاب شده است .» و« گاه به افراد مسنی که جوانمرد مومن بودند ، نیز جوان خطاب کرده است.» [۱۳]

تعریف جوان و سن جوانی در اصطلاح

در علم روانشناسی ، «جوان به اشخاص ۱۶ تا ۲۵ ساله اطلاق می شود .» [۱۴]

البته میان سن جوانی بر حسب شرایط اقلیمی کشورها و قوانین مدنی آنها فرق می کند . «برخی دوران جوانی را بین ۱۶ تا ۲۰ سالگی دانسته اند دوره ای که از آن با صفت «مستی روحی » یاد شده است.»[۱۵]

«عده ای سن ۱۶ تا ۲۵ سالگی را مرحله جوانی نامیده اند». [۱۶]

برخی دیگر« سن ۱۲ تا ۲۵ سالگی را نوجوانی و سن ۱۶ تا ۲۵ سالگی را جوان نامیده اند .»^۴

«به هر حال اگر سن بلوغ جنسی و جسمی را بر اساس تحقیقات انجام شده حدود ۱۴ سالگی، و ورود به مرحله بزرگسالی را حدود ۲۷ سالگی، در نظر بگیریم این دوران ۱۳ ساله را دوره جوانی می نامیم.» [۱۷]

تعریف جوان از دیدگاه علم روانشناسی

از جمله علومی که درباره ی جوان و دوران جوانی انسان مباحثی را مطرح می کند علم روانشناسی است که در زیر مجموعه روانشناسی رشد ، مراحل و ابعاد حیات انسان و به تبع آن مرحله ی نوجوانی و جوانی را بررسی می کند.

در میان کتب روانشناسی رشد ، کتابهایی در زمینه ی روانشناسی رشد کودک ، روانشناسی رشد نوجوانی و روانشناسی رشد بزرگسالی به چشم می خورد که در مورد دوران کودکی و نوجوانی با انبوهی از مطالعات رو به رو می باشیم و در زمینه رشد بزرگسالی هم کتبی وجود دارند که در مورد دوران جوانی ، میانسالی و پیری مطالعات روانشناسی را مطرح کرده اند.

نوجوانی : «دوره ای است انتقالی ، که در آن انسان از دنیای کودکی خارج شده و به دنیای بزرگسالان می پیوندد. در این دوران علایم بلوغ ظاهر گشته و نوجوان سعی می کند تا صفات و اندیشه های کودکی را رها کرده و مشتاق است که به سرعت به دنیای بزرگسالان وارد شود لذا در رفتار نوجوانان گاه شاهد رفتار کودکانه و گاه شاهد رفتار بزرگان می باشیم.» [۱۸]

نوجوانی فصل مشترک کودکی و جوانی است ، لذا برای شناخت جوانی و جوانان ، باید دوران نوجوانی را هم مطالعه کنیم و در حقیقت ریشه مطالعات دوران جوانی ، در شناخت ویژگیها و اختصاصات روحی و نوجوانی و نوجوانان می باشد.

جوانی ، مدخل زندگی بزرگسالی است. مرحله ای است که دیگر نشانی از صفات کودکی نمی باشد و فرد از نظر شکل ظاهر همچون بزرگسالان می باشد. و سعی دارد که به کسب موفقیت اجتماعی بزرگسالی نیز دست یابد.

در حقیقت پس از سپری شدن تحولات بلوغ ، در طول نوجوانی ، ایام جوانی فرا می رسد و جوانان به محیط وسیع جامعه قدم می گذارند و می خواهند که فردی مفید و فعال بوده و مورد پذیرش جامعه قرار بگیرند. لذا درصدد کسب شخصیت اجتماعی لازم بر می آیند.

در فصل آینده ضمن ابعاد و مراحل رشد انسان و مرحله ی جوانی از دیدگاه علم روانشناسی ، به شناختی دقیق نسبت به خصوصیات دوران نوجوانی و جوانی از تمام ابعاد وجودی (جسمانی ، فکری ، عاطفی ، اخلاقی ، اجتماعی ) دست می یابیم.»[۱۹]

سپس با در دست داشتن این معلومات ، فهم آیات و روایاتی که در زمینه جوانان و شخصیت آنان مطرح گردیده برایمان میسر می گردد و بطور کامل در می یابیم که برنامه های تربیتی قرآن و ائمه معصومین علیهم السلام چقدر کامل و همه جانبه در زمینه شناخت جوانان و تربیت و هدایت آنان و کمک به رشد شخصیتشان مطرح گردیده است. مطالبی که علوم انسانی در قرون اخیر به آن توجه نموده از صدر اسلام مورد نظر قرآن ، پیامبر اکرم (ص) و سپس ائمه معصومین علیهم اسلام بوده است.

الف) ایام جوانی

جوانی فصل شکفتن غنچه های کمال و معرفت و موسم جوشش زلال ایمان و معنویت در زندگی انسان است. جوانی دوره ی شکوفایی زندگی است ، جوانی چون فرشته ای پاک، قهرمان سربلند و طاووس خود پسند است. «جوانی آفتابی است که طلوع آن در آسمان حیات شخص محدود است» [۲۰]

جوانی بهار سبز طبیعت است. نشاط ، شادابی ، تلاش ، اراده ، نوگرایی ، و دهها ویژگی دیگر در این مقطع جلوه می کند. صفا و صمیمیت ، سادگی احساس ، شیدایی ، عشق ، معنویت در این فصل به اوج خود می رسد و به ضمیر آدمی نقش جاودانه می بندد. جوانی نعمتی ارزشمند و ناشناخته در زندگی انسان است. خدای متعال در قرآن می فرماید : «اَللهُ الّذِی خَلَقَکُم مِن ضَعف ثَمّ جَعَلَ مِن بَعدِ ضَعفٍ قُوهً ثُمَّ جَعَلَ مِن بَعدِ قُوَّهٍ ضَعفاً وَشَیبا یَخلُقُ ماَیَشاهُ وهُوَ الحَلیمُ قَدیر».[۲۱]

این خداوند بزرگ است که شما را نطفه ضعیف آفریده و در شرایط ضعف و ناتوانی دوران کودکی پرورش داده است.

ب) ویژگی های دوران جوانی

---