عنوان :
تحقیق قلاع دوره سلجوقی
تعداد صفحات : ۱۲۹
نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
چکیده
سلجوقیان یکی از مهمترین سلسله های تاریخی ایران است با ویژ گی ها و خصوصیات خاص خود که در این تحقیق بر آن بودیم در مورد قلاع آن دوره تحقیق و تفحص نموده و در خصوص اهمیت این قلعه ها مطالبی ارائه نماییم از جمله اینکه از این قلاع به هنگام جنگها استفاده می شده و مردم تا زمانی که بیم حمله دشمن وجود داشت در درون قلعه می ماندند و معمولا در درون آن آذوقه زندگی برای چندین ماه وجود داشته است .نوع استحکامات این قلاع تابع مقتضیات ناشی از محل قلعه یا دهکده و اوضاع طبیعی سرزمین بود و قلعه ها در دور افتاده ترین و مرتفع ترین نقطه بنا می شد تا به سبب وجود شیب های تند تپه یا کوه دستیابی به آن دشوار باشد و مدافعان نیز در بالا قرار گیرند تا از لحاظ دید مسلط باشند در طول تاریخ ایران استحکامات بیشتر برای محافظت از قلعه ها ساخته می شد زیرا قلعه هم اقامتگاه شاه و درباریان بود و هم مردم محل می توانستند با اغنام و احشام خود در آنجا پناه گیرند .
در فصل اول به موضوعاتی قابل بحث و تحقیق در خصوص ابنیه و قلعه ها می پردازد.
در فصل دوم نگاهی اجمالی بر تاریخ سلجوقیان اعم از خاستگاه سلجوقیان و چگونگی آمدن سلجوقیان به مرزهای ایران و اوضاع اجتماعی آنها و مختصری درباره سلاطین سلجوقی از قبیل ملک شاه سلجوقی و خواجه نظام الملک می توان اشاره کرد.
در فصل سوم در خصوص نقش عقلا و نخبه گان در سلسله سلجوقی از جمله سلوک سیاسی نظام الملک و فرجام تلخ وزارت و شیعه ستیزی و مسائلی از این قبیل می پردازد.
در فصل چهارم در خصوص فرقه اسماعیله و چگونگی شکل گیری و بوجود آمدن آنها و نفوذ این فرقه در میان توده مردم و مهمترین فرقه های منشعب شده آنها و همچنین حشاشین و چگونگی پیدایش این گروه، انگیزه ها و عقاید فرقه اسماعیله، علت نام گذاری حشاشین به این نام و قتل هایی که توسط فرقه اسماعیله انجام گرفته است پرداخته شده است.
در فصل پنجم به اهمیت و نقش قلعه ها در تحکیم قدرت سیاسی و نظامی ، آشنایی با قلعه های ایران و قلعه هایی که نام آنها با تاریخ سلجوقیان گره خورده است از جمله قلعه الموت ، میمون دژ ، لیسار ، ارگ قلعه ، فورک ، قلعه بابک و … می پردازد که چگونه همچون سدی در مقابل دشمنان آنها مقاومت نمودند و از هستی و کیان فرمانروایان پاسداری کردند همچنین به تنها قلعه بازمانده از دوره سلجوقیان یعنی قلعه رودخان، موقعیت و علت معروفیت آن می پردازد.
واژه های کلیدی: سلجوقیان، چالش های نظام حکومتی، اوضاع مذهبی، قلعه ها، فرقه اسماعیله، قدرت سیاسی و نظامی
فهرست مطالب
-چکیده
-پیشگفتار
-مقدمه۱
•فصل اول۳
-کلیات (پرسش/فرضیه/ اهداف/ روش تحقیق)۴
-بررسی و نقد منابع۶
•فصل دوم۸
-نگاهی اجمالی بر تاریخ سلجوقیان۹
الف) خاستگاه سلجوقیان و چگونگی آمدن سلجوقیان به مرزهای ایران ۹
ب) اوضاع اجتماعی دوران سلجوقیان و غلبه سلجوقیان بر سلطان مسعود غزنوی و دست یافتن به حکومت ایران ۱۳
خاجه نظام الملک از کودکی تال وزارت سلجوقیان۱۸
ملکشاه و خواجه نظام الملک ۱۹
ادامه وزارت فرزندان و خاندان خواجه نظام الملک ۲۳
اندیشه ها و خط مشی خواجه نظام الملک ۲۵
•فصل سوم۲۷
عقلا و نخبگان در سلسله سلجوقی۲۸
الف) فقها و مفسرین ۲۸
ریاضیدان ها – منجمان – پزشکان – فیلسوفان – مشهور دوره سلجوقی ۳۱
شاعران بلند آوازه دوره سلجوقی ۳۵
ب) سلوکِ سیاسیِ نظامِ الملک۳۸
زوایای فکر سیاسی نظام الملک۴۳
نظام الملک و شیعه ستیزی۴۶
تحلیل انتقادی نظام الملک و انگیزه ها ۴۷
•فصل چهارم۵۰
– فرقه اسماعیلی۵۱
حشّاشین ۵۹
چرا این گروه به حشّاشین معروف شدند۶۲
•فصل پنجم۶۶
-اهمیت و نقش قلعه ها در تحکیم قدرت سیاسی و نظامی۶۷
-الف) نگاهی کلی به سیستم های دفاعی در ایران قدیم۶۷
-آشنایی با قلعه های ایران ۶۹
-ب) قلعه هایی که به شکلی اسم آنها با تاریخ سلجوقیان گره خورده است۷۱
میمون دژ۷۴
قلعه لیسار۷۵
قلعه فورک۷۸
قلعه بابک۸۰
قلعه فلک الافلاک۸۳
قلعه قهقهه۸۶
قلعه لمبسر۸۸
قلعه شیرکوه۸۹
قلعه قیزقلعه۸۹
قلعه شمیران۹۲
میمون قلعه۹۳
ج) تنها قلعه بازمانده از دوره سلجوقیان: قلعه رودخان۹۵
نتیجه گیری ۱۱۱
چکیده انگلیسی
منابع و مآخذ۱۱۲
منابع و مآخذ
ابن میثم البحرانی، میثم بن علی. الحیاه فی القیامه فی تحقیق امر الامامه، مجمع الفکر الاسلامی، قم، ط اول، ۱۴۱۷ هـ
التنبیه و الاشراف، دار الصاوی للطبع و النشر و التألیف، قاهره
استرویوا، تاریخ اسماعیلیان در ایران … ترجمه پروین منزوِی، تهران. ۱۳۷۱٫
اقبال آشتیانی. عباس. تاریخ مغول. تهران. امیر کبیر. ۱۳۴۷٫
العسکری، السید مرتضی. عبدالله بن سباء و اساطیر اخری، چاپ ششم، ۱۴۱۳ هـ. ۱۹۹۳،ج ۳۲۸ ـ ۳۷۵٫
تاریخ جهانگشای جوینی. به اهتمام محمد قزوینی. لیدن. بریل. ۱۳۵۵ ق ۳ جلد
تامس گیفورد- حشاشین، ترجمه جواد سید اشرف، انتشارات ققنوس
جامع التواریخ. به کوشش محمد تقی دانش پژوه و محمد مدرسی زنجانی. تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب. ۱۳۳۸٫
جعفریان، رسول. تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن هفتم هجری، سازمان تبلیغات اسلامی، قم، چ پنجم، ۱۳۷۷٫
خراسانی، شیخ محمد کریم. تاریخ و عقاید فرقه آقاخانیه، تلخیص و تنظیم. حسین حسنی، نشر الهادی.
دانش پژوه. محمد تقی.(تعلیقات بر ) جامع التواریخ. تهران. ۱۳۵۶٫
دبیر سیاقی. محمد (مقدمه) نزهه القلوب. قزوین. طه ۱۳۷۸٫
در باب احوال مولف جهانگشا.ر.ک. تاریخ جهانگشا. چاپ لیدن. ج ۱٫
دکتر منوچهر ستوده، قلاع اسماعیلیه در رشته کوههای البرز، انتشارات طهوری، سال ۱۳۶۲
دفتری. فرهاد. تاریخ و عقاید اسماعیلیه. ترجمه فریدون بدره ای. ص۳۷۵، نیز ر.ک:ابو جمال. نادیا. اسماعیلیان پس از مغول…، ترجمه محمود رفیعی. تهران ۱۳۸۲
راحه الصدور وآیه السرور در تاریخ ال سلجوق محمدبن سلیمان راوندی، مجتبی مینوی تهرانی، انتشارات شابک- تهران.
دکتر عبدالحسین زرین کوب، جستجو در تصوف ایران در رمضان ۴۸۵هـ. ق
پیشگفتار
شاید بدانید که از زمانهای باستان، حتی قبل از اسلام، بنا نمودن دژها بنا به مسایل امنیتی برای مردم سرزمین ما ، که همیشه مورد تهاجم دشمنان ریز و درشت، از شرق یا غرب یا شمال ایران ، واقع می شده اند ، کاری حیاتی به شمار می آمده است.
در این راستا در دامنه های جنوبی و شمالی رشته کوه های البرز از قدیمترین زمانها دژهای زیادی ساخته شده اند.
برخی از این دژها بوسیله ی شاهان، سلطان ها و حکمروایان محلی بنا می شده اند تا به این وسیله مکانی امن برای خود و خانواده و وابستگانشان داشته باشند و نیز بتوانند مال و ثروت و گنجینه هایی را که از دسترنج مردم محروم تدارک دیده اند، در این دژها نگهداری نمایند.
گاه شورشیان و یاغیان و طاغیان هم نیز، که نسبت به اوضاع و احوال زمان، از در مخالفت در میآمدند، به ساخت دژ هایی برای حفظ خود و در امنیت بودن از سوی حکومت نیز، دست می زدند.
گاه گروه هایی که اندیشه هایی نو و جدید، نسبت به دیگران داشته اند نیز برای در امان بودن از دست دشمنان، دست بکار ساخت دژ می شدند، اسماعیلی ها را باید جزو همین گروه آخری به حساب آورد که برای گسترش دعوت و اندیشه ی تازه ی خود، مجبور به ساخت دژهایی شدند.
به همین جهت احساس می شود تا مطالبی در ارتباط با قلاع و نقش و اهمنیت آنها در ازمنه مختلف تاریخی خصوصا در دوره سلجوقیان یک بررسی کلی انجام گیرد.
نحوه پژوهش در این تحقیق از طریق مطالعه کتب تاریخی و منابع موجود در اینترنت و مجلات و روزنامه های علمی و تخصصی تاریخ صورت پذیرفته است. در این تحقیق با مراجعه به کتابخانه های عمومی و کتابخانه های دانشگاههای مختلف و استفاده از کتب مرجع و سایر کتب مربوط به این تحقیق استفاده گردیده است.
مقدمه:
دوران اقتدار و عظمت سلجوقیان در تاریخ بعد از اسلام جایگاه ویژه ای را داراست. ویژگی های خاص دوران سلجوقی را می توان به شرح زیر بیان نمود:
گستره جغرافیایی مناطق تحت تصرف در زمان سلجوقیان از جمله موارد کمیاب تاریخ ایران میباشد که جمع کثیری از اقوام وملل با شرایط متفاوت را شامل میگردید، این گستردگی و امکان تحرکات نظامی دشمنان بالقوه در چهارسوی حاکمیت متمرکز ایرانی باعث میگردید تا همواره ذهن سلاطین سلجوقی معطوف به حراست و حفاظت از مناطق تحت سلطه خویش باشد.
تحرکات مذهبی موجود که نشات گرفته از منازعات و مخاصمات مذهبی در جهان اسلام بود باعث میشد که ناهمگونی خاصی از نوع نگرشها و قرائت های دینی در سطح عمومی و خواص جامعه بوجود آید. یارگیریهای آزاد و اجباری در بطن جامعه با شدت و حدت خاص دنبال میگردید و متولیان امر این حادثه نامیمون در خفا و در پس پندارهای ظاهری خویش مقاصدی خاص را دنبال می کردند.
سبک و سیاق و نوع مبارزه مذهبی و روی آوری به مبحث ترور که تا آن زمان درفرایندی فراگیر مورد استفاده قرار نمی گرفت باعث گردید تا فضایی آکنده از رعب و وحشت و ارعاب بخصوص در جمع اندیشمندان و محققان و ارباب قدرت بوجود آید. تا جایی که فدائیان اسماعیلی با مسیر انتخابی برای تصفیه مخالفان و مخدوش نمودن اوضاع اجتماعی و سیاسی مناطق تحت نفوذ توانستند نفوذ غیر قابل وصفی میان مردم بدست آورند و خواه ناخواه این جو کاملاً نا مطمئن و امنیتی در تمامی مناسبات موجود در سطح جامعه اثرات منحصر بفردی را می گذاشت.
در بررسی ساختاری شهر ها و روستاها و همچنین مناطقی که به نحوی محل زیست و زندگی مردم به حساب می آمد لزوم حفظ و صیانت از آن مناطق نیز جای بحث و تفحص دارد چراکه در جنگها و لشکرکشیهای درون و برون مرزی و منازعات قومی و ملی و همچنین تحرکات بنیاد برافکن سیاسی اوضاع طبیعی مناطق نقش تعیین کننده ای را بازی می نمود. با مطالعه کتب موخره و تاریخی در باب سبک و سیاق شهرها و روستا ها به استحکامات و دژها و قلاع و محصورات طبیعی بیشماری بر میخوریم که موید این حقیقت غیر قابل انکار است که بقاء شهرها ارتباط تنگاتنگی با میزان مقاومت پذیری محافظان آن مناطق داشت. اینگونه است که در تاریخ بعد از اسلام سراغ داریم مبارزانی ضد حکومت مرکزی را که با تمسک به همین شیوه ها و متد های موجود طبیعی توانسته اند سالها در برابر فشارها و تحرکات نظامی مخالفان به حیات سیاسی خویش ادامه داده و به فراخور مناطق تحت نفوذ خویش نقشی را در تاریخ کهن ایران زمین ایفا نمایند.
در زمان سلجوقیان همین امکانات موجود طبیعی و قلاع تاثیر گذاری شگرف خویش را به نمایش می گذارند تا جایی که با ظهور نوابغی نظامی همچون حسن صباح مشاهده می کنیم با سازماندهی مناسب و با اتحاذ تاکتیکی قابل توجه چگونه عرصه را بر متولیان سیاسی جامعه تنگ و محدود می سازد وکار را بدان حد از سختی و پیچیدگی می کشاند که لزوم حل وفصل مسئله در سر لوحه سیاست های کاری زورمداران و حاکمان سیاسی قرار میگیرد.
آمیختگی مذهبی و سیاسی مبارزان بالقوه بر علیه سلاجقه زمینه ای را فراهم آورده بود که نوع و شدت دفع شرارت بوجودآمده از دیدگاه سلجوقیان را مشکل نشان می داد.
فصل اول
کلیات (پرسش/فرضیه/ اهداف / روش تحقیق)
مطالعه ادوار تاریخی ایران جاذبه ها و ویژگیهای خاص خود را دارد.
سلسله سلجوقیان یقیناً از مهمترین سلسله های ایران بعد از اسلام می باشد. چرا که گستردگی جغرافیایی مناطق تحت نفوذ سلاطین سلجوقی و وجود دشمنان داخلی که هرازگاهی با دخالت بیگانگان همراه میگردید باعث می شد تا تمامی همّ و غم سلاطین صرف روبه راه کردن اوضاع باشد.
اما چه نکات مهم دیگری را می توان برای این سلسله بر شمرد:
الف: وجود مناطق جغرافیایی خاص و ناهمگون در سیستم آرام سازی اوضاع اجتماعی و مذهبی این سلسله نقشی اساسی داشت. لشکر کشی های سنگین برای مناطق رزمی و جنگی که نواحی خشک و کویری و یا نواحی مرطوب و یا کوهستانی را شامل می شد برای فرماندهان مسائلی حاد را بوجود آورد.
ب: در هیچ دوره ای از تاریخ دراز ملت ایران تابه این اندازه قلعه ها و اوضاع طبیعی در سرنوشت مخاصمات و تنازعات دخیل نبوده است.
ج: وجود فدائیان اسماعیلی و اهرم فشار آنان بر علیه سلاطین سلجوقی باعث پیچیدگی اوضاع گردیده و قسمت اعظمی از این تاریخ پر فراز و نشیب را شامل می گردد.
این فرضیه های خاص برای به سامان نمودن اوضاع اجتماعی هر محقق و صاحب نظری را به تحقیق و تفحص بیشتری فرا می خواند، بهترین مسیری را که میتواند برای سلاطین برای مواجهه با قدرت های متخاصم داخلی قائل شد چه می تواند بر شمرد؟
تنازعات مذهبی ناهمگون که همانا موجب برجسته شدن اختلافات مذهبی سنی و شیعه بوده و توده مردم را درگیر این مسائل می نمود تا چه اندازه قابل حل و فصل بوده و آیا آمادگی عمومی و روحیات خاص اجتماعی نظام تسننی تضمین کننده آرامش عمومی را طلب می نمود یا افکار مترقی با روح تبلیغی و عدالت خواهی تشیع را؟
بدین گونه ثواب این چنین به نظر میرسد که هر محقق و صاحب رایی برای یافتن جواب های مکشوف نشده مستقر در بحث چه مسیرهایی را می بایست برگزیند، که:
ایران دوران سلجوقی برای حفظ و تداوم اقتدار خویش و برای یکسان سازی مناطق داخلی چه تحرکاتی را می توانست برگزیند که بهتر از وضع موجود بود؟
محورهای تحقیق درباره موضوع را به جهت عنوان و تیتر بحث به دو قسمت می توان تقسیم نمود:
الف: مطالعات تاریخی در باب اقتدار و سیاست نظامی گری سلجوقیان برای مقابله با دسیسههای خارجی و داخلی.
ب: بحث و تحقیق در مورد ابنیه و قلعه ها و آثار نظامی باقی مانده که علیرغم گذشت سالیانی دراز و فرسایشهای طبیعی و جغرافیایی میتوان شمایی کلی از اوضاع منحصر به فرد آن زمان بدست آورد.
نقد و بررسی منابع
زین‌الاخبار
گردیزی مؤلف تاریخ موسوم به زین‌الاخبار نیز شاهدی دیگر بر روند انتقال قدرت در خراسان بود. وی با بهره‌گیری از منابع جغرافیایی در تحریر فصل مربوط به ترکان اطلاعاتی مفصل در این خصوص به دست می‌دهد. همچنین توصیفهای مهم و اغلب بی‌طرفانه گردیزی از برخی روابط غزنویان و سلجوقیان (مانند جنگ دندانقان و حوادث پس از آن) به‌ویژه در جاهایی که تاریخ بیهقی خاموش است مغتنم است. ولی روی‌هم‌رفته این اثر از دقت نظر و کمال توصیف وقایع که در نزد بیهقی دیده می‌شود، خالی است. همچنین در مورد سلاجقه، مطالبش مختصر و فشرده است. [۱]
مجمل‌التواریخ و القصص
مؤلفی گمنام این اثر را در سال ۵۲۰ ﻫ.قتحریر کرده است.علاوه بر گفتارهاییدرباره شاهانو حکومتهای ایران، به کشور هند و اتراک نیز پرداخته است. اهمیت اصلی کتاب در ذکر القاب و مناصب متداول درقرن ششم هجری است. در مورد سلاجقه ذیل انضمامی این اثر سال ۵۴۸ ﻫ. ق ویرانی نیشابور به دست غزان را شرح می‌دهد. ظاهراً وی معاصر سلطان سنجر و محمود بن ملکشاه سلجوقی بوده و اخبار خلافت مسترشد را نیز ذکر کرده است. اخبار درباره سلاجقه در این اثر مفصل‌تر از سایر بخشهاست (کاهن، ص ۳۴(.[۲]
تاریخ‌الکامل
این اثر یکی از غنی‌ترین منابع دست دوم در تاریخ سلجوقیان ایران است. ظاهراً غنای منابع در دسترس ابن اثیر دست وی را در شرح وقایعی که دیگران نیاورده‌اند، باز گذاشته است. در اینجا فقط به ذکر اشاراتی بسنده می‌کنیم. ویژگی اول این اثر در زمینه تاریخ سلجوقیان اطلاعات منحصر به فردی است که در مورد مهاجرت اولیه غزها به خراسان و پدیده غزان عراقی به ما می‌دهد. منابع وی را در مورد تاریخ شرق اسلامی ظاهراً تاریخ یمینی، مشارالتجارب تألیف ابن فندق و بهره‌هایی که از ملکنامه برده است، تشکیل می‌دهند (باسورث؛ تاریخ غزنویان، ص ۹). شرح مطالب وی خاصه در مورد تحرکات سلاجقه در غرب و عراق دقیق و جزئی است. اما در مورد عهد آلب ارسلان مطالب زیادی ندارد و اغلب تکرار سایر منابع است، و تنها در ذکر فتح شام در عهد ملکشاه دقیق صحبت کرده است. [۳]
تاریخ یمینی
عتبی مؤلف تاریخ یمینی از دیوان‌سالاران باسابقه سامانی و غزنوی، بازدید کاملی از حوادث سالهای ۳۶۵ تا ۴۱۲ ﻫ. ق در اثر خود به جا نهاده است. لذا اثر او در بررسی روابط دستگاه غزنوی با قبایل مهاجر ترک آسیای میانه (خاصه سلاجقه) اهمیت زیادی دارد. او دیوان‌سالاری بلند مرتبه بوده است. [۴]
ملکنامه
از اولین منابع تاریخی خاص سلاجقه که متأسفانه اثری از آن باقی نمانده، ملکنامه است که به گفته ابن‌الندیم به زبان فارسی و برای آلب ارسلان تحریرشده بود. موضوع آن بر محور خاستگاه سلاجقه (کاهن، ص ۳۱ـ۶۵) و حوادث مربوط به آنها تا حدود نبرد دندانقان استوار شده و سبک روایت آن مشابه سبک گزارش دیوانی بوده است (باسورث؛ تاریخ ایران کمبریج؛ ص ۱۰و ۴۷). طبعاً این منبع علاوه بر بهره‌گیری از منابع تاریخی حوزه غزنویان عمدتاً به مسموعات و تجارب شخص مؤلف گمنامش استوار بوده است. [۵]
تاریخ گزیده
تاریخ گزیده تألیف حمدالله مستوفی ویژگیهای عدیده‌ای خاصه در تاریخ عهد مغول دارد. ولی در زمینه عهد سلاجقه به ویژگیهای مهم آن اشاراتی می‌شود. افسانه معروف حسن صباح و خواجه نظام‌الملک درباره دفتر جمع و خرج ممالک را دراین منبع میتوان یافت (حمدالله مستوقی، ص ۴۳۱). حمدالله مستوفی درباره آغاز کار سلاجقه اختصار را پیشه کرده ولی درباره ظلم و جور ابراهیم ینال و دادخواهی مردم نیشابور از دست وی مطالب جالبی دارد (همان، ص ۴۲۸). در مورد غزای سلطان محمد بن ملکشاه در هند و آوردن بتی از آنجا مطالبی دارد که روایت واحد است. وی از تاریخ ابوالعلاء احول در اوایل کار سلاجقه استفاده و مطالبی را نقل می‌کند (همان، ص ۴۲۶ و ۴۲۷). ولی در کل، روایت تاریخ گزیده همان روایت رسمی مألوف از تاریخ سلاجقه است ودید انتقادی و جدیدی نسبت به قضایا ندارد و همانها را می‌پذیرد. توجه جدی مطالب وی به دوره پس از ملکشاه است (خاصه سلاجقه عراق). ضعفهای کلی منابع تاریخ‌نگاری سنتی در مورد این منبع هم صدق می‌کند. [۶]
فصل دوم:نگاه اجمالی بر تاریخ سلجوقیان
الف) خاستگاه سلجوقیان و چگونگی آمدن سلجوقیان به مرزهای ایران
دولت غزنوی ، که در نیمه دوم قرن چهارم تأسیس شد و قلمروش تا هند و سیستان و ری و خوارزم گسترش یافت ، نخستین دولتی بود که غلامان ترک تبار در شرق جهان اسلام و ایران تشکیل دادند. دولت طولونیان (ح ۲۵۴ـ۲۹۲) نیز نخستین دولت ترک بود که در غرب جهان اسلام در مصر و شام به دست احمدبن طولون تأسیس شد. طولون از غلامان ترک تغزغز بود که نوح سامانی جزو خراج برای مأمون فرستاده بود. احمد به دستور خلافت عباسی به حکومت مصر گسیل شد و در آنجا با بهره گرفتن از گرفتاریهای داخلی خلفای بغداد اعلام استقلال کرد و به توسعه قلمرو خود پرداخت و کوههای توروس در شمال ، و جزیره را تصرف کرد. ممالیک بحری و بُرجی نیز که بعدها در مصر و شام حکومت کردند، از غلامان ترک تبار بودند و بیشتر به ترکهای قپچاق و چَرکَس تبار اتکا داشتند.
به نوشته ابن حوقل بردگان ماوراءالنهر از ترکهای پیرامون آن سرزمین بودند و چون تعدادشان زیاد بود، به جاهای دیگر برده می شدند. بهای برده های ترک گران بود و این برده ها در سراسر دنیا از نظر قیمت و زیبایی بی نظیر بودند. گردآمدن چند هزار و گاه دهها هزار ترک در اردوگاههای خلفا و سلاطین و مأموریتهایی که به آنان در اطراف و اکناف جهان اسلام داده می شد، ضمن آنکه آنان را با جهان اسلام مرتبط ساخت ، نسل ترکها را نیز در این مناطق گسترش داد.[۷]
حکومتهای ترکهای مسلمان : ورود دسته جمعی ترکها به اسلام با تصرف ماوراءالنهر به دست دولت قراخانیان در قرن چهارم آغاز شد.
نخستین دولتمرد قراخانی، ساتوق بُغراخان بود که در نیمه اول قرن چهارم به اسلام گروید و خود را عبدالکریم نامید و بر عمویش، بغراخان، شورید و او را بر کنار و اسلام را دین رسمیِ بخش غربی دولت قراخانی اعلام کرد. این حادثه نقطه عطفی بود در تاریخ دولتهای صحرانورد ترک که از اتحادیه های قبیله ای به وجود آمده بودند. پس از درگذشت ساتوق بغراخان در دهه واپسین نیمه اول قرن چهارم هجری، پسرش موسی بن عبدالکریم، که نام ترکی او «بای تاش » بود، با بر انداختن قاان بزرگ ، به فرمانروایی هر دو بخش غربی و شرقی دولت قراخانی رسید و به گسترش اسلام در قلمرو قراخانی کمک کرد. در منابع اسلامی چون تجارب الامم از اسلام آوردن دویست هزار چادر از ترکها در ۳۴۹ ﻫ سخن رفته است که آن را با مسلمان شدن افراد قبایل قرلق، چِگِل، یغما و تخسی در قلمرو قراخانی تطبیق داده اند. پس از اسلام آوردن سران دولت قراخانی، راه ورود به ماوراءالنهر برای نیروهای آن دولت گشوده شد. هارون (یا: ساتوق بغراخان) با دعوت بعضی از سرداران سامانی و دهقانان و بازرگانان ثروتمندی که از سیاستهای مالیاتی سامانیان ناخشنود بودند، جرأت دست اندازی بر قلمرو آن دولت را پیدا کرد و بدون برخورد با مانع جدّی تا بخارا، پایتخت سامانی ، پیش رفت و آنجا را به تصرف در آورد.[۸]
شرکت کردن غزهای مسلمان شده در حوادث سیاسی ـ نظامی مرتبط با سلسله های سامانی و قراخانی و غزنوی ، مقدمه ای شد که آنان بتوانند خود را برای اشغال اراضی پهناوری بین آن سوی سیحون تا کرانه های شمالی و شرقی و جنوبی دریای مدیترانه آماده کنند.
دومین لشکرکشی عمده قراخانیان به ماوراءالنهر در اواخر ۳۸۹ روی داد. در این سال ارسلان ایلک نصر قراخانی ، نبیره ساتوق بغراخان ، پس از اطلاع از خلع منصوربن نوح و به میل کشیده شدن چشمانش و تشدید آشوب و بحران داخلی دولت سامانی و نیز پس از دعوت بعضی اشراف و بازرگانان و امرا، به بخارا رفت. در حمله نیروهای قراخانی ، ارسلان ایلک بدون زحمت در دهم ذیقعده ۳۸۹ وارد بخارا شد و با بازداشت کردن عبدالملک دوم ، به حاکمیت خاندان سامانی پایان داد.
با بر افتادن دولت سامانی ، قلمرو آنان بین دو دولت ترک قراخانی و غزنوی تقسیم شد و ماوراءالنهر به قراخانیان و خراسان به غزنویان رسید و دستگاه خلافت هر دو دولت را به رسمیت شناخت . به فرمان محمود غزنوی در خراسان به نام خلیفه عباسی خطبه خواندند و خلیفه القادر، منشور حکومت خراسان و القاب «ولی امیرالمؤمنین» و «یمین الدوله» و «امین المله» را برای سلطان محمود فرستاد. قراخانیان از زمان رسیدن احمد اول (۳۸۸ـ۴۰۷) به مقام خاقان بزرگ، خلیفه عباسی را به رسمیت شناختند و از حدود ۳۹۰، به دنبال تصرف ماوراءالنهر، نام «مولا امیرالمؤمنین» را که نمودار تبعیت از خلافت بغداد بود، بر سکه های خود زدند.
[۱] – ابوسعید گردیزی، به اهتمام سعید نفیسی، تهران، انتشارات اساطیر، ۱۳۳۲
[۲] – سید علی آل داوود، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ سوم، ۱۳۷۰
[۳]– ابن اثیر، برگردان محمد حسین زوحانی، تهران، انتشارات اساطیر، چاپ اول، سال ۱۳۳۷۴
[۴] – ابن یمین، ترجمه شعار، انتشارات اساطیر، چاپ دوم، ۱۳۵۹
[۵] – آنا در عنصری، تهران، انتشارات فرهنگی و هنری، چاپ دوم، ۱۳۶۸
[۶]– حمداله ستونی به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ سوم، سال ۱۳۶۴
[۷]– برحوله اشپولر، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، جلد ۱، ترجمه جواد فلاطوری، تهران: ۱۳۷۹ شمسی، ص ۴۵۷
[۸]– همان، ص ۴۵۸
جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .
