عنوان :

تحقیق بررسی عوامل اقتصادی – اجتماعی و جمعیتی موثر بر باروری زنان  ۴۹-۱۵ ساله

تعداد صفحات :۸۵

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

یکی از مهمترین مباحث جمعیتی عمده ای در تغییر و دگرگونی کمی و حتی کیفی جمعیت هر کشور ایفا می نماید؛ باروری می باشد که البته این مؤلفه با توجه به موقعیت های موجود جغرافیایی، فرهنگی و دیدگاههای سنتی و جدید انگیزه ها و تفاوتهای زیادی را ایجاد نموده که نتایج یکسان را بروز نمی دهد. لذا با توجه به تحقیقات به عمل آمده در زمینه باروری ، در قسمت های مختلف جهان، میزان باروری تفاوت چشمگیری را نشان می دهد. در این بررسی به علل و عوامل مؤثر و تأثیرگذار بر باروری پرداخته از طریق آمار و ارقام بدست آمده مشخص شد که : اگر چه کاهش یا افزایش باروری درمناطق مختلف تفاوت داشته ولی اکثر این تحولات ، دگرگونیها و تفاوتها مربوط است به همان عوامل اجتماعی، فرهنگی و جمعیتی و اقتصادی که مورد نظر برای بررسی بوده و فقط میزان تأثیر هر کدام باعث ایجاد این تفاوتها شده است. مساله جمعیت بنابه دلایل اقتصادی و نظامی از دیرباز مورد توجه سیاستمداران ، اندیشمندان و فلاسفه بوده است . دانشمندان گاهی افزایش جمعیت را محرک اصلی توسعه و پیشرفت اجتماعی و اقتصادی تلقی می کردند. و گاهی نیز کیفیت را به کمیت برتر دانسته و از افزایش جمعیت گریزان بودند ،‌به هر حال همیشه هدف نهایی و اصلی  داشتن جامعه ای مرفه و متعادل بوده است و دستیابی به این رفاه راه گاه از طریق کاهش جمعیت و گاه از طریق افزایش جمعیت جستجو می کردند و بالاخره معتقد شدند که باید به حد متناسبی از جمعیت رسید که شرایط اقتصادی و اجتماعی ، بالاترین رفاه ممکن را برای انسان فراهم آورد.

مطالعه حاضر به بررسی باروری به عنوان مهمترین شاخص تأثیرگذاری بر رشد جمعیت و شناسایی عوامل مؤثر به آن پرداخته است. بدین منظور به کمک داده های حاصل از استخراج پرسشنامه ای که از نمونه ۳۴۰ نفر زنان متأهل ۴۹- ۱۵ ساله شهر تهران منطقه ۹ تهران توسط مدرسه شهدای منطقه ۹ جمع آوری شده بود متغیرهای میزان تحصیلات ، سن ازدواج، قدرت تصمیم گیری زنان که بیشتر جنبه فرهنگی دارد تأثیر معنی دار و بسزایی در امر باروری بر جای می گذارد. بدین صورت هر چه سطح تحصیلات والدین افزایش داشته از میزان باروری و تعداد باروری کاسته شده است و بالا بودن سن ازدواج و هزینه های خاص هم از دیگر متغیرهایی هستند که در کاهش باروری نقش اساسی دارند. در این بررسی هم چنین مشخص شده است که درآمد خانواده در منطقه مورد بررسی رابطه مستقیم با باروری دارد، یعنی خانواده هایی که از درآمد کافی و یا بالایی برخوردار بوده اند افزایش موالید داشتند. و زنان به علت آگاهی و شناخت ناکافی از وسایل جلوگیری از بارداری نتوانسته اند از باروری ناخواسته و زیاد بکاهند به همین سبب بین این متغیر در این تحقیق با میزان باروری رابطه وجود ندارد.

 واژه های کلیدی: جمعیت، باروری، عوامل اقتصادی، عوامل اجتماعی، تئوری بکر

فهرست مطالب

فصل اول : کلیات
مقدمه   ۲
۱-۱ بیان مسئله    ۳
۱-۲ ضرورت و اهمیت تحقیق   ۴
۱-۳ علت انتخاب موضوع   ۵
۱-۴ تاریخچه مطالعات جمعیتی    ۸
۱-۵ اهداف پژوهش    ۱۰
۱-۶سوالات تحقیق   ۱۰
۱-۷ فرضیه  های تحقیق   ۱۱
۱-۸ قلمرو تحقیق   ۱۱
۱-۹ مدل های تحقیق   ۱۱
۱-۱۰ تعاریف عملی و نظری متغیرها   ۱۲
۱-۱۱ محدودیت ها   ۱۵
فصل دوم : چارچوب نظری و پیشینه تحقیق
۲-۱ چارچوب نظری   ۱۷
۲-۲ نظریه طرفداران افزایش جمعیت   ۱۷
۲-۳ نظریه مخالفان افزایش جمعیت   ۱۹
۲-۴ نظریه طرفداران جمعیت ثابت   ۲۲
۲-۵ نظریه ی طرفداران جمعیت متناسب یا مطلوب   ۲۴
۲-۶ نظریه های باروری   ۲۵
۲-۶-۱ تئوری های اقتصادی – اجتماعی باروری   ۲۶
۲-۶-۲ تئوری لیبن اشتاین   ۲۶
۲-۶-۳ تئوری بکر   ۲۷
۲-۷ تئوری رفتار مصرف کننده و اقتصاد خود باروری   ۲۸
۲-۸ نظریه میکرو اقتصاد باروری   ۲۹
۲-۹ تئوری استیرلین   ۳۱
۲-۱۰ نظریه پیرامون – مرکز ایسترلین   ۳۱
۲-۱۱ راه حل دیدگاه اقتصاد باروری    ۳۲
۲-۱۲ تئوری ارتقاء اجتماعی   ۳۲
۲-۱۳تئوری تغییر و پاسخ ( k.Davis )    ۳۳
۲-۱۴ تئوری اشاعه عقب افتادگی فرهنگی    ۳۳
۲-۱۵ تئوری نوگرایی   ۳۴
۲-۱۶ مدل جامعه شناختی باروری   ۳۶
۲-۱۷ مدل های متغیرهای بینابین    ۳۷
۲-۱۸ تئوری فرهنگی هال   ۳۹
۲-۱۹ تئوری بیولوژیک یا زیستی باروری   ۳۹
۲-۲۰ باروری از دیدگاه اسلام   ۴۰
۲-۲۱ رهیافت کلی   ۴۲
۲-۲۲ پیشینه تحقیق   ۴۳
۲-۲۳ تحقیقات در ایران   ۴۳
۲-۲۴ تحقیقات خارجی    ۴۷
۲-۲۵ مقایسه نتایج به دست آمده از تحقیقات تجربی در ایران و سایر کشورهای جهان   ۵۱
فصل سوم : روش تحقیق
۳-۱ مقدمه   ۵۳
۳-۲ بررسی مدارک    ۵۳
۳-۳ روش های تحقیق   ۵۴
۳-۴ روش تحقیق    ۵۶
۳-۵ جامعه آماری   ۵۷
۳-۶ حجم نمونه   ۵۸
۳-۷ روش نمونه گیری   ۵۸
۳-۸ روش انتخاب حجم نمونه   ۵۹
۳-۹ روش گردآوری اطلاعات   ۵۹
۳-۱۰ روایی و اعتبار پرسشنامه    ۶۰
فصل چهارم : تحلیل داده ها
۴-۱ یافته های تحقیق   ۶۲
۴-۲ یافته های استنباطی ( تحلیل فرضیات )   ۸۰
فصل پنجم: نتیجه گیری
۵-۱ نتیجه گیری   ۸۷
۵-۲ پیشنهادات   ۸۸
منابع و ماخذ

منابع و ماخذ:

۱- آشفته تهرانی. الف ؛ جمعیت شناسی اقتصادی و اجتماعی و برنامه ریزی نیروی انسانی ، چاپ اول ، انتشارات پرشکده

۲- آشفته تهرانی . الف؛ جامعه شناسی و آینده نگری جمعیت ایران ، چاپ اول ، اصفهان ، انتشارات جهاد دانشگاهی

۳- آقا ، ۵، ۱۳۶۴، بررسی باروری زنان در ایران و رابطه ی آن با شاخص های وضعیت اقتصادی و اجتماعی ، چاپ اول، شیراز، مرکز جمعیت شناسی شیراز.

۴- امین؛ ۱۳۷۳، مقدمه ای بر اقتصاد رشد جمعیت، مجموع مقاله های سمینار جامعه شناسی و توسعه ، جلد دوم ، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت.

۵- بهنام، ج؛ ۱۳۴۸، جمعیت شناسی عمومی، چاپ دوم، تهران ، انتشارات دانشگاه تهران

۶- بهنام، ج؛ ۱۳۴۵ ، جمعیت شناسی عمومی ( جمعیت، ترکیب و حرکات آن )، جلد اول، تهران، انتشارات موسسه مطاعات تحقیقات اجتماعی

۷- بیرو، آ؛ ۱۳۷۵، فرهنگ علوم اجتماعی ، ترجمه ی دکتر باقر سارفانی، چاپ دوم، تهران ، انتشارات کیهان

۸- پایدارفر، ع؛ ۱۳۵۴، پدیده ی نوگرایی و رابطه آن با میزان باروری ، چاپ اول، اصفهان ، انتشارات جهاد دانشگاهی اصفهان

۹- تقوی، ن ؛ ۱۳۸۰، جمعیت و تنظیم خانواده، چاپ نهم، تهران، انتشارات کیهان

۱۰- توانایان فرد، ح ؛ ۱۳۶۸، اقتصاد و جمعیت، تهران، چاپ اول ، انتشارات فریخش

۱۱- تیلوری، ۵؛ ۱۳۶۸، باروری و جمعیت، ترجمان زهرا پور انصاری و علی ناصری، چاپ اول

۱۲- تمنا، س؛ ۱۳۷۸، مبانی جمعیت شناسی ، چاپ چهارم، تهران، انتشارات پیام نور.

۱۳- جهانفر، م؛ ۱۳۷۷، جمعیت و تنظیم خانواده، تهران، انتشارات همنوا.

۱۴- مجتبی شرق، م؛ ۱۳۷۹، شهر نیشابور ، پایان نامه کارشناسی ارشد جمعیت شناسی، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی.

۱۵- حلم سرشت ،پ، دل پیشه، الف، ۱۳۸۴، جمعیت و تنظیم خانواده ، چاپ بیست و سوم ، تهران، انتشارات مهر

۱۶- زنجانی ، ح ؛ ۱۳۷۱، مطالعات تحول جمعیت ایران ،نشریه شماره ۲۷ ، تهران، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات ، شهرسازی و معماری ایران.

۱۷- زنجانی فح؛ ۱۳۷۱، جمعیت و توسعه ، تهران ، انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات، شهر سازی و معماری ایران.

۱۸- زنجانی ،ح؛ ۱۳۵۴، جزوه ی درسی کاربرد جمعیت شناسی، تهران ، دانشکده علوم اجتماعی.

۱۹- ساروخانی، ب؛ ۱۳۸۱ ، روش های تحقیق در علوم اجتماعی ، جلد اول ، چاپ هشتم ، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

۲۰- سیفی ف م؛ ۱۳۶۶، پژوهشی در زمینه باروری در مناطق روستایی استان فارس ، تجزیه و تحلیل چند متغیره، زیر نظر آقاجانیان ، شیراز، دانشگاه شیراز.

۲۱- سروی، آ؛ ۱۳۴۰ ،مقدمه ای بر علم جمعیت ، ترجمه جمشید بهنام ، تهران ، موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.

۲۲- شیخی ، م، ۱۳۶۸؛ جامعه شناسی جمعیت و تنظیم خانواده ف چاپ اول تهران ف انتشارات دیدار.

۲۳- فرزاد سیر، ک ؛ ۱۳۷۱ ،عوامل اقتصادی ، اجتماعی و جمعیتی موثر بر باروری در مناطق روستایی استان یزد ، پایان نامه ی کارشناسی ارشد تهران ، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم انسانی.

۲۴- فرزانه ،س؛ ۱۳۷۳، بررسی عوامل اقتصادی ، اجتماعی ف جمعیتی موثر باروری در شهرک یثرب قاسم شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد جمعیت شناسی، دانشگاه تهران ف دانشکده علوم اجتماعی.

۲۵- کاظمی پور، ش؛ ۱۳۷۷، توسعه فرهنگی و تحول باروری در ایران بر اساس یافته های تحقیق ، بررسی رفتار و نگرش وعقاید  سواد آموزان ، آموزشیاران و دست اندرکاران نهضت سوادآموزی، تهران ف نامه پژوهش ۱٫

۲۶- کاظمی پور، ش؛ ۱۳۸۳، مبانی جمعیت شناسی، چاپ اول ، تهران، مرکز مطالعات و پژوهش های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه.

۲۷- کاظمی تکمیلی، ر؛ ۱۳۷۹، بررسی عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی موثر بر باروری طی سال های ۷۵-۶۵ در کشور، پایان ناخمه کارشناسی ارشد، جمعیت شناسی دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی.

۲۸- کتابی ، الف؛ نظریات جمعیت شناسی ، چاپ دوم، تهران ،انتشارات اقبال.

۲۹- گیدنز، آ؛ ۱۳۸۱، مبانی جامعه شناسی ، چاپ هفتم، تهران.

۳۰- کوششی، الف؛ ۱۳۷، بررسی عوامل موثر در بالا بردن سطح باروری در قسمتی از شهر اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد وادحد دهاتان

۳۱- معزی ، الف؛ ۱۳۷۱، مبانی جمعیت شناسی ، چاپ اول، تهران ، موسسه آوای نور.

۳۲- مهدوی ، م؛ ۱۳۷۳، اصول و مبانی جغرافیایی جمعیت ،چاپ دوم ، دوم،تهران، نشر قدس

۳۳- میرزایی ، م؛ ۱۳۷۲، جوه درسی جمعیت شناسی اقتصادی- اجتماعی و پژوهشی، دانشگاه تهران، دانشکده علوم اجتماعی.

۳۴- مدرس، ک؛ ۱۳۷۴، جمعیت جهان و روند رشد آن ، فصل نامه  علوم اجتماعی  تهران، دانشکده علوم اجتماعی.

۳۵- نوروزی، ل؛ ۱۳۷۵، بررسی تاثیر عوامل اقتصادی و اجتماعی بر میزان باروری زنان در ایران ، تهران ، مجله برنامه و بودجه ، شماره ۳۰٫

 منابع انگلیسی

۱٫ Caldwell J.C,(1976) Toward a restatement of demojruphic transition theory population and development review.

۲٫ Hull and Hull, V;(1997) politics cultre and fertility; “Transition in Indonesia”

مقدمه

یکی از مسائل اساسی جهان امروز مسئله جمعیت است توجه به موضوع جمعیت امر جدیدی نبوده، بلکه این موضوع از دیر باز مورد توجه دانشمندان ، علما و فلاسفه بوده است . با تمام این اوصاف واقعیت این است که جمعیت هیچ گاه از اهمیتی که امروز داراست برخوردار نبوده است.

عدم تناسب بین رشد جمعیت و رشد امکانات اقتصادی یکی از مشکلات عمده کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه امروزی از جمله « ایران » می باشد.

کشورهای جهان سوم ،‌با وجود بهره مندی از بیشترین امکانات مادی و انسانی ، منابع عظیم ثروت به لحاظ اقتصادی و اجتماعی در بدترین شرایط به سر می برند . رشد سریع جمعیت و ناهماهنگی میان رشد جمعیت و رشد اقتصادی مشکلات عدیده ای را در زمینه های مختلف اقتصادی ، اجتماعی ،‌ آموزشی ، درمانی ، اشتغال و دیگر شاخص های توسعه در این کشورها موجب شده است اما تغییرات جمعیتی نیز یکی از عوامل افزایش یا کاهش جمعیت می باشد که متاثر از مؤلفه های باروری ، مرگ و میر و مهاجرت است و در جمعیتی که مهاجرت در آن صورت نمی گیرد مؤلفه های باروری ، مرگ و میر است که باعث ثبات یا تغییر در حجم ، توزیع و ترکیب جمعیت می شود.

باروری به عنوان یکی از اجزای اصلی رشد جمعیت ، موضوعی است که همواره مورد توجه قرار گرفته و تحقیقات گسترده دامنه داری در زمینه شناخت عوامل موثر بر آن در ایران و خارج از ایران صورت گرفته است.

بدین لحاظ اندازه گیری و شناخت سطح باروری در هر جامعه ،‌نه تنها در پیش بینی های جمعیتی که اساس و زیر بنای برنامه ریزی های اقتصادی ،‌اجتماعی و جمعیتی برای امر توسعه لازم است بلکه در ارزیابی شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه مورد مطالعه نیز از شاخص های کلان و مهم به شمار می آید.

در کشور ایران نیز در سال های اخیر موفقیت های چشمگیری در کنترل موالید و جلوگیری از رشد شتابان جمعیت حاصل شده به طوری که بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۸۵ میزان رشد سالانه جمعیت چیزی حدود ۶/۱ درصد بوده است.

(۱-۱)    بیان مسئله

خانواده هسته اصلی جامعه و یکی از قدیمی ترین گروه ها است این گروه کارکردهای اجتماعی کردن فرزندان ، مراقبت از سالمندان و کودکان ،‌ایجاد آرامش روحی و روانی اعضاء‌ را بر عهده دارد . هر چند که از کارکردهای خانواده در جامعه امروز کاسته شده و اثرات گذشته را در جامعه ندارد ولی باز هم خانواده یکی از کانونهای اصلی و تاثیر گذار جامعه است.

در کنار کارکردهای ذکر شده برای خانواده کارکرد تولید نسل ، فرزند آوری و باروری را میتوان نام برد. منظور اصلی دراین پژوهش «باروری» است که برای بقاء‌ زندگی زناشویی یک امر الزامی است . خانواده با به دنیا آمدن فرزندان و مراقبت از آنها ، جامعه پذیر نمودن آنها ، نخستین گام ها را برای عهده گرفتن نقش های گوناگون در گروه ها ، سازمانها و نهادها توسط فرزندان بر می دارد.

تمامی پژوهشگران ، تاریخ دانان ،پزشکان و دولتمردان متولدین خانواده هستند و بسیاری از الگوهای رفتاری آنها ریشه در خانواده دارد.

از طرف دیگر بالا رفتن میزان شهرنشینی و سواد ،‌تمایل افراد به رفاه بیشتر ،‌ماشینی شدن کارها و علاقه زوجین و یا والدین به پیشرفت های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی نیز به تعداد فرزندان و دیدگاه آنها نسبت به فرزند آوری موثر بوده است.

با در نظر گرفتن مطالب ذکر شده موضوع مورد مطالعه ما در این پژوهش ، بررسی تاثیر عوامل اجتماعی ، اقتصادی و اجتماعی به میزان باروری زنان ۴۹-۱۵ ساله می باشد.

در این پژوهش سعی ما این است که نقش عوامل موثر در تغییرات و نوسانات میزان باروری که باعث دگرگونی در تعداد موالید می شود را بیابیم؟ و نیز میزان تاثیر این فاکتور ها را بر میزان باروری مورد بررسی قرار دهیم.

(۱-۲)    ضرورت و اهمیت تحقیق

اگر چه مسئله جمعیت از دیر باز مورد توجه جامعه شناسان و محققان علوم اجتماعی اقتصادی و سیاسی بوده است اما پژوهش درباره علل افزایش و یا کاهش نیز بررسی در ارتباط با چگونگی تغییرات آن درچند دهه اخیر توسعه فراوانی یافته است .

در ایران نیز مانند سایر کشورها مسئله جمعیت و نیاز واقعی روند تغییرات آن در سالهای اخیر علاقه ی محققان را به مطالعات مربوط به آن افزایش داده است .

بخصوص که پژوهشهای انجام شده در این زمینه اندک و پراکنده می باشد و نمی تواند سیمای کلی علل نوسانات در روند واقعی جمعیت را در کل کشور یا مناطق شهری و روستایی تصور کنند ، بدین جهت هر گونه مطالعه در این مورد راه گشا بوده و به شناخت چارچوب کلی جمعیت و دور نمای آینده کمک می کند.

نقش باروری به عنوان مهمترین پدیده تعیین کننده نوسانات جمعیت سبب شده که مطالعات مربوط به آن نسبت به سایر پدیده های جمعیتی از اهمیت فراوانی برخوردار باشد.

بررسی عوامل اقتصادی و اجتماعی موثر در آن سهم بزرگی از پژوهش های جمعیتی را برخود اختصاص دهد ( آقا ،۱۳۶۴،۱)

می دانیم که میزان باروری به نوبه خود تابع عوامل اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی جمعیت شناختی و حتی جغرافیایی است و جهت کنترل باروری شناخت  دقیق این عوامل ضرورت دارد .

مطالعات انجام شده دراین زمینه هنوز نتوانسته ، تمامی عوامل موثر نیز میزان تاثیر عوامل شناخته شده به باروری را مشخص کنند . دلیل این امر آن است که سهم متغیرهای مختلف در تغییرات باروری با توجه به شرایط گوناگون اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی در هر جامعه متفاوت و در هر جامعه به گونه ی خاص می باشد .

با توجه به اینکه بررسی همه عوامل موثر بر باروری در یک بررسی ممکن نیست و نیز به دلیل کمبود زمان و امکانات لازم در این تحقیق مقوله هایی از متغیرهای اجتماعی – اقتصادی و جمعیتی موثر بر باروری برگزیده شده و چگونگی میزان تاثیر آنها به یکدیگر و بر باروری ( به تنهایی و به طور همه جانبه ) نشان خواهد شد.

(۱-۳)    علت انتخاب موضوع

آگاهی از افزایش سریع جمعیت به عنوان خطر جهانی یکی از مشغله های فکری عمده بشر نیمه دوم قرن بیستم شناخته شد . علیرغم مباحث مفصلی که درباره ی دامنه و واقعیت خطر افزایش جمعیت به عمل آمده و علی رغم جبهه گیری های عقیدتی و مرامی که در مورد راه و روش و روش مواجهه با این خطر بروز کرده ، لزوم جلوگیری از افزایش جمعیت به عنوان یک اصل عمده از طرف اکثریت ملت های جهان مورد قبول قرار گرفته است .

البته در همه‌نقاط این یک تفاهم کلی در مورد تحدید موالید وجود ندارد . در نتیجه در بعضی ممالک جلوگیری از رشد جمعیت به عنوان بخشی از برنامه کلی تلقی کرده و برنامه خاصی را به هدف مشخص کاهش نرخ زاد و ولد به مرحله اجرا گذاشته اند ( کیوا؛۷:۱۳۴۹).

چهل سال گذشته بر وقوع یکی از بزرگترین انقلاب های اجتماعی در طول زمان ما شهادت
می دهد و آن درک این واقعیت توسط دولت هاست که لازم دانسته اند مردم از طریق برنامه های تنظیم خانواده تولید مثل خود را کنترل نمایند و در طول چهار دهه گذشته کشورهای مختلف جهان ، چه پیشرفته و چه در حال توسعه و با نظام های گوناگون ، برنامه تنظیم خانواده را به بهترین روش برای کنترل جمعیت و تجدید موالید بر شمرده اند ( کریم زاده ،۸:۱۳۷۳)

پس از کنفرانس جهانی جمعیت که در بخارست تشکیل شد بیشتر کشورهای در حال توسعه ، سیاست ها و روش های طرح ریزی شده ای برای جلوگیری از بارداری ، تهیه‌ و سایل و روش های جلوگیری از باروری و امکان دسترسی بیشتر به آن در قالب برنامه های ملی تنظیم خانواده را پذیرفته و به کار گرفته اند.

استفاده از وسایل جلوگیری از حاملگی اگر چه در تمام دنیا به طور مداوم رو به افزایش است ، اما هنوز استفاده از آن به طور عموم در میان خانواده ها رایج نشده است ( غفاری ،۱۳۶۹:۱۲)  در جمهوری اسلامی ایران نیز تا سال های قبل از انقلاب به طبق سیاست های سازمان بهداشت جهانی در زمینه کنترل جمعیت در کشورهای جهان سوم ، برنامه تنظیم خانواده ( بر اساس دو فرزند ) در کشور به اجراء در آمد .

پس از انقلاب با توجه به دیدگاه های منفی که در مورد برنامه ها و طرح های رژیم گذشته وجود است ،برنامه کنترل جمعیت و تنظیم خانواده به طور موقت منتفی شناخته شدو در طول کمتر از ۱۰ سال (۶۸-۱۳۵۹) رشد جمعیت به مرحله ای خطرآفرینی رسید .

پایان گرفتن جنگ تحمیلی در سال  ۱۳۶۸ و با نظر به اینکه جمعیت کشور در زمان اندکی به میزان دو برابر افزایش یافته  بود ،سیاست هایی برای کنترل جمعیت و تنظیم  خانواده  از سوی  سازمان ها  و وزارتخانه های مربوط به ومرحله اجرا گذاشته شد.(فروزانفر،۲۳:۱۳۷۷).

به دنبال چندین سال تلاش برای کنترل جمعیت که ار سازمان هخا و کلینیک و مراکز بهداشتی  صورت گرفت ،نرخ رشد جمعیت کشور از رقم ۹/۳ در سال ۱۳۶۵ که یکی از بالاترین نرخ رشد جمعیت  در جهان  بود به ۹۶/۱ در سال ۱۳۷۷ کاهش نمود و حتی در اواخر سال ۱۳۷۷ به ۴/۱ درصد تنزل پیدا کرده است.(تقوی،۲۶:۱۳۷۷) با توجه به اعداد و ارقام  فوق می توان چنین نتیجه  گیری نمود که برنامه های تنظیم  خانواده در سطح کشور تا حدودی  موفق بوده است  اما علیرغم  همه این موفقیت ها آن چه در این خصوص مورد سوال می باشد  این است که آیا انتخاب نوع و روش و وسیله  پیشگیری از باروری بر اساس شناخت زنان  مصرف کننده از وسایل جلوگیری از باروری صورت می گیرد؟یا این که انتخاب وسایل  جلوگیری از باروری بر اساس شناخت  زنان مصرف کننده از وسایل جلوگیری از باروری صورت می گیرد؟ یا این که انتخاب وسایل  جلوگیری از باروری متناسب با اهداف تنظیم خانواده می باشد؟ همچنین گرایش به برنامه های رشد جمعیت  به صورت  بی رویه  عاملی مهم و باز دارنده در  امر توسعه  اقتصادی  و اجتماعی در کشورهای درحال توسعه و از جمله  در کشور  ما به حساب می آید.

رشد جمعیت  تابعی از میزان موالید مرگ و میر (بدون احتساب مهاجرت) آن چه در سال های اخیر باعث رشد  سریع جمعیت در کشور های در حال توسعه  شده است شکاف بین میزان های موالید و مرگ و میر می باشد، بررسی  عوامل مختلف  اقتصادی  و اجتماعی موثر بر آن  سهم بزرگی از پژوهش های جمعیتی  را به خود  اختصاص داده است .مطالعات مختلف مدعی این  واقعیت  است که میزان باروری در ارتباط  با عوامل اقتصادی ،اجتماعی و جمعیتی  است.از این رو شناخت  دقیق  این عوامل ضروری است و پس از پذیرش برنامه های کنترل جمعیت بایستی به دنبال راه کارهایی بود که بهترین  شکل دستیابی بر اهداف تنظیم خانواده و کنترل  جمعیت را ممکن سازد.  از طرف دیگر باید توجه داشت که صرف اعمال سیاست های تنظیم خانواده راه گشای نیل به موفقیت کاهش موالید نبوده بلکه توسعه امکانات زیر ساختی و ارتقای شاخص توسعه انسانی از مجله باسوادی ، آگاهی اجتماعی ، بهداشت ، درمان ، آموزش زنان نقش بسیار زیادی در این میان دارند.

بنابراین نباید لحظه ای از اعمال سیاست های مهار شده طبیعی جمعیت کشور غافل ماند که این امر مستلزم شناخت و آگاهی از روند تحولات باروری در کشور و عامل موثر بر آن است .

عدم برنامه ریزی در زمینه ی کنترل رشد بی رویه جمعیت و عدم توجه به عوامل موثر به آن می تواند مشکلات فراوانی را برای جامعه پدید‌آورد و باید دانست آیا تنظیم خانواده ناشی از تغییر در طراز فکر و افزایش بنیادی آگاهی خانواده ها می باشد یا انتخابی ناآگاهانه و موقتی است ؟

و دیگر این که چه تعداد افراد با توجه به شرایطی که دارند روشی مناسب برای جلوگیری از باروری و باردار شدن را برگزیده اند ؟

یا این که توصیه افراد فامیل ،‌دوستان و کارکنان مراکز بهداشتی تا چه حد در استفاده از وسایل جلوگیری مؤثر بوده است ؟ به منظور پاسخ گویی به سوالاتی که از این قبیل ، سعی به این شد که مطالعه ای تحت عنوان بررسی عوامل جمعیتی ، اجتماعی و اقتصادی موثر به باروری زنان ۴۹-۱۵ ساله به تاکید بر تنظیم خانواده در منطقه ۹ تهران انجام گیرد.

(۱-۴)     تاریخچه مطالعات جمعیتی

جمعیت شناسی به سبک علمی و مدرن امروزی پدیده ای جدید است . هر چند مساله جمعیت بنا به دلایل مختلف از دیر باز مورد توجه بوده ، لیکن به تدریج جای خود را بین علوم باز کرده و راه کمال را پیموده است . این علم از آغاز قرن بیستم بنا به دلایل زیر بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

–   پیشرفت و گسترش علم آمار در زمینه های مختلف و کاربرد گسترده آن در مطالعات جمعیتی نظیر انواع سر شماری ها .

–       ضرورت پژوهش و تحقیق در علوم مختلف به خصوص در امر برنامه ریزی.

–       افزایش سریع و بی رویه جمعیت جهان به ویژه در اکثر کشورهای در حال توسعه .

–   ضرورت آگاهی به خصوصیات اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی جمعیت ها به خصوص در سالهای اخیر که تحولات زیادی در چگونگی زندگی جوامع ایجاد گردیده است .

–   نیاز مبرم و بدون چون و چرای مسئولان ، برنامه ریزان به شناخت همه جانبه جمعیت به منظور دستیابی به تامین مایحتاج جمعیت و ارتقاء‌سطح رفاه عمومی و ایجاد امنیت اقتصادی و اجتماعی.

–       لزوم اتحاد سیاست جمعیتی خردمندانه.

–   محدودیت منابع مورد نیاز بخصوص در امر تغذیه و همچنین عدم توزیع عادلانه منابع و امکانات و گوناگونی پتانسیل های طبیعی در نواحی مختلف جهان.

–   لزوم بررسی های مربوط به عوامل موثر در رشد جمعیت بویژه تحولات و تغییرات میزانهای باروری و موالید و مرگ و میر ( حلم سرشت ،۴:۱۳۷۹)

اگر چه مطالعات جمعیتی از زمانی که گروههای انسانی از حالت بسته خارج شد ند و بین مراکز جمعیتی ارتباط برقرار شد به خصوص در یونان ، روم و چین و هندوستان مورد توجه بود ، لیکن سرشماری و بررسی های جمعیتی به صورت منظم تر پس از رنسانس متداول گردید . به دیگر سخن هر چه تفکر درصدد مطالعات جمعیتی  سابقه ای طولانی دارد ولی آن چه که امروزه به عنوان علم جمعیت مطرح می شود سابقه ای کمتر از چهار قرن دارد چرا که بر اساس شواهد موجود ، مبنای مطالعات جمعیتی توسط «جان گرانت » در سال ۱۶۶۲ با انتشار کتابی تحت عنوان” ملاحظات طبیعی و سیاسی” که بر اساس آمار و مرگ و میر شهرلندن تدوین شده بود آغاز گردید ه  و رشته ی نوینی در تحقیقات اجتماعی بنیان نهاد شده است .

در کنار گرانت ، حق آن است که نامی هم از” ویلیام پتی” که از دوستان گرانت بود برده شود. وی تحت تاثیر “توماس هابس” به این نتیجه رسید که ریاضیات می تواند در مسائل سیاسی کاربرد داشته باشد و به این عقیده منجر به تالیف کتابی در زمینه « حساب سیاسی» گردید . شک نیست که چنین ایده ای در پیدایش علم آمار و پیشرفت علم جمعیت به خصوص از نظر روشهای تحلیلی و تکنیکی سهم به سزایی داشته است .

ثبت وقایع حیاتی به طور دقیق و مستمر و انجام سرشماری های عمومی به طور منظم و در فواصل زمانی معین ، از اواسط قرن هجدهم درپاره ای از کشورها آغاز گردید . به عنوان مثال از نوشته های یک کشیش آلمانی به نام « زوس میلش» می توان نام برد که اطلاعات معتبری از شخصیات جمعیت زمان خود را انتشار داده است ( حلم سرشت ،۱۳۷۹:۵)

به طور کلی از قرن نوزدهم به بعد است که جمعیت شناسی به مفهوم امروزی خود مورد توجه جدی قرار گرفته است به طور ی که امروزه در اکثر قریب به اتفاق کشورهای جهان عمومیت یافته وافق ها و زمینه های مؤثر و مفیدی برای پیشرفت مطالعات جمعیتی ایجاد گردیده و در اوضاع و احوال جهان امروزی برای روشن ساختن مسایل اقتصادی و اجتماعی ملل تاثیر فراوان بر جای گذارده است که می تواند به آینده نگری خود راهگشای مسائل و مشکلات جماعات بشری در حال و آینده باشد و شناخت بهتری از واقعیات موجود در اختیار برنامه ریزان ، مسئولین و مجریان جوامع قرار دهد.

(۱-۵) اهداف پژوهش

هدف اساسی در این بررسی مطالعه رابطه ای موجود بین میزان باروری و عوامل اجتماعی ، فرهنگی و جمعیتی است و در این تحقیق سعی شده است برخی عوامل اجتماعی ، فرهنگی و جمعیتی موثر بر باروری زنان متاهل ۴۹-۱۵ ساله منطقه ۹ تهران شناسایی شود و سهم تاثیر هر کدام از این عوامل را در کاهش و یا افزایش میزان باروری مورد مطالعه قرار دهیم تا به اهداف جزئی زیر دست یابیم.

۱-   تعیین رابطه سن زن در هنگام ازدواج و میزان باروری زنان.

۲-   تعیین رابطه سطح تحصیلات والدین و میزان باروری.

۳-    تعیین رابطه بین درآمد خانواده و میزان باروری.

۴-   تعیین رابطه بین ترجیح جنسی فرزند به نفع پسر و میزان باروری.

۵-   تعیین رابطه بین شناخت از وسایل جلوگیری از بارداری و میزان باروری.

۶-   تعیین رابطه بین قدرت تصمیم گیری زن در خانواده و میزان باروری زنان.

(۱-۶)    سوالات تحقیق

۱-   آیا سن زن در هنگام ازدواج به میزان باروری تاثیر دارد یا خیر؟

۲-   آیا سطح تحصیلات والدین بر میزان باروری ( تعداد فرزندان ) تاثیر دارد یا خیر؟

۳-   آیا میزان در آمد خانواده بر میزان باروری تاثیر دارد یا خیر؟

۴-    آیا ترجیح جنسی فرزند بر نفع پسر به تعداد فرزندان تاثیر دارد یا خیر؟

۵-   آیا شناخت از وسایل جلوگیری از بارداری به میزان باروری تاثیر دارد یا خیر؟

۶-   آیا قدرت تصمیم گری زن در خانواده به میزان باروری تاثیر دارد یا خیر؟

(۱-۷)فرضیه های تحقیق

۱- به نظر می رسد که بین سن ازدواج زن و میزان باروری رابطه وجود دارد.

۲- به نظر می رسد که بین سطح تحصیلات زن و شوهر و میزان باروری رابطه وجود دارد.

۳- به نظر می رسد بین تصمیم گیری های  هماهنگ زن و شوهر و میزان باروری رابطه وجود دارد .

۴- به نظر می رسد که بین درآمد خانواده و میزان باروری رابطه وجود دارد.

۵- به نظر می رسد که بین نظر خانواده ها با برنامه های تنیم خانواده رابطه وجود دارد.

 

(۱-۹) مدل های تحقیق

مدل شماره یک : مدل متغیرهای جمعیتی

در این مدل ارتباط بین متغیرهای جمعیتی ( غیر وابسته یا مستقل ) و سطح باروری ( متغیر وابسته ) ارائه گردیده است .

(۱) سطح باروری             بعد خانواده والدین

                            سن زن در هنگام ازدواج

مدل شماره دو : مدل متغیرهای اقتصادی

در این مدل تائید دو متغیر اقتصادی بر سطح باروری نشان داده شده است .

(۲) سطح باروری          درآمد خانواده

                             اشتغال زن

مدل شماره سه : مدل متغیرهای اجتماعی

  در این مدل تاثیر در متغیر اجتماعی در سطح بارداری نشان داده شده است.

(۳) سطح باروری         تحصیلات زوجین

                              ترجیح جنسی

* متغیرهای تحقیق :

– متغیر وابسته که منظور باروری می باشد و در تحلیل آن از شاخص تعداد فرزندان زنده به دنیا آمده استفاده شده است.

– متغیرهای مستقل: که شامل متغیرهای اقتصادی ، اجتماعی و جمعیتی است .

الف) متغیرهای اقتصادی در این بررسی عبارتند از : میزان درآمد خانواده و اشتغال زن به فعالیت اقتصادی و خارج از خانه

ب) متغیر های اجتماعی مورد مطالعه در این بررسی عبارتند از : تحصیلات زنان و ترجیح جنسی به نفع پسر.

ج) متغیرهای جمعیتی عبارتند از : سن زن در هنگام ازدواج و بعد خانواده والدین.

(۱-۱۰) تعاریف عملی ونظری متغیرها

تلاش اولیه در جهت سنجش فرضیه ها ، از طریق تعریف متغیرهای به کار رفته در آنها صورت می گیرد البته باید توجه نمود که برخی متغیرها احتیاجی بر شاخص سازی ندارند . متغیرها از مهمترین مباحث در تحقیقات اجتماعی انسانی می باشند . در تعریف متغیر چنین آمده است ، هر صفت ویژگی یا عنصر کمی وکیفی که در یک تحقیق متغیر پذیر باشد (ساروخانی،۱۳۸۱:  ۱۲۳).

 –       متغیرهای مستقل

این متغیرها نقش علت را بر عهده دارند و به متغیرهای دیگر تاثیر می گذارند . متغیرهای مستقل در این تحقیق عبارتند از : سن زن در هنگام نخستین ازدواج ،‌تحصیلات والدین ، ترجیح جنسی فرزند ، میزان درآمد ، شناخت و استفاده از وسائل جلوگیری ، هزینه های خاص فرزندان ، قدرت تصمیم گیری زن.

منظور متغیرهای است که در جریان تحقیق ، متاثر از متغیر یا متغیرهای دیگرند . (ساروخانی، ۱۳۸۱: ۱۲۸) در این تحقیق باروری زنان را به عنوان متغیر وابسته معرفی می کنیم .

–       متغیر وابسته باروری:

باروری یکی از پدیده های مهم جمعیتی است که عبارت است از نظر بالقوه زاد و ولد یک زن با یک گروه اجتماعی از زنان.

به عبارت دیگر باروری مشخص می کند که در یک گروه از زنان که در سن خاصی قرار
می گیرند ، در یک سال چند فرزند متولد می شود . باروری توان بالقوه های است که معمولا از سن ۱۵ سالگی در زنان شروع و در سن۴۹ سالگی خاتمه می یابد و گاهی شروع باروری در خاتمه آن با نوساناتی همراه است که عواملی مثل محیط ، اقلیم ، نژاد و وضعیت اقتصادی در آن نقش دارد ( حلم سرشت و دل بیشه ،۱۳۸۴ ،۱۴).

به طور مطلق برای تمام افرادخانواده ها قابل استفاده نیست .

از سوی دیگر، هیچ کدام از این روشها در تمام فرهنگ ها و جوامع بشری مورد پذیرش
نمی باشد . از این رو لازم است روش پیشگیری از بارداری را با توجه به باورها ، فرهنگ ها و نیاز افراد در جوامع مختلف انتخاب کرد . خانواده ها باید بدانند که پیشگیری از بارداری برای آنها چه اهمیتی دارد و با ، سن ، موقعیت خانوادگی و شغلی و همچنین سوابق جسمی و روحی آنها چه تناسبی نشان می دهند. (نقوی ،۱۳۸۰، ۹۷).

 ۷-   هزینه های خاص انسان .

اصطلاحی است که « فرانسواپروـ در سال ۱۹۵۱ به منظور خارج ساختمان ، صاحبنظران و کارشناسان اقتصاد ا زچارچوب یک محاسبه ساده میزان بازده با بررسی و سنجش هزینه هایی که در جهت ارتقاء شایسته حیات انسانی برای همگان ضرورت دارد به کار برد. « پرو» این هزینه ها را در سه گروه تقسیم بندی میکند :

الف): هزینه هایی که از مرگ و میر انسانها جلوگیری به عمل آورند ( مبارزه علیه مرگ ومیر در جریان کار حرفه ای و خارج از محدوده آن ).

ب): هزینه هایی که برای تمامی موجودات انسانی امکان برخورداری از حداقل حیات جسمی وذهنی را فراهم می سازد ( فعالیت هایی مربوط به پیشگیری در زمینه بهداشت ، مراقبت های پزشکی ، کمک به معلولین ، سالخوردگان وبیکاران ).

پ): هزینه هایی که امکان برخورداری از یک زندگی ویژه انسانی را که در آن حداقل امکانات دوران اوقات فراغت و آموختن و مخصوصا هزینه های آموزشی در سطح ابتدایی و حداقل امکانات لازم برای گذراندن  دوران اوقات فراعت فراهم آمده باشد ، حاصل سازند ( بیرو ،۱۳۷۵:  ۱۶۳-۱۶۴).

متغیرهای مستقل اقتصادی

۱- سن: تعداد روزها ، ماه ها و سالهایی است که از آغاز تولید یک انسان می گذرد. (تمنا ،۱۳۷۸: ۱۰۸) در این تحقیق پس از گردآوری اطلاعات ،مقاطع سنی را به چهار گروه زیر طبقه بندی کرده ایم :

۱۵ تا۲۹ سالگی             ۴۰ تا ۴۹ سال

۳۰ تا ۳۹ سال               بالاتر از ۵۰ سال

 ۲- تحصیلات:

عبارت است  از میزان برخورداری از آموزشهایی که در مراکز رسمی ، جهت بالابردن سطح آگاهی و اطلاعات افراد صورت می گیرد . در این بررسی سطح تحصیلات را به بی سواد و ابتدایی ، راهنمایی و متوسط ، فوق دیپلم و لیسانس و بالاتر تقسیم کرده ایم .

۳- درآمد:

منظور از درآمد میزان متوسط یک فرد یا حتی یک خانواده است که به احتساب درآمد سالانه و تقسیم آن به تعداد ماه های سال بدست می آید و در نهایت آن را با متوسط کل درآمد ماهیانه فرد یاخانواده یکی می گیرند .

۴- ترجیح جنسی:

به برتر دانستن یک جنس به جنس دیگر ترجیح جنسی می گویند . معمولا در کشور ما نیز مانند بسیاری از کشورهای دیگر به دلایل اقتصادی ، تامین اجتماعی و سنی ، داشتن فرزند پسر یک ارزش تلقی می شود و در بسیاری از موارد اگر خانواده ای فرزندی از جنس پسر نداشته باشد به باروری تا رسیدن به حداقل یک پسر ادامه می دهد . به این کار ترجیح مبنی بر نفع پسر می گویند.

۵- روشهای جلوگیری:

روشهای پیشگیری از بارداری روشهایی هستند که به خانم ها کمک میکند ، تا ازبارداری ناخواسته پرهیز کنند و شامل همه تدابیر موقت یادائم جلوگیری از بارداری می شود.

هر یک از روشهای پیشگیری از بارداری معایب و امتیازات ویژه ای خود را دارد .

۶- قدرت تصمیم گیری زن:

چگونگی میزان قدرت تصمیم گیری زن در مسائل خانواده و هم چنین قدرت تصمیم گیری برای تعداد فرزندان می باشد.

(۱-۱۱) محدودیت ها

80,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .