عنوان :

تحقیق در خصوص لغتنامه های حدیثی

تعداد صفحات : ۱۱۷

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده :

به دنبال گسترش علوم قرآنی ، علم حدیث هم که تالی و همراه قرآن بوده و هست گسترش پیدا نمود. از همان قرون اولیه اسلام کتاب های مختلفی در این زمینه نوشته شد و از نیمه دوم قرن دوم هجری غریب الحدیث نویسی آغاز گردید. در ابتدا لغتنامه های حدیث و قرآن به هم آمیخته بود ولی کم کم کتاب های غریب الحدیث  از کتاب های مفردات قرآنی و غریب القرآن جدا شد. عنوان غریب الحدیث به یک مجموعه از آثاری اطلاق می گردد که بهواژه های نا آشنای حدیث در حوزه ی معنایی حدیث توجه نموده و به شرح و توضیح آنها می پردازد و آنها را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد.

در این رساله به چگونگی سیر تدوین غریب الحدیث ها در قرون مختلف بپردازد و پوهشگران غریب الحدیث را معرفی می کند.

سلمه بن عاصم الکوفی   (در ۲۹۰ ق): ابوطالب المفضل بن سلمه بن عاصم الضبی الکوفی از شاگردان ابن سکیت و ابن اعرابی بود و با کمک دو وزیر متوکل فتح بن خاقان و اسماعیل بن بلبل زندگی راحتی پیدا نمود. از شاگردان فراء نحوی بوده است.

از آثار او جز چند کتاب باقی نمانده است

کتاب الفاخر فی الامثال

کتاب العود و الملاهی

سلمه بن عاصم در غریب الحدیث نیز تألیف داشته است.

حسین حسینی بیرجندی (معاصر): علامه مجلسی در جریان تدوین « بحارالانوار» و شرح جوامع روایی شیعه واژه‌های بسیاری را تفسیر نموده است او با استفاده از کتب لغت غریب الحدیث و نیز تسلط بر احادیث مفسر و شارح توانست در موارد بسیاری تفسیر حدیث با حدیث به دست دهد. از این رو گردآوری این واژه‌ها و شرح آنها به ترتیب الفبایی آنها دریچه‌ای به سوی واژه‌های غریب الحدیث شیعه است و این کار بزرگ یعنی جدا کردن قسمت غریب الحدیث این کتاب در زمان ما توسط حسین حسینی بیرجندی انجام شده است با نام غریب الحدیث بحارالانوار  .

بیرجندی ۶ سال تمام با توجه به بیانات و استدلالات مجلسی در شرح مفردات غریبه کتاب خویش را به ترتیب حروف الفبایی یعنی همان روش ابن اثیر در نهایه مرتب نموده است.[۱] که این کتاب در دو مجلد می‌باشد.

واژه های کلیدی: کلام، علم حدیث، لغتنامه های حدیث و قرآن، کتاب های غریب الحدیث  ، پژوهشگران غریب الحدیث

فهرست مطالب

چکیده
مقدمه
فصل اول:
شعبه بن حجاج بن الورد العتکی الازدی(ابوبسطام)
فصل دوم:
۲- ۱-   ابوالحسن نضربن شمیل مازنی
۲- ۲-   ابوبکر الحسین بن علی عیاش الباجدائی
۲-۳-    محمد بن مُستنیر (قُطرب)
۲- ۴-   ابوعمرو اسحاق بن مرار الشیبانی
۲- ۵-  ابی زکریا یحیی بن زیاد بن عبدالله دیلمی (فراء)
۲-۶-  ابوعبیده مَعمّر بن مثنی
۲- ۷-   ابوسعید عبدالملک بن قریب الباهلی (اصمعی)
۲- ۸-   ابوزید سعید بن اوس بن ثابت خزرجی انصاری
۲- ۹-   ابوعدنان عبدالرحمن بن الاعلی
۲- ۱۰-   ابوعلی بن محبوب السّراد (زرّاد)
۲- ۱۱-   ابوعبید قاسم بن سلام هروی
۲- ۱۲-   محمدبن زیاد (ابن اعرابی)
۲- ۱۳-   علی بن مغیره بن اثرم
۲- ۱۴-   عمرو بن ابی عمرو الشیبانی
۲- ۱۵- ابی مروان عبدالملک بن حبیب بن سلیمان السلمی
۲-۱۶- ابی عبدالله اصبغ بن الفرج بن سعید
۲-۱۷- ابوجعفر محمد بن حبیب البغدادی النحوی
۲- ۱۸-  احمد بن عمران بن سلامه (اخفش)
۲-۱۹- ابوجعفر محمد بن عبدالله قادم
۲- ۲۰-   شَمُر بن حمدویه الهروی
۲- ۲۱-   محمد بن سحنون
۲-۲۲ –  ابومحمد عبدالله بن مسلم (ابن قتیبه دینوری مروزی)
۲- ۲۳-   ابواسحق ابراهیم بن اسحاق حربی
۲- ۲۴-   ابوالعباس محمدبن یزید الازدی الثمالی (مبرد)
۲- ۲۵-   سلمه بن عاصم الکوفی
۲- ۲۶-   ابوالعباس احمد بن یحیی (ثعلب)
۲- ۲۷-   محمدبن عبدالسلام الخُشنی
۲- ۲۸-   محمدبن احمد بن ابراهیم (ابن کیسان)
۲-۲۹-   ثابت بن عبدالعزیز
فصل سوم:
۳- ۱-   قاسم بن ثابت السر قُسطی
۳- ۲-   الامام ابی عبدالرحمن احمد بن شعیب النسایی
۳-۳-    ابوموسی سلیمان بن محمدبن احمد الحامض
۳- ۴-   ابومحمد سلمه بن عاصم الکوفی
۳- ۵-   ابوبکر محمدبن الحسن (ابن درید)
۳- ۶-   محمدبن عثمان الجعد
۳- ۷-   ابوبکر محمدبن قاسم الانباری
۳- ۸-   ابی الحسین عمر بن ابی عمر محمد بن یوسف الازدی القاضی
۳-۹ –   ابوالحسن عمربن محمد بن القاضی المالکی(ابن درهم)
۳- ۱۰-   امام ابی القاسم عبدالرحمن بن القاسم الزجاج
۳- ۱۱-   القاسم بن اصبغ بن محمد بن یوسف
۳-۱۲-    ابومحمد عبدالواحد المطرز الوراق البارودی (غلام ثعلب)
۳- ۱۳-   ابومحمد عبدالله بن جعفر الفسوی(ابن درستویه)
۳- ۱۴-  ابی احمد محمد بن ابراهیم بن سلیمان الاصفهانی (العسال)
۳-۱۵-   ابوبکر احمد بن کامل
۳-۱۶-  شیخ ابی علی اسماعیل بن القاسم اللغوی القالی
۳-۱۷-   ابوالفتح محمد بن الحسین بن احمد الازدی الموصلی
۳- ۱۸-   ابو منصور محمد بن احمد بن ازهر بن طلحه الازهری الهروی
۳- ۱۹-   ابوالحسین محمد بن المظفر بن موسی البزّار
۳- ۲۰-   ابی محمد القاسم بن محمد الدیمرتی الاصفهانی
۳-۲۱-    ابوجعفر محمدبن علی معروف به شیخ صدوق
۳- ۲۲-   ابوسلیمان حمدبن محمد ابراهیم الخطابی البستی الشافعی
۳- ۲۳-   ابی بکر الحنبلی
۳- ۲۴ –  احمد بن الحسن الکندی
۳- ۲۵-  ابی محسل عبدالوهاب بن حریش الاعرابی
۳- ۲۶ – شیخ محمد نوری بن محمد بن علی النووی الجاوی الشافعی
فصل چهارم
۴- ۱-   ابوعبید محمد بن عبدالرحمن الهروی الباشانی
۴- ۲-   ابوالحسن علی بن عمر بن احمد بن مهدی الدار قُطنی
۴- ۳-   ابوالقاسم اسماعیل بن الحسین بن علی البیهقی
۴- ۴-   ابوبکر محمد بن الحسین بن فورک الانصاری الاصبهانی
۴- ۵-   ابوالفتح سلیم بن ایوب الرازی الشافعی
۴- ۶-  اسماعیل بن عبدالغافر
۴-۷-  ابومنصور محمد بن عبدالجبار بن احمد بن محمدبن جعفر بن السمعانی التمیمی ـ
القاضی
۴- ۸-  الحافظ عبدالواحد بن احمد بن القاسم الهروی الشهیر بالملیحی
۴- ۹-  ابی محمد عبدالعزیز بن عبدالله بن ثعلبه السعدی
۴- ۱۰-   ابو عبدالله محمد بن ابی نصر فتوح بن عبدالله الحمیدی المیورقی
فصل پنجم
۵- ۱-   عبدالواحد بن اسماعیل بن احمد بن محمد ابوالمحاسن
۵ – ۲- ابوالفضل محمد بن طاهر علی المقدسی المعروف بابن قیسرانی الظاهری
۵- ۳-   ابراهیم بن محمد بن ابراهیم النسوی
۵- ۴-   ابی الحسن محمد بن احمد الاسفرائینی الصدفی
۵-۵-  ابوالحسن عبدالغافر بن اسماعیل بن عبدالغافر الفارسی
۵- ۶-  ابی الحسن محمد بن احمد بن محمد بن ابی خیثمه
۵-۷-    ابوالفضل عیاض بن موسی بن عیاض الیحصبی السَّبتی المالکی
۵- ۸-   ابوالقاسم جارالله محمود بن محمد الزمخشری
۵- ۹-  نجم الدین ابی القاسم محمود بن الحسن بن الحسین النیسابوری
۵-۱۰-   ابوالفتوح محمد بن محمد بن علی الطائی الهمدانی
۵ -۱۱-  ابواسحق ابراهیم بن یوسف بن ابراهیم بن عبدالله بن بادیس بن القائد الحمزی
المعروف بابن قُرقول
۵- ۱۲-   ابوالحسن سعید بن هبه ا.. بن الحسن الراوندی
۵- ۱۳-  ابی المظفر عمر بن محمد بن احمد النسفی
۵- ۱۴-  الامام ابی القاسم عبدالرحمن بن احمد السهیلی
۵- ۱۵- ابوموسی محمدبن عمر المدینی الاصفهانی
۵- ۱۶-  ابی محمد عبدالحق بن عبدالرحمن بن عبدالله الازدی (ابن خراط)
۵-۱۷-  ابی شجاع محمد بن علی بن الدهان البغدادی
۵- ۱۸- سید امام محمد بن ابی شجاع العلوی
۵- ۱۹- ابوالفرج عبدالرحمن بن علی (ابن جوزی)
فصل ششم
۶- ۱-    مجد الدین ابوالسعادات المبارک بن محمد بن الجزری (ابن اثیر)
۶- ۱- الف- صفی الدین محمد بن ابوبکر الارموی
۶- ۱- ب-  عمادالدین ابوالفداء اسماعیل بن محمد بردیس البعلی الحنبلی
۶- ۲-   موفق الدین عبدالله بن احمد بن قدامه المقدسی
۶- ۳-   موفق الدین عبداللطیف بن یوسف البغدادی
۶- ۴-   محمد بن علی الغسانی المالقی (ابن عسکر)
۶- ۵-   ابوعمرو عثمان بن عمرو (ابن الحاجب)
۶- ۶-   ابی عبدالله محمد بن سلیمان المعافری
۶- ۷-    محمد بن ابی بکر بن منصور الاصبحی الیمنی
۶- ۸-   ابن عبدالله الطبری
۶- ۹-   شیخ ابی بکر احمد بن الصائغ الحنبلی
۶- ۱۰-  علی ابن یوسف بن علی التوقانی
۶-۱۱ –  شرف الدین ابی القاسم هبه بن عبدالرحیم (ابن بارزی)
۶-۱۲-   البلدی
۶- ۱۳- احمد بن فیومی
فصل هفتم
۷- ۱- محمد بن محمد بن خضر بن سمری الاسدی
۷- ۲- الحافظ شهاب الدین ابی الفضل احمد بن علی بن حجر العسقلانی
۷- ۳- نور الدین ابی الثناء محمود بن احمد بن محمد بن علی الفیومی
۷-۴-  شیخ مفلح بن الحسین الصیمری
۷- ۵-  جلال الدین سیوطی
۷-۶-   عیسی بن محمد الصفوی
۷- ۷-   الشعرانی (الشعراوی)
۷- ۸-   علی بن حسام الدین المتقی الهندی القادری الشاذلی الجونبوری المدنی
۷- ۹-   محمد طاهر بن علی الصدیقی (البَتّنی)
۷- ۱۰- ابی المحسن عبدالواحد بن اسماعیل شافعی
۷- ۱۱-  شیخ ضیاء الدین احمد الکومشخانه
فصل هشتم
۸- ۱-   ابن عمران
۸- ۲-   فخرالدین محمد علی بن احمد بن طریح نجفی
۸- ۳-   احمد بن محمد المرزوقی
۸- ۴-   ابی محمد عبدالحق بن عبدالحکم بن عیسی التفتانی
فصل نهم
۹- ۱-   محمد حسن شراب
۹- ۲-   عادل عبدالرحمن البدری
۹- ۳-   حسین حسینی البیرجندی
۹-۴- صلاح الدین حنفی
نتیجه گیری و پیشنهاد
ضمیمه
فهرست منابع و مأخذ فارسی
فهرست منابع و مأخذ لاتین
چکیده انگلیسی

منابع و مآخذ فارسی

۱- قرآن کریم

۲- آل یاسین ، محمد حسین- الدراسات اللغویه عند العرب الی نهایه القرن الثالث- منشورات دارالمکتبه الحیاه بیروت- لبنان ۱۴۰۰ ه – ۱۹۸۰ م .

۳- ابن اثیر . مجد الدین ابی السعادات المبارک بن محمد – النهایه فی غریب الحدیث و الاثر تحقیق شیخ خلیل مأمون شخا – دارالمعرفه – بیروت ۱۴۲۲ .

۴- ابن جوزی . ابوالفرج عبد الرحمن بن علی محمد بن علی – غریب الحدیث – دکتر عبد العطی امین قلعجی – دارالکتب العلمیه بیروت .

۵- ابن خلکان ، ابوالعباس شمس الدین – وفیات الاعیان – تصحیح محمد محی الدین عبدالحمید – چاپ قاهره . ۱۳۶۷ هـ .

۶- ابن سعد واقدی – طبقات الکبری – بیروت – دارالکتب العلمیه ۱۴۱۰ هـ ۱۹۹۰ م

۷- ابن عماد . ابوالفلاح عبد ا… بن عماد – شذرات الذهب فی اخبار من الذهب . دارالاحیاءـ التراث العربی – بیروت طبعه جدیده

۸- ابن ندیم . محمدبن اسحاق – الفهرست – ترجمه و تحشیه محمد رضا تجرد . لیتوگرافی و چاپ دیبا- انتشارات اساطیر ۱۳۸۱

۹- بدری . عادل عبد الرحمن – نزهه النظر فی غریب النهج و الاثر – چاپخانه عترت مؤسسه معارف الاسلامیه الاولی ۱۴۲۱ هـ . ق

۱۰- بصاره . نبیل بن منصور بن یعقوب – فهارس کتب غریب الحدیث – دارالثائر الاسلامیه – جامعه ام القری .

۱۱- حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله – کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون- دارالفکر لطباعه و النشر ۱۴۱۹ ه – ۱۹۹۹م.

۱۲- حربی . ابراهیم بن اسحاق – غریب الحدیث – تحقیق دکتر سلیمان بن ابراهیم بن محمد الفالی مرکز البحث العلمی – مکه المکرمه

۱۳- حسینی بیرجندی . حسین – غریب الحدیث بحار الانوار – مؤسسه الطباعه و النشر وزاره الثقافه و وزاره الارشاد الاسلامی ۱۳۷۸ .

۱۴- حموی . ابو عبدا….. یاقوت – معجم البلدان – دار صادرو النشر بیروت ۱۳۸۸ هـ .
۱۵- حموی . ابو عبدا….. یاقوت – معجم الادبا – تصحیح مرجلیوت چاپ مهر ۱۹۳۳٫ م
شاهی.  بهاء الدین – دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی – چاپ ایرانمهر ۱۳۷۷ .

۱۶- خطابی بستی . ابوسلیمان حمد بن محمد بن ابراهیم – غریب الحدیث – تحقیق عبد الکریم ابراهیم الغرباوی جامعه ام القری .

۱۷- دارقطنی . ابوالحسن – اطراف الغرائب و الافراد من حدیث رسول الله (ص) .

تحقیق محمد و محمود حسن نصار السید یوسف دارا الکتب العلمیه بیروت – لبنان .

۱۸- دینوری . ابن محمد عبد ا…. بن مسلم بن قتیبه – غریب الحدیث- نعیم زرور –
دار الکتب العلمیه بیروت لبنان.

۱۹- ذهبی . شمس الدین محمد بن احمد بن عثمان – سیر اعلام النبلاء – مؤسسه الرساله بیروت .

۲۰- زجاج . ابوالقاسم عبدالرحمن بن القاسم – الامالی فی مشکلات القرانیه و الحکم و الاحادیث النبویه – دارالکتب العلمیه – بیروت – لبنان

منابع و مآخذ لاتین :

 ۱- carl . Brockelmann –Geschichte der arabischeen litteratur erster  supplem men taband – leiden – Ejbrill 1937 .

۲- foat , Sezgin – Geschichte des arabischen

Schrifttums , bandi – Quran wissen schaften hadit , geschichte – leiden – E.j brill 1967 .

مقدمه

ن و القلم و ما یسطرون[۱] قسم به قلم و آنچه می‌نگارند.

زبان عربی به خاطر اصالت و قدمتی که از گذشته داشته است در اواخر عصر جاهلی پیشرفت نمود. با نزول قرآن به زبان عربی، جنبش علمی خصوصاً در میان مسلمانان بوجود آمد که ابتدا مربوط به فهم قرآن بود سپس گسترش پیدا نمود و در اندک مدتی همه‌ی دانش‌های معروف آن زمان را شامل شد.

ادراک و فهم واژه‌های غریب قرآن بیش از هر چیز به علوم قرآن و درک مفاهیم قرآنی مرتبط بود بنابراین تفسیر قرآن نخستین جنبش علمی بود که در اعراب مشاهده شد. از آنجا که سخنان پیامبر(ص) سرآمد فصحای عرب به شمار می‌رفت کلام پیامبر(ص) مورد استشهاد عالمان زبان و فنون ادبی بود.

در دانش کلام و مناظره بین فِرَق اسلامی فاصله حق و باطل و تمایز درست و نادرست سخن رسول اکرم(ص) بود در نتیجه هیچ علمی بدون حدیث به کمال مطلوب نمی‌رسید و از آنجایی که قسمتی از احادیث در تبیین و تفسیر آیات قرآن و ثواب قرائت آنها وارد شده جای تردید نیست که پیشینه‌ی حدیث نیز از آغاز نزول وحی است و پژوهشهای لغوی قرآن پژوهشگران را به سوی غریب الحدیث نیز کشانید.

تکامل کتابهای غریب الحدیث در سه دوره بوده است. الف- کتابه الحدیث   ب- تدوین الحدیث   ج- تصنیف الحدیث[۲]

غریب و غریب الحدیث:

غَرُبَ ، غُرْبَهً – غَرْبَهً ای بعیده الطرح[۳].

کلام غریب: « بعیدٌ من الفهم» در العین فراهیدی آمده: « الغریب: الغامض من الکلام» غریب کلمه ای است که معنای آن پوشیده و مخفی باشد اگرچه دارای فصاحت و بلاغت نیز
می باشد[۴].

هرگاه معنا به گونه‌ای مستقیم به مخاطب انتقال نیابد نیازمند واسطه‌ای است که الفاظ و مفاهیم ناآشنا را به گونه‌ای متناسب با مقصود گوینده برای مخاطبان تفسیر کند اگر چه در شکلی دیگر و قالبی آشناتر به آنان منتقل نماید.

ابوسلیمان محمد الخطابی[۵] در شرح معنی غریب می‌فرماید:[۶]

« اَنَّ الغریبَ مِنَ الکلام اِنما هُوَ الغامِضُ البَعیدُ مِنَ الفهمِ کالغریب مِنَ الناسِ»

« کلام غریب کلام پوشیده و دور از ذهن می باشد مانند شخص غریب در میان مردم »

علل بوجود آمدن غریب الحدیث:

از نظر خطّابی علل بوجود آمدن غریب الحدیث به عنوان یک علم مستقل تفاوت مخاطبین در درک و فهم احادیث و اختلاف لهجه می‌باشد.

ابن اثیر علت را اینگونه بیان می‌کند که: «وقتی عرب با غیر عرب مختلط شد برای این که احادیث رسول خدا حفظ شود ضرورت نیاز به این فن احساس گردید و ناچار این فن به صورت یک ضرورت مهم در لغت عموماً و در غریب الحدیث خصوصاً بوجود آمد».[۷]

کتب غریب الحدیث مرجع مهمی برای یافتن مفاهیم احادیث به شمار می‌آیند. این کتابها به منظور حل واژه‌‌های ناآشنای به کار رفته و در احادیث تألیف شده‌اند و هدف از تألیف اینگونه کتابها ارائه معنای واژه‌های غریب در همان حوزه معنایی حدیث است و به سایر استعمالات واژه توجه نشده است تدوین غریب الحدیث‌ها متفاوت است برخی مانند کتب حدیث ترتیب مسندی[۸] دارند برخی مانند کتابهای لغت بر اساس ماده کلمه مرتب شده‌اند.

موضوع پایان نامه بررسی لغتنامه‌های حدیثی است که در اصل یک نوع فهرست نگاری و کتاب شناسی تاریخی در مورد کتب غریب الحدیث می‌باشد برای رسیدن به این هدف به گردآوری مجموعه کتب غریب الحدیث به ترتیب زمانی از نیمه دوم قرن دوم تاکنون پرداخته شده است که در این پژوهش سیر تدوین غریب الحدیث‌ها به صورت فهرست وار بیان شده است. این تحقیق با مقدمه آغاز گردیده و دارای نه فصل می‌باشد و فصلها به ترتیب سده‌های اولیه اسلام تا قرن معاصر می‌باشد. اگر چه این پژوهش به این شیوه به عنوان اولین کار با کاستیهای فراوان همراه است ولی تلاشی هر چند ناچیز برای پی بردن به مفاهیم صحیح احادیث می‌باشد.

در پایان لازم است از همکاری متولیان مراکز علمی و مقامات مسئول ذیل که با این نویسنده در این پژوهش همکاری نموده‌اند تشکر و قدردانی نمایم.

مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی(تهران)

کتابخانه آستان قدس رضوی(مشهد مقدس)

کتابخانه دانشکده علوم حدیث (شهر ری)

کتابخانه دانشکده علوم حدیث (قم)

 پژهشگران غریب الحدیث در سده های اول و دوم هجری

 شعبه بن حجاج الورد العتکی الازدی (ابوبسطام) (۸۲- ۱۶۰ق)

ابوبسطام از رجال حدیث عالم و فاضل و حافظ بود او در سنه ۸۲ ق/ ۷۰۱ م در واسط زاده شد او به بصره رفت و در آنجا ساکن گردید استادش واسطی شیخ بصره بود او از معاویه بن قُره و عمره بن مرّه روایت می‌کرد شافعی می‌گوید: « اگر شعبه نبود حدیث در عراق شناخته نمی‌شد». نسایی راجع به علم او می‌گوید: «امناء علم رسول خدا سه نفر هستند که یکی از آنها شعبه می‌باشد» او در بصره وفات یافت.[۹]

ابوبسطام یکی از نخستین محدثانی است که در بصره احادیث را نظم بخشید وی از آن جهت مقامی برجسته یافته است که نخستین کسی است که از زندگی و احوال محدثان در علمی مجزا بحث کرده است.[۱۰]

کتاب غرائب حدیث از اوست.[۱۱]

نسخه‌ای از غرائب الحدیث در ظاهریه، مجموع (۱) ۹۴ گ ۱۵ پ می‌باشد.[۱۲]

پژوهشگران غریب الحدیث در سده ی سوم هجری

۲-۱- ابوالحسن نضربن شمیل مازنی (د ۲۰۳ ق)

نضربن شمیل بن خرشه بن یزید بن کلثوم بن عنتره بن زهیر بن «عمربن» جاهمه بن حجر بن خزاعی بن مالک بن عمرو بن تمیم از مردم بصره بود که در مرو رود[۱۳] از شهرهای مازن اقامت داشت از خلیل و فصحاء عرب علم آموخت و در سال دویست و سه یا چهار وفات یافت چهل سال در بادیه‌ها ساکن شد تا عربی فصیح را بشنود قاسم بن سلام از او علم لغت آموخته است مدتی در بصره در تنگدستی زندگی کرد.

این کتابها از اوست. کتاب الصفات: و این کتابی است بزرگ مشتمل بر چند کتاب و ابوعبید قاسم بن سلام برای کتاب غریب المصنف خود از آن استفاده کرده است بقیه آثار او:

کتاب الانواء – کتاب المعانی– کتاب الجیم – کتاب الشمس و القمر  و کتاب غریب الحدیث و . . . [۱۴]

ابن اثیر در مقدمه  النهایه از کتاب غریب الحدیث نضر بن شمیل سخن گفته است.[۱۵]

۲-۲- ابوبکر الحسین بن علی عیاش الباجدائی (د ۲۰۴ ق)

مولف الدراسات اللغویه در کتابش از غریب الحدیث باجدائی یاد نموده است.[۱۶]

۲- ۳- محمد بن المستنیر (قُطرُب)[۱۷] (۲۰۶ق)

ابو علی محمد بن مستنیر و به قولی احمد بن محمد و حسن بن محمد هم ضبط شده که ابو علی صحیح‌تر از سایر اقوال است. وی نزد سیبویه و گروهی از علماء بصره علم آموخته است و سخنانش مورد اعتماد بود .

گویند: لقب قطرب را سیبویه به او داد زیرا سحرگاهان به سراغ او می‌رفت و به او می‌گفت تو همان قطرب شب هستی. قطرب آموزگار فرزندان ابودلف قاسم بن عیسی بود و پس از وی حسن پسرش همین کار را داشت و به سال دویست و شش هجری درگذشت و این کتابها از اوست.

کتاب معانی القرآن – کتاب القوافی – کتاب النوادر – کتاب الازمنه – کتاب الاصوات – کتاب المثلث – کتاب الصفات – کتاب العلل فی النحو – کتـاب الاضداد – کتاب خلق الفرس – کتاب خلق الانسان – کتاب غریب‌الحدیث – کتاب الرد علی الملحـدین فـی مـتشـابـه القـرآن – کتـاب الهـمز – کتاب اعراب القرآن[۱۸]

ابن اثیر در مقدمه کتاب النهایه از کتاب غریب‌الحدیث قطرب یاد کرده است.[۱۹]

۲-۴- ابوعمرو اسحاق بن مرار الشیبانی (د ۲۰۶ ق)

ابوعمرو شاگرد مفضّل ضبیّ بوده و در کوفه متولد شده است مادرش نبطی بود و در کوفه زندگی می‌کرد او مولی [۲۰]نی شیبا ن بود پس از مدتی به شعر روی آورد و اشعار بیش از ۸۰ قبیله عرب را جمع کرد و مجموع آن را در مسجد کوفه قرار داد. پس از چندی از روایت حدیث هم منصرف شد پس تعداد روات ثقه او معدود است ولی احمد حنبل بسیاری از مطالب را از او گرفته است.

آثار او:کتاب الجیم فی اللغه – اشعار بنی جعده – اشعار تغلب – کتاب الحروف – کتاب النوادر[۲۱]

غریب المصنف که محمد بن علی اللخمی لغوی معروف به ابن رضی متوفی (۶۱۶ ق) آن را به اختصار در آورد و (حلیه الادیب) نامید.[۲۲]

۲-۵- ابی زکریا یحیی بن زیاد بن عبدالله الدیلمی الملقب بالفراء(د ۲۰۷ ق)

از کتاب غریب الحدیث فراء در طبقات المفسرین داوودی نام برده شده است.[۲۳]

۲-۶- ابوعبیده معمّر بن مثنی (۱۱۰ – ۲۱۰ ق)

ابوعبیده در بصره ۱۱۰ یا ۱۱۴ ه‍ ق / ۷۲۸ میلادی متولد شد پدرش از یهود باجروان[۲۴] بود.

در این که نیای وی ایرانی و از یهودیان باجروان بوده تقریباً تردیدی نیست جدّ وی به دست عبیدالله بن معمّر تیمی از نوادگان ابوبکر اسلام آورد از مشهورترین استادانش ابوعمرو بن علاء مؤسس مکتب نحوی بصره، یونس بن حبیب و ابویعقوب ثقفی می‌باشند.[۲۵]

آثار او:مجاز القرآن – معانی القرآن – الدیباج – کتاب الحیوان – کتاب البصره –  کتاب خراسان – کتاب غریب القرآن – کتاب غریب الحدیث و . . .[۲۶]

ابوعبیده کتاب غریب الحدیث و الاثر خود را از الفاظ غریب احادیث نوشت و این کتاب دارای ورقه‌های معدودی بود و این به علت ناآشنایی او به غریب الحدیث نبود[۲۷] بلکه:

وی نخستین کسی بود که به این کار پرداخته است و به همین دلیل کار او از حجم بالایی برخوردار نیست.

مردم چون نزدیک به زمان گوینده حدیث بودند، بررسی و درک غریب الحدیث چندان به نظر ضروری نمی‌رسید.

۲- ۷- اصمعی – ابوسعید عبدالملک بن قُریب الباهلی (در: ۲۱۳ ق)

اصمعی از شاگردان ابی عمرو بن العلاء بود و از خلف احمر علم آموخت در دوران جوانی زندگی را به سختی می‌گذراند. کنیه اصمعی ابوسعید و نامش قریب عاصم بود. ابن جنی در خصائص[۲۸] تأکید می‌کند که اصمعی سنت و روایت را بزرگ می‌داشت و از بدعت و خود رأیی کراهت می‌ورزید اصمعی در شعر و معانی توانا بود وی نخستین لغت شناس عرب زبان در عصر اسلامی است و بعد از او ابوحاتم سجستانی است.

قلم ۱

سزگین ، ۵۷

زمخشری ، اساس البلاغه، ۱/۶۹۶

۲ .رک : راغب، ۲/۶۶۹ ، خلیل بن احمد، ۲/۱۳۳۳

خطابی سومین غریب الحدیث نویس سبک مسندی است. (برای اطلاعات بیشتر به ص ۴۱ همین جزوه مراجعه شود)

خطّابی، غریب الحدیث، ۳/۲۳

ابن اثیر ، النهایه ، مقدمه ، ۲۲

۲- در ترتیب مسندی احادیث بر اساس راویان آنها مرتب شده و سپس واژه های غریب آنها را شرح داده است یعنی احادیث پیامبر اکرم (ص) و سپس روایات صحابیان و تابعین به طور مستقل و در پی هم آورده می شود.

ابن عماد، شذرات ، ۱/۲۴۷

سزگین، ۷۰

زرکلی ، الاعلام ، ۳ / ۲۴۳

ر.ک سزگین ۷۰

مروالرود یا مرو رود از شهرهای خراسان است و تا مرو شاهجان پنج روز فاصله دارد (قاموس اعلام، ترکی)

ابن ندیم ، الفهرست، ۱/ ۹۰

ابن اثیر، النهایه، مقدمه ، ۲۳

[۱۶] .آل یاسین، دراسات اللغویه، ۱۵۴٫

(قطرب نام حیوان کوچکی است که همیشه در حرکت بوده و ایست ندارد)

ابن ندیم ، الفهرست ، ۱/ ۹۱

ابن اثیر، النهایه، مقدمه ،۲۳

مولی : المعتق والحلیف و الولی – الولی : ولی النعم – مولی شش معنای دیگر دارد ۱- آزاد کننده برده ۲- برده ی آزاد شده ۳- هم پیمان ۴- عموزاده ۵- همسایه ۶- سرپرست ( ر.ک : ابن اثیر ، نهایه ۳/۱۹۸۴ و راغب ، ۳/۴۹۳

بروکلمان ، ۱۱۹

حاجی خلیفه ، کشف الظنون، ۲/۲۰۲ .

۱٫شرقاوی، معجم المعاجم ، ۲۳

باجروان ، قریه ای از دیار مصر است . ماده ی باجروان ، یاقوت ۱/۳۱۳

ابن خلکان ، ۴/۸۵

ابن ندیم ، الفهرست ، ۱/۹۲

۵ . بن اثیر ، النهایه ، مقدمه ، ۲۳

ابن جنی ،خصایص ، ۱/ ۳۶۷

حسینی بیرجندی، غریب الحدیث بحارالانوار ، مقدمه، ۲۲

100,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .