عنوان :

تحقیق بررسی تغییرات مواد مغذی و تجزیه پذیری گیاهان

مرتعی(شبدر کوهی – علف گوسفندی ودم روباهی) غالب سبلان در

دو مرحله چرایی

تعداد صفحات : ۹۸

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده:

گیاهان شبدر کوهی، علف­گوسفندی، دم روباهی از اجزاء عمده تشکیل دهنده گیاهان مرتعی سبلان هستند (به­طوری­که علف گوسفندی در ده تیپ ، شبدر کوهی در چهار تیپ و دم روباهی در ۳ تیپ از ۱۵ تیپ غالب مراتع ۲۰۰ هزار هکتار سبلان را تشکیل می‌دهند طبیعی است که کاهش ارزش غذایی این گیاهان به ویژه پروتیین خام کل مراتع را تحت الشعاع خود قرار می‌دهند. و عدم همخوانی و تناسب مقدار مواد مغذی و ماده خشک قابل دسترس با تعداد دام موجود در مراتع سبلان که عمدتا از گوسفند و سپس بز تشکیل شده‌اند  و هم­چنین نیازهای تولیدی این دام­ها (شیردهی، آبستنی و رشد) ، باعث کاهش بهره‌وری گله‌داری در ییلاق­های مزبور خواهد بود. هدف از تحقیق حاضر تعیین ترکیبات شیمیایی، برآورد انرژی قابل متابولیسم و ارزیابی روند تجزیه­پذیری ماده­خشک، پروتیین­خام وماده­آلی این گیاهان در مراحل گل­دهی و دانه­دهی با استفاده از روش کیسه­های نایلونی بود. این مطالعه در مراتع ییلاقی سبلان با وسعت تقریبی۲۰۰هزار هکتار در شش منطقه که در آن­ها سه گیاه مرتعی علف­گوسفندی، شبدر­کوهی و دم­روباهی به عنوان تیپ غالب منطقه هستند، صورت گرفت. در این آزمایش از سه راس گوسفند نر بالغ قزل هم ­سن، هم ­وزن و فیستولا گذاری شده استفاده شد. نتایج نشان داد که محتویات سلولی شبدر کوهی بیشترو دیواره سلولی این گیاه کمتر از دو گیاه مورد مطالعه دیگر بود. همچنین در آزمایش کیسه­های نایلونی، تجزیه پذیری ماده خشک، ماده آلی ،و پروتیین خام شبدر کوهی بهتر از علف گوسفندی و دم روباهی بود. مقدار تجزیه‌پذیری این گیاهان در مرحله دانه­دهی به ویژه گرامینه‌ها و شروع تجزیه با تأخیر همراه است که آن هم متأثر از دیواره سلولی و دیواره سلولی بدون همی­سلولز بالای گیاهان در این مراحل است (وجود فاز تأخیر) که دسترسی میکروب­ها به مواد مغذی این گیاهان را با تأخیر همراه می‌سازد که این کار هم در عملکرد حیوان  و نرخ عبور غذا و مصرف اختیاری حیوان اثر منفی می‌گذارد. انرژی قابل متابولیسم گیاه شبدر کوهی نسبت به علف گوسفندی و دم روباهی بیشتر، هم­چنین بین مراحل چرایی، مرحله  گل­دهی هر سه گیاه مورد مطالعه بیشتر از دانه­دهی است.

کلمات کلیدی: مرتع، سبلان، شبدرکوهی، علف­گوسفندی، دم روباهی، کیسه­های نایلونی

فهرست مطالب

چکیده
مقدمه    ۱
فصل اول بررسی منابع
۱-۱- ارزش و اهمیت اقتصادی مراتع    ۵
۱-۲- ارزش غذا¬یی    ۷
۱-۳- عوامل مؤثر بر ارزش غذایی علوفه¬های مرتعی    ۸
۱-۳-۱-  نوع گیاه و شرایط محیطی منطقه    ۸
۱-۳-۲- مرحله رشد گیاهی    ۹
۱-۳-۳- تغییرات ژنتیکی    ۱۰
۱-۳-۴- شرایط آب و هوایی و دما    ۱۱
۱-۳-۵- نوع و بافت خاک    ۱۲
۱-۳-۶- مصرف کود       ۱۲
۱-۳-۷- عوامل ضد مواد مغذی     ۱۳
۱-۳-۸- مدیریت    ۱۳
۱-۴- طبقه بندی مواد خوراکی    ۱۳
۱-۴-۱- مواد خشبی     ۱۴
۱-۵- مشخصات گیاه شناسی تیره¬های مورد مطالعه    ۱۴
۱-۵-۱- تیره غلات    ۱۴
۱-۵-۱-۱- گیاه دم روباهی     ۱۵
۱-۵-۱-۲- علف گوسفندی    ۱۶
۱-۵-۲- تیره حبوبات     ۱۸
۱-۵-۲-۱-شبدر¬کوهی    ۱۸
۱-۷- قابلیت هضم علوفه¬ها    ۲۰
۱-۸- مقدارموادمغذی موجود درعلوفه    ۲۰
۱-۹- روش¬های ارزیابی مواد خوراکی مورد استفاده در تغذیه دام    ۲۱
۱-۹-۱- روش استفاده ازحیوان زنده    ۲۲
۱-۹-۲- روش کیسههای نایلونی     ۲۳
۱-۹-۳- روش گاز تست یا تولید گاز آزمایشگاه    ۳۳
فصل دوم مواد و روش¬ها
۲-۱- مکان آزمایش ونمونه¬برداری    ۳۶
۲-۲- نمونه¬های مرتعی مورد آزمایش و زمان نمونه¬برداری    ۳۷
۲-۳- تعیین ترکیبات شیمیایی نمونه¬های آزمایشی    ۳۸
۲-۴- تعیین خصوصیات تجزیه¬پذیری نمونه¬های آزمایشی    ۳۸
۲-۴-۱- محاسبه مقدار ناپدید شدن ماده خشک    ۳۹
۲-۴-۲- محاسبه مقدار ناپدید شدن ماده آلی    ۳۹
۲-۴-۳- محاسبه مقدار پروتیین خام ناپدید شده     ۴۰
۲-۵- محاسبه فرآسنجه‌های تجزیه‌پذیری    ۴۰
۲-۶- تجزیه وتحلیل آماری اطلاعات    ۴۱
فصل سوم نتایج و بحث
۳-۱- میانگین ترکیبات شیمیایی علوفههای مرتعی مورد آزمایش    ۴۳
۳-۲- نتایج تجزیه¬پذیری شکمبه¬ای گیاه شبدر کوهی با روش کیسه¬های نایلونی    ۴۷
۳-۳- نتایج تجزیه¬پذیری شکمبه¬ای گیاه علف¬گوسفندی با روش کیسه¬های نایلونی     ۵۱
۳-۴- نتایج تجزیه¬پذیری شکمبه¬ای گیاه دم¬روباهی با روش کیسه¬های نایلونی     ۵۵
۳-۵- مقایسه تجزیه¬پذیری شکمبه¬ای ماده خشک شبدر¬کوهی، علف¬گوسفندی، دم¬روباهی در دو مرحله چرایی    ۵۸
۳-۶- مقایسه تجزیه¬پذیری شکمبه¬ای ماده¬آلی شبدر¬کوهی، علف¬گوسفندی، دم¬روباهی در دو مرحله چرایی    ۶۱
۳-۷- مقایسه تجزیه¬پذیری شکمبه¬ای پروتیین شبدر¬کوهی، علف¬گوسفندی، دم¬روباهی در دو مرحله چرایی    ۶۴
۳-۸- مقایسه تجزیه¬پذیری شکمبه¬ای ماده خشک، ماده¬آلی و پروتیین¬خام شبدرکوهی، علف¬گوسفندی ودم روباهی    ۶۷
۳-۹- انرژی قابل متابولیسم با استفاده از روش کیسه های نایلونی    ۷۱
نتیجه¬گیری کلی    ۷۳
پیشنهادها    ۷۴
پیوست¬ها    ۷۵
منابع    ۸۵

منابع

 ابن­عباسی، ع.، ف. قصریانی. ۱۳۸۰٫ شناسایی و تعیین ارزش غذایی منابع خوراک دام و طیور استان کردستان.گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، مرکز تحقیقات کشاورزی ومنابع طبیعی کردستان.دفتر طرح و برنامه و هماهنگی امور پژوهشی.

اصغری، م. ۱۳۷۷٫ بررسی مقایسه­ای روش­های in vivo  و in vitro  جهت اندازه گیری ضرایب هضمی در برخی از    خوراک­های دام در گوسفند. پایانامه کارشناسی ارشد رشته علوم دامی. دانشکده کشاورزی. دانشگاه تربیت مدرس.

 افشار، ح.، م. کیانزاد، و ا. قنبری. ­۱۳۷۷٫ بررسی وضعیت گله‌داری استان اردبیل، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل.ص ۱- ۸۵ .

اکبری قرائی، م. ۱۳۷۷٫ مقایسه روش­های مختلف پیش بینی قابلیت هضم در گوسفند، پایاننامه کارشناسی ارشد رشته علوم دامی، دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس.

بصیری، ش. ۱۳۸۶٫ عمل آوری و غنی سازی پس مانده­های فیبری در تغذیه دام. انتشارات دانشگاه آزد اسلامی واحد شبستر.

بی­نام. ۱۳۸۵٫ گزارش غیر رسمی اداره کل هواشناسی استان اردبیل.آمار بارندگی چند ساله.

پاشایی، ژ. ۱۳۸۹٫ تعیین ارزش غذایی و بر آورد انرژی قابل متابولیسم دو گونه مرتعی درمنه وپوآ موجود در ارتفاعات نئور. پایان­نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی. دانشگاه محقق اردبیلی.

تقی­زاده، ا.، ع. نیکخواه، و ح. فضائلی. ۱۳۷۵٫ تعیین قابلیت هضم و خصوصیات تجزیه­پذیری بعضی مواد خوراکی به روش حیوان زنده، آزمایشگاهی و کیسه نایلونی. مجموعه مقالات اولین سمینار پژوهشی گوسفند و بز کشور، موسسه تحقیقات دامپروری کشور. ۲۸ الی ۲۹ بهمن.ص ۲۴۸ الی ۲۵۹٫

جوانشیر، ع. ۱۳۶۸٫ مطالعات پوششی گیاهی مراتع سبلان، اداره کل منابع طبیعی استان آذربایجان­شرقی.ص ۵۲-۱۷۶.

دانش­مسگران، م. ۱۳۸۳٫ ناپدید شدن شکمبه ای و قابلیت هضم روده­ای پروتیین اقلام خوراکی نشخوارکنندگان با روش کیسه­های نایلونی متحرک و روش­های آنزیمی. مجموعه مقالات اولین کنگره علوم دامی و آبزیان کشور. ۱۰ الی ۱۲ شهریور. دانشکده­های کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران،ص ۱۳-۱۰٫

شریفی، ج.۱۳۸۱٫ بررسی تاثیر قرق در وضعیت و گرایش مراتع طبیعی استان اردبیل (گزارش ۵ساله مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل).ص ۴۵-۵۱٫

شریفی، ج. ­۱۳۷۵٫ بررسی، شناخت و طبقه‌بندی چمن‌زارهای مراتع نیمه استپی اردبیل، رساله کارشناسی ارشد دانشکده علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.ص۷۶-۸۰ .

صادقیان، ع. ­۱۳۷۷٫ نقش ارزش غذایی گیاهان مرتعی در تعیین الگوی بهره­وری در مراتع ایران.گزارش منتشر نشده سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی.

صدیقی، ه. ۱۳۸۷٫ تعیین انرژی قابل متابولیسم و روند تجزیه­پذیری ضایعات کارخانه‌های ماکارونی با استفاده از روش تولید گاز و کیسه‌های نایلونی در گوسفند. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر.

صوفی سیاوش، ر، و و. جانمحمدی. ۱۳۷۹٫ تغذیه دام(ترجمه). انتشارات عمیدی. ویرایش جدید.

صیادی، ع. ج، و ب. نویدشاد. ۱۳۸۰٫ احتیاجات انرژی و پروتیین در نشخوارکنندگان. انتشارات حق شناس.

عزت­پور، م.۱۳۸۲٫ پرورش گوسفند وبز بومی ایران، ص ۴۰-۳۹٫

قربانی، ا. ۱۳۷۷٫ بررسی خصوصیات اکولو‍ژیکی گیاه فستوکا اوینا در استان اردبیل.

قنبری، ا.، م. موسوی.، ا. عباسی.، ا. ابرغانی، و م. کمالی. ۱۳۸۶٫ تعیین ارزش غذایی گیاهان مرتعی سبلان مرحله ۲: تعیین قابلیت هضم به روش آزمایشگاهی ،گزارش نهایی طرح تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل.ص ۸-۲۷٫

قنبری، ا. ۱۳۸۶. بررسی تغییرات مواد مغذی و انرژی قابل هضم گیاهان مرتعی غالب ییلاقات سبلان در سه مرحله چرایی مختلف (فستوکااونیا، آلوپکوروس تکستیلیس و شبدر کوهی). پایان نامه کارشناسی ارشد.دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر.

قنبری، ا.، ح. فضائلی.، م. موسوی.، ج. شریفی، و ج. سید اخلاقی.۱۳۸۲٫ تعیین ارزش غذایی گیاهان مرتعی سبلان مرحله ۱: تعیین ترکیبات شیمیایی و انرژی خام، گزارش نهایی طرح تحقیقاتی  مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اردبیل. ص ۵-۱۱٫

قورچی، ت.، ع. قربانی.، م. بصیری. ۱۳۷۵٫ تعیین قابلیت هضم، تجزیه‌پذیری و ترکیبات شیمیایی سه گونه مرتعی اردستان. مجموعه مقالات دومین همایش ملی بیابان زدایی و روش­های مختلف بیابان زدایی.

قورچی، ت. ۱۳۷۴٫ تعیین ترکیبات شیمیایی و قابلیت هضم گیاهان غالب مراتع استان اصفهان. پایان نامه کارشناسی ارشد دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان.۹۰ ص.

قهرمان، ا. ۱۳۷۳٫ کورموفیت­های ایران(سیستماتیک گیاهی). دانشگاه تهران.

کروری، س، و ب. ملک‌پور. ۱۳۶۲٫ ترکیبات شیمیایی مهم­ترین نباتات مرتعی بومی و غیر بومی فاریاب در مراحل مختلف فنولوژی، نشریه ۲۷، موسسه جنگل­ها و مراتع. صفحه ۳۸٫

کریمی، ن.، م. دانش­مسگران، و ا. گلیان. ۱۳۸۱٫ تعیین ضرایب تجزیه پذیری مواد خوراکی و مقایسه آن ها با ضرایب جداول استاندارد AFRC در تغذیه گاوهای شیرده هلشتاین. مجله علوم و صنایع کشاورزی، جلد ۱۶، شماره ۱، ص۴۳- ۳۵٫

نیکخواه، ع، و ع. محرری. ۱۳۷۵٫ تغذیه پروتیین در نشخوارکنندگان(ترجمه). موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران: ص ۱۹۰-۵۳٫

نیکخواه، ع، و ح. امانلو. ۱۳۷۱٫ اصول تغذیه و خوراک دادن دام(ترجمه). انتشارات جهاد دانشگاهی زنجان.

مبین، ص.۱۳۶۰٫ رستنی­های ایران جلد۱٫دانشگاه تهران.

منافی­راثی، ح.، ی. روزبهان، و ح. نوروزیان. ۱۳۷۹٫ تعیین ارزش غذایی برخی از خوراکهای دام استان گیلان با استفاده از دو روش آزمایشگاهی و کیسه نایلونی. علوم کشاورزی مدرس. شماره ۳٫ ص ۱۱ الی ۲۱٫

­منصوری، ه.، ع. نیکخواه.، م. رضائیان.، م. مرادی، و س. میرهادی. ۱۳۸۲٫ تعیین میزان تجزیه­پذیری علوفه با استفاده از فن گازوکیسه­های نایلونی. علوم کشاورزی ایران. شماره۲، جلد۳۴، ص ۴۹۵  الی۵۰۶٫

میرزایی، ا. ۱۳۸۵٫ تعیین ارزش غذایی دو رقم یونجه استان آذربایجان غربی در گوسفند قزل. پایان نامه کارشناسی ارشد علوم دامی. دانشکده کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی شبستر.

Abdulrazak, S. A., T. Fujihara, J. K. Ondiek, and E. R. Ørskov. 2000. Nutritive evaluation of some Acacia trees leaves from Kenya. Animal Feed Science and Technology 85:89-98.

Adesogan, A. T. 2002. what are feeds worth? A critical evaluation of selected nutritivevalue methods. Proceeding of 13­^th annual Florida ruminant nutrition sysmposium.pp33-47.

Karsli, M. A., and J. R. Russell. 2000. Prediction of the voluntary intake and digestibility of forage-based diet from chemical composition and ruminal degradation characteristics.Turk J. V. Anim. Sci., 26:246-255.

Akbarnia, A., and Koocheki. 1992. Investigation on effects of different harvesting stage on growth Productivity and quality of some bareley varieties. Journal of pejouhes  and sazandegi. 15:40-43.

Alicia, L., J. Buergler, J. A. Fike, and R. Feldhake.2005.Botanical composition and forage production in an emulated Silvopasture.Published online june 17:1141-1146.

Ammar, H., M. J. Ranilla, J. Gonzalez, and S. Lopez.2001. Seasonal variation in the chemical composition and in vitro dry mattre digestibility of leaves and stems of two spanish browse legumes.Department of production animal. University Leon Spain.293-296.

مقدمه

امروزه با توجه به افزایش سریع جمعیت، تامین مواد خوراکی مورد نیاز برای دام­ها که منبع اصلی تامین کننده پروتیین مورد نیاز انسان­ها هستند لازم و ضروری می­باشد. در شرایط کشور ایران به دلیل محدودیت بارندگی و کمبود منابع علوفه­ای مرغوب و تغذیه بیشترین سهم هزینه­ای را در تولیدات دامی دارد. در چنین شرایطی شناسایی منابع محلی خوراک دام و تعیین ارزش غذایی آن­ها به منظور استفاده بهینه در تغذیه دام امری ضروری می­باشد. گیاهان مرتعی بهترین منابع تغذیه دام­ها به شما می­آیند. علوفه مراتع برای جبران کمبود مواد غذایی مورد نیاز دام­ها در زمستان و تامین مواد از دست رفته بدن  آ­ن­ها با اهمیت است. متاسفانه تا به حال ارزش غذایی بسیاری از علوفه­های  مرتعی نا شناخته مانده است. هم­چنین کاهش علوفه قابل استفاده در مراتع بر اثر از بین رفتن گیاهان خوش­خوراک وافزایش گیاهان مهاجم ایجاب می­­کند که در زمینه گیاهان خود­روی منطقه مطالعات گسترده­ای صورت می­گیرد.

تغذیه حیوان­های در حال چرا با حیوان­های نگه­داری شده در جایگاه متفاوت می­باشد. متغیر بودن جیره می تواند یکی از دلایل آن باشد. که ممکن است به­ دلیل تفاوت در نوع گیاهان و نیز تغییر ترکیب گیاهان در مراتع باشد. هم­چنین طبیعی است که تغییراتی طی زمان نیز وجود داشته و گونه­های مختلف ممکن است در زمان­های مختلف از سال رشد کنند و حتی یک گونه خاص  با رسیدن به بلوغ دچار تغییراتی در ترکیب و ارزش غذایی ­شود. حیوان­های چرا کننده علاوه بر نیازهای معمول، برای برداشت    خوراک­شان نیز انرژی صرف می­کنند. بنابراین بایستی از نظر انرژی تامین شوند و این هنگامی میسر خواهد بود که کیفیت علوفه مرتعی بالا بود و حیوان زمانی از علوفه چرا کند که گیاه از نظر مواد مغذی  در کیفیت مطلوبی باشد.

در بسیاری از شرایط چرا، علوفه مرتعی به سختی نیازهای نگه­داری حیوان را تامین می کند. رسیدن به تغذیه مطلوب حیوانات چرا کننده چالشی همیشگی برای متخصصین تغذیه و مزرعه­داران محسوب می­شود. مطالعه فاکتورهای مربوط به گیاهان مورد تعلیف دام شامل غلظت مواد مغذی و انرژی قابل متابولیسم و نیز مقدار تجزیه­پذیری اجزای آن­ها یکی از ضروری­ترین مباحث پرورش دام به صورت غیرمتمرکز است. در این راستا تغییرات فصلی در مراتع یکی از عواملی است که لزوم تخمین ارزش غذایی گیاهان غالب مراتع را در مراحل مختلف فیزیولوژیکی یا چرایی را مهم­تر می­کند چرا که دلیل کاهش غلطت مواد مغذی و انرژی قابل دسترس حیوان علاوه بر اثرات عوامل طبیعی مانند باد و باران و ریزش برگ و عوامل تأثیرگذار انسانی و دامی همانند لگد کردن و چرای مفرط، به تغییر غلظت مواد مغذی و ترکیب دیواره سلولی گیاه و محتویات سلولی گیاه نیز بستگی دارد. بنابراین لازم است مقدار مواد مغذی و انرژی قابل متابولیسم برای حیوان در مراحل مختلف چرایی در طول فصل چرا تعیین شود تا نیازهای فیزیولوژیکی حیوانات از گیاهان مرتعی تامین و یا در صورت لزوم اقدام به تغذیه تکمیلی کرد.

پرورش گوسفند و بز از منابع پایدار اقتصادی در ایران به شمار می روند و در صورتی این پایداری استمرار می یابد که دام­ها قسمتی از سال را به صورت آزاد در مراتع چرا کنند. بنابراین برای اجرای یک مدیریت صحیح با سیستم چرایی متناسب، شناخت مواد مغذی گیاهان مرتعی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است.

استان­ اردبیل با موقعیت خاص جغرافیایی و شرایط اقلیمی منحصر ­به ­فرد­ ­­یکی از مناطق مستعد پرورش دام به صورت متمرکز و غیرمتمرکز می­باشد که پرورش دام به صورت ییلاقی و قشلاقی و کوچ رو، استفاده از مراتع ییلاقی در تابستان و قشلاقی در زمستان یکی از ظواهر اقتصادی پرورش دام مبتنی بر مراتع می­باشد. این استان دارای۱۰۱۵۰۰۰ هکتار مراتع طبیعی می­باشد که سهم مراتع سبلان ۲۰۰هزار هکتار می_­باشد و همه ساله پذیرای حدود یک میلیون واحد دامی در طول ۵-۴ ماه تابستان برای چرا   می­باشد. مراتع سبلان از قسمت شرق به اردبیل، غرب به سراب، شمال به مشکین شهر و جنوب به شهرستان­های نیر و سرعین منتهی است و متوسط بارش سالانه استان به ۳۲۰ میلی متر می رسد (بی نام، ۱۳۸۵).

جوانشیر (۱۳۶۸) وسعت مراتع سبلان را ­۲۰۰ هزار هکتار گزارش کرد و ۱۵ تیپ گیاهی با ۴۷۱ گونه مرتعی شناسایی کرده که تنها­ ­۲۱­ گونه از نوع سمّی بوده و مورد تغذیه دام قرار نمی­گیرد و مابقی از نظر خوشخوراکی جزوگونه­های درجه ۱،۲،۳ شناسایی شده که ترکیب آن­ها در تیپ­های مرتعی بسته به وضعیت مراتع متفاوت  می­باشد.

طبق مطالعه قنبری و همکاران (۱۳۸۲) متوسط برداشت علوفه خشک از هر هکتار از مراتع سبلان ۲۹۹ کیلوگرم در وضعیت چرا می­باشد که از نظر مقدار علوفه مورد نیاز دام و هم­چنین مقدار پروتیین خام و عناصر معدنی برای یک میلیون واحد دامی کافی نمی­باشد.

مطالعه انجام شده توسط شریفی (۱۳۸۱) نشان داد که ۷۰-۶۰ درصد پوشش گیاهی مراتع سبلان را گراس­ها، ۲۵- ۱۵ درصد فورب­ها و بقیه را گونه­های بوته­ای و غیره تشکیل می­دهند. بنابراین طبیعی است که ارزش غذایی کل مراتع سبلان را گراس­ها تحت تاثیر قرار می­دهند.

هدف از این پژوهش بررسی روند تغییرات در ترکیب شیمیایی تجزیه­پذیری سه گونه  غالب مراتع سبلان شامل­­ ­علف­گوسفندی (فستوکااوینا[۱])، شبدر­کوهی ­(­تریفولیوم­ریپنس[۲]) و دم­روباهی           (­آلوپکوروس آرونوفیناکینر[۳]) بااستفاده از روش کیسه­های نایلونی می­باشد.

 فصل اول 

 ۱- بررسی منابع

۱-۱- ارزش و اهمیت اقتصادی مراتع

استفاده از چرا­گاه در سیستم­های چرایی، با صرفه­ترین شیوه تولید کمی و کیفی غذای مورد نیاز دام برای نگه داری و تولید در سطح جهان می­باشد. این امر از دو جنبه اهمیت پیدا می­کند. نخست آن­که قیمت مواد و غذاهای دانه­ای و کنسانتره­ای درجهان بیش­تر بوده و از این نظر رقابتی شدید بین انسان و دام وجود دارد. دوم آن­که حیوان­های نشخوارکننده قابلیت و کارایی بالایی در تبدیل این مواد و به ویژه علوفه­ها به گوشت و شیر و سایر فراورده­های دامی دارند. واقعیت این است که فعالیت­های دامپروری نیز در صورتی سودمند خواهند بود که هزینه­های تغذیه تا حد امکان کاهش یابند. این فاکتورها اهمیت مراتع را درتأمین غذای ارزان قیمت بیشتر می کنند.

 اصول سیستم­های چرایی عبارت است از تغییر نوع گیاه که از یک سیستم چرایی حاصل می شود، که یا باید انبوهی گونه­های مرغوب را افزایش دهد یا این که گونه­های مرغوب را جایگزین   گونه­های نامرغوب کند. سیستم­های چرایی موقعی به تغییر در ترکیب گیاهی می انجامند که پوشش گیاهی شامل تعدادی از گندمیان و یا پهن برگان علفی چند ساله خوش خوراک باشد. اگر انواعی از گیاهان در یک جامعه گیاهی وجود داشته باشند، احتمالا یکی از گیاهان مرغوب­تر به طور انتخابی چرا شده و تحت چرای مداوم از مرتع حذف می­شود. در این حالت نوع سیستم چرایی مطلوب آن است که به گونه مرغوب استراحت مناسبی بدهد. در بسیاری موارد زمان شروع و طول دوره استراحت که مناسب رشد گیاهان مرغوب باشد، به درستی معلوم نشده است. سیستم­های چرایی تناوبی، برای گونه­های چندساله وچرای مداوم، مناسب گیاهان یک ساله است. استقرار گونه­های چند ساله مجدد انجام نمی­شود لذا این گیاهان در مقابل فشار چرایی ناتوان هستند و برعکس گیاهان یک ساله که فشار چرا را در فصل خشک به صورت بذر تحمل می­کنند، صدمه­ای نخواهند دید. مزایای یک سیستم چرایی وقتی مشهود است که چندین سال سپری شده باشد. استقرارگیاهان چند ساله فقط در سال­های پر باران است، لذا در سیستم  چرایی استراحتی ممکن است برای چندین سال بارندگی مناسبی نباشد تا گیاهان چندساله مرغوب بتوانند بذری تولید کنند. به کارگیری سیستم­های چرایی مستلزم هزینه-های اضافی برای حصارکشی و یا دستمزد چوپانان جدید و توسعه منابع آب خواهد بود. بنابراین ارزش نهایی سیستم­های چرایی تحت تاثیر شرایط اقتصادی است. از آن جایی که سود حاصل از یک سیستم چرایی در حد متوسطی بوده و دوره مورد نیاز جهت حصول مزایای آن طولانی می­باشد، لذا این سیستم­ها فقط در مراتع محدودی کاربرد دارند (دواتگری ۱۳۹۰).

ویژگی­های مطلوب اصلی برای گونه ­های مرتعی، قابلیت تولید، خوش­خوراکی، ارزش غذایی و مطابقت آن­ها با شرایط محلی می­باشد.  قابلیت تولید یا محصول یک گونه یا یک رقم از یک گونه به عوامل مختلفی مثل خود گونه و شرایط محیطی بستگی دارد. ارزش غذایی گیاهان تحت تأثیرعوامل محیطی، به ویژه عوامل مربوط به خاک و هم­چنین ویژگی­های ذاتی گیاه است (جری و همکاران، ۱۹۸۹).

در اقلیم­های سرد و معتدل در فصل بهار که دمای خاک به ۶-۴ درجه سانتی­گراد می­رسد مرتع شروع به رشد می­نماید. از این رو صرف نظر از گونه یا رقم، گیاهان مرتعی الگوی رشد بسیار مشابه­ای دارند. تولید برگ به سرعت انجام گرفته و به دنبال آن افزایش رشد ساقه و سپس گل­دهی و نهایتا تشکیل دانه رخ می­دهد. با رشد مرتع  در بهار غلظت ماده­خشک در محصول افزایش می­یابد. این امر به کندی صورت گرفته سپس با رشد ساقه و ظهور خوشه­ها سریع­تر شده و نهایتا با آغاز رسیدن خوشه­ها کند  می­شود. تخمین ارزش غذایی گونه­های مرتعی بر اساس ارزیابی ترکیب شیمیایی و قابلیت­ هضم به روش­های مختلفی بیان می‌شود. میزان رطوبت، که مقدار آن در گیاهان بسیار جوان بیش­تر بوده و معمولا ۸۵۰-۷۵۰ گرم در کیلو_­گرم است و با بلوغ گیاه به حدود ۶۵۰ گرم در کیلوگرم کاهش می­یابد. هم­چنین آب و هوا به میزان زیادی رطوبت را تحت تأثیر قرار می­دهد. ترکیب ماده خشک علوفه مراتع بسیار متغیر بوده و به مقادیر نسبی دیواره­های سلولی و محتویات سلولی بستگی دارد. دیواره­های سلولی از سلولز و همی­سلولز تشکیل شده و به وسیله لیگنین مستحکم می­شوند (گرات­چو و همکاران، ۲۰۰۲).

غلظت سلولز در علوفه­ها بین­۲۰ تا­­۳۰ درصد ماده خشک بوده در حالی­ که غلظت همی­سلولز از­۱۰ تا ۳۰ درصد متغیر است که با ازدیاد سن گیاه غلظت این دو پلی­ساکارید افزایش یافته و از قابلیت هضم گیاه می­کاهند. محتویات سلولی، کربوهیدرات­های محلول در آب و بیش­تر پروتیین را در بر می­گیرد.  مقدار پروتیین­خام می­تواند از ۳ درصد در علوفه مسن تا بیش از­۳۰ درصد در علف­های جوانی که مقادیر زیادی کود در اختیار داشته­اند تغییر کند. مقدار الیاف­خام آنها نیز تا اندازه­ای بستگی معکوس به مقدار پروتیین­خام داشته و می­تواند از­۲۰ درصد در علوفه­های جوان تا­۴۰ درصد در علوفه­های خیلی مسن تغییر کند (گرات­چو و همکاران، ۲۰۰۲).

 لیپید موجود در علوفه مرتع که مقدار آن در بخش چربی­خام تعیین می­شود نسبتا کم بوده و به­ندرت به بیشتر از­ ۴ درصد ماده خشک می­رسد (ادسوگان، ۲۰۰۲). روغن­های استخراج شده از علوفه و گیاهان مورد استفاده در تغذیه دام غنی از اسیدهای چرب غیر­اشباع هستند. غلظت و درصد عناصر معدنی موجود در علوفه مراتع بسیار متغیر بوده و بستگی به گونه گیاه، نوع خاک، مرحله رشد، شرایط کشت و مصرف کود دارد (ون سوست، ۱۹۹۴).

۱-۲- ارزش غذایی

  ارزش غذایی اصطلاحی است که برای تعیین قابلیت دسترسی مواد مغذی مورد نیاز حیوان و برای پیش بینی بازده تولید حیوان مورد استفاده قرار می گیرد و متاثر از عوامل زیر است:

الف) تراکم مواد مغذی موجود در خوراک

ب)  قابلیت هضم و جذب مواد مغذی توسط حیوان

پ)  بازدهی مواد مغذی جذب شده توسط حیوان

ت)  اثر اجزای تشکیل دهنده خوراک بر مصرف اختیاری خوراک

ارزش تغذیه­ای بصورت واحدهای استاندارد بیان می­شود که در احتیاج­های تغذیه­ای حیوانات بکار می­رود. در حال حاضر اکثر استاندارد­های تغذیه­ای مواد مغذی مهم موجود در ماده خشک را در سیستم بریتانیایی و استرالیایی بر مبنای درصد پروتیین و مقدار انرژی قابل متابولیسم  و در سیستم­های آمریکایی به صورت انرژی ویژه (مگاکالری در کیلوگرم)  پیشنهاد کرده اند ( کولمن وهمکاران، ۲۰۰۲)­.

۱-۳- عوامل مؤثر بر ارزش غذایی علوفه­های مرتعی

۱-۳-۱-  نوع گیاه و شرایط محیطی منطقه

رشد و رسیدن گیاه به مرحله بلوغ در نواحی مختلف از نظر آب و هوایی متفاوت می باشد به طوری که در نواحی معتدل که دارای بارندگی یکنواختی می­باشند به­ کندی صورت می­گیرد. بنابراین تغییرات مواد مغذی آن­ها دارای شیب تندی نبوده و تغییرات به­ کندی صورت می­گیرد. در صورتی­که در محیط­های گرمتر علوفه‌ها زودتر به سن بلوغ رسیده و روند تغییرات در آن­ها شدید و فرآیند فیبری شدن با شدت بیشتری در زمان کمتر صورت گرفته و قابلیت هضم آنها زودتر کاهش می­یابد (ون سوست، ۱۹۹۴).