عنوان :

مقاله اصول و روشهای تربیت در اسلام

تعداد صفحات : ۴۶

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در این مقاله  روش های تربیت در نهج البلاغه، همراه تربیت، نوجوانی یا حساسترین دوران تربیت، روش های تربیتی کودکان و بررسی روشهای تربیتی از نگاه قرآن را توضیح می دهد.

دوران کودکی آغاز دوران تربیت مستقیم والدین است نسبت به فرزند، چرا که در دوره‏های قبلی اوصاف و اخلاق اصالت و پاکی و یا اوصاف مقابل آنها عهده دار تربیت بودند، و مستقیماً والدین دخالت نداشتند امّا در دوران کودکی تربیت مستقیم و مسئولیت اصلی و جدید آن‏ها شروع می‏شود، در این دوره، مخصوصاً تا دوران سه سالگی مربّی اصلی مادر است، هر چند برخی دستورات مستحبی مثل نام گذاری نیکو، عقیقه، خواندن اذان و اقامه در گوش راست و چپ متوجه پدر است، اما سرسلسله جنبان تربیت فرزند مادر است چرا که او با شیر دادن مخصوصاً اگر با طهارت باشد، و عطوفت و مهربانی، و تلقین برخی کلمات، از همه مهمتر با رفتارهای عبادی و اخلاقی خویش شاکله درونی و اخلاقی او را مهندسی می‏کند، به این جهت مادر توجّه کند که خیلی از مطالب را می‏تواند به فرزندش در این دوران تلقین نماید، شاهد این ادّعا اشعاری است که فاطمه زهرا(س) به هنگام بازی دادن حسنش می‏خواند، و به این طریق به تربیت روحی و پرورش جسمی او می‏پرداخت.

«اشبه اباک یا حسن      و اخلع عن الحقّ الرّسن»

«حسن جان! مانند پدرت علی(ع) باش و ریسمان را از گردن حق بردار»

«واعبد الهاً ذا المنن      ولاتوال ذاالاحن»

«خدای احسان کننده را پرستش کن و با افراد دشمن و کینه توز دوستی مکن.»

و آن گاه که حسین(ع) را بر روی دست نوازش می‏کرد می‏فرمود:

«انت شبیهٌ بابی لست شبیهاً بعلیٍ»

«تو (حسین جان) به پدرم رسول خدا(ص) شباهت داری و به پدرت علی(ع) شبیه نیستی»

همچنین امام علی(ع) می‏فرماید: «مرّوا اولادکم بطلب العلم؛ فرزندان را به فراگیری دانش (و قرآن) فرمان دهید.» و در حدیث پیش گفته خواندیم که «و یتعلّم الکتاب سبع سنین؛ در هفت سال دوم، به فرزند خود قرآن تعلیم دهید.»

در کنار فراگیری دانش و تعلیم قرآن، برای تقویت عاطفه انسانی و هدایتی محبت پیامبراکرم(ص) و آل او، به کودکان تلقین و تعلیم شود، این نکته بسیار اهمیت دارد که متأسفانه در کتابهای ابتدائی سالهای اخیر مقداری کم رنگ شده است. پیامبر اکرم(ص) فرمود: «ادّبوا اولادکم علی ثلاث خصالٍ: حبّ نبیّکم و حبّ اهل بیته و قراءه القرآن؛ فرزندان خودتان را بر سه خصلت تربیت کنید، دوست داشتن پیغمبرتان، و دوست داشتن اهل بیت او(ع) و خواندن قرآن».

 واژه های کلیدی: تربیت اسلامی، نهج البلاغه، تعلیم قرآن، دوران جوانی، تعلیم عبادات،

فهرست مطالب

مقدمه    ۱
روش های تربیت در نهج البلاغه    ۵
روش تربیت فرزند    ۵
انتخاب همسر    ۵
ایّام بارداری    ۸
دوران کودکی    ۹
دوران هفت سالگی یا آغاز تعلیم    ۱۲
همراه تربیت:    ۱۲
۱ـ تعلیم قرآن و دانش    ۱۳
۲ـ تقویت عاطفی، با تلقین محبت    ۱۳
۳ـ تعلیم امور فنی نظامی و دانش روز    ۱۴
۴ـ جدا سازی    ۱۴
۵ ـ وفا به وعده‏ها    ۱۴
۶ـ تعلیم عبادات    ۱۵
نوجوانی یا حساسترین دوران تربیت    ۱۵
نامه به امام حسن    ۱۶
۱ـ پدر قبل از دیگران دل جوانش را فتح کند    ۱۶
۲ـ بیان احکام حلال و حرام    ۱۷
۳ـ الگو دهی    ۱۸
۴ ـ تحکیم اعتقادات    ۱۸
۵ ـ تشویق به عمل و بندگی    ۱۹
۶ـ ساده بیان کردن مسائل    ۲۰
۷ ـ تعلیم مکارم اخلاق    ۲۱
الف: انصاف و دیگران را چون خود پنداشتن    ۲۱
ب: هر حرفی نگفتن:    ۲۲
ج: دوری از خود بزرگ بینی و حرص    ۲۲
د: حفظ کرامت انسانی    ۲۳
۵ ـ حفظ حرّیت انسانی    ۲۳
پی‏نوشت‏ها:    ۲۴
روش های تربیتی کودکان    ۲۸
بررسی روشهای تربیتی از نگاه قرآن    ۳۲
معنی تربیت    ۳۲
اهمیت تربیت    ۳۳
بررسی روش های تربیتی    ۳۷
آسان گیری    ۳۷
لطیف سخن گفتن    ۳۸
معرفی نمونه های ناپسند    ۳۹
منابع و مآخذ    ۴۱

منابع و مآخذ :

۱- محمدی ری شهری، منتخب میزان الحکمه، سید حمید حسینی، قم، دارالحدیث، دوم، ۱۳۸۲

۲- منتخب میزان الحکمه، همان ص ۵۵۳ و نهج البلاغه، ترجمه دشتی

۳- صحیفه سجّادیه، فیض الاسلام

۴- بحارالانوار، محمد باقر مجلسی، دارالکتب الاسلامیه، ج۱۶

۵- ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، قم، کتابخانه آیت اللّه مرعشی

۶- شیخ عباس قمی منتهی الآمال، کتابفروشی اسلامیّه

۷- فساد سلاح تهاجم فرهنگی،سید محمود مدنی بجستانی

۸- روزنامه اطلاعات، شماره ۱۰۳۵۵ و محمد دشتی، مسئولیت تربیت

۹- میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، تهران مکتبه اسلامیه، ج ۲٫

۱۰-  فرهنگ سخنان فاطمه زهرا(س)، محمد دشتی، قم، انتشارات مشهور، اوّل ۱۳۸۰

۱۱- محمد بن یعقوب کلینی، کافی، تهران دارالکتب الاسلامیه، ج ۶

۱۲-  صدوق، علل الشرایع، قم، دارالعلم، ج ۱، ص ۷۶، التوحید، ص ۳۳۱ و حر عاملی، اثبات الوصیّه، ج ۱

۱۳-  کافی، همان، ج ۶،.

۱۴-  همان، ص ۴۹ و وسائل الشیعه، همان، ج ۱۵،

۱۵-  کافی، همان، ص ۷۰٫

مقدمه

بحث از دین و تربیت همیشه مورد توجه اندیشمندان تربیتی بوده و بشر همواره به دنبال آرمان خواهی و کمال طلبی خود در شیوه های تربیتی به دین و ارزش های الهی علاقه وافری نشان می داده است. هر چند پس از رنسانس و گسترش علم گرایی و غرور ناشی از آن و طرح «تقابل علم و دین» و جا افتادن این تفکر به لحاظ ضعف های موجود در دین مسیحیت و مبلغان و عالمان آن و به حاشیه رانده شدن دین تربیت دینی نیز مورد غفلت قرار گرفت.

اما پس از مواجهه ی انسان با تبعات این غفلت زدگی و گرفتاری او با تبعات جامعه صنعتی و زندگی مادی و بروز مشکلات متعدد فردی و اجتماعی ضرورت نگاهی دوباره به تربیت دینی احساس شد؛ که در این میان نظرات مختلفی به چشم می خورد.

۱٫ عدّه ای با طرح عدم دخالت دین در تربیت انسان و ناکارآمدی آموزه های دینی که ناشی از نگاه منفی به دین و عدم شناخت دقیق از مکتب تربیتی آن است. این بحث را همچنان رویکردی به مباحث قدیمی و مربوط به زمان نابالغی علم، تلقی می کنند.

آنان تربیت را تنها بر مدار عقل و شناخت انسان از خودش استوار می سازند، و قائل اند که تنها علم، قابلیت شناسایی دقیق از آدمی را دارد؛ در این دیدگاه رابطه ای میان دین و تربیت وجود ندارد.

۲٫ با ابطال نظریه علم گرایی مطلق، گرایشی به مباحث دینی و معنوی بروز کرد، اما در این رهیافت نیز بسیاری از ندیشمندان غربی رویکرد انسان را به دین غیر وحیانی و انسان محور کافی دانسته و راه های تربیتی برگرفته از آن را نیز برای هدایت انسان در مسیر پر پیچ و خم زندگی کافی می دانند. در این نگاه، ملاک انسان، و نیازهای او و رفع آنها است. و در موارد نیاز به دین رجوع می کند و با خرد خود از آن بهره می جوید، اما هرگز خود را در اختیار دین قرار نمی دهد و نمی گذارد دین با راه های تربیتی خود برای او تصمیم گیری کند.

۳٫ با توجه به ناکارآمدی دین (انسان محور) در همه ی شؤون و عرصه های زندگی و همه جانبه نیازهای مادی و معنوی او، ضرورت رویکرد به (دین وحیانی) احساس می شود. در این نگاه به دین، که دارای رویکردی زندگی مدار نیز می باشد، دین در زوایای مختلف زندگی، نقش آفرینی می کند و در متن زندگی حضور جدی و پررنگی دارد و پاسخگوی همه ی نیازهای اوست. در این نگاه به دین بحث از «دین و روش های تربیتی» ضرورت می یابد زیرا:

بر این باوریم که خالق یکتا که به وجود آورنده و «ربّ» اوست بهتر از هر کسی انسان را می شناسد و بر نقاط ضعف و قوت او آگاه است و کامل ترین راه را دانسته و بهترین مقصد نهایی را برای او رقم زده است.

پیامبران و امامان ـ علیهم السّلام ـ نیز که انسان کامل و تربیت یافته همین مکتب بوده و بهترین مربیان هستند، آمده اند تا تربیت و هدایت انسان را عهده دار شده و راه درست را به او آموزش دهند، تا انسان پروردگار متعال را مالک و رب خویش قرار دهد و طرح تدبیر او را در زندگی به کار بندد و سرانجام به سعادت حقیقی رهنمون شده و به کمال واصل گردند.

بر این اساس در معارف اسلامی و سیره و سنت برجای مانده از پیشوایان دینی بهترین مبانی و روش های تربیتی یافت می شود.

پس روشن است که همه ی اجزای یک نظام تربیتی ـ حرکت او به سوی مقصد، چگونگی و شیوه های روش های آن به گونه ای ناظر به انسان است، لذا در تبیین تربیت دینی باید ملاحظه کرد که اسلام چه تعریفی از انسان ارائه می دهد و او را دارای چه استعدادی می داند و برای او چه اهدافی را معین می نماید.

با تبیین موارد فوق و شناخت صحیح از رابطه انسان با خالق و رب خود بیشتر به رابطه (دین و تربیت) پی می بریم. با توجه به مبانی موجود در متن دین و ارزش های بیان شده در آن و ویژگی های مبتنی بر ارزش ها باید به بررسی روش ها پرداخت، روش هایی که مبتنی بر ارزش های ارائه شده و فراخور استعداد و توانمندی آدمی و مطابق با واقعیت های موجود است نه مبتنی بر نظریه پردازی‌های آرمانی و تجربی که جای بسی آزمون و خطا دارد.

مجموعه منابع اسلامی و کتب اخلاقی سرشار از مباحث تربیتی بوده و از شیوه ها و روش های متعددی در تربیت و پرورش انسان سخن به میان آورده است، که امروزه نیازمند روزآمد کردن و تحقیق جدیدی است تا خانواده ها و مربیان امور تربیتی و فرهنگی جامعه در این زمان که عصر ارتباطات و تهاجم فرهنگی است آنها را به کار بسته و در تربیت نوجوانان و جوانان از آنها بهره جویند و بتوانند با به کارگیری روش های درست، دین را در نهاد نسل فردا جای داده و شاهد سلامت و سعادت او باشند.

در این میان پرسش هایی متعددی در اتخاذ روش های تربیت دینی و نحوه به کار بستن آنها موجود است، همانند: الف) روش تربیتی اسلام در تربیت دینی کودکان و جوانان چیست، و بر چه اساسی استوار است؟ ب) آیا روش های علمی موجود با روش های تربیت دینی مطابقت دارد، و جایگاه اعمال روش های قهر و تنبیه در نظام تربیتی اسلام چگونه است؟ ج) محدوده ی آزادی فردی و اجتماعی جوانان به ویژه در مسائل دینی چه اندازه است، و با اتخاذ چه روش هایی می توان جوانان را به باورهای درست دینی و اخلاقی رساند؟ پرسش های بسیاری از این قبیل که می توان با تکیه بر آیات و روایات و سیره تربیتی معصومین ـ علیهم السّلام ـ و سایر آموزه های دینی به پاسخ آنها پرداخت و روش درست را شناسایی کرد.

 روش های تربیت در نهج البلاغه

روش تربیت فرزند

تربیت فرزند از بنیادی‏ترین مسائل تربیتی شمرده می‏شود، و سنگ زیرین تربیت‏های بعدی است، به همین جهت در دین مقدّس اسلام، سخنان معصومین، مخصوصاً امیرمؤمنان سخت بر این امر تکیه و تأکید شده است.

پیامبر اکرم(ص) فرمود: «اکرموا اولادکم و احسنوا آدابهم؛(۱) فرزندان خود را گرامی دارید، و آنها را نیکو تربیت کنید.»

و علی(ع) فرمود: «حقّ الولد علی الوالدان یحسّن اسمه و یحسّن ادبه و یعلّمه القرآن؛(۲) حق فرزند بر پدر این است که اسم نیکو برای او انتخاب کند، و نیکو تربیتیش نماید، و قرآن را به او بیاموزد.» و حضرت امام سجّاد (ع) نیز در مقام تربیت فرزند و مسئولیّت سنگین الهی آن از پیشگاه خدا استعانت می‏جوید و عرضه می‏دارد: «و اعنی علی تربیتهم و تأدیبهم و برّهم؛(۳)(بارالها!) مرا در تربیت و تأدیب و نیکی فرزندانم یاری نما.» معلوم می‏شود مسئله به حدّی سنگین است که حضرت سجاد(ع) که امام معصوم است با آن عظمتش طلب استمداد از خداوند می‏نماید. منتهی نکته در خور دقت این است که در اسلام برنامه تربیت فرزند از دوران قبل از ازدواج شروع می‏شود، یعنی از زمان انتخاب همسر هم مرد و هم زن باید برنامه ریزی داشته باشند که پدر و مادر خوب و تربیت صحیح یافته انتخاب نمایند.

انتخاب همسر

صلاحیّت متقابل مرد و زن و یا همان پدر و مادر آینده سخت بر فرزند اثر دارد، زیرا اخلاق و اوصاف والدین طبق قانون «وراثت» به فرزندان منتقل می‏گردد. گرچه علم ژنتیک در غرب علم نو ظهوری است امّا قانون وراثت به صورت کلّی چهارده قرن است که در اسلام مطرح شده است.

پیامبر اکرم(ص) فرمود: «در خانواده صالح ازدواج کنید زیرا اخلاق (و خصوصیات) روحی به ارث می‏رسد.)(۴) در جای دیگر فرمود: «تخیّروا لنطفکم، فانّ النّساء یلدن اشباه اخوانهن و اخواتهنّ؛(۵) (همسر مناسبی) برای نطفه هایتان انتخاب کنید، زیرا زنان همانند برادران و خواهران خود فرزند به دنیا می‏آورند.» و در روایت دیگری می‏خوانیم: «انظر فی ایّ شی‏ءٍ تضع ولدک فان الزق اساسٌ؛(۶) ببین نطفه خود را در چه محلی مستقر می‏کنی، زیرا اخلاق اجداد و پدران، به فرزندان به ارث می‏رسد.»

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .