عنوان :

مقاله دفاع مشروع و تعریف آن در نظام حقوقی

تعداد صفحات : ۴۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

یکی از مفاهیمی که در حقوق بسیار مهم است و شناخت آن باعث جلوگیری از جرایم بصورت ناخودآگاه می شود حقوق کیفری در مفهوم دفاع مشروع است. و یکی از عوامل موجهه‌ی جرم است .

دفاع مشروع ، قدرتی بازدارنده است که به موجب آن حق انجام عملی – که شرعاً ضروری است – برای شخصی بر علیه دیگری وجود دارد تا خطر حقیقی، حال و غیرمشروعی را دفع کند که حق محترم مسلمان یا کافر ذمی یا مستأمن اعم از نفس ، مال یا عرض و ناموس را مورد تهدید قرار داده است.

عمل دفاعی دو شرط دارد:

۱- ضرورت عمل دفاعی

الف – تعریف ضرورت : مقصود از ضرورت، وجوب انجام عمل دفاعی نیست به طوریکه دفاع نکردن حرام باشد، بلکه شرط ضرورت، ‌متعلق به جنس عمل دفاعی است نه انجام آن. بنابراین درحالت دفاع مشروع ، چه واجب باشد، چه جایز به کارگرفتن عملی برای دفع خطر جایز است که دفاع تنها به وسیله آن ممکن باشد به عبارت دیگر وقتی که انسان مجاز به دفاع از مالش مثلا می باشد. حق دارد از آن دفاع نکرده و آن را رها کند ولی اگر بخواهد از مالش دفاع کند.

تنها در صورتی حق استفاده از نیرو و زور برای مقاومت در برابر خطر را دارد که دفاع منوط به آن بوده و راه دیگری وجود نداشته باشد. در این حالت تنها راه جلوگیری از خطر، استفاده از زور و قدرت است و این معنای ضرورت عمل دفاعی است؛ زیرا استفاده از خشونت و زور یا اعمال دفاعی،‌تنها به طریق دفاع جایز است چون دفع خطر تنها به این طریق ممکن است اما اگر دفاع بدون استفاده از خشونت و زور ممکن باشد، زیرا به آن توسل جست؛ زیرا تا آن جا که در دفاع با عمال آسانتر میسر باشد، توسل به عمل سخت تر جایز نیست. از طرف دیگر،‌اگر دفاع به طریقی نیکوتر میسر باشد استفاده از آن طریق بهتر و سزاوارتر است.

۲- شرط تناسب

علاوه بر وجود شرط ضرورت در عمل دفاعی این عمل باید متناسب باشد.

عمل دفاعی، زمانی متناسب است که با کمترین حد ممکن از قدرت لازم برای دفع خطر، صورت گیرد. علت اکتفا به کمترین حد ممکن از قدرتی که مدافع قادر به دفع خطر است، این است که استفاده از این حق تنها برای ضرورت دفع خطر مقرر شده است و با امکان تحصیل مقصود با عمل سبکتر و آسانتر. استفاده از عمل سنگین تر و شدیدتر ضرورتی ندارد؛ زیراهدف از دفاع، دفع خطر است نه آزار و انتقام؛ از این رو اگر هدف با عمل سبکتر تحقق یابد، آیا دلیلی برای استفاده از عمل سخت تر وجود دارد؟ در حالیکه تخطی از شرط تناسب به معنای خروج از هدفی است که اعمال دفاعی برای آن مباح شده است و تجاوز از حدود تناسب نیز به معنای تبدیل مدافع به مهاجم و انتقال عمل بازدارنده به عمل انتقامی است.

این مبحث دفاع مشروع  یکی از مباحث مهم در حقوق کیفری است و چون از فقه اسلامی اخذ شده،‌در این تحقیق ما سعی کرده ایم تا یک مطالعه‌ی تطبیقی بر روی این مبحث در فقه امامیه و فقه مذاهب اهل سنت و قانون مجازات اسلامی داشته باشیم و مبنای فکری دسته بندی شده ای را تا آن اندازه که در توان ماست ارائه دهیم.

واژه های کلیدی: دفاع مشروع ، فقه اسلامی ،فقه امامیه ، فقه مذاهب اهل سنت ،  قانون مجازات اسلامی ،

فهرست مطالب

مقدمه    ۵
پیشگفتار     ۶
تعریف دفاع مشروع     ۸
الف – دفاع     ۸
ب – شرعی (مشروع )     ۹
تعریف دفاع مشروع در حقوق اسلامی و مکاتب دیگر     ۱۰
فصل اول : شروط دفاع مشروع    ۱۲
خطر    ۱۲
معیار و ملاک خطر غیر مشروع    ۱۲
عظمت و بزرگی خطر غیرمشروع    ۱۳
حال بدون خطر    ۱۴
در برابر خطر آینده، حق دفاع وجود ندارد     ۱۴
با از بین رفتن خطر، حق دفاع نیز از بین می رود     ۱۵
الف) صورتهای مختلف خطر حال    ۱۵
خطر قریب الوقوع    ۱۵
۱) معیار خطر قریب الوقوع    ۱۶
۲) خطری که هنوز پایان نیافته    ۱۷
ب ) از بین رفتن خطر حال    ۱۸
صورتهای مختلف از بین رفتن خطر حال     ۱۸
۳) حقیقی بودن خطر    ۲۰
بخش دوم : عمل دفاعی    ۲۱
۱- ضرورت عمل دفاعی    ۲۱
۲- شرط تناسب    ۲۲
ضرورت و تناسب در دفاع از دیدگاه فقه    ۲۳
دفاع از مال ، نفس وناموس در مذاهب پنجگانه    ۲۵
احکام دفاع از مال    ۲۵
دیدگاه فقهای امامیه در دفاع از مال    ۲۵
دیدگاههای فقهای عامه در دفاع از مال     ۲۶
احکام دفاع از نفس    ۲۸
دیدگاه فقهای امامیه در دفاع از نفس    ۲۸
دیدگاه فقهای عامه در دفاع از نفس     ۲۹
احکام دفاع از ناموس    ۳۰
دفاع از ناموس از دیدگاه فقهای امامیه     ۳۰
دفاع از ناموس از دیدگاه فقهای عامه     ۳۰
دفاع مشروع در حقوق جزای ایران     ۳۱
منابع     ۴۰

منابع :

جنگ ودفاع در اندیشهامام خمینی (بنیان آثار مذهبی-دفتر بیست چهارم )-استخراج وتنظیم:معاونت پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی-تدوین: مهدی مرندی-چاپ اول،پاییز۱۳۷۸-

عامل اضطرار در فقه و حقوق موضوعه-مجید زجاجی مجرد

چاپ اول ۱۳۷۷-چاپخانه دفتر انتشارات مرسل

دفاع مشروع در حقوق جزای اسلامی-مولف:دکتر داوود اعطار

مترجم:اکبر غفوری-ناشر: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی-تاریخ انتشار:۱۳۷۵

ترمینولوژی حقوق : دکتر محمد جعفری لنگرودی،‌انتشارات گنج دانش.قانون مجازات اسلامی-قانون مجازات فرانسه

حقوق جزای اختصاصی (۱) جرایم علیه اشخاص   عباس زراعت، انتشارات فکرسازان.

حقوق جزای عمومی جلد اول -دکتر محمدعلی اردبیلی ،‌انتشارات میزان

مقدمه

با حمد و سپاس از خداوند متعالی که توانایی فکر کردن و نوشتن را به ما عطا کرد و او که رحمانیت و رحیمیتش به وسعت کل شی بندگانش را احاطه کرده و توانایی اندیشیدن و توفیق نگارش این مجموعه را به ما عطا فرموده است.

یکی از مفاهیمی که در حقوق بسیار مهم است و شناخت آن باعث جلوگیری از جرایم بصورت ناخودآگاه می شود حقوق کیفری در مفهوم دفاع مشروع است. و یکی از عوامل موجهه‌ی جرم است این مبحث یکی از مباحث مهم در حقوق کیفری است و چون از فقه اسلامی اخذ شده،‌در این تحقیق ما سعی کرده ایم تا یک مطالعه‌ی تطبیقی بر روی این مبحث در فقه امامیه و فقه مذاهب اهل سنت و قانون مجازات اسلامی وقانون مجازات فرانسه داشته باشیم و مبنای فکری دسته بندی شده ای را تا آن اندازه که در توان ماست ارائه دهیم.

پیشگفتار :

دفاع مشروع (Legitimate Defence) یا دفاع قانونی اصطلاحی است که در قرون معاصر وارد مباحث حقوقی گردیده است. اصل مبحث دفاع ضمن کتاب جهاد از کتب فقهی مورد بحث قرار گرفته است که دفاع را یکی از واجبات اعمال مسلمانان در حفظ حدود و ثغور اسلامی بر وجه محاربه و مقاتله با دشمنان اسلام و کفار واجب کفایی (و بعضاً واجب عینی ) دانسته‌اند. بدون اینکه عنوان مستقلی به صورت «دفاع مشروع» در کتب مذکور مشاهده شود ولی مفاهیمی در این مورد از طرف بعضی از فقها بیان گردیده است. دفاع مشروع عبارت است از دفاع مجاز و قانونی شخصی که به جان و مال و ناموس او حمله می شود و شخص قادر به دریافت کمک از مأمورین یا دیگران برای دفع آن حمله نباشد در این صورت شخص مرتکب قتل یا ضرب و جرح طرف یا ورود خسارت به او گردد شخص مدافع مصاب است و مسئول جرایم و خسارات وارد شده نمی باشد. مرحوم شهید گوید: الدفاع عن النفس و المال و الحریم جایز فی جمیع بحسب القدره و دم المدفوع هدر حیث یتوقف الدفاع علی قتله (شرح لمحه ۲۰/۳۲۵).

مرحوم محقق حلی می گوید : و … و کذا کل من خنثی علی نفسه مطلقاً او ماله اذا غلبت السلامه (شرایع الاسلام ، ۱/۳۰۷).

مرحوم شعرانی در شرح جهاد در تبصره المتعلمین علامه حلی می گوید:‌و فرق جهاد و دفاع آن که جهاد برای دعوت به دین است و دفاع برای راندن دشمن از جان و مال و ناموس (شرح تبصره المتعلمین ۱/۲۰۷)

مسلم است که وجوب دفاع برای مسلمانان در راندن دشمن از جان و مال و ناموس جامعه مسلمین به فرد مسلمان نیز تسری یافته و بر هر فرد دفاع از جان و مال و ناموس خود واجب میگردد.

دفاع از جان و یا مال یا ناموس خود یا دیگری در غالب قوانین ممالک واقیه مشروع و مجاز شناخته شده است از جمله در موارد ۹۲ تا ۹۷ قوانین مجازات اسلامی این موضوع با شرایطی که در دفاع جمع باشد مشروع و بدون مجازات تقنین گردیده است شرایط مذکور عبارتند از :

۱) دفاع متناسب با حمله و خطری باشد که شخص را تهدید می کند.

۲) خوف برای نفس یا عرض یا مال مستند به قرائن معقول باشد.

۳) توسل به قوای دولتی و هرگونه وسیله آسانتری برای نجات میسر نباشد.

۴) در مورد دفاع از مال دیگری استمداد صاحب مال شرط است. شرط اخیر در قانون به نظر ناقص می آید که در جای خود بحث مفصلی خواهد داشت.

ماده ۹۵ قانون فوق الذکر دفاع و مقاومت در مقابل قوای حکومتی در موقع انجام و خلیفه آنان را مشروع و مجاز ندانسته است مگر آنکه اشخاص مذکور (مأمورین ضابطین دولتی) از حدود وظیفه خود خارج شوند و برحسب ادله و قرائن موجود خوف آن باشد که عملیات آنها موجب قتل و جرح یا تعریض به عرض گردد که در این صورت دفاع جائز است.

تعریف دفاع مشروع :

تعریف دفاع مشروع به اعتبار ترکیبی منوط به ارائه تعریفی از دو جزء آن است.

الف – دفاع :

دفع در لغت،‌به معنای دور کردن با استفاده از زور و قدرت است. سیبویه به نقل از عرب آورده است:

ادفع الشر و لواصبعاً (بدی را ولو با انگشت دور کن). واژه دفاع ممکن است مصدر «دَفَع» باشد مثل کتاب و مانند آن و ممکن است مصدر فعل دافع باشد و دافع عنه و دفع هر دو به یک معنی است. برای مثال بیت زیر :

و لقد حرصت بأن أدافع عنهم    فإذا المنیه اقبلت لا تدفع

به معنای : «حرصت بأن أدفع عنهم المنیه و المنیه لا تدفع» است بنابراین شاعر ادافع را به جای ادفع به کار برده است.

در اصطلاح نظامی ، دفاع به راهها و روشهایی گفته میشود که در جنگها برای دفع حملات دشمن به کار گرفته می شود.

قرآن کریم، واژه دفع را به شکل های گوناگون به کار برده است که از آن جمله است «یدافع» در آیه شریفه «ان الله یدافع عن الذین آمنوا إنّ الله لا یحب‌ کل خوان کفور» و از آن جمله است واژه های : دَفْع – دافع – دفعتم – إدْفَع – وادْفَعوا

ب – شرعی (مشروع ) :

این واژه از ماده شرع است و یای نسبت برای انتساب دفاع به آن وصل شده است. و از نظر لغت از شرع شرعاَ للقوم (یعنی : برای مردم شریعت و قانون وضع کرد ) مشتق می باشد و به همین معنی آنچه خداوند برای بندگان وضع کرده، شریعت خوانده می شود و شارع به معنای شاهراه است و شراع السفینه یعنی بادبان کشتی که از پارچه و نظیر آن ساخته می شود و بر بالای کشتی برافراشته می گردد تا باد در آن داخل شود و کشتی را به حرکت دراورد.

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .