عنوان :

مقاله مبانی ومستندات قرآنی و روائی نظام فلسفی سهروردی

(شیخ اشراق)

تعداد صفحات : ۱۴۷

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

موضوع این رساله « مبانی و مستندات قر آنی و روایی نظام فلسفی شیخ اشراق «سهروردی» است .هدف اصلی شیخ اشراق: ازتوسل به آیات قرآنی: الف: تشویق و ترغیب خواننده در پذیرفتن آراء فلسفی و عرفانی خود بوده است. ب: در مقابل مخالفان حکمت و فلسفه، کلام الهی را موید سخن خود قراردهد.

سهروردی به صورت گسترده در مباحث نفس، واجب الوجود و صفات آن، نور و ظلمت و عقول در اکثر آثار خود مخصوصاً الواح عمادیه سعی نموده است تا عقاید فلسفی و عرفانی خود را پس از اینکه با استدلال عقلی اثبات ساخته با آیات قرآنی نیز توجیه و تایید سازد.

همچنین شیخ اشراق بیش از هر فیلسوف مسلمان قبل از خود به آیات شریفه ی قرآن توجه کرده و با استناد از آن به کشف حقایق نائل گشته است. هدف اصلی ایشان نیز از توسل به آیات قرآنی از یک طرف تشویق و ترغیب خواننده در پذیرفتن آراء فلسفی و عرفانی خود بوده و از سوی دیگر در مقابل مخالفان حکمت و فلسفه کلام الهی را موید سخن خود قرار می دهد.

شیخ اشراق قائل به تجرد نفس بوده و موجود شدن نفس قبل از بدن را انکار نموده و آن را حادث به حدوث بدن می داند و این مدعا را ازطریق برهان های متعدد اثبات نموده است و برای تایید سخن خود به آیات قرآنی استناد کرده است.ایشان همچنین بقای نفس پس از مرگ را ازطریق برهان اثبات نموده است وبه آیاتی از قرآن نیز برای تایید سخن خود استنادکرده است.

سهروردی در اثبات واجب الوجود از روش مشایی بهره گرفته است و با استناد از برهان معروف سینوی به اثبات خداوند پرداخته است. همچنین یکی از مهمترین استدلال‌های ایشان در اثبات واجب الوجود ازطریق اثبات وجود نفس ناطقه است.در ضمن آراء اختصاصی خود را درکتاب حکمه الاشراق با عنوان نور وظلمت بیان کرده است.

درارتباط با صفات واجب الوجود سهروردی معتقد است صفاتی از قبیل علم، قدرت، حیات و اراده و … اموری زائد بر ذات واجب الوجود نیستندبلکه وجود حق تعالی عین ذات و ماهیت اوست و مظهر جمیع صفات کمالیه است.

 از مهمترین شاهکارهای شیخ اشراق تشکیک نور است که تاثیر عمیقی بر خداشناسی او دارد . ایشان عوالم را به سه دسته تقسیم می کند: الف-عقول            ب-عالم نفس              ج-عالم ملک

و معتقد است فیض الهی به ترتیب به عقل و به واسطه او به نفس و به وسیله او به جرم می رسد و با این بیان روشن می سازد که درعالم هیچ مؤثری جز واجب الوجود نیست و همه هستی در ظل و قهر او می باشد. در ضمن ایشان در حکمه الاشراق عالم چهارمی را به نام عالم مثال یا صور معلق اثبات می کند.

سهروردی عوالم را به سه دسته تقسیم می کند. الف: عالم عقول ب: عالم نفوس  ج: عالم ملک. و معتقد است فیض الهی به ترتیب به عقل و به واسطه او به نفس و به وسیله او به جرم می رسد و با این بیان روشن می کند که هیچ موثری در عالم جز واجب الوجود نیست و همه هستی درظل و قهر اوست با این وجود ایشان در حکمه الاشراق عالم چهارمی را به نام عالم مثال یاصور معلق اثبات می کند.

همچنین سهروردی با استفاده از قاعده الواحد به تبیین صدور عالم از نورالانوار می پردازد و معتقد است که نخستین صادر از نورالانوار نور مجرد و واحد یا نور اعظم است که واسطه بین خداوند و موجودات است.

 سهروردی عقول را واسطه فیض الهی می داند اما برخلاف حکمای مشاء تعداد آنها را متجاوز از ده تا می داند.  و برای بیان نقشی که در عالم هستی دارند در بسیاری از رساله های خود تحلیل فلسفی و اشراقی اش را از فرشته شناسی به زبان رمزی بیان می کند.

شیخ اشراق با استفاده از قاعده امکان اشرف و قاعده الواحد اولین صادر از واجب الوجود را عقل اول می داند. همچنین با استفاده از نظریه تشکیک وجود عقول را در داشتن نورانیت مشترک می داند و تفاوت آنها را در مرتبه نورانیت و شدت وضعف می داند.

سهروردی عقول را به دو دسته طولی و عرضی تقسیم می کند و آخرین مرتبه از عقول طولی را عقل فعال می داند و این مرتبه از عقول را واسطه در آفرینش نفوس انسانی می داند. همانطور که انوارقاهره طولی سبب آفرینش نفوس افلاک می شوند انوار قاهره عرضی نیز سبب آفرینش نفوس انواع مدبرخود می شوند و همچنین عقل فعال که آخرین عقل ازعقول طولی است سبب آفرینش نفوس انسانی می شود. شیخ از نفوس انسان تعبیربه نفوس مدبر می کند.

  از دیدگاه سهروردی انسان شریفترین موجودات این عالم است و در آفرینش آخرین همه موجودات افتاده است. همچنان که عقل نخستین و شریفترین موجودات آن عالم است و نفس که در آن عقل مستفاد حاصل می شود آخر موجودات عالم عنصری است از جهت آنکه آخر این عالم به اول آن عالم پیوسته باشد.

 واژه های کلیدی: سهروردی، مکتب اشراق، علم النفس، خداشناسی، معرفت واجب الوجود، نور و ظلمت، عالم عقول، آیات قر آن

فهرست مطالب

فصل اول    ۱
کلیات    ۱
۱-۱- مقدمه:    ۲
۱-۳- ضرورت تحقیق:    ۵
۱-۴- هدف تحقیق:    ۵
۱- ۵ – روش تحقیق:    ۵
۱-۶- زندگی سهروردی:    ۶
۱-۷- مکتب اشراق:    ۷
۱-۸-  لزوم تمسک به کتاب قرآن و سنت :    ۹
۱-۹-  «تاویل فلسفی آیات قر آن »:    ۱۱
۱-۱۰- تلفیق آراء و تاویل آیات :    ۱۳
۱-۱۱- جمع بندی فصل اول:    ۱۶
فصل دوم    ۱۷
علم النفس    ۱۷
۲-۱- نفس چیست :    ۱۸
۲-۲ «برهان سهروردی در تجرد نفس»:    ۲۱
۲-۳  « دیدگاه شیخ اشراق درباره حدوث نفس »:    ۲۳
۲-۴-« بقای نفس » :    ۲۸
۲-۵-«مراتب نفس از دیدگاه شیخ اشراق » :    ۳۳
۲-۶-  احوال نفس  :    ۳۷
۲-۷- مقایسه خلقت نبات و حیوان و انسان:    ۴۰
۲-۸- هدایت عامه:    ۴۴
۲-  ۹ -«نفوس بشری »:    ۴۶
۲-۱۰-  تکامل نفس ناطقه از نظر شیخ اشراق:    ۴۷
۲-۱۱-  نفس ناطقه جسمانی نیست:    ۴۸
۲-۱۲- عقل و نفس :    ۵۱
۲-۱۳- قوای نفس :    ۵۲
۲-۱۴- نفس آسمانی و نفس ارضی :    ۵۳
۲-۱۵- مناسبت بین نفس ناطقه و روح حیوانی :    ۵۵
۲- ۱۶- جمع بندی فصل دوم  :    ۵۶
پی نوشت‌ :    ۵۸
سیرتاریخی بحث معرفت نفس:    ۵۸
نفس چیست؟    ۶۱
فصل سوم    ۶۳
معرفت واجب الوجود    ۶۳
۳-۱- «افق خداشناسی در حکمت شیخ اشراق»:    ۶۴
۳-۲-«در اثبات واجب الوجود »:    ۶۶
۳-۲-۲- برهانی دیگر از حکمه الاشراق:    ۶۹
۳-۳- وجود نفس ناطقه دلیلی بر وجود خدا  :    ۶۹
۳-۴- «فعل واجب الوجود»:    ۷۳
۳-۵- «صفات واجب الوجود»:    ۷۸
۳-۵-۶-  واجب الوجود خیر محض است:    ۹۳
۳-۶- جمع بندی فصل سوم    ۹۵
فصل چهارم    ۹۶
نور و ظلمت    ۹۶
۴-۱- نور و ظلمت دو واژه کلیدی حکمت اشراق :    ۹۷
۴-۲- برزخ و ظلمت :    ۱۰۰
۴-۳- «خدا نورالانوار است» :    ۱۰۱
۴-۴- هورخش:    ۱۰۳
۴-۵- تقسیم عوالم  :    ۱۰۸
۴-۶- نسب بین موجودات عوالم  :    ۱۰۸
۴-۷- تبیین صدور عالم از نورالانوار:    ۱۱۰
۴-۸- «صادراول از واحد حقیقی» یا« نورالانوار»:    ۱۱۱
۴-۹- جمع بندی فصل چهارم    ۱۱۳
فصل پنجم    ۱۱۴
عالم عقول    ۱۱۴
۵-۱- عقول:    ۱۱۵
۵-۲- الواحد لایصدر عنه الا الواحد:    ۱۱۷
۵-۳- قاعده امکان اشرف:    ۱۱۹
۵-۴- وجه تمایز عقول و جایگاه آن در حکمت اشراق و حکمت مشاء (ابن سینا):    ۱۲۱
۵-۵- ویژگی های عالم عقول از دیدگاه شیخ اشراق:    ۱۲۲
۵-۶- مراتب مختلف عقول که واسطه آفرینش هستند از دیدگاه شیخ اشراق:    ۱۲۶
۵-۷- «عقل فعال ازنظر شیخ اشراق»:    ۱۲۸
۵-۸- عقل فعال واسطه درآفرینش نفوس انسانی:    ۱۳۰
۵-۹- برتری انسان بر فرشته:    ۱۳۱
۵-۱۰- جمع بندی فصل پنجم :    ۱۳۳
فصل ششم    ۱۳۵
نتیجه گیری    ۱۳۵
۶- نتیجه گیری کلی  :    ۱۳۶
منابع ومآخذ:    ۱۴۰

منابع ومآخذ:

الهی قمشه ای، مهدی، ترجمه قرآن کریم ،انتشارات الهادی،.
الهی قمشه ای، مهدی،۱۳۸۲ ، شرح خطبه توحیدیه، مقدمه و پاورقی محمدرضا غیاثی کرمانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی،.
ابن سینا،۱۳۸۳ ، رساله نفس، با مقدمه و حواشی و تصحیح دکتر موسی عمید، انتشارات دانشگاه بوعلی سینا همدان،.
ابن سینا،۱۳۳۳ه‍ .ش،  دانشنامه علائی، ج۲، محمد معین،.
ابن سینا،۱۳۶۳ ه‍ .ش ، الشفاء، ابراهیم مدکور، ایران،.
ابن مسکویه  ، ۱۳۱۹ ق ، فوز الاصغر، مصر،.
ابوریان، محمد علی،  ۱۳۷۲،  مبانی فلسفی اشراق، ترجمه محمد علی شیخ، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی تهران،.
دشتی، محمد، آبانماه ۱۳۷۹  ،ترجمه نهج البلاغه، انتشارات مشرقین،.
دینانی، غلامحسین  ،۱۳۷۹، شعاع اندیشه و شهود در فلسفه سهروردی، انتشارات حکمت،.
دینانی، غلامحسین،۱۳۸۰ ،  قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،.

رادمهر، فریدالدین ،۱۳۸۴  ، باور خردمندان، شرح و  ترجمه و مقدمه ای بر اعتقاد الحکماء سهروردی، انتشارات وزارت ارشاد اسلامی،.

رضوی، محمد امین، ۱۳۷۷  ، سهروردی و مکتب اشراق، ترجمه دکتر مجدالدین کیوانی،.

 ریزی، اسماعیل بن محمد،۱۳۶۹  ، (حیات النفوس)،فلسفه اشراق به زبان فارسی محمد تقی دانش پژوه، انتشارات ادبی و تاریخی تهران،.

زمردیان، احمد ، ۱۳۷۸، حقیقت روح، دفتر نشر فرهنگ اسلامی،.
سجادی، سید جعفر،۱۳۸۳  ، ترجمه حکمه الاشراق سهروردی، انتشارات دانشگاه تهران،.

 سهروردی، شهاب الدین،۱۳۸۳ ،  رساله فی اعتقاد الحکماء، مقدمه وترجمه فارسی محمد کریمی زنجانی  اصل، انتشارات اساطیر،.

سهروردی، شهاب الدین ، ۱۳۸۰ ، مجموعه مصنفات شیخ اشراق( جلد۱ )، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی وتحقیقات فرهنگی، تهران،.

 سهروردی، شهاب الدین، ۱۳۸۰  ، مجموعه مصنفات شیخ اشراق( جلد۲ )، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی وتحقیقات فرهنگی، تهران،.

 سهروردی، شهاب الدین ، ۱۳۸۰، مجموعه مصنفات شیخ اشراق( جلد۳ )، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی وتحقیقات فرهنگی، تهران،.

سهروردی، شهاب الدین،۱۳۸۰  ، مجموعه مصنفات شیخ اشراق( جلد ۴)، انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی وتحقیقات فرهنگی، تهران،.

سید عرب، حسن،۱۳۷۸  ، منتخبی از مقالات فارسی درباره شیخ اشراق، انتشارات شفیعی،.
شاه نعمت الله ولی ، ۱۳۵۵، رسائل شاه نعمت الله، به اهتمام دکتر جواد نوربخش، انتشارات خانقاه نعمت اللهی،.
شریف، میر محمد،۱۳۶۲  ،تاریخ فلسفه در اسلام، نشردانشگاهی تهران،.

۱-۱– مقدمه:

موضوع این رساله « مبانی و مستندات قر آنی و روایی نظام فلسفی شیخ اشراق «سهروردی» است .

 تا آنجا که بنده سراغ دارم تا کنون در این زمینه کمتر کسی تحقیق جامعی انجام داده و این بعد از ابعاد دو مبانی نظام فلسفی شیخ شهاب الدین سهروردی را به طور تخصصی مورد مطالعه و تحقیق قرار داده است.

لذا حقیر با بضاعت بسیار کم و بدون ادعا در پرتو عنایت حضرت ولی عصر (عج) سعی نمودم از لا به لای کتب و رسائل حکیم اشراقی شیخ شهاب الدین سهروردی و سایر تالیفاتی که درباره این مکتب فلسفی نگاشته شده است رسالت خود را به منصه ظهور برسانم تا چه قبول افتد و چگونه در نظر آید.

همتم بدرقه راه کن ای طائر قدس                      که دراز است ره مقصد و من نو سفرم

امید آن است که صاحبان خرد و اندیشه و جویندگان معرفت  در بر خورد با معایب و نواقص این اثر از در اغماض در آیند و چون خدای ارحم الراحمین بنده پروری کنند و ما را مورد لطف و عنایت خود قرار دهند.

شایان ذکر این که نظر به گستردگی موضوع و تفرق و پراکندگی استنادات سهروردی به متون دینی بر آثار و مکتوباتش، برای پرهیز از نظام گسیختگی و ایجاد نظم هر چه بیشتر مباحث این پایان نامه، ندارنده سعی نموده‌است مطالبی را که شیخ اشراق در آنها به آیات و روایات متعدد استناد جسته است حتی المقدور در چهار موضوع ذیل بسته بندی کند و به بحث و بررسی و نحوه استدلال شیخ اشراق با آنها بپردازد :

۱- علم النفس ۲- معرفت واج الوجود ۳- نور و ظلمت ۴- عالم عقول

در ضمن شیخ اشراق در مباحث جسم، جوهر، عرض و تعریف هیچگونه استنادی به آیات قرآنی و روایات نداشته است.

۱-۲- سؤالات اصلی تحقیق: این تحقیق مبتنی برسه سؤال است:

۱- سهروردی در چه بحث هائی از آیات و روایات استفاده کرده است؟

با توجه به مطالعه و پژوهش در آثار و تالیفات سهروردی چنین به نظر می رسد که ایشان در مبحث نفس و عقول ونور و ظلمت بیش از سایر مباحث دیگر به آیات قرآن و روایات استناد کرده است از جمله در رساله الالواح العمادیه سعی بسیار کرده است تا آرای فلسفی را پس از اینکه با براهین مستدل ساخته، با آیات قرآنی توجیه و تائید کند و در مقدمه این کتاب نیز به این موضوع تصریح کرده است.

۲- سؤال اصلی دیگر این تحقیق در ارتباط با این مطلب است که سهروردی چگونه برای بیان حکمت فلسفی خود به آیات و روایات استناد جُسته است؟

به نظر می رسد هدف اصلی شیخ اشراق در استناد به آیات قرآن و روایات بیشتر این بوده است که از یک سو برتاثیر سخن خود بیفزاید و خواننده را در پذیرفتن آراء فلسفی تشویق کند و از سوی دیگر در مقابل مخالفان فلسفه آیات و احادیث را وقایه ی افکار فلسفی و عرفانی خود قرار دهد و کلام الهی را موید سخن خویش سازد. همچنین نکته مهم دیگر در ارتباط با این سؤال بیان این مطلب است که استفاده از آیات و روایات در حکمت فلسفی سهروردی عمدتاً در جهت تبیین سازگاری میان عقل و وحی بکار رفته است. بر همین اساس سهروردی در حکمت مشربی پایه ریزی نمود که جامع بحث و استدلال و نیز ذوق و شهود بود و پویندگان این طریقه حکمت را بهترین جویندگان دانش الهی می نامد.

۳- شیخ اشراق برای استفاده از آیات و روایات از کدام یک از روش های هرمونتیک (اصالت ظهور، برداشت های باطنی از آیات و روایات و …)استفاده کرده است؟

با توجه به تحقیقات انجام گرفته انعکاس کلام الهی و احادیث نبوی در نوشته های سهروردی بیانگر توجه خاص شیخ اشراق به قرآن و روایات است.

سهروردی از کلام الهی برای تائید آراء فلسفی و عرفانی خود استفاده می کند و در این کار به روال صوفیه به تاویل یعنی تفسیر باطنی آیات قرآنی می پردازد که در این تحقیق به نمونه هایی اشاره شده است.

سهروردی مانند بیشتر حکماء و متفکران اسلامی در پی تلفیق میان دین و فلسفه و تطبیق تعالیم دینی با مبانی فلسفی است. می خواهد معقول و منقول را به هم نزدیک سازد و قرآن و برهان را پشتوانه سخن خود قرار دهد. و به همین جهت گاهی بیان هر مطلب و اقامه هر دلیل با یک یا چند آیه همراه است.

سهروردی سعی نموده است تا آثار فلسفی خود را پس از اینکه با براهینی مستدل ساخته با آیات قرآنی توجیه و تائید کند و بدین ترتیب بین عقل و ذوق و شرع وفق می دهد.

می توان ادعا کرد سهروردی آیات و احادیث تاویل شده را به مثابه ی زمینه های تائیدکننده و مؤثر در جهت گیری اعتقادی خود مخصوصاً در مباحث مربوط به مبدا و معاد و معرفت نفس و فرجام نفوس انسانی و کیفیت سیروسلوک روح آدمی تلقی نموده است.

 ۱-۳- ضرورت تحقیق:

حکمت اشراق یکی از مکتب های مهم و اساسی در فلسفه اسلامی است. از آن جا که قرآن و سنت در زمره پایه هاو شالوده های شکل گیری این مکتب فلسفی به حساب می آید و انعکاس کلام الهی و احادیث نبوی در آثار و تالیفات سهروردی مطلبی است که نمی توان آن را نادیده گرفت و از طرفی تا آنجا که سراغ دارم در این زمینه کمتر کسی تحقیق جامعی انجام داده وبه این بعد از ابعاد ومبانی شیخ اشراق به طور تخصصی پرداخته یا تحقیق نموده است.  بنابراین لازم دانستم موضوع رساله را به این عنوان اختصاص دهم.

۱-۴- هدف تحقیق:

 سهروردی جهت تائید دست آوردهای فلسفی و عرفانی خود که عمدتاً بر مبنای تلفیق میان کشف (ذوق) و استدلال (بحث) بنا شده است از منابع متون اسلامی از جمله قرآن و روایات استفاده کرده است و هدف اصلی او از تمسک به آیات و روایات این بوده که نشان دهد عقل و نقل هدف یگانه ای دارند و با یکدیگر سازگارند و آنچه در حکمت و عرفان ازطریق تعقل و سلوک باطنی در می یابیم مورد تائید قرآن و حدیث  است. بدیهی است که نتایج این تحقیق می تواند مورد استفاده ی تمام  مراکز یا موسسات علمی-پژوهشی که تحقیق و پژوهش درباره یاحوال وآثار سهروردی رادر زمره ی فعالیت های خود به شمار می آورند قرار گیرد.

۱– ۵ – روش تحقیق:

 این تحقیق نظری می باشد و از طریق مطالعه پژوهش در آثار و تالیفات شهاب الدین سهروردی و سایر مؤلفینی که در ارتباط با مکتب اشراق به تحقیق و اظهارنظر پرداخته اند تهیه و تدوین گردیده است. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت کیفی می باشد و سعی برآن است که اطلاعات جمع آوری شده به صورت توصیفی تجزیه و تحلیل گردد.

۱-۶- زندگی سهروردی:

شیخ شهاب الدین سهروردی از بر جسته ترین چهره های حکمت اسلامی و فرهنگ ایران زمین و گو هری تا بناک در میان همه ی فرزانگان عالم است. ایشان در سال ۵۴۹ هجری قمری در قریه سهرورد از توابع زنجان دیده به جهان گشود.

نام ایشان شهاب الدین یحیی بن حبش بن امیرک سهروردی ملقب به شیخ اشراق است که همچون شهابی زود گذر طی عمری کوتاه آسمان معرفت اسلامی را با نور خود بر افروخت .

 سهروردی تحصیلات اولیه خود را در خدمت مجد الدین جیلی در مراغه انجام داد و در آنجا با فخر رازی هم درس بود. سپس برای ادامه تکمیل تحصیلات خود از مراغه عازم اصفهان شد و در آنجا بحث های منطقی را نزد ظهیر الدین فارسی (ظاهر الدین قاری ) فرا گرفت و با افکار و آرای شیخ الرئیس که در آن زمان در کمال شهرت بود آشنائی کامل یافت .

 سپس به سیر و سلوک معنوی پرداخت و سیر افاقی و انفسی کرد و مانند بسیاری دیگر از بزرگان، تصوف درونی را با سفر در بلاد گوناگون اسلامی توام ساخت . سر انجام در شهر حلب اقامت گزید و در آنجا با حاکم شهر ملک ظاهر پسر صلاح الدین ایوبی دیدار کرد و ملک مقدمش را گرامی داشت و لذا خواست در حلب بماند .شیخ دعوت ملک را پذیرفت و درس و بحث خود را در مدرسه حلاویه آغاز کرد و در همان جا بود که شاگرد وفادارش شمس الدین محمد شهرزوری مولف کتاب نزهه الارواح و روضه الافراح به وی پیوست .تا اینکه فقهای قشری که تنها به ظواهر شریعت توجه داشتند به علت مخالفت با عقاید وی شوریدند و سخنانش را خلاف اصول دین پنداشتند تا جائی که ملک ظاهر را به قتل او تشویق کردند و سر انجام ملک ظاهر خلاف میل باطنی خود شیخ را در حلب زندانی کرد و در سن ۳۶ یا ۳۸ سالگی به نحو مرموزی بدرود حیات گفت.

۱-۷- مکتب اشراق:

سهروردی در زمانی می زیست که علم کلام در اوج اقتدار بود و منابع بسیار غنی در علم کلام وجود داشت و نیز فلسفه به شکل یونانی آن کاملا شناخته شده و آثار غنی فارابی و ابن سینا تدوین یافته بود .علوم دینی نیز رواج بسیار فراوانی یافت و انواع تفسیر بر متون مختلف او در دسترس همگان قرار داشت و از همه مهمتر آن ایام دوران اقتدار عرفان و تصوف بود و آنچه سهروردی بر اینان افزود قطب بسیار حساس تفکر ایرانی و بر گرفته از آوای ایرانیان باستان بود لذا ایشان در ملتقای سه جریان فکری عمده قرار داشت:

نخست: افکار یونانیان که تو سط مترجمان اسلامی و فلاسفه اسلامی نقل شده بود .

دوم : معتقدات مذهبی بر آمده از حکمت خسروانی که مروجان آن تعداد انگشت شماری از زرتشتیان یا مختصری از کتب باقی مانده از ایران قدیم و تعداد محدودی از عرفای ایرانی بودند که میل به ابقای این اعتقادات داشتند.

 سوم:دریافتهایی عمیق و دقیق عرفای اسلامی که در شعب تفکر اسلامی بسیار پرتلاطم می نمودند.

 اجتماع این سه جریان نتیجه اش آثار و تا لیفاتی است از شیخ شهاب الدین سهروردی که افکار حکمت اشراق را ارائه می کند.]۱۱[

به عبارت دیگر  حکمت اشراق چنانچه معروف است و بسیاری از شارحان و مو رخان فلسفه در جهان اسلام اشاره کرده اند منابع گوناگون دارد از یک سو ریشه در حکمت خسروانی دارد. و از سوی دیگر از روش فلسفی مشائی به ویژه روش برهانی استفاده می کند و سخت می کوشد بینش و حدس فلسفی افلاطونی را پردازش کند و آن را در قالب فلسفی در آورد.

 همچنین با تاویل و تفسیر آیات قر آن بسیاری از نکات ظریف قر آنی را توضیح می دهد. از جمله در رسائلی مانند الواح عمادی و هیاکل النور همواره پس از بیان فلسفی مطلب مورد نظر، از راه تاویل آیات قرآنی نیز مسائلی بسیار عمیق را مطرح می کند.

حکمت اشراقی نوعی بحث از وجود است که تنها به نیروی عقل و قیاس برهانی توجه نمی کند بلکه شیوه استدلالی محض را با سیر و سلوک قلبی همراه می سازد .

 فیلسوف اشراقی می کوشد آنچه را در مقام بحث و نظر و بر پایه براهین محکم عقلی استوار می کند به تجربه درونی در یابد و  به ذائقه دل نیز برساند.

 ۱-۸-  لزوم تمسک به کتاب قرآن و سنت :

سهروردی خود را وارث حکمت قدیم دانسته و در ساحت اندیشه ی او حکمت افلاطون مباین و منافی زرتشت نبوده است و حکمای قدیم را شارحان یک حقیقت و مفسران یک پیام دانسته اند .

 ایشان اتصال خود را با حکمای ربانی بر اسناد تاریخی مبتنی نساخته است. وی بیش از آنکه به اسناد تاریخی بپردازد و آن را سند گفتار خویش قرار دهد به تامل در آیات شریفه ی قر آن می پردازد و در پرتو نور آن راه خود را به سوی حقیقت می گشاید و می گوید :

 همانگونه که خلق و ایجاد بدست خداوند است ارشاد و راهنمائی نیز تنها به راهنمائی او تحقق می پذیرد قدرت کامل و مطلق از آن خداوند است که تو را لباس هستی می پوشاند و کلمه روشن و نو رانی اوست که تو را هدایت و ارشاد می نماید.

لذا کسانی که به کلمه خداوند و سخن او توجه نکرده و به ر شته محکم قر آن اعتصام نمی جویند در چاه ضلالت و گمراهی سرنگون می گردند و هر گونه ادعا و سخنی که در کتاب خدا و سنت رسول خدا شاهدی برای آن وجود نداشته باشد از درجه اعتبار ساقط است و از امور بیهوده  به شمار می آید.

 به عقیده سهروردی تقوی و پرهیز گاری و توکل به خداوند انسان را از شکست و  نا کامی حفظ کرده و از سقوط در ورطه هلاکت با ز می دارد.] ۹[

شیخ اشراق تمسک به کتاب خدا و سنت پیامبر را برای سالک لازم دانسته و وصول به حقیقت اعلی را از این طریق میسر  به شمار آورده است و معتقد است در پرتو نور محمدی می توان به حقیقت ادیان گذشته و حکمت پیشینیان دست یافت .

 به همین جهت این فیلسوف اشراقی بیش از هر فیلسوف مسلمان قبل از خود به آیات شریفه ی قر آن توجه کرده و با استناد از نور وحی محمدی به کشف حقایق در حکمت گذشتگان پرداخته است. شاهد این مدعا علاوه بر اینکه خود به قرآن توجه کرده و از تامل در آن بهره های فراوان بر داشته است دیگران را نیز به قرائت و تامل در آیات قران توصیه نموده است.

حکیم سهروردی می گوید]۲۰[ : تنها در هنگامی به قرائت قر آن اشتغال ورزید که دارای وجد و سرور بوده و از فکر لطیف و اندیشه تابناک بر خوردارید . قرآن را به  گونه ای بخوانید که گویا قر آن در شان شما نازل گشته و در باره چیزی دیگر سخن  نمی گوید .] ۹[ عین عبارت وی چنین است:

 « و علیک بقرائه القر آن مع وجد و طرب و فکر لطیف و اقرء القر آن کانه ما انزل الا فی شانک فقط » .

و این عبارت بیانگر آن است که قرائت قر آن اگر از روی کراهت و در حالت خستگی و کسالت انجام گیرد چندان مثمر ثمر نبوده و فایده مطلوب را نخواهد داشت.

 ۱-۹-  «تاویل فلسفی آیات قر آن »:

انعکاس کلام الهی و احادیث نبوی در نوشته های سهروردی مطلبی است که نمی توان آن را نادیده گرفت .صرف نظر از استناد فراوان شیخ به آیات و احادیث در آثار فلسفی و عرفانی خود در میان کتابهائی که شهرزوری به او نسبت می دهد کتابی به نام «رساله تفسیر آیات من کتاب الله و خبر عن رسول الله » دیده می شود که بیانگر توجه خاص شیخ اشراق به قرآن احادیث نبوی است.] ۳۳ [

 سهروردی از کلام الهی برای تائید آراء فلسفی و عرفانی خود استفاده می کند و در این کار به روال صوفیه و اخوان الصفا به تاویل یعنی تفسیر باطنی آیات قر آنی دست  می زند. در زیر به نمونه هائی اشاره می کنیم:

۱- تاویل برو بحر به مدارک حسی (=حواس پنجگانه ظاهری ) و مدارک عقلی (=قوای مدرکه باطنی ) در آیه « وحملنا هم فی البر و البحر (اسراء ۷۲)

۲- تاویل دو دست خدا به عقل به نفس در آیه « بل یداه مسبوطتان » (سوره مائده آیه ۶۹ )

۳- تاویل طیر صافات به نفوس مجرده که «خلاص یافته اند از شبکه بدنها » در آیه «والطیر صافات » (سوره نور آیه ۴۱)

۴- تاویل قلم و لوح به عقل و نفس در آیه «اقرا و ربک الاکرم الذی علم بالقلم»

(العلق آیه ۴-۳)

۵- تاویل شدیدالقوی به عقل فعال در آیه «علمه شدید القوی » (سوره النجم آیه۵)

۶- تاویل شجره خبیثه به قوه مخیله در آیه « کشجره خبیثه اجتتث من فوق الارض» (سوره ابراهیم آیه ۲۶)

۷-تاویل خطیئه به شواغل هیولایی و موانع مادی در آیه « واحاطت به خطیئته»(بقره آیه ۷۵) ] ۳۳[

به نظر می رسد هدف اصلی شیخ در توسل به آیات قر آن بیشتر این بوده است که از یک سو بر تا ثیر سخن خود بیفزاید و خواننده را در پذیرفتن آراء فلسفی تشویق و ترغیب کند و از سوی دیگر در مقابل مخالفان حکمت و فلسفه ، آیات و احادیث را وقایه ی افکار فلسفی و عرفانی خود قرار دهد و کلام الهی را موید سخن خویش سازد چنانکه در استناد و استشهاد به منقولات دیگر اصحاب مشاهدات و ارباب حکمت معنوی و نوری نیز همین روش را به کار برده است .

«ولست اورد هذه الاشیا ء لتکون جحه بل نبهت بها تنبیها و الشواهد من الصحف و کلام الحکماء الاقدمین مما لا یحصی ». [۱۸]

 یعنی این سخنان را به عنوان حجت  و دلیل نمی آوردم بلکه مقصودم تنبیه و تذکر است وگرنه شواهد و برهان بر آنچه گفتم از کتب آسمانی و سخنان حکمای اقدم بی شمار است.

سهروردی از یک طرف نشان می دهد که حقایق مربوط به علم النفس و لطایف سیر و سلوک و ظرایف عرفانی در جای جای قر آن نهفته است و از طرف دیگر مانند بیشتر حکماء و متفکران اسلامی در پی تلفیق میان دین و فلسفه و تطبیق تعالیم دینی با مبانی فلسفی است و می خواهد معقول و منقول را به هم نزدیک سازد و قر آن و بر هان را پشتوانه سخن خود قرار دهد به همین جهت مخصوصا در نوشته ها ی فارسی او گاهی بیان هر مطلب و اقامه هر دلیل با یک یا چند آیه همراه است. به عبارت دیگر مقصود اصلی شیخ از تمسک به آیات قر آن و روایات این است که نشان دهد عقل و نقل و یا   برهان و قر آن هدف یگانه ای دارند و با یکدیگر ساز گارند و آنچه در حکمت و عرفان از طریق تجربه و تعقل و سلوک باطنی در می یابیم مورد تائید قر آن و حدیث است . ]۳۳[

۱-۱۰- تلفیق آراء و تاویل آیات :

یکی از بنیادهای نظام فلسفی سهروردی این است حقیقت یکی است و اختلاف فرق و ملل عواملی دارد که از آن جمله اختلاف تعبیر است. ایشان]۲۰[ در مقدمه کتاب کلمه التصوف (بند ۳ )در این مورد هشدار می دهد که :

 مبادا اختلاف عبارات تو را بازیچه خویش سازد چه آنگاه که آنچه درگورستان ها است بر انگیخته می شوند و در عرصه الهی حضور می یابند از هر هزار نفر نهصد و نود و نه نفرشان کسانی هستند که کشته عبارات اند و مذبوح شمشیر های اشارات .از معانی بی خبر ماندند و پایه های حقیقت را تباه ساختند. حقیقت خورشید یگانه ای است و با تعدد برج ها که مظاهر اویند چند گانگی نمی پذیرد شهریکی است و درها بسیار است .

110,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .