عنوان :

مقاله نتایج و پیامدهای سیاسی انقلاب اسلامی ایران

تعداد صفحات : ۴۸

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

نوشتار حاضر به بررسی ایران و معادلات سیاسی منطقه ای در روابط بین المللی، نتایج سیاسی انقلاب اسلامی، استقلال در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، انقلاب اسلامی و جنبش ها و ایدئولوژی انقلاب اسلامی و سیاست خارجی می پردازد.

پیروزی انقلاب اسلامی در بر هم زدن معادلات روابط بین المللی و اقتصاد سیاسی جهانی موثر بود .  جهان غرب تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی سعی داشت ، از ایران به عنوان پایگاهی مستحکم در مقابل نفوذ کمونیسم و روند توسعه طلبی اتحاد جماهیر شوروی سابق بهره بجوید . از سوی دیگر ، با طرح استراتژی عدم حضور مستقیم نظامی از سوی امریکا منجر به اتخاذ این سیاست شد که مناطق مختلف جهان ، دولتهای دست نشانده حافظ منافع جهان غرب و بویژه آمریکا تقویت شوند .

حکومت پهلوی بر اساس استبداد فردی بهترین نوع حکومت برای دست نشاندگی بود . و چنانچه دیدیم ، جایگاه و نقش ایران بیش از این که بر اساس اهداف سیاسی تعیین شود ، بر مبنای منافع اقتصادی مشخص می شد . بعد از آنکه جهان غرب به رهبری آمریکا و انگلیس خطر نازیسم را برطرف کردند ، ‌فاتحان غربی جنگ دوم جهانی در ایران اهمیتی به مانورهای سیاسی مصدق از آن جمله به سمت شوروی رفتن و بزرگ کردن خطر حزب توده ندادند و سیاست تامین منافع اقتصادی و تسلط بر منابع نفتی را در سرلوحه برنامه‌های خود قرار دادند .

این در حالی بود که رقابت شدیدی بین قدرتهای بین المللی بر سر منابع نفتی و بازارهای ایران در جریان بود .

بعد از کوتای ۲۸ مرداد و سقوط دولت مصدق ، قدرت انحصاری انگلیس در روابط بین المللی ایران شکسته شد و امریکا نقش عمده ای را در این روابط کسب کرد .

به این ترتیب که تا سال ۱۳۵۷ ایران به عنوان ژاندارم منطقه خلیج فارس حافظ امنیت و منافع مورد علاقه آمریکا انگاشته می شد . ارتش رژیم پهلوی از سوی مستشاران نظامی آمریکا آموزش داده شدند و مستشارات به نفوذ نظامی و سیاسی خود در بخش های مختلف ایران افزودند . صنایع نظامی ایالات متحده به یمن این نفوذ و سلطه نظامی ، به تجهیز ارتش شاه به سلاحهای نظامی انگاشته می شد . به این طریق درآمدهای حاصل از فروش نفت را به غرب باز گردانند .

در آن زمان وابستگی سیاسی ، نظامی شاه به غرب برای تمام مردم ایران آشکار شده بود . چرا که شاه بر اساس مقتضیات و ویژگی های ماهیتی حکومت استبدادی خود ، سیاست روابط مسالمت جویانه را در قبال قدرت های غرب اتخاذ کرده بود ، اما در مقابل در سطح داخلی بر قدرت خودکامگی حکومت خود با تکیه بر قدرتهای بین المللی می افزود . و همان طوری که یادآور شدیم بعد از سال ۱۳۳۶ به مدت ۲۰ سال منطقه خلیج فارس سیاسی از منظر تحلیل گران سیاسی با ثبات به نظر می آمد .

زیرا حکومت پهلوی از نقشی که بر عهده داشت به خوبی بر می آمد . نقش حکومت استبدادی شاه به عنوان اتصال ناتو از غرب به شرق آسیا بیشتر جهت گیری سیاسی – اقتصادی داشت . بازیگران منطقه ای که خواسته های غرب را برآورد می کنند ، شامل اسرائیل ترکیه وشاه ایران و بعضی از رژیم های عربی بود . در این میان ، رژیم ایران آن چنان اهمیتی داشت که روابط سیاسی امریکا با دیگر کشورهای منطقه را تحت الشعاع خود قرار داده بود .

اما فروپاشی رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی توازن سیاسی – نظامی منطقه را دگرگون ساخت .

برپایی جمهوری اسلامی و سقوط سلسله پهلوی به عنوان مهمترین نتیجه سیاسی انقلاب باعث کشت تا منافع اقتصادی – سیاسی بسیار از کشورها ، به خصوص ایالات متحده به مخاطره بیفتد .

با تغییر خط مشی سیاست های داخلی و خارجی کشور بر مبنای دو شعار برجسته و معروف انقلاب یعنی استقلال ، آزادی ، جمهوری اسلامی و شعار نه شرقی و نه غربی ، جمهوری اسلامی به یقین وابستگی کشور به قدرتهای غربی در ابعاد سیاسی – نظامی خاتمه یافت . به طوری که تاکنون ، ‌اکثر آزادی خواهان در تمام دنیا ویژگی استثمار ستیزی و عدم وابستگی ایران را باور کردند و بر مهر آن صحه زدند .

در واقع ، عدم وابستگی سیاسی و عدم تعهد جمهوری اسلامی ایران در جنبه های مختلف به قدرتهای جهانی منجر به این شد که انقلاب اسلامی به عنوان اساسی ترین اقدام سیاسی مردم ایران با رهبری امام خمینی در تمامی دنیای معاصر انعکاس گسترده ای بیابد .

یکی دیگر از زمینه های آثار انقلاب اسلامی در دو سطح داخلی و خارجی در مقوله وابستگی نظامی وابستگی نظامی – سیاسی رژیم پهلوی به امریکا جای دارد . به عبارت دیگر ، با وقوع انقلاب اسلامی بسیاری از آثار و تبعات حضور مستشاران آمریکایی در ایران دوران پهلوی از میان رفتا . چرا که  حضور نظامیان ایالات متحده علاوه بر اینکه وابستگی نظامی – سیاسی را بوجود آورده بود ، پیامدهای دیگری را در ابعاد حقوقی اجتماعی ، فرهنگی

بر جامعه ایران تحمیل کرده بود .

در همین زمینه می توان ادعا کرد که حضور نظامیان امریکایی و اعطای مصونیت سیاسی برای آنان ، یکی از مهمترین عوامل موثر در قیام امام خمینی و مردم علیه رژیم پهلوی بود . به گونه ای که این ویژگی مبارزه طلبی انقلاب اسلامی ایران در مقابل استثمار بین المللی باعث شد که انسانهای آزادی خواه در سراسر جهان با احترام به انقلاب اسلامی بنگرند .

عدم وابستگی به قدرتهای بین المللی و استقلال نظام سیاسی در ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در زمینه تصمیم گیری های مربوط به مسایل سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی به طور آشکار و روشن در سند معتبر ملی کشور یعنی قانون اساسی آمده است .

به صراحت در قانون اساسی اهداف و آرمانهای انقلاب اسلامی منعکس شده است .

علاوه بر این که در قانون اساسی بر هر گونه سلطه جویی و سلطه‌پذیری، حفظ استقلال همه جانبه و تمامیت ارضی کشور تصریح شده است ، بر جنبه دفاع از حقوق همه مسلمانان و عدم تعهد در برابر قدرتهای سلطه گر نیز تاکید شده است .

به سخن دیگر ، بر خلاف جهت گیری اصلی رژیم پهلوی که در راستای خواسته ها و منافع نظام بین المللی حرکت می کرد ، با برپایی جمهوری اسلامی پس از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ ، سرفصل جدیدی در روابط بین المللی و اقتصادی سیاسی ایران با جهان ورق خورد .

به این ترتیب ، معادلات و توازن قدرت در منطقه خلیج فارس و جنوب شرق آسیا گسسته شد .

در مقابل ، اندیشه ها و اهداف انقلاب اسلامی جان تازه ای در کالبد جنبش های مبارز جهان معاصر دمید .به طوری که مراکز تحقیقاتی غربی و صهیونیستی اعتنای درخور توجهی به شناخت و تبیین انقلاب اسلامی نشان دادند .

انقلاب اسلامی بر روند جهت گیری جنبش های منطقه ای همانند جنبش اخوان المسلمین ، توحید اسلامی و بسیاری دیگر تاثیر گذاشت .

به همین سبب می توان ادعا کرد که زمان بررسی روند بنیادگرایی اسلامی در سطح بین المللی زمانی جامع خواهد بود که آثار و نتایج پیروزی انقلاب اسلامی بر جنبش ها مورد مطالعه قرار گیرد .

پس از دو دهه ، حاکمیت مبانی و ارزشهای دینی در ایران ، دیدگاه صاحب نظران اسلامی شناس در باب امکان برپایی حکومت اسلامی به عنوان یک اندیشه آرمانی تغییر یافته است .

در انتها باید گفت که سیاست خارجی ایران بعد از وقوع انقلاب اسلامی همواره انعکاسی از آرمانها و اهداف انقلاب بوده است .

به سخن دیگر ، سیاست خارجی ایران چالشی جدی در مقابل استعمار جهانی بوجود آورده است .

 واژه های کلیدی: معادلات سیاسی منطقه ای ،روابط بین المللی، نتایج سیاسی انقلاب اسلامی، استقلال ، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، جنبش ها ، ایدئولوژی انقلاب اسلامی، سیاست خارجی

فهرست مطالب

طرح مسئله    ۱
ایران و معادلات سیاسی منطقه ای در روابط بین المللی    ۳
نتایج سیاسی انقلاب اسلامی    ۱۵
استقلال در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران    ۱۷
انقلاب اسلامی و جنبش ها    ۲۱
انقلاب اسلامی و کشورهای خلیج فارس    ۳۰
ایدئولوژی انقلاب اسلامی و سیاست خارجی    ۳۳
منابع فارسی    ۴۳
منابع انگلیسی    ۴۵

منابع فارسی

۱-مهدی بهار : میراث خوار استعمار (تهران : امیرکبیر ، ۱۳۵۷ )

۲-اسماعیل سهرابی : علایق استراتژیک و هدفهای آمریکا در خلیج فارس و تقویت نظامی کشورهای عرب در منطقه ، مجموعه مقالات خلیج فارس (تهران : مرکز مطالعات خلیج فارس ،‌ دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی ، ۱۳۶۸) .

۳-عبدالرضا هوشنگ مهدوی : سیاست خارجی پهلوی (تهران : البرز ، ۱۳۷۳) .

۴-بیژن اسدی : علایق و استراتژی آمریکا در خلیج فارس ، مجموعه مقالات خلیج فارس (تهران :‌ مرکز مطالعات خلیج فارس دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی ، ۱۳۶۸ ) .

۵-مسعود اسداللهی : نقش مستشاران نظامی آمریکا و تحولات سیاسی ایران (۱۳۵۸ – ۱۳۳۸) . پایان کارشناسی ارشد (تهران : دانشگاه امام صادق(ع) دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی ، ۱۳۷۱) .

۶-قاسم فرج الهی : تاثیر انقلاب اسلامی بر جنبش توحید اسلامی در لبنان (طرابلس) ، پایان نامه کارشناسی ارشد (تهران : دانشکده علوم سیاسی و معارف اسلامی ، دانشگاه امام صادق(ع) ، ۱۳۶۹).

۷-المعجم المفهرس ، لالفاظ الحدیث النبوی ، تنظیم از الف . وی نسنک ، ج۴ (لیدن : مطبعه بربل ، ۱۹۶۲) .

۸-عباس خامه یار ، تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر جنبش اخوان المسلمین، پایان نامه کارشناسی ارشد (تهران : دانشکده حقوق و علوم سیاسی ، دانشکده تهران ، ۱۳۷۱) .

۹-صادق زیبا کلام : مقدمه ای بر انقلاب اسلامی (تهران : انتشارات روزنه : ۱۳۷۵) .

۱۰-جیمز بیل : اسلام طغیانگر در خلیج فارس ، نشریه خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران ، ۲۸ آبان ماه ۱۳۶۳٫

منابع انگلیسی

–  shahram Chubin : Soviet Policy towards Iran and the Gulf . London : International Institute for Strategic Studies , 1980 .

–  Shahram Chubin : Secturity in the Persion Gulf , Domestic Political Factors . Hampshire , England : Gower . 1981 .

–    Nikki . R . Keddie : Neither East , Nor west : Iran , The soviet Union and The United states . New Haven : Yale University Press, 1990 .

–    John K. Cooley : Iran , The Plastinians and the Gulf , Foreign Affairs . Vol.57 , Sum 1979. No. 5.

–   John K. Cooley , Iran : The Palestinians and The Gulf .

– James Bill : Resurgent Islam in the Persian Gulf . Foreign Affairs. Fall . 1984

 طرح مسئله

پدیده انقلاب بدون در نظر گرفتن محدوده زمانی و مکانی ، در اکثر نقاط جهان چه در گذشته و چه در دوران معاصر . مراحل و فرایند نسبتاً مشابهی را طی کرده است . به گونه ای که در این زمینه . نظریه مشهور برینتون در کتاب کالبد شکافی چهار انقلاب (فرانسه ، روسیه ، چین و امریکا) موید نظر فوق است . به عبارت دیگر ، در اکثر انقلابات دیگر مراحلی وجود دارد که بطور متوالی رخ می نمایند . مراحلی که در دوران پیش از وقوع انقلاب آغاز می شود و در شرایط انقلابی به اوج می رسد و در دوران پس از وقوع انقلابات تداوم می یابند تا دوره ثبات پیش آید .

اما آنچه که نیاز به اعتنا و توجه روز افزون دارد . بعد دستاوردها و پیامدهای انقلابات است . این تاکید به این معنی نیست که بررسی سایر ابعاد و وجوه انقلابات از جمله علل و عوامل ، اهداف و آرمانها ، ایدئولوژی ، رهبری و سازمان دهی ، بسیج عمومی ، تغییرات نظام ارزشی ، سیاسی ، سلسله مراتب اجتماعی – اقتصادی مهم نیستند ، بلکه به منظور بررسی دقیق تر و پاسخگویی به نیاز تبیینی بر جنبه پیامد سیاسی انقلاب اسلامی تاکید می گردد تا شناختی عمیق تر فراهم آید .

بنابراین ، موضوع اصلی این نوشتار بررسی پیامدهای سیاسی انقلاب اسلامی در سطوح داخلی و بین المللی است .

بدین خاطر ، ابتدا ضرورت دارد از جنبه های مختلف اهمیت استراتژیک ، اقتصادی ، سیاسی ، نظامی ایران مورد مطالعه قرار گیرد .

همین طور ، آثار و تبعات روابط بین المللی حکومت پهلوی را با قدرتهای خارجی بررسی می کنیم . و سپس در کنار مقوله تحلیل نتایج سیاسی انقلاب اسلامی ، نگاهی به اصول قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران خواهیم داشت تا با تکیه بر روش مطالعه اسنادی این اصول پیامدهای سیاسی انقلاب مورد بازبینی قرار گیرد .

در این میان نظری به مقوله جنبش ها و تاثیرات انقلاب اسلامی بر این جنبشها و حرکتهای مردمی خواهیم افکند و در نهایت ، به بررسی پیوند مبانی ایدئولوژی انقلاب اسلامی با سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران توجه خواهیم کرد .

 ایران و معادلات سیاسی منطقه ای در روابط بین المللی

در باب اهمیت ایران از نظر سیاسی ، اقتصادی و استراتژیک می توان از عواملی چون : همجواری ایران با اتحاد جماهیر شوروی سابق ، واقع شدن ایران بر مرز قابل توجهی از خلیج فارس و دریای عمان ، داشتن ذخایر غنی نفت و گاز طبیعی ، جمعیتی قابل ملاحظه در مقایسه با سایر کشورهای منطقه، تسلط بر تنگه هرمز که ۵۶% درصد نفت جهان از آن می گذرد ، داشتن نیروی مسلح و کارآمد و کشور حایل بر منطقه آسیای میانه و منطقه خلیج فارس یاد کرد .

این مجموعه عوامل فوق در دوره حاکمیت پهلوی نقشی عمده و برجسته به ایران در مبادلات و معادلات سیاسی منطقه ای و جهانی داده بود .

اما فروپاشی رژیم پهلوی و رخ دادن انقلاب اسلامی و تحولات سیاسی ، اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی باعث گردید تا توازن سیاسی – نظامی منطقه دگرگون شود . این در حالی بود که غرب تا قبل از انقلاب اسلامی ، کشور ایران را به عنوان پایگاهی مستحکم در مقابل نفوذ کمونیسم می دید . بطوری که ، موضوع سیاست خارجی اتحاد جماهیر شوروی سابق در منطقه خلیج و همچنین مساله امنیت در این منطقه مورد توجه صاحب نظران غربی قرار

گرفته بود . [۱]

از سوی دیگر ، با طرح اندیشه عدم حضور مستقیم نظامی در مناطق مختلف جهان منجر به اتخاذ این سیاست شد که دولتهای دست نشانده حافظ منافع جهان غرب بخصوص امریکا گردند .

نظام های حکومتی مبتنی بر استبداد فردی در این راه بهترین نوع حکومت برای دست نشاندگی بوده اند . چرا که کنار آمدن دولتهای استعمارگر با این نوع حکومت ها در درون نظام روابط بین المللی به منظور دستیابی سریع به منافع اقتصادی و اهداف نظامی به سادگی میسر بوده است . در حالی که در سایر اشکال حکومتی تامین خواسته های استعمارگران به راحتی عملی نبوده است . [۲]

پیش از این ، در دورانی که هنوز پای آمریکائیها به آسیا باز نشده بود و دولتهای انگلیس و روسیه و تا حدودی فرانسه در عرصه اقتصادی ، سیاسی ، نظامی ایران حضوری فعال داشتند . سیاستمداران و تاجران این دولتها رقابت شدیدی با یکدیگر داشتند . ولی با وقوع جنگهای اول و دوم جهانی روابط بین‌المللی و رقابت بین قدرتهای جهانی تغییر شکل داد . بطوری که در عرصه روابط بین الملل ایران ، قدرت انحصاری انگلیس شکسته شد و با گذشت زمان، امریکا نقش بیشتری در این سطح از روابط کسب کرد . در همین راستا موافقت نامه ای بین آمریکا و انگلیس امضا شد که متضمن اصل برابری و تساوی در تحصیل امتیازات نفتی جدید بود . [۳]

این در حالی بود که خطر کمونیسم بعد از جهانی دوم در منطقه خاورمیانه افزایش می یافت . زیرا با شکست نیروهای نازی و پیشروی ارتش سرخ در اروپای شرقی حکومتهای کمونیستی جایگزین حکومتهای قبلی می‌شدند . و جهان غرب به رهبری آمریکا و انگلیس بعد از برطرف کردن خظر نازیسم ، درصدد مقابله با گسترش روزافزون کمونیسم در اروپا برآمد .