عنوان :

تحقیق بررسی تاریخی شخصیت بابک و جنبه های سیاسی ، اجتماعی و مذهبی نهضت اول

تعداد صفحات :۹۳

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

 هدف این رساله روشن ساختن ابهامات زندگی ، شخصیت بابک و نقد و بررسی نهضت وی
می باشد.

رساله حاضر در پنج بخش اصلی به نگارش درآمده است. در بخش نخست به پنج فصل در زمینه جغرافیای آذربایجان اشاره می گردد.

فصل اول به وجه تسمیه و پیشینه تاریخی آذربایجان از نظر مورخان و جغرافی نویسان پرداخته می گردد. فصل دوم به موقعیت آذربایجان در عهد باستان اختصاص دارد. فصل سوم آذربایجان در دوره اسلامی و نحوه فتح آن بررسی می گردد. در فصل چهارم موقعیت و وسعت آذربایجان در حال حاضر مورد بحث و تحلیل قرار می گیرد و در فصل پنجم به پیشینه و موقعیت جغرافیایی قلعه کلیبر یا جمهور پرداخته است.

در بخش دوم به بررسی تحولات ایران بعد از اسلام از نظر نهضت های مذهبی ، سیاسی ، در ایران باستان و دوره اسلامی در سه فصل مجزا می پردازد. در فصل اول نهضت های مذهبی در ایران باستان و تاثیر آنها در دوره اسلامی همچون مانی، مزدک و خرّمی تحلیل و بررسی می گردد. فصل دوم به دلایل بروز نهضت های سیاسی در دوران بنی امیه و بنی عباس اختصاص یافته است. و درآخر بخش فصل سوم به علل سکوت آذربایجان تا قبل از بابک پرداخته شده است.

در بخش سوم افکار و دیدگاههای بابک در پنج فصل جداگانه مورد نقد و بررسی قرار می گیرد. فصل اول بابک را از نظر منابع تاریخی تحلیل می کند. فصل دوم دامنه حرکت بابک از لحاظ اینکه چه واژه ای می توان برای آن نسبت داد، همچون نهضت قیام، جنبش و یا غیره بررسی می شود. در فصل سوم شخصیت بابک از همه جوانب بررسی می گردد. فصل چهارم اختصاص به گرایشات سیاسی و نظامی وی ( مخالفت یا موافقت با خلافت ) پیدا کرده است. فصل پنجم نیز نگرش های اعتقادی و فکری بابک را با استناد به منابع معتبر به نقد و بررسی می کشیم.

بخش چهار رساله حاضر که از جمله بخشهای اصلی می باشد، به زندگانی بابک و درگیری های وی با خلافت عباسی در پنج فصل پرداخت شده است. فصل اول به دوران کودکی بابک و اصل و نصب وی پرداخته شده است. در فصل دوم آشنایی وی با جاویدان بن شهرک یکی از رهبران خرّم دینان مورد بررسی قرار می گیرد. فصل سوم اختصاص به جانشین شدن بابک به جای جاویدان دارد. در فصول چهارم و پنجم درگیری های بابک را با خلفای عباسی ( مأمون و معتصم ) و سرداران آنها را تحلیل و بررسی می گردد.

در بخش آخر و پنجم این رساله در چهار فصل به اثبات روابط بابک با افشین و مازیار و همچنین سرانجام وی و نقد و بررسی نهضتش می پردازد. در فصل اول براساس استناد به منابع رابطه افشین با بابک و درگیری های وی بررسی می گردد. در فصل دوم گرفتاری و عاقبت بابک مورد بحث قرار گرفته است. فصل سوم نیز به رابطه مازیار و بابک و اثبات وجود این رابطه اختصاص دارد. در فصل چهارم نیز نهضت بابک نقد و بررسی می گردد.

مهمترین رکن یک نوشته تحقیقی و پژوهشی روشن ساختن زوایای ناشناخته است تا بتواند به برخی از ابهامات پاسخ دهد. با بررسی تاریخ از زوایای گوناگون با شخصیت هایی مواجه می شویم که آنها در تاریخ بشریت ویژگی های خاصی داشته اند به ویژه درقرون دوم وسوم هـ درایران وجود شخصیت های مثبت و منفی، که هریک منشاء دگرگونی های عظیمی در جامعه و تاریخ زمانه بوده اند، شناسایی شخصیت ها با پژوهش و تحقیق در زندگی شخصی و حوادث دوران حیات آنها ، حاصل می شود تا سیمای واقعی افراد به دور از ناخالصی مورد قضاوت قرار گیرد.

آنچه از داستان زندگی و مبارزات بابک خرّم دین برمی آید ، این است که ، نهضت بابک در آذربایجان از نظر مقیاس ، بزرگترین ، از نظر دوران مبارزه ، طولانی ترین و از نظر تاریخی و  تأثیر آن بر روحیه مردم مهمترین نهضت ایرانیان علیه حکومت عباسیان در سده  های اولیه خلافت عباسی بوده است ، بابک به زودی توانست به عنوان رهبر نهضت ملّی ، جنبش های پراکنده و قومی را متحد و گروهی بسیار زیاد از مردم ایران را علیه نظام حاکم بسیج کند .

واژه های کلیدی: اذربایجان، بابک، نهضت های مذهبی، نهضت های سیاسی،

فهرست مطالب

 چکیده۱
پیشگفتار ۲
مقدمه۴
معرفی برخی منابع و مأخذ۷
بخش اول : جغرافیای تاریخی آذربایجان۱۲
فصل اول : وجه تسمیه و پیشینه تاریخی آذربایجان۱۲
فصل دوم : بررسی وضعیت آذربایجان در عهد باستان۱۵
فصل سوم : آدربایجان در دورۀ اسلامی و نحوه فتح آن۱۷
فصل چهارم : موقعیت و وسعت آذربایجان۱۹
فصل پنجم : قلعۀ جمهور یابذّ (پیشینه و موقعیت جغرافیایی)۲۱
۱-۵-۱ : موقعیت جغرافیایی۲۱
۲-۵-۱ : پیشینه تاریخی ۲۲
بخش دوم : بررسی تحولات تاریخی ایران بعد از اسلام۲۴
فصل اول : نهضت های مذهبی در ایران باستان و تأثیر در دورۀ اسلامی ۲۴
۱-۱-۲ مانوی۲۴
۲-۱-۲ مزدک۲۶
۳-۱-۲ خرمیه۲۸
فصل دوم : دلایل بروز نهضت سیاسی در دوران بنی امیه و بنی عباس۳۲
فصل سوم : دلایل سکوت آذربایجان پیش از حرکت بابک۳۵
بخش سوم : بررسی افکار و دیدگاههای بابک۳۷
فصل اول : بابک در منابع تاریخی ۳۷
فصل دوم : دامنه حرکت بابک۴۰
فصل سوم : شخصیت بابک۴۲
فصل چهارم : گرایشات سیاسی، نظامی بابک۴۵
فصل پنجم : عقاید بابک۴۶
بخش چهارم : تحرکات سیاسی و نظامی بابک۴۹
فصل اول : دوران کودکی۴۹
فصل دوم : آشنایی با جاویدان۵۱
فصل سوم : جانشینی جاویدان۵۳
فصل چهارم : درگیری های بابک با مأمون خلیفه عباسی۵۵
فصل پنجم : درگیری های بابک با معتصم خلیفه عباسی۶۱
بخش پنجم : افشین و مازیار و نهضت بابک۶۳
فصل اول : افشین۶۳
۱-۱-۵ : ولایتمداری آذربایجان  آغاز جنگ با بابک۶۴
۲-۱-۵ : جنگ افشین و بابک۶۴
۳-۱-۵ : بابک و بغاسردار ترک معتصم۶۶
۴-۱-۵ : ستیز دوباره بین افشین و بابک و شکست بابک۶۷
۵-۱-۵ : سهل بن سنباط و اسیر شدن بابک۷۲
فصل دوم : سرانجام بابک۷۵
فصل سوم : مازیار۷۶
فصل چهارم : نقد و بررسی نهضت بابک۷۹
نتیجه گیری۸۲
فهرست منابع و مأخذ۸۵

منابع و مآخذ

 ۱-   ابن اثیر ، عزالدین : تاریخ کامل ( تاریخ بزرگ اسلام و ایران ) ، ترجمه عباس خلیلی ، تهران : کتب ایران ، ۱۳۵۱ ، ج ۱۰ و ۱۱٫

۲-  ابن اسفندیار ، بهاء الدین محمد : تاریخ طبرستان ، تصحیح عباس اقبال ، تهران : کلاله خاور ، ۱۳۶۶ ، ج ۱ .

۳- ابن اعثم کوفی : الفتوح ، ترجمه محمد بن احمد مستوفی هروی ، مصحح غلامرضا طباطبایی مجد ، تهران : علمی و فرهنگی ، ۱۳۷۲٫

۴- ابن جوزی . ابوالفرج : تلبیس ابلیس ، ترجمه علی رضا ذکاوتی قراگزلو ، تهران  : مرکز دانشگاهی ، ۱۳۶۸٫

۵- ابن خرداد به : المسالک و الممالک ، ترجمه حسین قره چانلو ، تهران : امیرکبیر ، ۱۳۶۵٫

۶- ابن خلدون ، عبدالرحمان : تاریخ ابن خلدون ، ترجمه عبدالمحمد آیتی ، تهران : مطالعات و تحقیقات فرهنگی ، ۱۳۶۳ ، ج ۱ .

۷- : مقدمه ابن خلدون ، ترجمه محمد پروین گنابادی ، تهران : علمی و فرهنگی ، ۱۳۶۲ ، ج ۲ .

۸- ابن عبری ، غریغور یوس بن هارون : تاریخ مختصر الدول ، ترجمه عبدالحمید آیتی ، تهران : علمی و فرهنگی ، ۱۳۷۷٫

۹-   ابن فقیه ، احمد بن محمد : مختصر البلدان ( بخش مربوط به ایران ) ، ترجمه ح . مسعود ، تهران : بنیاد فرهنگی ایران ، ۱۳۴۹٫

۱۰-  ابن مسکویه رازی ، ابوعلی : تجارت الامم ، تحقیق ابوالقاسم امامی ، تهران : سروش ، ۱۳۶۶ ، ج ۴ .

۱۱-  ابن ندیم . محمد بن اسحاق : الفهرست ، ترجمه محمدرضا تجدد ، تهران : اساطیر ، ۱۳۸۱٫

۱۲- اصطخری ، ابواسحاق ابراهیم : ممالک و مسالک ، ترجمه محمد بن احمد تستری ، به کوشش ایرج افشار ، تهران : بنیاد موقوفات و دکتر ایرج افشار ، ۱۳۷۳٫

۱۳-  اصفهانی . حمزه بن حسین : تاریخ پیامبران و شاهان ، ترجمه جعفر شعار ، تهران : امیرکبیر ، ۱۳۶۷٫

۱۴-  بغدادی . ابومنصور : ترجمه الفرق بین الفرق ، به اهتمام محمد جواد مشکور ، تهران : اشراقی ، ۱۳۵۸٫

۱۵-  بلاذری . احمد بن یحیی : فتوح البلدان ، ترجمه آذرتاش آذرنوش ، تهران : بنیاد فرهنگ ایران ، ۱۳۴۶٫

۱۶-  بلعمی . ابوعلی : تاریخنامه طبری ، تصحیح محمد روش ، تهران : نشر نو ، ۱۳۶۶ ، ج ۱ .

۱۷-  بیرونی . ابوریحان : آثار الباقیه ، ترجمه اکبر دانا سرشت ، تهران : ابن سینا ، ۱۳۵۲٫

۱۸-  جوزجانی . منهاج السراج : طبقات ناصری ، تصحیح عبدالحی حبیبی ، تهران : دنیای کتاب ، ۱۳۶۳ ، ج ۱٫

۱۹-  چلبی . مصطفی : ترجمه تقویم التواریخ ، تصحیح میرهاشم محدث ، تهران : احیاء کتاب ، ۱۳۶۳ ، ج۱ .

۲۰-  حموی . یاقوت : معجم البلدان ، ترجمه علی نقی منزوی ، تهران : سازمان میراث فرهنگی ، ۱۳۸۰ ، ج ۱ .

۲۱-  خوارزمی . محمد بن احمد : مفاتیح العلوم ، ترجمه حسین خدیو جم ، تهران : علمی و فرهنگی ، ۱۳۶۲٫

۲۲-  خوافی . احمد بن جلال الدین محمد : مجمل فصیحی ، تصحیح محمود فرخ ، مشهد : باستان ، ۱۳۴۱ ، ج ۱ .

۲۳-  دینوری . احمد بن داوود : اخبار الطوال ، ترجمه محمود مهدوی دامغانی ، تهران : نشرنی ، ۱۳۸۴٫

۲۴-  طبری . محمد بن جریر : تاریخ طبری ، ترجمه ابوالقاسم پاینده ، تهران : بنیاد فرهنگ ایران ۱۳۵۴ ، ج ۵ ، ۱۰ ، ۱۳٫

۲۵-  شیروانی . زین العابدین : ریاض السیاحه ، به کوشش اصغر حامد ( ربانی ) ، تهران : سعدی ، ۱۳۳۹٫

۲۶-  عوفی . محمد : جوامع الحکایات و لوامع الروایات ، تصحیح و توضیح جعفر شعار ، تهران : سخن ، ۱۳۷۴٫

۲۷-  غفاری کاشانی : قاضی احمد ، تاریخ نگارستان ، تصحیح مرتضی مدرسی گیلانی ، تهران : حافظ ، ۱۴۰۴ هـ . ق .

۲۸-  قزوینی . محمد : آثار البلاد و اخبار العباد ، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی ، تهران : موسسه علمی اندیشه جوان ، ۱۳۶۶٫

۲۹-  گردیزی : تاریخ گردیزی ، با مقدمه میرزا محمد خان قزوینی ، تهران : بی نا ، ۱۳۲۷٫

۳۰-  گمنام . تاریخ سیستان ، تصحیح ملک الشعراء بهار ، به همت محمد رمضانی ، تهران : کلاله خاور ، ۱۳۱۴٫

۳۱-  گمنام . محمل التواریخ و القصص ، تصحیح ملک الشعراء بهار ، به همیت محمد رمضانی ، تهران : کلاله خاور ، ۱۳۱۸٫

۳۲-  محمد حسین . مجدالدین : زینت المجالس ، تهران : سنایی ، ۱۳۶۲٫

۳۳- مرعشی . میرسید ظهیرالدین ، تاریخ طبرستان ، رویان و مازندران ، به کوشش محمد حسین تسبیحی ، تهران : مطبوعاتی شرق ، ۱۳۴۵٫

۳۴-  مستوفی . حمدالله : تاریخ گزیده، به اهتمام عبدالحسین نوایی ، تهران : دنیای کتاب ، ۱۳۶۲٫

۳۵-   نزهه القلوب ، به کوشش محمد دبیر سیاقی ، تهران : طهوری ، ۱۳۶۶٫

۳۶-  مسعودی  ابوالحسن علی بن حسین : التنبیه والاشراف ، ترجمه ابوالقاسم پاینده ، تهران : علمی و فرهنگی ، ۱۳۶۵٫

۳۷-  مروج الذهب ، ترجمه ابوالقاسم پاینده ، تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، ۱۳۴۷ ، ج ۲ .

۳۸-  مقدسی . محمد بن احمد : احسن التقاسیم ، ترجمه علی نقی منزوی ، تهران : شرکت مؤلفان ، ۱۳۶۱ ، ج ۲ .

۳۹- مقدسی . مطهر بن طاهر ، البدء والتاریخ ( آفرینش و تاریخ ) ، ترجمه محمدرضا شفیعی کدکنی ، تهران : آگه ، ۱۳۷۴ ، ج ۶ تا ۴۶ .

۴۰-  میرخواند . روضه الصفا ، تصحیح جمشید کیان فر ، تهران : اساطیر ، ۱۳۸۰ ، ج ۳ .

۴۱-  نظام الملک توسی . سیاست نامه ، به اهتمام هیوبرت دارک ، تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، ۱۳۵۵٫

۴۲-  نوبختی . ابومحمد حسن بن موسی : فرق الشیعه ، ترجمه محمد جواد مشکور ، تهران : بنیاد و فرهنگ ایران ، ۱۳۵۳٫

۴۳-  یعقوبی . احمد بن ابی یعقوب : البلدان ، ترجمه محمد ابراهیم آیتی ، تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، ۱۳۴۳٫

 منابع عربی

 ۴۴-  حنبلی . ابی الفلاح: شذرات الذهب فی اخبارمن ذهب ، بیروت ، دارالکتب العلمیه ، بی تا ، ج ۲٫

 تحقیقات

 ۴۵-  آشوری . داریوش : دانشنامه سیاسی ، تهران : مروارید ، ۱۳۷۳٫

۴۶- اشپولر . برتولد : تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی ، ترجمه جواد فلاطوری ، تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، ۱۳۴۱ ، ج ۱ .

۴۷- اعتماد السلطنه . محمد حسن خان : مرآه البلدان ، به کوشش عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث ، تهران ، دانشگاه تهران : ۱۳۶۶ ، ج ۱ .

۴۸- . تاریخ طبرستان ، با مقدمه میترا مهرآبادی ، تهران : دنیای کتاب ، ۱۳۷۳٫

۴۹-  انجوی شیرازی . میرجمال الدین حسن : فرهنگ جهانگیری ، مشهد : دانشگاه مشهد ، ۱۳۵۱٫

۵۰- انصاف پور . غلامرضا : تاریخ زندگی اقتصادی روستاییان و طبقات اجتماعی ایران ، تهران : شرکت سهامی انتشار ، ۱۳۵۲ ، ج ۱ .

۵۱-. ساخت دولت ، تهران : امیرکبیر ، ۱۳۵۶٫

۵۲-  بارتولد . و. و : ترکستان نامه ، ترجمه کریم کشاورز ، تهران : بنیاد فرهنگ ایران ، ۱۳۵۲ ، ج ۱ .

۵۳-  بدیعی . ربیع : جغرافیای مفصل ایران ، تهران : اقبال ، ۱۳۶۷ ، ج ۳ .

۵۴-  پرمون . م : ابرمرد ، ابرحماسه ( بابک خرّم دین ) ، تهران : جهان کتاب ، ۱۳۵۴٫

۵۵-  پورداود. ابراهیم : یسنا، به کوشش بهرام فره وشی ، تهران ، دانشگاه تهران : ۱۳۵۶ ، ج ۲٫

۵۶-  پیرنیا . حسن : تاریخ ایران قبل از اسلام ، تهران : نامک ، ۱۳۸۵٫

۵۷-  تقی زاده . سید حسن : مانی و دین او ، به کوشش عزیز الله علیزاده ، تهران : فردوس ، ۱۳۷۹٫

۵۸-  حکیم . محمد تقی : گنج دانش ، به کوشش محمد علی صوتی ، جمشید کیان فر ، تهران : زرین ، ۱۳۶۶٫

۵۹-  خاماچی . بهروز : فرهنگ جغرافیایی آذربایجان شرقی ، تهران : سروش ، ۱۳۷۰٫

۶۰-  . قلعه های تاریخی آذربایجان ، تبریز : آشینا ، ۱۳۷۲٫

۶۱-  دیباج . اسماعیل : آثار باستانی و ابنیه تاریخی آذربایجان ، تهران : بی نا ، ۱۳۴۵٫

۶۲-  رستم زاده . سهیل : کلیبر درّه التاج ایران ، تبریز : اختر ، ۱۳۸۴٫

۶۳-  رنجبر . احمد : خراسان بزرگ ، تهران : امیرکبیر ، ۱۳۶۴٫

۶۴-  رئیس نیا . رحیم : آذربایجان در مسیر تاریخ ایران ، تبریز : نیما ، ۱۳۶۸٫

۶۵-  زرین کوب . عبدالحسین : تاریخ ایران بعد از اسلام ، تهران : امیرکبیر ، ۱۳۸۳٫

۶۶-  زندی . نصرت الله : بابک خرّم دین یا مرد جاویدان به کوشش حسین احمدی پور ، تبریز : شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ، ۱۳۴۶٫

۶۷-  شریعتی . علی : بازشناسی هویت ایرانی ـ اسلامی ، تهران : الهام ، ۱۳۸۱٫

۶۸-  صدیقی . غلام حسین : جنبش های دینی ایرانی در قرن های دوم و سوم ، تهران : پاژنگ ، ۱۳۷۵٫

۶۹- صغری فروشانی . نعمت الله : غالیان (کاوشی در جریان ها و برآیندها تا پایان سده سوم) مشهد : بنیاد پژوهش های اسلامی ، ۱۳۷۸٫

۷۰-  علی زاده محسن : فرهنگ خاص علوم سیاسی ، تهران : روزنه ، ۱۳۷۷٫

۷۱-  فره وشی . بهرام : فرهنگ پهلوی ، تهران : بنیاد فرهنگ ایران ، ۱۳۴۶٫

۷۲-  فرهنگ جغرافیایی ایران ، تهران : نشر ارتش ، ۱۳۲۸ ، ج ۴ .

۷۳-  کلیما  اوتاکر . تاریخچه مکتب مزدک ، ترجمه جهانگیر فکری ارشاد ، تهران : قوس ، ۱۳۷۱٫

۷۴-  مشکور . محمد جواد : فرهنگ فرق اسلامی ، مشهد : بنیاد پژوهش های اسلامی ، ۱۳۵۷٫

۷۵-  معین . محمد : مزدینا و تأثیر آن در ادبیات پارسی ، تهران : دانشگاه تهران ، ۱۳۲۶٫

۷۶-  موسوی .فخرالدین : تاریخ اردبیل و دانشمندان ، نجف ، بی تا ، ۱۳۴۸٫

۷۷-  نفیسی . سعید : بابک خرّم دین دلاور آذربایجان ، تهران : فروغی ، ۱۳۴۸٫

۷۸-. تاریخ اجتماعی ایران در دوران پیشی از تاریخ و آغاز تاریخ ، تهران : مطبوعاتی شرق ، ۱۳۵۵٫

۷۹-. تاریخ تمدن ایران ساسانی ، تهران : چاپخانه تابشی ، ۱۳۳۵٫

۸۰-  وکیلی.سید اسماعیلی : آذربایجان پیش از تاریخ و پیش از آن ، تهران : بی نا ، ۱۳۶۲ ، ج۱٫

۸۱-  هویدا . رحیم : جغرافیای طبیعی آذربایجان ، تبریز :دانشگاه تبریز ، ۱۳۵۲٫

۸۲-  یوسفی . غلامحسین : یادداشت هایی در زمینه فرهنگ و تاریخ ، تهران : سخن ، ۱۳۷۵٫

 مراجع

 ۸۳-  دهخدا .علی اکبر : لغت نامه ، تهران ، دانشگاه تهران : ۱۳۷۷ ، ج ۳ و ۱۲٫

۸۴-  موسوی بجنوردی ، کاظم : دائره المعارف بزرگ اسلامی ، تهران : مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی ، ۱۳۶۷ ، ج ۱ .

 مقالات

 ۸۵- پرویز .عباسی : (( خرّم دینان و قیام بابک برای استقلال ایران )) مجله بررسی های تاریخی ، تهران : ( ۱۳۴۵ ) ، ش ۱ و ۲ .

۸۶-  شاملوئی ، حبیب الله : (( بابک شکوهمند افسانه ای )) مجله مهر ، تهران : س ۱۱ ( ۱۳۵۵) ، ش ۵۹

۸۷- کام بخش فرد ، سیف الله : (( قلعه جمهور ، جایگاه بابک خرّم دین )) ، مجله بررسی های تاریخی ، تهران : س (۱۳۴۵ ) ، ش ۴ .

۸۸-  (( قلعه جمهور )) ، مجله هنر و مردم ، تهران : س (۱۳۴۵) ، ش ۵۰ .

پیشگفتار

 مهمترین رکن یک نوشته تحقیقی و پژوهشی روشن ساختن زوایای ناشناخته است تا بتواند به برخی از ابهامات پاسخ دهد. با بررسی تاریخ از زوایای گوناگون با شخصیت هایی مواجه می شویم که آنها در تاریخ بشریت ویژگی های خاصی داشته اند به ویژه درقرون دوم وسوم هـ درایران وجود شخصیت های مثبت و منفی، که هریک منشاء دگرگونی های عظیمی در جامعه و تاریخ زمانه بوده اند، شناسایی شخصیت ها با پژوهش و تحقیق در زندگی شخصی و حوادث دوران حیات آنها ، حاصل می شود تا سیمای واقعی افراد به دور از ناخالصی مورد قضاوت قرار گیرد.

  هدف این رساله روشن ساختن ابهامات زندگی ، شخصیت بابک و نقد و بررسی نهضت وی
می باشد. این موضوع بارها مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است، اما وجود قضاوت های متفاوت و متناقض و برداشت های شخصی از تاریخ، و علاوه بر این ، روشن نبودن بعضی از زوایای زندگی سیاسی بابک نتوانسته غبار شک و شبهه و ابعاد ناشناخته را از زندگی او بزداید. از این رو با تصویب شورای محترم پژوهشی، کار تحقیق را با هدف مزبور شروع نمودم.

   روش تحقیق در رساله حاضر براین اساس است که :

الف) مشخص نمودن دامنه منابع و مآخذ و مراجعه مستقیم به کتابخانه.

ب) یادداشت برداری و فیش نویسی از روی این منابع.

ج) به دست دادن تحلیل روشن و بی غرضانه از این یادداشت ها.

د) نگارش طرح نهایی تحقیق و تهیه طرح نهایی و تدوین پایان نامه حاضر.

سئوالات دراین زمینه سئوالات متعدد بروز نمود که تلاش گردیده است تا بدانها پاسخ جامع و روشنی داده شود منجمله اینکه :

الف) آیا نقش بابک ، همانگونه که در منابع مذکور است ، صحت دارد یا خیر؟

ب) دامنه نهضت بابک را تا چه حدودی می توان طرح نمود؟

ج) بابک دارای چه عقاید و آراء دینی می باشد؟

د) آیا بابک مخالف با خلافت عباسی و اسلام بود یا موافق؟

   فرضیات ، اگرچه تمام مباحث در رساله حاضر مبتنی بر استنادات از منابع و مآخذ موثق است، لیکن فرضیاتی نیز برای نگارنده حاصل شد که می توان به چند نمونه آن اشاره نمود :

۱)     به نظر می رسد که بهترین گزینه اصطلاحی برای حرکت مزبور می تواند نهضت باشد.

۲)     به نظر می رسد که بابک از عقاید مزدکی و خرّم دینی برخوردار باشد.

۳)     ظاهراً حرکت مزبور مخالف خلافت و اسلام بوده است.

پیشینه تحقیق

 حیات تاریخی بابک بیشتر از زاویه داستان نویسی مورد بررسی و تفقد قرار گرفته است و دراین رساله تلاش شده است تا با پرهیز از چنین رویه ای، به رویکردی مستند در تحولات زندگانی و تغییرات سیاسی ، اجتماعی و حتی نظامی او اشاره گردد. لذا تا جایی که مطالعه شده است، منبعی که به طور صریح به چنین شناخت و معرفتی علمی دست یازد به دست نیامد. به جز اینکه مقالاتی پراکنده که از فحوای علمی برخوردار بودند گاه به چشم می خورد که در رساله حاضر کوشش شد تا این نقاط پراکنده وگاه متناقض، حول یک محور منطقی و مستند و موثق گرد آیند.

 بنا به اهمیت این پژوهش که به منظور تدوین و تألیف پایان نامه کارشناسی ارشد انجام می گرفت مشکلاتی نیز بر سر راه وجود داشت که به طول مدت کار می افزود از آن جمله می توان به کمبود منابع مختص به بابک اشاره نمود. ولی در نهایت با عنایت خداوند و همت استادان محترم ، این پژوهش به انجام رسید.

عاقبت یادآور می شوم که این پایان نامه بی شک دارای کاستی هایی است که متوجه اینجانب بوده و البته در صورت مجال و زمان بیشتر می توانست از آنچه اکنون هست، بهتر باشد. از خوانندگان محترم استدعا دارم نقایص و کمبودهای آن را به دیده اغماض بنگرند و این حقیر را از راهنمایی و ارشاد بهره مند سازند.

مقدمه

 پس از آن که بانگ پرطنین (( ان اکرمکم عند الله اتقیکم )) از نهاد قرآن و مذهب اسلام در شبه جزیره عربستان بلند شد، باب جدیدی در تاریخ تمدن عالم بازگردید، وطولی نکشید که تعالیم ارزشمند اسلامی که جامعه بشری، ناگزیر از فرا گرفتن آن بود ، در عالم منتشر گشت و آفتاب حقیقت در آفاق درخشیدن گرفت . چون تعالیم ادیان گذشته با خرافات توأم شده و اتباع دولت های ساسانی ورومی از جور و ستم طبقات مختلف سخت ناراضی بودند، ناگزیر بایستی انقلابی پدید می آمد، که اصل حکومت طبقاتی را متزلزل و پایه مساوات و برادری را استوار می کرد. بعد از انقراض دولت ساسانی، دین اسلام مردم را به پرستش خدای واحد و تعقل درآثار و قدرت خالق یگانه و رعایت عدل و برهم زدن امتیازات طبقاتی دعوت کرد و توانست سده ها در قلوب مردم جای گیرد فلاسفه و دانشمندان بزرگی در مکتب آن پرورش یافتند و هر روز حقیقت آن نمایان تر گشت.

تعالیم اسلام مستقیم و چه غیرمستقیم، خدمات شایانی را به جامعه بشری نمود که تمدن امروز را می توان دنباله تمدن اسلام دانست، اما چون انقلابی بزرگ علیه رسم و آداب گذشته و جهادی علیه تمامی امتیازات طبقاتی و نژادی بود و اجرای آن برای کسانی که زمام امور را در دست گرفتند چنان که بایست، میسر نگشت، بیشتر خلفای اسلامی به اندیشه و بنیاد اصول اسلام پی نبرند و هنوز تحت تأثیر آداب و رسوم جاهلیت بودند. به همین دلیل بود که در زمان حضرت علی (ع) که تربیت یافته دامان حضرت رسول (ص) بود و می خواست در زمان خلافت خود اصول کلی اسلام را به مورد اجرا گذارد، دچار مخالفت های سخت شد و فرصت نکرد که آب رفته را به جوی باز آورد، قدرت به دست بنی امیه افتاد و حکومت دمکراسی اسلام ، تبدیل به حکومت امپراتوری شد و آتش کینه های نژادی و قبیله ای ، که خاص ایام جاهلیت بود، مشتعل گشت.

احکام سهل و ساده اسلام موجب شد که ایرانیانی بسیار به آن بگروند، اما رفتار بنی امیه و تعصب نژادی آنان ، که از ایرانیان مسلمان جزیه می خواستند و آنان را در ادارات نمی پذیرفتند و به چشم حقارت به آنان می نگریستند، تنفر و کینه ایرانیان را برانگیخت. اعراب بادیه نشینی که احکام دین اسلام را زیرپا می گذاشتند و تعصب را جایگزین تعقل نمودند. اینک می خواستند برایرانیان فرهیخته حکومت کنند. این موضوع سبب گشت که ایرانیان درصدد چاره برآیند و به دنبال آن حرکت های گوناگون از آن جمله می توان به حرکات زیر اشاره کرد :

قیام مختار ثقفی، نهضت زیدیان، نهضت ابومسلم خراسانی، نهضت راوندیان، نهضت به آفریدیان، نهضت سنباد ، استاذسیس، نهضت سپیدجامگان، قیام اسحاق ترک که از طرفداران ابومسلم بود و به خون خواهی او برخاست، قیام شیخ شریک بن شیخ، و حرکت های دیگری نیز به وقوع پیوست که در پیرامون مباحث رساله به آنها اشاره شده است همچون بابک، افشین، مازیار.

رساله حاضر در پنج بخش اصلی به نگارش درآمده است. در بخش نخست به پنج فصل در زمینه جغرافیای آذربایجان اشاره می گردد.

فصل اول به وجه تسمیه و پیشینه تاریخی آذربایجان از نظر مورخان و جغرافی نویسان پرداخته می گردد. فصل دوم به موقعیت آذربایجان در عهد باستان اختصاص دارد. فصل سوم آذربایجان در دوره اسلامی و نحوه فتح آن بررسی می گردد. در فصل چهارم موقعیت و وسعت آذربایجان در حال حاضر مورد بحث و تحلیل قرار می گیرد و در فصل پنجم به پیشینه و موقعیت جغرافیایی قلعه کلیبر یا جمهور پرداخته است.

در بخش دوم به بررسی تحولات ایران بعد از اسلام از نظر نهضت های مذهبی ، سیاسی ، در ایران باستان و دوره اسلامی در سه فصل مجزا می پردازد. در فصل اول نهضت های مذهبی در ایران باستان و تاثیر آنها در دوره اسلامی همچون مانی، مزدک و خرّمی تحلیل و بررسی می گردد. فصل دوم به دلایل بروز نهضت های سیاسی در دوران بنی امیه و بنی عباس اختصاص یافته است. و درآخر بخش فصل سوم به علل سکوت آذربایجان تا قبل از بابک پرداخته شده است.

در بخش سوم افکار و دیدگاههای بابک در پنج فصل جداگانه مورد نقد و بررسی قرار می گیرد. فصل اول بابک را از نظر منابع تاریخی تحلیل می کند. فصل دوم دامنه حرکت بابک از لحاظ اینکه چه واژه ای می توان برای آن نسبت داد، همچون نهضت قیام، جنبش و یا غیره بررسی می شود. در فصل سوم شخصیت بابک از همه جوانب بررسی می گردد. فصل چهارم اختصاص به گرایشات سیاسی و نظامی وی ( مخالفت یا موافقت با خلافت ) پیدا کرده است. فصل پنجم نیز نگرش های اعتقادی و فکری بابک را با استناد به منابع معتبر به نقد و بررسی می کشیم.

بخش چهار رساله حاضر که از جمله بخشهای اصلی می باشد، به زندگانی بابک و درگیری های وی با خلافت عباسی در پنج فصل پرداخت شده است. فصل اول به دوران کودکی بابک و اصل و نصب وی پرداخته شده است. در فصل دوم آشنایی وی با جاویدان بن شهرک یکی از رهبران خرّم دینان مورد بررسی قرار می گیرد. فصل سوم اختصاص به جانشین شدن بابک به جای جاویدان دارد. در فصول چهارم و پنجم درگیری های بابک را با خلفای عباسی ( مأمون و معتصم ) و سرداران آنها را تحلیل و بررسی می گردد.

در بخش آخر و پنجم این رساله در چهار فصل به اثبات روابط بابک با افشین و مازیار و همچنین سرانجام وی و نقد و بررسی نهضتش می پردازد. در فصل اول براساس استناد به منابع رابطه افشین با بابک و درگیری های وی بررسی می گردد. در فصل دوم گرفتاری و عاقبت بابک مورد بحث قرار گرفته است. فصل سوم نیز به رابطه مازیار و بابک و اثبات وجود این رابطه اختصاص دارد. در فصل چهارم نیز نهضت بابک نقد و بررسی می گردد، پس از نگارش این پنج بخش به قسمت آخر رساله می رسیم که تشکیل شده است از نتیجه گیری، پیوست ها، فهرست منابع و مآخذ و چکیده  انگلیسی.

معرفی برخی منابع و مآخذ

 در پژوهش حاضر از منابع و مآخذ گوناگونی در مورد تحولات تاریخی آذربایجان و بویژه اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم هجری، خاصه حرکت بابک استفاده شده است که براساس اهمیت و میزان تکیه بر اطلاعات آنها پیش از هر اشارتی، لازم است تا به معرفی این منابع بپردازیم:

فتوح البلدان تألیف ابوالعباس احمد یحیی بن جابربن داود بلاذری یکی از بزرگترین مورخان عرب در قرن سوم هجری است. از چگونگی زندگی او اطلاع زیادی در دست نیست. وی در کتاب خود به فتوحات مسلمانان و فتح شهرهای مختلف ایران پرداخته است که یکی از مهم ترین منابع در زمینه ی فتح آذربایجان می باشد، همچنین در باره شهرهای این ایالت ذکر مختصری کرده، محله هایی را که در ایام جنگ بابک و افشین، مراکز درگیری بوده است نام می برد.
اخبار الطوال دینوری ( متوفی ۲۸۱هـ / ۸۹۴ م ـ ۲۹۰ هـ / ۹۰۳ م ) اثر مهم تاریخی که مشتمل بر شرح رویدادهایی از آدم تا آخر سلطنت یزدگرد سو ، ورود مسلمانان و شرح حال خلفا تا دوران خلافت المعتصم بالله می باشد ، شرح حرکت بابک را به طور مفصل ذکر کرده و در بعضی مسائل اطلاعاتی به دست می دهد که در جاهای دیگری یافت نمی شود. وی شاهد بسیاری از مطالب مکتوب در کتاب خود بوده است و این امر اهمیت این کتاب را به خوبی آشکار می سازد.
تاریخ یعقوبی تألیف احمد بن ابی یعقوب بن وهب بن واضح ( متوفی ۲۸۴ هـ / ۸۹۷ م ) است که می توان این اثر را قدیمی ترین تاریخ عمومی اسلام دانست که به ذکر رویدادهای سال ۲۵۸ هـ / ۸۷۲ م  ختم می شود. یعقوبی در تاریخ خود به ذکر واقعه پرداخته و گفته های او حاوی جزئیاتی است که در کتب دیگر موجود نیست. همچنین کتاب وی دارای نکات بارزی در باره سازمان اداری و تشکیلات حکومت های قرن دوم و سوم هـ . ق . می باشد.
تاریخ طبری ( تاریخ الرسل و الملوک ) تألیف محمد بن جریر طبری ( ۲۴۴ هـ / ۸۵۹ م ـ ۳۱۰ هـ / ۹۲۲ م . ) از مورخان برجسته قرن سوم و اوایل قرن چهارم هجری است. این کتاب مشتمل بر حوادث تاریخی از آغاز آفرینش تا سال ۳۰۲ هـ / ۹۱۵ م . می باشد. مولف درضمن بسیاری از نکات تاریخی سیاسی ایران را در زمان عباسیان روشن می سازد. آنچه که در علت انتخاب این کتاب تأثیر عمده ای داشت وجود روایات تاریخی متعدد و متنوع آن است که مورد استفاه همیشگی دانش پژوهان می باشد. ولی تقریباً تمام مسطورات این سالنامه مربوط به جنگها و اعمال لشکرکشی و  ترتیب لشکر و  تدبیر فتوح است.
مروج الذهب و معادن الجوهر، تالیف ابوالحسن علی بن حسین مسعودی ( متوفی ۳۴۶ هـ . ق )  اغلب صفحات آن حاوی مطالبی در باره تاریخ سیاسی ایران می باشد و مخصوصاً به خاطر اینکه حدود و ثغور ولایات و تقسیمات کشوری را در دوره های مختلف مورد توجه قرار داده است. مسعودی ، مختصری از شورش بابک سخن گفته و بعد به تفصیل گرفتاری او را بیان کرده است، و در کتاب دیگر خود التنبیه و الاشراف، به این حادثه اشارت نمود و از تقسیمات فرقه خرّم دینان و مباحثات ایشان در میان خود، و با خارجیان، و مساکن ایشان و اصل ایشان بحث کرده است.
تاریخ نامه طبری، تالیف ابوعلی بلعمی، روایاتش منحصر به همان گفته های طبری است ولی به اختصار. وی در کتاب خود به تفصیل حرکت بابک را ذکر کرده است. بلعمی در ترجمه تاریخ طبری گاه مرتکب خطاها و اغلاطی شده که از مقابله منقولات او با متن طبری به خوبی معلوم می شود و تقریباً هرجا که در طبری از فرستادن لشکر به محلی و کشتن دشمنان و کشته شدن سخنی به میان می آید و به طور صریح در تاریخ طبری عدد و رقمی ذکرنشده است، مترجم، عددی نوشته است و به خیال خود ناقص را کامل می کند.
البداء و التاریخ ( آفرینش و تاریخ ) تألیف مطهر بن طاهر ( اوایل قرن چهارم یا اواخر قرن سوم ) در شش جلد می باشد ، که حاوی مطالب در باب تاریخ،  فلسفه، و دین شناسی. جغرافیا و تاریخ از ظهور آدم تا پیامبراکرم، و ورود اسلام و مسلمانان، غزوات و جنگهای دوره پیامبر و همچنین در باب خصایص و سیره پیامبر و اهل بیت وی و خلفای راشدین و بنی امیه و بنی عباس تا آخر خلافت بنی عباس به طور کامل نگاشته است. وی در باب عقاید خرّمدینان بهترین مأخذ است و فصلی در باره حرکت بابک و دفع او آورده است.
الفهرست اثر ابن الندیم ( متوفی سال ۳۸۵ هـ . ق / ۹۹۷ م ) به خاطر بیان مطالب ارزشمند درباره فرهنگ و ادب و شخصیت های فرهنگی ایران به طور عام و نیز به خاطر وجود تقسیمات فرقه خرّم دینی و آراء ایشان و مساکنشان و شرح احوال کودکی بابک و ریاست یافتن و ابداعات او را در دین خرّمی مورد استفاده قرار داده ایم.
ترجمه الفرق بین الفرق تألیف ابومنصور عبدالقاهر بغدادی ( متوفی ۴۲۹ هـ . ق/ ۱۰۳۸م)، که در فرق و مذاهب اسلامی و نقض عقاید و آرایی که به زعم او مخالف فرقه ناحیه است نوشته و ظاهراً به نظر می رسد که این کتاب صورتی دیگر از کتاب الملل و النحل او که در تالیف آن از محاضرات و مخطوطات استادش اسفراینی استفاده کرده است، باشد. وی تقسیمات فرقه خرّم دینان و آراء ایشان و حرکت بابک و حالت دینی این فرقه را در زمان خود به اختصار روایت کرده و قسمت اخیر بیانات این مولف برای آگاهی به تطّور عقاید خرّم دینان بسیار مفید است.
سیاستنامه (سیرالملوک ) تألیف خواجه نظام الملک طوسی ( تألیف در سال ۴۸۴ هـ . ق ) ، مطالب این کتاب گلچینی از قطعات گوناگون ، کوتاه و بلند، که از منابع مختلف جمع آوری شده است، می باشد. این مطالب شامل پند و اندرز، حکمت و مثل و تفسیر قرآن، اخبار پیامبران و قصص آنها و همچنین حکایات پادشاهان و خلفا تا عصر مولف می باشد. وی شرحی در باره شورش خرّم دینان از آغاز قرن دوم تا آخر قرن سوم جمع کرده که با دیگر منابع موجود متفاوت است.
مجمل التواریخ و القصص ( تألیف سال ۵۲۰ هـ . ق ) به تصحیح ملک الشعراء بهار، فواید این کتاب از لحاظ علمی و تاریخی بسیار است. و از این حیث که حاوی مطالبی است که در کتب دیگر نمی تواند آن را بدست آورد. موضوع آن تاریخ اجمالی عالم به طور عمومی و تاریخ ممالک ایران از مبداء خلقت تا سال ۵۲۰ هـ. که سال تألیف کتاب است و علاوه بر تاریخ تا اندازه ای از جغرافیایی شهرهای معروف آن عصر بحث می نماید. وی به اختصار از اصل فرقه خرّم دینان و حرکت بابک و قتل او ذکر کرده است.
تاریخ کامل یا تاریخ بزرگ اسلام و ایران. تألیف عزالدین ابوالحسن علی ابن اثیر ( ۵۵۵ هـ ./۱۱۶۰ـ ۶۳۰ هـ / ۱۲۳۳ م ) از معتبرترین کتب تاریخی است که حوادث تاریخی را تا سال ۶۲۸هـ / ۱۲۳۱ م . به رشته تحریر درآورده است. ابن اثیر گزارش تاریخی خود را تا سال ۳۰۲ هـ / ۹۱۵ م . از مورخ برجسته طبری گرفته است. تاریخ کامل شرح حال مبسوطی از حرکت دینی بابک و جنگها و فتوحات و شکست و گرفتاری و قتل او ضبط نموده است.
تاریخ مختصر الدول تألیف ابوالفرج بن العبری، شامل مطالبی درباره پیامبران بنی اسرائیل تا مسلمانان و نحوه انتقال حکومت آنها می باشد، و همچنین نحوه انتقال این حکومت تا دوره مغول سخن رانده است. وی در زمینه طب و نجوم و زندگی نامه حکما و اطبا و منجمین نیز مطالبی را آورده است. اما آنچه به اهمیت کتاب می افزاید آنست که او مطالب تاریخی را بدون اضافات نقل کرده و خواننده را در جریان تاریخ قرار می دهد. درباب شورش خرّمدینان و حرکت بابک و عاقبت کار او سخن رانده است. وی منقولات خود را دراین باب از تاریخ طبری و مخصوصاً از تألیف مقدسی اقتباس کرده است.
تاریخ ابن خلدون یا العبر و مقدمه آن تألیف ابوزید عبدالرحمان بن محمد بن خلدون تونسی ( ۷۳۲ هـ / ۱۳۳۲ م ـ ۸۰۸ هـ / ۱۴۰۵ م ) می باشد. وی در سال ۷۸۴ هـ / ۱۳۸۳ م به قاهره رفت. به امر سلطان برقوق به سمت قاضی القضاتی منصوب شد، سپس عازم شام گردید و هنگامی که آن شهر به تصرف امیر تیمور گورکانی درآمد به سمت امارت شام منصوب گردید. بعد از چندی به قاهره برگشت. وی شرح نسبتاً مبسوطی در باره شورش بابک و جنگها و پایان کارش آورده است.

 جز این کتاب ها که نام بردیم، کتب دیگری نیز اشاراتی درمورد این حرکت سیاسی و دینی نموده اند، که در جای خود به آنها اشاره کرده ایم. گذشته از سیاست نامه نظام الملک ، در سایر کتاب ها ، در کلیات این واقعه اختلافی با یکدیگر ندارند. بعضی مؤلفان چیزهایی آورده اند که در تألیفات دیگران دیده نمی شود، و به عکس ایشان مطالبی ضبط کرده اند که در کتب آنان موجود نیست. اما بعضی از مؤلفان قدیمی، منابع مستقلی دراین مورد نداشته اند و گفته پیشینیان خود را عیناً و یا به طور اختصار نقل کرده اند. روایات دینوری و یعقوبی و طبری و مسعودی اساساً با یکدیگر موافقند، ولی یعقوبی، از نظر ضبط جزئیاتی که در کتابهای دیگران دیده نمی شود، ممتاز است. و طبری به خاطر حفظ روایات مختلف و توضیح و بسط مطالب، بر جمیع مصادر رجحان دارد.

90,000 ریال – خرید نهایی کردن خرید مورد به سبد خرید اضافه شد

 

جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار  لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .