عنوان :

تحقیق بررسی برخی آراء مفسرین شیعه و سنی در مورد سوره

مبارکه غاشیه

تعداد صفحات : ۱۰۵

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

هدف از پروژه بررسی سوره غاشیه  می باشد. سوره مبارکه غاشیه در مکه نازل شده و ۲۶ آیه دارد. ]و هشتاد و هشتمین سوره از سوره قرآن کریم می‌باشد.[ این سوره عمدتاً بر سه محور دور می‌زند:

۱- بحث معاد: این محور کیفرهای دردناک مجرمان و پاداشهای شوق‌انگیز مؤمنان را یادآور می‌شود.

۲- بحث توحید: این محور با اشاره به آفرینش آسمان و خلقت جبال و زمین، توجه انسان را به این سه موضوع اسرارآمیز جلب کرده است.

۳- بحث نبوت: این محور کوشه‌ای از وظایف پیامبر (ص) را بیان می‌کند و در مجموع اهداف سوره‌های مکی را که تقویت مبانی ایمان و اعتقاد است تعقیب می‌کند.

مطالبی که در این پروژه مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند به این ترتیب است: فصل اول: این فصل حاوی بررسی لغوی لغات مطرح شده در سوره مبارکه غاشیه است. فصل دوم: در مورد تفسیر آیات سوره مبارکه غاشیه می‌باشد و لذا مطالبی که در این قسمت آمده بیشتر جنبه تفسیری دارد، ولی قبل از پرداختن به تفسیر آیات، موضوعات مختلفی پیرامون سوره، مورد ارزیابی قرار گرفته است. مانند: معرفی سوره- فضیلت سوره- ارتباط سوره با سوره قبل و دیگر سوره.

فصل سوم: به بررسی نکات برجسته سوره غاشیه پرداخته است.

این نکات به چهار بخش اصلی، با زیرمجموعه هایی تنظیم شده اند. بخش اول به اسماء قیامت مربوط است و بخش دوم به آیات آفاقی پرداخته است و از آنجایی که آیات آفاقی ما را به نگرش و تامل در تمامی پدیده ها دعوت می‌کنند ما فقط به ذکر بعضی از این مخلوقات و پدیده ها که در سوره غاشیه نیز به آنها اشاره شده است پرداخته ایم از جمله: آسمان، شتر، کوه، زمین.

بخش سوم از این فصل مربوط به فایده تذکر است که خود این بخش از قسمتهای مختلفی (از جمله: چه کسانی پند پذیرند؟- چه کسانی از تذکر رویگردانند و همچنین شرط تذکر) تشکیل شده است.

بخش چهارم نیز به موضوع رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله پرداخته است این بخش از مفصل ترین قسمت های فصل بوده و به مسایلی پیرامون رسالت پرداخته است. مانند: فرق نبی و رسول- ضرورت رسالت پیامبر (ص) رابطه بین انسان و خداوند- نقش وحی و رسالت- ایمان به خدا و رسول عامل سعادت بشر- پیامبر سراج منیر- علم پیامبر (ص)- ابلاغ وظیفه پیامبر (ص)- اهل بیت درهای هدایت.

واژه های کلیدی: غاشیه، خاشعه، اسماء قیامت، نعمت‌ها ، نقمت‌ها، آسمان، زمین، شتر، کوه، فایده تذکر، رسالت پیامبر صلی‌الله علیه و آله

فهرست مطالب

کلیات۱
مقدمه۲
تعریف موضوع۳
اهمیت موضوع۳
پیشینه موضوع۳
سئوال اصلی۳
فرضیه۳
سئوال‌های فرعی۳
روش تحقیق۴
محدودیت‌های تحقیق۴
پیشنهادات۴
چکیده۵
فصل اول بررسی لغوی لغات مطرح شده در سوره مبارکه غاشیه
۱-غاشیه۷
۲-خاشعه۷
۳-عامله۹
۴-ناصیه۹
۵-تصلی۱۰
عنوان  صفحه
۶-حامیه۱۱
۷-انیه۱۲
۸-ضریع۱۳
۹-یُسمن۱۴
۱۰-ناعمه۱۵
۱۱-لاغیه۱۵
۱۲-سُرُر۱۶
۱۳-مرفوعه۱۷
۱۴-اکواب۱۷
۱۵-نمارق۱۸
۱۶-مصفوفه۱۹
۱۷-زرابّی۱۹
۱۸-مبثوث۲۰
۱۹-رفعت۲۱
۲۰-نصبت۲۱
۲۱-سطحت۲۱
۲۲-مصیطر۲۲
۲۳-تولی۲۳
۲۴-ایاب۲۳
فصل دوم: تفسیر آیات سوره مبارکه غاشیه
مقدمه۲۶
معرفی سوره۲۶
ارتباط سوره با سوره قبل۲۸
ارتباط سوره غاشیه با سوره طور۲۹
مفهوم کلی دسته اول، آیات ۷ تا ۱۳۰
-ترجمه و تفسیر آیه ۱۳۱
-ترجمه و تفسیر آیات ۳ و ۲۳۳
-ترجمه و تفسیر آیات ۵ و ۴۳۷
-ترجمه و تفسیر آیات ۷ و ۶۳۹
مفهوم کلی دسته دوم، آیات ۱۶ تا ۸۴۲
-ترجمه و تفسیر آیات ۹ و ۸۴۳
-ترجمه و تفسیر آیات ۱۲ و ۱۰۴۵
-ترجمه و تفسیر آیات ۴ و ۱۳۴۷
-ترجمه و تفسیر آیات ۱۶ و ۱۵۴۹
مفوم کلی دسته سوم، آیات ۲۶ تا ۱۷۵۱
-ترجمه و تفسیر آیه ۱۷۵۲
-ترجمه و تفسیر آیات ۲۰ و ۱۸۵۴
-ترجمه و تفسیر آیات ۲۲ و ۲۱۵۹
-ترجمه و تفسیر آیات ۲۶ و ۲۳۶۲
نتیجه۶۸
فصل سوم: بررسی نکات برجسته سوره مبارکه غاشیه
مقدمه۷۰
الف: اسماء قیامت۷۰
ب: نعمت‌ها و نقمت‌های اخروی۷۲
۱-نعمتهای اخروی۷۲
۲-نقمت‌های اخروی۷۵
ج: توجه به آیات آفاقی۷۸
۱-شتر۷۹
۲-آسمان و زمین۸۲
۳-کوه۸۵
د: فایده تذکر۸۶
-چه کسانی پند پذیرند؟۸۸
-چه کسانی از پند رویگردانند؟۸۹
-شرط تذکر۸۹
هـ: رسالت پیامبر صلی‌الله علیه و آله۹۰
-سخنی درباره نبی و رسول۹۰
-فرق نبی و رسول۹۱
-ضرورت رسالت۹۲
-پیامبر (ص) رابط انسان و خدا۹۳
-نقش وحی و رسالت پیامبر (ص)۹۳
-پیامبر (ص) سراج منیر۹۴
ابلاغ: وظیفه پیامبر (ص)۹۵
اهل بیت درهای هدایت۹۶
نتیجه۹۷
منابع۹۸

منابع

۱-  بیان- سید ابوالقاسم خویی- م ۱۳۷۱- ترجمه محمد صادق نجمی، هاشم هاشم زاده هریسی- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- تهران ۱۳۸۲

۲-    تفسیر نمونه- ناصر مکارم شیرازی و همکاران- دارالکتب الاسلامیه- تهران زمستان ۱۳۷۰ چاپ نهم.

۳-    تفسیر موضوعی پیام قرآن- ناصر مکارم شیرازی و همکاران- دارالکتب الاسلامیه- تهران ۱۳۷۷- چاپ پنجم.

۴-  ترجمه تفسیر المیزان- سید محمد حسین طباطبایی- (م ۱۴۰۲ ق)- ترجمه موسوی همدانی- انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم- پاییز ۱۳۶۳٫

۵-  ترجمه و تفسیر مجمع البیان- شیخ ابوعلی الفضل بن الحسن الطبرسی، (م ۵۴۸ ق) ترجمه شیخ علی صحت- انتشارات فراهانی- تهران- اسفند۱۳۵۹- چاپ دوم

۶-    التفسیر الکبیر الفخر الرازی- جلد ۳۲- ۳۱- بی تا.

۷-  ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن- ابوالقاسم حسین بن محمد بن فضل معروف به راغب اصفهانی- م ۵۰۲ هـ – ترجمه غلامرضا خسروی حسینی- کتابفروشی مرتضوی- چاپ اول- پنجمین سال انقلاب اسلامی.

۸-    تفسیر نورالثقلین- عبدعلی الحویزی- مصحح السید هاشم الرسولی المحلاتی- المطبعه العلمیه بقم- ۱۳۸۵ ق- ۱۳۷۷ هـ .

۹-    پژوهشی درباره قرآن کریم و پیامبر (ص)- فخرالدین حجازی- انتشارات بعثت- چاپ اول- مرداد ۱۳۵۳

۱۰-الجامع الاحکام القرآن- لابی عبدالله محمد بن احمد الانصاری القرطبی- الناشر دارالکتب العربی- لطباعه والنشر القاهره- ۱۳۸۷ هـ – ۱۹۶۷ م – جلد ۲۰

۱۱-جامع البیان فی تفسیر القرآن- ابی جعفر محمد بن جریر الطبری- (م ۳۱۰ هـ)- لطباعه و النشر- دارالمعرفه- بیروت- لبنان- ۱۳۹۲ هـ .

۱۲-درسهایی از قرآن- غلامعلی حداد عادل- دفتر نشر فرهنگ اسلامی- تهران- چاپ سوم ۱۳۸۴٫

۱۳-روح المعالی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی- علامه الالوسی البغدادی- م ۱۲۷۰ هـ . دارالاحیاء – بیروت- بی تا.

۱۴-ره توشه- محمدتقی مصباح یزدی- انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی- قم تابستان ۱۳۸۰- چاپ چهارم.

۱۵-سیمای آفتاب- ابوالفضل موسوی گرمارودی- انتشارات دلیل ما- قم- چاپ اول- پاییز ۱۳۸۰٫

۱۶-شرح واژه های قرآن در ترجمه تفسیر عظیم مجمع البیان- علی کرمی فریدونی- انتشارات فراهانی- تهران ۱۳۸۱- چاپ اول.

۱۷-فرهنگنامه قرآنی- گروه بنیاد پژوهشهای اسلامی- انتشارات آستان قدس رضوی- مشهد- چاپ دوم- ۱۳۷۷٫

۱۸-فرهنگ جدید عربی- فارسی- فواد افرام البستانی- ترجمه منجد الطلاب- مترجم محمد بندر ریگی انتشارات حر- تهران ۱۳۷۸- چاپ اول.

۱۹-فرهنگ عربی- فارسی- لاروس- مترجم سید حمید طبیبیان- انتشارات امیرکبیر- تهران- ۱۳۸۲- چاپ سیزدهم.

۲۰-فرهنگ ابجدی- عربی- فارسی- ترجمه المنجد الابجدی- مترجم رضا مهیار- انتشارات اسلامی- زمستان ۱۳۷۰- چاپ اول.

۲۱-قاموس قرآن- علی اکبر قریشی- انتشارات دارالکتب الاسلامیه- تهران- بی تا.

۲۲-قرآن کریم با ترجمه و تجدیدنظر کامل محمدمهدی فولادوند- نشر دارالقرآن الکریم- چاپ دوم آذر ۱۳۷۷٫

۲۳-قرآن در آینه پژوهش- مقالات علمی- پژوهش فارغ التحصیلان دکتری تخصصی (Ph.D) تهیه و تنظیم محمد کاظم شاکر- نشر هستی نما- چاپ اول پاییز ۱۳۸۱- دفتر سوم.

۲۴-الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل- محمد بن عمر الزمخشری- م ۵۲۸ هـ – دارالکتاب العبری- بیروت- لبنان- بی تا.

۲۵-کشف الایات- محمدرضا غیاثی کرمانی- انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم- چاپ دوم- زمستان ۱۳۸۲٫

۲۶-مبانی شناخت- درسهایی از اصول عقاید اسلامی (۱)- محمد محمدی ری شهری- انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم- چاپ چهارم- بهار ۱۳۸۲٫

۲۷-معنای متن- پژوهشی در علوم قرآن- نصر حامد ابوزید- ترجمه مرتضی کریمی نیا- انتشارات طرح نو- تهران چاپ اول ۱۳۸۰٫

۲۸-المراجعات- رهبری امام علی علیه السلام در قرآن و سنت- سید عبدالحسین شرف الدین موسوی- ترجمه جعفر امامی- نشر بین الملل، سازمان تبلیغات اسلامی- تهران چاپ اول- زمستان ۱۳۷۹٫

۲۹-من البرهان فی تفسیر القرآن- السید هاشم بن سلیمان البحرانی- م ۱۱۰۷ یا ۱۱۰۹- الطباعه الثانیه

۳۰- نهج البلاغه امام علی علیه السلام- مترجم حسین استاد ولی- انتشارات اسوه- تهران- چاپ اول ۱۳۸۴٫

۳۱- نبوت- مرتضی مطهری- انتشارات صدرا- تهران چاپ هشتم- دی ۱۳۸۱٫

۳۲-  نسیم حیات- تفسیر قرآن کریم- جزء ۳۰- ابوالفضل ؟؟؟ انتشارات هجرت قم- زمستان ۸۳- چاپ نوزدهم.

۳۳- نظم قرآن (۴)- عبدالعلی بازرگان- انتشارات قلم- قم- چاپ اول- ۱۳۷۴٫

 مقدمه:

با سلام و درود بر پیامبر گرامی اسلام محمد مصطفی و خاندان مطهرش. آنان که قرآن ناطقند و هدایت گران انسانند تا روز قیامت.

خدای متعال را شاکریم که به ما این اجازه را فرمود که در دریای عمیق علوم قرآن غوطه‌ور شویم و از آن درّ گرانمایه سعات را بیابیم.

سوره غاشیه یکی از سوره‌های کوتاه اما پر محتوایی است که جامع سعیدی از مطالب، حول محورهای توحید، نبوت و معاد است، این پروژه کوتاه با استفاده از کتب تفسیری و لغوی سعی دارد به مباحث مختلفی که در این سوره آمده است بپردازد.

تعریف موضوع

این پروژه بر آنست با برسی سوره غاشیه اهداف اصلی این سوره با توجه به تفاسیر شیعه و سنی مورد کنکاش قرار دهد.

اهمیت موضوع

قرآن کریم کتاب هدایت بشر در همه زمانها و مکانها بوده و شایسته است تمامی سوره قرآن کریم مورد توجه و تحقیق و بررسی قرار گیرند تا در پرتو این پژوهشها به اهداف عالی آن دست یافته و سبب تفکر و تعمق هر چه بیشتر در آیات این کتاب الهی شود.

پیشینه موضوع:

درخصوص سوره غاشیه در کتب تفسیری شیعه و سنی، مطالبی بیان شده است. اما کتاب یا پروژه‌ای که اختصاصاً به این سوره، محتوایش و هدف آن پرداخته باشد، وجود ندارد.

سئوال اصلی: آیا می‌توان گفت تناسب آیات در این سوره ما را به انا علینا حسابهم می‌رساند؟

فرضیه: بین دیدگاههای مفسران شیعه و سنی در مورد نکات برجسته سوره غاشیه اتفاق نظر وجود دارد.

سئوالات فرعی:

۱-    آیا اسماء قیامت توقیفی هستند. چرا در این سوره؟

۲-    چرا در این سوره به برخی از نعمتها و نقمتها اشاره شده است؟

۳-    چرا به برخی از آیات آفاقی اشاره شده است؟

۴-    چرا پیامبر صلی‌الله علیه و آله مصیطر نیست؟

روش تحقیق:

با توجه به موضوع پروژه این تحقیق کتابخانه‌ای است.

محدودیت‌های تحقیق:

با توجه به اینکه تمامی تفاسیر مطالبی شبیه به هم را بیان کرده بودند این پروژه با محدودیت منابعی که مطالب جدید و نوین ارائه کرده باشند رو به رو بوده است.

پیشنهادات

از آنجایی که کتب تفسیری هر کدام کمابیش با الهام از تفاسیر دیگر نگاشته شده‌اند این امر باعث شده است مطالب تفسیری تقریباً تکرار شوند. مخصوصاً در نقل روایات و نتیجه‌گیری آیات و مباحث مربوط به محتوای سوره، به نظر می‌رسد که اگر بخواهیم مطالب جدید و نوین در رابطه با این سوره یا سوره‌های دیگر بدست آوریم باید گذشته از مطالب تفسیری و علوم قرآنی از علوم دیگر، مانند- نجوم، روانشناسی، اخلاق و … در این خصوص بهره برد.

فصل اول:

بررسی لغات مطرح شده در سوره مبارکه غاشیه

۱- غاشیه

غاشیه (غشاء: پرده) فروپوشنده[۱]

غاشیه جمع غواش (غشی): مؤنث (الغاشی)، پوشش و سرپوش، پوشش دور قلب، بلا و سختی، روز رستاخیز[۲].

الغاشیه مؤنث الغاشی، پوشش، روپوش، رویه، غشاء بیرونی قلب. جمع غوایش- حادثه ناگوار قیامت و …[۳] .

مجمع‌البیان درباره این واژه می‌گوید: این واژه از ماده «غشاوه» به معنی فرا گرفتن و پوشاندن آمده است، این نام برای روز رستاخیز به خاطر آنست که ترس و هراس رویدادهای وحشت‌بار آن همه را بسان سایه‌ای سهمگین زیر پوشش می‌گیرد[۴].

غاشیه: فراگیرنده و پوشاننده «اَفَأمنوا ان تأتیهم غاشیه من عذاب الله یوسف ۱۰۷» مراد از غاشیه نقمت و عذاب فراگیرنده است. قیامت در «هل اتیک حدیث الغاشیه» از آن جهت غاشیه خوانده شده که عموم را فرا گیرد و احدی از آن مستثنی نیست[۵].

غواش: جمع غاشیه: فراگیرنده‌ها. «لهم من جهنّم مهادٌ و من فوقهم غواش» برای آنها از جهنم بستر و از بالاتیان فراگیرنده‌ها است یعنی آتش از بالا و پایین آنها را احاطه کرده[۶].

۲- خاشعه:

خاشعه: هراسان، وحشت‌زده، ذلت‌بار.[۷]

الخاشعه مؤنث (الخاشع) است. و الخاشع جمع خُشَّع و خَشَعَه و خاشعون به معنی زبون و فروتن[۸].

(الخاشع): فروتنی کننده. بَلْدَهٌ خاشعهٌ محلیکه جای سکونت در آن نیست[۹].

قاموس قرآن: خشع: خشوع به معنی تذلّل و تواضع است. راغب می‌گوید: خشوع به معنی ضراعه و تذلّل است و اکثر استعمال آن در جوارح است چنانکه اکثر استعمال ضراعه در تذلّل و تواضع قبلی است.

قاموس ادامه می‌دهد: آنچه مسلم است این است که خشوع به معنی تذلّل و تواضع است و آن با سکوت و آرامی و اطاعت و سر بزیر انداختن قابل جمع و تطبیق است و اما راجع تذلل درونی و بیرونی (قلبی و جوارحی)، بنابر تصریح قرآن در هر دو به کار می‌رود و رفته است: مانند «اَلَم یأن للذین آمنوا ان تخشع قُلُوبُهُمْ لِذِکر الله و ما نَزَل من الحقِّ …حدید/ ۱۶ : آیا برای مؤمنان وقت آن نرسیده که دلهایشان بیاد خدا و آن حقی که نازل شده خاشع و متواضع شود» در این آیه کریمه خشوع در تواضع قلبی به کار رفته. و در سه آیه بعد مانند «و خَشَعَتِ الاصواتُ للرّحمن فلا تَسَمُع الّاهمساً (طه/ ۱۰۸) صداها برای مذّلت در پیشگاه خدا، بیفتد و آرام می‌شود و جز صدای خفیف نشنوی»- «خاشعَهً ابصارُهم ترهقُهمِ ذلّه. قلم/ ۴۳»- «وجوهٌ یومئذٍ خاشعهٌ: غاشیه/۲» به معنی تواضع و تذلّل بیرونی استعمال شده است[۱۰].

زمخشری می‌گوید: خاشعه یعنی ذلیله[۱۱].

راغب: خشع: الخشوع= یعنی تضرع و زاری، واژه خشوع بیتشر در حالاتی که در اعضاء بدن ظاهر می‌شود به کار می‌رود ولی- تضرع در معنی زاری و فروتنی است و بیشتر در حالتی که در دل و ظاهر انسان به وجود می‌آید به کار می‌رود.

۳- عامله:

عامله عمل کننده، تلاشگر[۱۲]:

العامله جمع عاملات و عوامل، مؤنّث (العامل) است. نویسنده در معنی عامل آورده است: العامل جمع عمّال و عاملون و عمله به معنی کارتر، کسیکه با دست کاری را انجام دهد، آنکه برای دیگری کار کند …[۱۳]

فخررازی: العامله: فهی التی تحمل الاعمال[۱۴].

۴- ناصبه

ناصبه (نَصْبْ): رنج کشیده، رنج دهنده[۱۵].

الناصبه جمع نواصب به معنی آنکه در راهپیمایی بکوشد، «هم ناصبٌ»: ناراحتی خسته کننده[۱۶]. همچنین منجه الطلاب در معنی این لغت (الناصب) نزدیک به همین معانی را ذکر کرده است[۱۷]. مجمع‌البیان نیز این واژه را به معنی رنج بردن بیان کرده است[۱۸].

المیزان می‌گوید: ناصبه، اسم فاعل و مشتق از مصدر (نصب) است به معنی تعب و کوفتگی[۱۹]. ناصب: اسم فاعل است رنج دهنده- ناصب لازم هم می‌آید و به معنی به زحمت افتاده است. مانند «وجوهٌ یومئذٍ خاشعه، عامله ناصبه». ظاهراً مراد از عمل تلاش غیرمشروع دنیا است که باعث رنج، آخرت است یعنی، چهره‌هایی در آنروز ذلیل‌اند، تلاش‌گراند در دنیا بزحمت افتاده‌اند در قیامت[۲۰]. فخررازی نیز همین معنی را برای  این لغت بیان کرده و می‌گوید: النصب: الدؤوب والعمل مع التعب[۲۱].

قرطبی این لغت را به معنی تبعه آورده است[۲۲].

۵- تَصْلی:

تَصْلی (صَلْیْ): به آتش می‌سوزد[۲۳]، صَلَی فلانآ النارَ و فیها و علیها: داخل آتش کرد او را در آتش جایش داد[۲۴]. تَصَلَّی- تَصَلّیاً ]صلیِ[ النار و با النار: از گرمی آتش رنج برد، خود را با آتش گرم کرد[۲۵]. تفسیر نمونه درباره این نعمت می‌گوید: «تصلی» از ماده «صلی» بر وزن نفی، به معنی ورود در آتش و ماندن و سوختن به آن است[۲۶].

صلی: ملازمت. بریان کردن، دخول، سوختن، چشیدن عذاب آتش[۲۷].

زمخشری می‌گوید: تصلی هم با فتحه و هم با ضمه و هم با تشدید خوانده می‌شود.

و نزد عرب به معنی (أن یحضروا خصیراً فیجمعوا فیه جمراً کثیرا، ثم یعمدو الی شاه فیدسوها و سطه، فأما ما یشوی فوق الجمر اُوعلی المقلی اُوفی التنور، فلا یسمی مصلیا.)[۲۸]

۶- الحامیه

الحامیه: سوزان[۲۹]

الحامیه جمع حوام، مؤنث (الحامی) است، تاء در این واژه برای مبالغه است، گروهی که از جان خود یا دیگری حمایت کنند[۳۰].

(حَمِیَ، حمیاً، حِمُیّاً، حُمّواً) النار: آتش گرفت، زبانه زد، شعله‌ور شد (حَمِیَ) علیه: بر او خشم گرفت[۳۱].