عنوان :

تحقیق برکت

تعداد صفحات : ۸۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در این مقاله درباره برکت مطالبی ارائه می شود. این مجموعه متشکل از ۴ فصل است که :

فصل اول کلیات :تعریف و تبیین موضوع ،فواید و اهداف تحقیق ، روش تحقیق ، فرضیه ، ساختار تحقیق ، مشکلات و موانع تحقیق ، ضرورت و اهمیت موضوع ،کلید واژ ه ، سوالات اصلی و فرعی ، پیشینه ، می باشد.

فصل دوم الطاف و مواهب الهی که شامل موضوعاتی چون :اقسام برکت ،مکانهای پر برکت ، انواع نعمت ،زمانهای پر برکت ،اشیاء و افراد پر برکت ، پدیده های با برکت ، رابطه نعمت و محبت ، می باشد.

فصل سوم  یادآوری نعمتها که شامل موضوعاتی چون :وظایف آدمی در برابر رحمت خداوند، روش تربیتی یادآوری نعمتها ،چگونه بین دو دسته احادیث می توان جمع کرد ، تعارض نصوص و راه حل آن می باشد.

فصل چهارم عوامل افزایش برکت و سلب آن که شامل:عوامل برکت زا ، رابطه معنویت و برکت، آثار و ثمرات تقوا ، اسباب برکت زدا در روایات ، عوامل محرومیت از برکت و قوانین بهره مندی از موهبت های الهی می باشد.

و در پایان تحقیق نتیجه گیری ، راه کارها و پیشنهادها و خلاصه تحقیق بیان شده است .

روایت شده: “مردی نزد امام حسن (ع) آمد و از خشکسالی آبادیش شکایت کرد. حضرت به او فرمود: استغفار کن. دیگری آمد و به حضرت عرض کرد: دعا کن خداوند فرزندی به من بدهد. حضرت به او نیز فرمود: استغفار کن. راوی می گوید: من از این نوع راهنمایی تعجب کردم و از حضرت سوال نمودم. امام (ع) فرمود: آنچه گفتم کلام خداوند به نوح (ع) بود؛ آنگاه آیات۱۰ تا۱۲ سوره نوح را تلاوت فرمود: “به آنان گفتم از گناهان خود در پیشگاه پروردگارمان استغفار کنید، که او آمرزنده است، تا باران آسمان را پشت سر هم بر شما فرو ریزد و شما را با اموال و فرزندان کمک بخشد و باغ ها و نهرها برای شما قرار دهد”

از فراز پایانی آیه صدر بحث “و لکن کذبوا…” دانسته می شود که تکذیب آیات الهی و مخالفت با دستورات خداوند، در زوال برکات و نعمت های الهی تاثیر بسزایی دارد؛ همچنانکه در آیه۴۱ سوره روم می فرماید: “ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلهم یرجعون؛ در دریا و خشکی فساد و تباهی نمودار شده است به خاطر کردار بد مردم، تا خداوند بدین وسیله کیفر بعضی اعمالشان را به آنها بچشاند، تا شاید بازگردند”.

علامه طباطبایی ذیل این آیه می فرماید: “این آیه به ظاهر لفظش عام است و مخصوص به یک زمان و یا به یک مکان و یا به یک واقعه، نیست و در نتیجه مراد از “ بر و بحر” شامل همه روی زمین می شود و مراد از فساد در زمین، مصائب و بلاهای عمومی است: مانند زلزله، نیامدن باران و خشکسالی، قحطی، جنگها، غارتها، سلب امنیت و خلاصه هر بلایی که نظام آراسته و صالح جاری در عالم را بر هم می زند. “بما کسبت ایدی الناس” نیز، اشاره به آن دارد که این فساد و تباهی ظاهر در زمین، بر اثر اعمال مردم است، یعنی به خاطر شرکی است که می ورزند و گناهانی است که میکنند”. در روایتی از امیرمومنان علی (ع) آمده است: “هرگز نعمت و طراوت زندگی از گروهی زایل نمی شود، مگر به خاطر گناهانی که انجام داده اند” نیز فرمودند: “هرگاه گناهان آشکار شوند، برکتها برداشته می شوند”

واژه های کلیدی: برکت، نعمت، یا دآوری نعمتها، عوامل برکت زا

فهرست مطالب

فصل اول۱
کلیات۱
چکیده۲
مقدّمه۳
مفهوم شناسی۴
ارتباط معنای لغوی با اصطلاحی۴
نسبیت برکت۵
نعمت چیست؟۵
فصل دوم۶
الطاف و مواهب الهی۶
نعمت مادى و معنوى۷
اقسام برکت۸
مکانهای پر برکت۸
زمانهای پر برکت۱۰
أشیاء پر برکت۱۰
افراد پر برکت۱۱
انواع نعمت‏ها۱۳
نعمت شناسى۱۵
نعمت ظاهرى و باطنى۱۶
نعمت بی‫شمار۱۷‬
رابطه نعمت و محبت۱۸
رابطه نعمت و سپاس۱۹
پدیده های بابرکت۲۲
فصل سوم۲۵
یادآوری نعمت‫ها‬۲۵
وظایف ما در مقابل رحمت خداوند۲۶
تعارض نصوص دینی و راه ‌حل آن۳۳
اهمیت روش۳۴
انواع یادآوری ‏ها۳۶
یادآوری ذهنی۳۶
یادآوری گفتاری۳۶
یادآوری نوشتاری۳۶
یادآوری رفتاری۳۸
آثار و نتایج یادآوری نعمت‏ها۳۹
۱٫ حمد پروردگار۳۹
۲٫ شکرگزاری۳۹
۳٫ محبت و عشق به خداوند۴۱
۴٫ عبادت۴۳
۵٫ تقوا۴۳
۶٫ بازگشت به راه راست۴۵
۷٫ امیدواری۴۵
۸٫ فلاح و رستگاری۴۶
نتیجه ‏گیری۴۶
فصل چهارم۴۷
عوامل برکت‫زا و برکت زدا۴۷‬
عوامل برکت۴۹
۱- ایمان و تقوا:۴۹
۲- إستغفار:۴۹
رابطه معنویت و برکت۵۱
پیام متن:۵۲
آثار و ثمرات تقوا۵۲
۱- برخورداری از برکات دنیوی :۵۲
۲- روشن بینی :۵۴
۳- مصونیت :۵۵
۴- نجات از مشکلات و آسان شدن کارها :۵۶
۵- تعظیم شعایر الهی :۵۸
۶- پذیرش عمل :۵۸
۷- رهایی از ترس و اندوه :۵۹
۸- محبوبیت نزد خداوند :۵۹
۹- بخشیده شدن گناهان و رهایی از آتش :۶۰
۱۰- حسن عاقبت و پاداش بهشتی :۶۰
عوامل برکت زا۶۲
پیام متن:۶۳
۱٫ ایمان و تقوا۶۳
۳٫سحرخیزی۶۴
۴٫دعای سحر۶۴
۵٫شکرگزاری۶۴
۶٫صدقه دادن۶۴
۷٫اطاعت و رضایت خدا۶۵
۸٫ صله رحم۶۵
۹٫پیران سالخورده۶۵
۱۰٫ خوشرفتاری۶۵
۱۱٫یاد و سپاس خدا هنگام غذا خوردن۶۵
عوامل محرومیت از برکت۶۶
۱٫تکذیب انبیا۶۶
۲٫پرداخت نکردن زکات۶۶
۳٫روی گردانی از یاد خدا۶۶
۴٫اسراف۶۶
۵٫خودنمایی در علم آموزی۶۶
۶٫سرقت، خیانت، شرب خمر وعمل خلاف عفت۶۷
۷٫ بدزبانی۶۷
۸٫گناه۶۷
عوامل برکت زدا۶۷
پیام متن:۶۸
اسباب برکت زدا در روایت ها۶۸
پیام متن:۶۹
عوامل برکت زا۷۰
پیام متن:۷۱
خلاصه۷۱
منابع۷۳

منابع

ـ ابن فارس، احمد، معجم مقاییس‏اللغه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۰۴٫

ـ اصفهانی، راغب، المفردات فی غریب‏القرآن، دمشق، دارالقلم، ۱۴۱۶٫

ـ باقری، خسرو، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، تهران، مدرسه، ۱۳۸۰٫

ـ حرّانی، حسن‏بن شعبه، تحف العقول، قم، جامعه مدرّسین، ۱۴۰۴٫

ـ خمینی، روح‏اللّه، چهل حدیث، تهران، رجاء، ۱۳۶۸٫

ـ صدوق، محمّدبن علی، معانی‏الاخبار، قم، جامعه مدرّسین، ۱۴۰۳٫

ـ طبرسی، فضل‏بن حسن، مجمع البیان، تهران، المکتبه العلمیه، بی‏تا، ج ۴٫

ـ عروسی، عبدعلی بن جمعه، نورالثقلین، قم، مطبعه العلمیه، بی‏تا، ج ۴٫

ـ کلینی، محمّدبن یعقوب، فروع کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵، ج ۶٫

ـ مجلسی، محمّدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۴، ج ۱۳، ۱۴، ۴۸، ۶۶، ۶۷، ۶۸٫

ـ مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القران‏الکریم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۶۸٫

ـ مطهّری، مرتضی، آشنایی با قرآن، تهران، صدرا، ۱۳۷۱، ج ۳٫

 مقدّمه

خداوند مهربان نعمت‏های بسیار گسترده‏ای به انسان عطا فرموده است، اما غفلت و فراموشی آفت بزرگی است که انسان را دچار خود کرده است. یادآوری نعمت‏ها روش تربیتی بسیار مؤثری است که مربیان بزرگ بشریت یعنی خداوند و انبیا و اولیا آن را به طور گسترده مورد استفاده قرار داده‏اند و سایر مربیان نیز باید با الهام گرفتن از آنان این شیوه را به کار برند.

«نِعَم» به معنای رفاه و پاکی و مطلوبیت زندگانی است^۲ و «نعمت» که برای نوع به کار می‏رود، به نوع خاصی از آن دلالت دارد. در این نوشتار، منظور از نعمت، نعمت‏های خداوند است. «ذکر» نیز به معنای به یاد داشتن است که در مقابل غفلت و فراموشی استعمال می‏شود.

باید توجه داشت که در جهان بینی اسلامی، باورمندی به تاثیر عوامل معنوی و اعمال شایسته در خیرات و برکات و توسعه مادی، هرگز به معنای نپذیرفتن علل طبیعی و تاثیر آنها نیست؛ بلکه بدین معناست که اسلام، علاوه بر اسباب مادی (مانند کار و تجارت)، معتقد است که باورهای صحیح دینی، اخلاق شایسته و اعمال نیک نیز در شکوفایی و توسعه اقتصادی جامعه نقش دارند. سیره پیامبران و اولیای الهی نشان می دهد که آنان برای تامین نیازهای مادی خود، پیوسته کار می کردند و هرگز با تکیه بر تقوا، دست از تلاش برنمی داشتند.

ناگفته پیداست نتیجه طبیعی و پیامد قهری گناه و ظلم تنها دامنگیر سرکشان و طغیان گران نمی‫شود بلکه همه افراد جامعه را در بر می گیرد. از این رو لازم است افراد جامعه بویژه متدینین، در برابر منکرات اجتماعی از خود واکنش نشان داده، با امر به معروف و نهی از منکر درصدد اصلاح برآیند.

این مجموعه متشکل از ۴ فصل است که :

فصل اول کلیات :تعریف و تبیین موضوع ،فواید و اهداف تحقیق ، روش تحقیق ، فرضیه ، ساختار تحقیق ، مشکلات و موانع تحقیق ، ضرورت و اهمیت موضوع ،کلید واژ ه ، سوالات اصلی و فرعی ، پیشینه ، می باشد.

فصل دوم الطاف و مواهب الهی که شامل موضوعاتی چون :اقسام برکت ،مکانهای پر برکت ، انواع نعمت ،زمانهای پر برکت ،اشیاء و افراد پر برکت ، پدیده های با برکت ، رابطه نعمت و محبت ، می باشد.

فصل سوم  یادآوری نعمتها که شامل موضوعاتی چون :وظایف آدمی در برابر رحمت خداوند، روش تربیتی یادآوری نعمتها ،چگونه بین دو دسته احادیث می توان جمع کرد ، تعارض نصوص و راه حل آن می باشد.

فصل چهارم عوامل افزایش برکت و سلب آن که شامل:عوامل برکت زا ، رابطه معنویت و برکت، آثار و ثمرات تقوا ، اسباب برکت زدا در روایات ، عوامل محرومیت از برکت و قوانین بهره مندی از موهبت های الهی می باشد.

و در پایان تحقیق نتیجه گیری ، راه کارها و پیشنهادها و خلاصه تحقیق بیان شده است .

مفهوم شناسی

ارتباط معنای لغوی با اصطلاحی

چون سینه در هنگام نشستن و برخاستن شتر مقدم بربقیه اعضاء است و اینکه شتر مهمترین راه کسب روزی در بین اعراب است، به عنوان مصداق روشنی از خیر می­باشد[۱] و لذا در مورد هر نعمتی که با دوام باشد استعمال شده است.

نسبیت برکت

معنای برکت مانند امور نسبی است یعنی به حسب غرضی که در آن نهفته است مختلف میگردد، چون خیریت هر چیزى به حسب آن غرضى است که متعلق به آن مى‏شود مثل غذا خوردن که اغراض متعددی مانند: سیری، سلامتی، إستشفاء و…را می­توان از آن اراده نمود و لذا چون غرض از دین تنها و تنها سعادت معنوى و یا حسى منتهى به معنوى است، لذا مقصود از برکت در لسان دین، آن چیزى است که در آن خیر معنوى و یا مادىِ منتهى به معنوى باشد.[۲]

زارى» بکشاند و با شکر به درگاه خدا، وسیله «تداوم نعمت» را فراهم آوریم و از «ناسپاسى» واستفاده سوء از نعمت هاى خدا در راه خلافِ رضاى او پرهیز کنیم.

نعمت چیست؟

حالت خوب و بهره ها و برخوردارى ها و آن چه مایه خوبى و خوشى انسان است، «نعمت» نام دارد. از این رو مال و ثروت، تن درستى و سلامتى، عقل و شعور، خانه و مرکب، خوردنى ها و نوشیدنى ها، امنیت و آسایش، جوانى و توانایى جسمى و… نعمت به شمار مى آید.

 در منابع دینى و آیات و روایات، تعبیرهاى مختلفى به کار رفته که همه از این واژه گرفته شده است.

خیر رسانى به دیگران را «اِنعام»، برخوردارى از نعمت را «تنعّم»، رفاه و آسایش را «نَعما»، نعمت فراوان و دل پذیر را «نعیم» و مرکب ها و چهار پایان را «اَنعام» گویند. [۳] نیز گفته اند که نَعما، نعمت هاى باطنى است و آلا، نعمت هاى ظاهرى و آشکار.

شاید بعضى افراد از کاستى ها و مشکلات زندگى بنالند و از آن چه مایه رنج و غم آنان است، شکوه کنند، اما وقتى به انبوه نعمت هایى بنگرند که از آغاز تولد تا دم مرگ در اختیارشان قرار داده شده و از آنها بهره مى برند، این ناله و شِکوه کاسته خواهد شد و زبان شکر و حمد خواهند گشود.

 فصل دوم

الطاف و مواهب الهی

 نعمت مادى و معنوى

اغلب عادت کرده ایم که وقتى نعمت گفته مى شود، سراغ امکانات و برخوردارى هاى مادى برویم و از نعمت هاى معنوى و درونى و نامحسوس، غافل شویم. در کنار نعمت هایى همچون: میوه‫ها، سبزیجات، نوشیدنى ها، حیوانات دامى، لبنیات، فرآورده هاى زراعی، پوشیدنى ها، جواهرات و مال و ثروت، بدن سالم و جوانى، زیبایى و تناسب اندام، بینایى چشم و شنوایى گوش و صدها نمونه دیگر، مى توان به نعمت هایى از قبیل: عقل، عاطفه، فطرت توحید، حسّ معنوى، خداشناسى و مسلمانى، محبت به اهل بیت، توفیق انجام کارهاى نیک، برخوردارى از والدین، امنیت و آسایش، هدایت به حق، زیارت گاه هاى اولیاى دین، ولایت و امامت، فرهنگ و علوم ائمه، منابع قرآنى و حدیثى، پشتوانه   فرهنگى و غناى مکتبى، مواعظ و پندهاى گذشتگان، عبادت و بندگى در آستان پروردگار و… اشاره کرد که بسى ارزش مندند و بر آنها هم باید خدا را ستود و شکر کرد.

پیامبر خدا (ص) در توجه دادن به این نعمت هاى معنوى فرموده است: «من لم یر للّه عزّ و جلّ علیه نعمهً الاّ فى مطعمٍ او مشربٍ او ملبسٍ فقد قصر عمله و دنا عذابه[۴]؛کسى که از نعمت هاى خدا درباره خودش جز خوردنى و نوشیدنى و پوشیدنى را نبیند و نشناسد، عملش کوتاه و عذابش نزدیک است.»

اقسام برکت

«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْض‏ »[۵]

«و اگر اهل آبادیها، ایمان مى‏آوردند و تقوا پیشه مى‏کردند،برکات آسمان و زمین را بر آنها مى‏گشودیم‏»

بنا بر این آیه، برکات به دو قسم تقسیم می­شود:

۱- برکات آسمانی: عبارت است از توجّهات معنوى و رحمتهاى روحانى که سبب گشایش و خوشى روح و وسعت قلبى و نورانیّت باطنى و استفاضه از فیوضات إلهى مى‏شود.

۲- برکات زمینی(برکات مادى یا حسّى): برکات زمینی برکاتی است که منشأ آنها از زمین است مانند: آب، خاک، هوا، اشجار، زراعات و حیوانات دریایى، صحرایى و هوایى و آنچه مورد استفاده انسانها قرار مى‏گیرد.

مکانهای پر برکت

۱- کعبه:

یکی از مکانهایی که در قرآن با وصف مبارک از آن یاد شده کعبه می­باشد:

«‏إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّهَ مُبارَکاً وَ هُدىً لِلْعالَمِین‏ »[۶]

«نخستین خانه‏اى که براى مردم قرار داده شد، همان است که در سرزمین مکّه است، که پر برکت..»

کعبه از این جهت مبارک است که از نظر معنوى و مادى دارای امتیازات خاصی می­باشد، برکات معنوى این سرزمین و وحدتى که در پرتو آن مخصوصا در مراسم حج به وجود مى‏آید بر هیچکس پوشیده نیست، از نظر مادى نیز علی رغم شرایط بد آب و هوایی، این شهر در طول تاریخ همواره یکى از شهرهاى آباد و پر تحرک و یک مرکز آماده براى زندگى و تجارت بوده است.[۷]

۲- شام:

سرزمین دیگری که برکات الهی شامل آن شده، سرزمین شام است:

«وَ نَجَّیْناهُ وَ لُوطاً إِلَى الْأَرْضِ الَّتِی بارَکْنا فِیها لِلْعالَمِین‏ »[۸]

«او و لوط را به سرزمینی که آن را براى همه جهانیان پربرکت ساختیم، نجات دادیم‏ »

گرچه نام این سرزمین صریحاً در قرآن نیامده ولى با توجه به آیه اول سورۀ اسراء معلوم مى‏شود همان سرزمین شام است (که شامل فلسطین، ادن ،سوریه، لبنان بوده) که هم از نظر ظاهرى پر برکت و حاصلخیز است و هم از نظر معنوى، چرا که کانون پرورش انبیاء بوده است.[۹]

۳- أرض بیت المقدس:‏

سرزمین بیت المقدس، مکان دیگری است که مشمول برکات الهی شده است:

«سُبْحانَ الَّذِی أَسْرى‏ بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِی بارَکْنا حَوْلَه ‏»[۱۰]

«پاک و منزّه است خدایى که بنده‏اش را در یک شب، از مسجد الحرام به مسجد الاقصى که گرداگردشراپر برکت ساخته‏ایم، برد… »

مسجد الاقصى ‏مکان مقدسى است و سرزمین اطراف آن نیز سرزمینی پر برکت است، این آیه به برکات مادی یا معنوی این سرزمین اشاره دارد، چرا که این سرزمین مقدس، در طول تاریخ کانون پیامبران بزرگ خدا، و خاستگاه خدا پرستى بوده است.[۱۱]

۴- وادی طور:

از وادی طور نیز در قرآن با وصف مبارک یاد شده است:

« فَلَمَّا أَتاها نُودِیَ مِنْ شاطِئِ الْوادِ الْأَیْمَنِ فِی الْبُقْعَهِ الْمُبارَکَهِ مِنَ الشَّجَرَه..»[۱۲]

«هنگامى که به سراغ آتش آمد، از کرانه راست درّه، در آن سرزمین پر برکت، از میان یک درخت ندا داده شد..»

زمانهای پر برکت

بعضی از اوقات نیز وجود دارند که در قرآن با وصف “مبارک” از آنها یاد شده است که “شب قدر” بخاطر نزول قرآن که خیر کثیر است از جمله آنان به شمار می­رود:

« إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَهٍ مُبارَکَهٍ»[۱۳]

«که ما آن را در شبى پر برکت نازل کردیم

أشیاء پر برکت

۱- قرآن:

از جمله چیزهایی که از نگاه خداوند، دارای برکت فراوانی است، قرآن می­باشد چرا که در این کتاب آسمانی خیر کثیر نهفته شده و همواره مردم را به استوارترین راه هدایت نموده و خداوند به وسیله آن، مؤمنان را به راههاى سلامت رهبرى مى‏کند، مردم در امر دنیایشان از آن منتفع شده و در نتیجه صاحب زندگى پاکیزه مى‏گردند. جهل و بخل و کینه از میانشان رخت بربسته و سعادتمندمى‏گردند و در آخرت از نعمت جاوید برخوردار مى‏شوند.[۱۴]

«وَ هذا کِتابٌ أَنْزَلْناهُ مُبارَکٌ »

«و این کتابى است که ما آن را نازل کردیم کتابى است پربرکت‏»[۱۵]