عنوان :

تحقیق تحولات سیاسی ولایت کرمانشاهان در دوره صفویه

تعداد صفحات : ۱۱۰

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

در فلسفه تاریخ نگاری نظریه‌ای است مبنی بر این که مورخ، محصول تاریخ و جامعه است مورخین بر این نظرند که حکومت صفویه درجدال با حکومت عثمانی موجب از هم کسیختگی شرق میانه در برابر غرب شد و می‌گویند اگر از فراز چند قرن به صفویه نگریسته شود مسیر اندیشه و تفکر بطور محوری که درمیرایی  اندیشه در ایران آن زمان صورت گرفته بود و عواقب آن تا زمان حال وشاید تا قرنها بعد نیز آثار آن باقی مانده بوده است دیده می‌شود.

آنها معتقدند که صفویه در ایران به دلیل سابقه تصوف شیعه‌گری، قدرت بزرگ قبیله‌گری وسرانجام شرایط مناسبی که به علت خاطره مثبت مردم از شیعیان علویه به ویژه سربداران، وجود داشت به حکومت رسیدند از سوی دیگر سلاطین ترک عثمانی، همه حکومتهای مسلمان را خراج دهنده خود می‌خواستند. عثمانیها در اوج حضیض تنها درصدد تحکیم موقعیت سران آناتولی بر جهان اسلام اروپای تحت سلطه خود بودند، بنابراین تصادم با امپراتوری عثمانی اجتناب ناپذیر بود اما قبایل سرخ سر(قزلباش) صفویه نه در پی تحقق حقوق مردم در ایران بودند و نه فضایی برای شکوفایی اندیشه به وجود آوردند. ایرانیان وامپراتوریهای آنها عموماً در عصر اختناق اندیشه پوسیده بودند صفویه نیز از همین مدار ضربه خورد صفویه در حساسترین دوران تاریخی جهان حضور داشت و توانست تا حدودی روند کلی جامعه ما را به دوران رونق سیاسی و اقتصادی و نیز رشد هنرهای دستی و صنایع آن روزگار سوق دهد، اما نیروی انتظامی قزلباش و روح جنگاوری آن نیاز به توجیه فرهنگی و ساختار فکری داشت ولی بعلت فقدان این ذهنیت در پادشاهان صفویه این قلمرو به جریانی سپرده شد که از ابتدا به حرکتی محافظه کار و فرقه گرا و صوفی مآبانه سوق داده شد در نتیجه خیلی زود با قدرت به سختگیری و استبداد رای رسید و راه را بر اندیشه خلاق  و مبتکر درکل جامعه بست و اندیشه و ادب را دچار انحطاط کرد صفویه در طی دو قرن حکومت در ایران حتی در دوران اوج رشد اقتصادی اجتماعی خود، ترمز اندیشه و تفکر نو را در ایران کشیدند. اگرچه تعدادی از اندیشمندان ایرانی در دوران طلایی (منظور قرن سوم تا حدود قرن یازدهم) ایرانی در عصر صفویه در اوج میسر گام برمی‌داشتند اما ذهنیت نادرست و ترویج مناسک ورسم مذهبی عوامانه راه را بر اندیشه بستند و با میرایی اندیشه صوفی گرای در رواج صوفی‌گرایی اندیشه، ضربه‌ای جبران ناپذیر بر این سرزمین وارد ساختند با این برداشتها از تاریخ صفویه می‌توان گفت که سازمان اداری وکشوری صفویه چگونه جایگاهی داشته است بخشهای اداری و دیوانی آن در تمام روزگار حکومت صفوی شخص شاه قرار داشت که در روزگار کودکی شاهی جوان و خردسال، نایب السلطنه انجام وظیفه می‌نمود. سپس دولتخانه یا همان دیوانخانه و درگاه و سپس دستگاه مالی و در آخر دستگاه قضایی قرار داشت در آن دوره با توجه به این که شاهان صفوی مشروعیت حکومت خود را همان آغاز با رهبریت مذهبی خویش آشکار کرده بودند، می‌توان گفت که در برخی مراحل شخص شاه در جایگاه روحانی تمامی احکام را صادر می‌کرد اگرچه سرزمین ایران در روزگار صفوی دارای مرزهای دگرگون شونده‌ای بود اما احکام شاهانه با قدرت در ساختار نظام اداری آن لازم الاجرا بود. بخشی از این مرزها مربوط به مرزهای کردستان کرمانشاه و لرستان بود. اینکه ایلات و عشایر آن دیار منجمله کردهای ایران در آن دوره چه نگرشی و ارتباطی با این نظام اداری داشته‌اند پژوهشگران ومحققین و مورخین ایرانی و خارجی . کردها نظرات متفاوتی ابراز داشته‌اند. نگرش متفاوت آنها ساختار نظام و نیز نحوه سر سپردن حکام و توده مردم آن دیار به اداری دوره صفویه ناشی از پیکارهای پی در پی بین افراد و عثمانی و اشغال پی در پی برخی شهرهایی چون مکریان، گروس (بیجار کنونی)، مریوان، شهرزور، سنقر، هرسین، پلنگان، درتنگ، نهاوند، ماهیدشت کرند ( در تاریخ صفویه از آنها نام برده شده است) برای نمونه والی کردستان از خاندان اردلان برگزیده می‌شدند که قرار گاهشان شهر سنه سنندج) بود این کرانه همواره موردیورش قرار می‌گرفت در زمان شاه عباس اول این منطقه بارها صحنه برخوردهای سیاسی بیگانه و ناآرامیهای درونی بود، نتیجتاً نمی‌توانست دارای یک نظام اداری متمرکز و قوی باشد، اما در بخش‌ جنوبی‌تر آن شهرهایی دیگر نیز بودند که در عصر حکومت صفوی، اعتبار ویژه‌ای پیدا کرده بودند و مورد توجه قرار گرفتند که از بین آنها می‌توان شهر کرمانشاه  و کلهر را نام برد که در نوشته‌های روزگار صفوی بیشتر در رابطه با سرزمین مسکونی کردها و عشایر کلهر بدان اشاره شده است اگر چه آن کرانه‌ها در زمان شاه اسماعیل دوم دارای حاکمی آزاد بود، ولی گاهی نیز با شهرهای سنقر و دینور، به عنوان یک حاکم نشین یاد شده است، بنابراین می‌تواند از یک ساختار منسجم‌تر و قویتری از یک نظام اداری نسبت به سایر بلاد کردنشین برخوردار بوده باشد از طرف دیگر عامل مشترک (شیعه بودن) به قوام و تداوم آن اثر بخشیده است. البته نگرش پادشاه‌هان صفوی را در اجرای احکام دولتی و موازین نظام اداری قلمرو‌های تحت حاکمیت خود یعنی کردستان . کرمانشاهان که بافت مذهبی جداگانه‌ای  داشته‌اند متفاوت بوده ودر بسیاری موارد ناهماهنگ بوده است.

دولت صفویه یکی از دولتهای مهم در تاریخ ایران بوده است

به بخشی از تاریخ در غرب ایران و چگونگی  اداره کرمانشاهان در عصر صفویه و رفتار حکومت صفویه با کرد ها مخصوصاً دوایل معتبر کلهر و زنگنه می پردازیم .

ایل کلهر پیش از روی کار آمدن صفویان تا ابتدای حکومت شاه تهماسب اول (۹۸۴  ه ق ) دارای موقعیت تقریباً مستقل یا خود مختار بوده است. که بعدها با دربار صفوی ارتباط پیدا کرده و ۵۰۰ نفر افراد به عنوان« یا ساقی » را آماده خدمت در ارتش صفوی کرده است ایل کلهر از سال (۹۹۸ه ق ) تحت حکومت عثمانی قرار داشت تا اینکه در سال (۱۰۱۲ ه ق ) شاه عباس اول الله وردی خان حاکم فارس را مامور اخراج عثمانی ها از خاک کلهر و تصرف بغداد کرد .همینکه حکومت مرکزی ایران در روزگار شاه اسماعیل صفوی صاحب قدرت و عظمت گردید. اقوام کرد از جمله عشایر زنگنه  که از دیرباز انتظار چنین موقعی را داشتند به همدردی با دولت ایران قد علم کردند و در برابر تجاوزات همسایه غربی همه جا مردانه از حقوق خود و ایران دفاع کردند .

این طایفه در زمان شاه اسماعیل صفوی به مراتب عالی رسید و محسود اقران گردید  . چون از امراء ایشان کسی نماند، فرقه فرقه به خدمت امراء قزلباشیه مبادرت نموده و در عراق و خراسان استخدام گردیدند و بعضی در زمره قورچیان عظام منخرط گشتند .

دولت صفویه مذهب تشیع را که سالها آرزوی شیعیان بود در ایران رسمیت بخشید و ایران را که قبلاً به صورت ملوک الطوایفی اداره می شد به صورت دولتی واحد و یک پارچه درآورد  و این نقطه عطفی در تاریخ ایران بود .

هدف از این تحقیق شناساندن منطقه غرب ایران در دوره صفویه بود

بنابر این کرمانشاهان و کلهر در دوره صفویه اعتبار ویژه ای پیدا کرده بودند که در روزگار صفوی بیشتر در رابطه با سرزمین مسکونی کردها و عشایر کلهربدان اشاره شده است و از یک ساختار منسجم و قوی برخوردار بود

 واژه های کلیدی: دوره صفویه، کرمانشاهان، کلهر، نظام اداری

فهرست مطالب

چکیده۱
مقدمه۲
کلیات ۳
۱-بیان مسئله و علل انتخاب موضوع پژوهش۳
۲-اهمیت پژوهش۴
۳-اهداف پژوهش۵
۴-روش پژوهش۵
۵-پیشینه پژوهش۵
۶-محدودیت های پژوهش۶
فصل اول : جغرافیایی تاریخی منطقه کرمانشاهان۷
فصل دوم : بررسی اوضاع سیاسی اجتماعی پادشاهان صفویه۱۲
شاه اسماعیل اول۱۲
شاه طهماسب۲۷
شاه اسماعیل دوم۳۷
شاه محمد خدابنده۳۹
شاه عباس اول۴۲
فصل سوم : حکمرانان کرد دوره صفویه۴۵
فصل چهارم : بررسی نظام اداری دوره صفویه۹۰
نظام اداری کرمانشاهان در دوره صفویه۹۰
وضعیت کلهر در دوره صفویه۹۵
فصل پنجم : نتیجه گیری۹۹
منابع ۱۰۳

منابع اصلی

۱ –  انصاف پور ، غلام رضا ، تاریخ سیاسی و جغرافیایی مردم کرد .

۲ – افشار ، ایرج ، کرمانشاه و تمدن دیرینه آن ، جلد دوم .

۳ – امینی هروی  ، امیر صدرالدین ، فتوحات شاهی ( تاریخ صفوی از آغاز تا سال ۹۲۰ ه ق  ) ، تصحیح محمدرضا نصیری ، ( دانشگاه تهران ، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ) .

۴ – افوشته ای نطنزی ، محمودبن هدایت الله ، نقاوۀ الاثار ، به اهتمام احسان اشراقی ، سال چاپ ۱۳۵۰ ( شرکت انتشارات علمی و فرهنگی ، ۱۳۷۳ ) .

۵ –  آیینه وند ، صادق ، علم تاریخ در گستره تمدن اسلامی ، ( پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ) جلد ۱ .

۶ – استنفور ، مایکل ، فلسفه تاریخ : رابطه تاریخ ، فلسفه و علوم اجتماعی ، مترجم حسینعلی نوذری ، انتشارات طرح نو .

۷- اوجلان ، عبدالله ، از دولت کاهنی سومر به سوی تمدن دمکراتیک ، ترجمه رحیم بیگ زاده (پیام نور ، تهران ۱۳۸۳) ، جلد یک

۸– بدلیسی ، شمس الدین ، شرفنامه ، تصحیح ولاد یمیرو لییا مینوف زرنوف ، ( انتشارات اساطیر ، اول ایرانشهر ، ۱۳۷۷ ) .

۹ – بیات ،  عزیزالله ، کلیات جغرافیایی تاریخی ایران ، ( امیر کبیر ، ۱۳۷۳ ) .

۱۰ – بیگدلی ، هرمز ، گذری بر تاریخ باختران (کرمانشاه) از آغاز تا اوایل قاجاریه ، جلد اول .

۱۱ – پارسا دوست ، منوچهر ، شاه اسماعیل اول ، شرکت سهامی انتشار .

۱۲ – تاورنیه ، سفرنامه ، مترجم ، ابوتراب نوذری ، تصحیح دکتر فریدون شیرازی ( سنایی ، ۱۳۶۹ ) .

۱۳ – تاج بخش ، احمد ، تاریخ صفویه ، انتشارات نوید شیراز .

۱۴ – ترکمان ، اسکندر بیگ ، تاریخ عالم آرای عباس ، ( امیر کبیر ۱۳۵۰ ) جلد : دوم .

۱۵ – ثروت ، منصور ، القاص میرزا ، ادبیات بهشتی شماره ۲۰ ( ۱۳۷۵ ) .

۱۶ – جلادت ، بدر خان ، القضیه الکردیه تاریخ کرد و کردستان .

۱۷ – حقی ، اوزون چارشلی ، تاریخ شاه اسماعیل ، تاریخ عثمانی ، ترجمه دکتر وهاب ولی . دفتر مطالعات و تحقیقات فرهنگی .

۱۸ – خواند میر ، امیر محمود ، تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب  صفوی ، دکتر محمد علی جراحی ( تهران ۱۳۷۰ ) .

۱۹ – خواند میر ، غیاث ، الدین بن همام الدین الحسینی ، تصحیح دکتر محمد دبیر سیاقی ( کتابفروشی خیام ۱۳۶۲  )  جلد چهارم .

۲۰ – دبیر سیاقی ، سید محمد ، تذکره الملوک ( سازمان اداری حکومت صفوی با تعلیقات مینور سکی بر تذکره الملوک ) ترجمه مسعود رجب نیا ، ( چایخانه سپهر ، تهران ، ۱۳۶۸ ).

۲۱ –دلابی آر ، آلفرد ، سلیمان خان قانونی و شاه طهماسب ، ترجمه ذبیح الله منصوری ( انتشارات تهران ۱۳۷۶ ) جلد اول

۲۲ – روملو ، حسن بیگ ، احسن التواریخ ، تصحیح ، عبدالحسین نوایی ، ( تهران ،  اساطیر )  جلد دوم .

۲۳ –  زکی بیگ ، محمد امین ، زبده تاریخ کرد و کردستان (ترجمه یدالله روشن اردلان ، (توس ۱۳۸۱) جلد دوم .

۲۴ –  روحانی شیوا ( بابا مردوخ ، تاریخ مشاهیر کرد ،  به کوشش محمد ماجد مردوخ ، جلد سوم ) .

۲۵ –   سعیدیان ، عبدالحسین ،  دایرۀ المعارف سرزمین و مردم ایران ، انتشارات کلمه .

۲۶ –   سلطانی محمد علی ،  جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاه ، ( سها ۱۳۷۳ ) جلد اول .

۲۷ – سلطانی محمد علی ، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاه ( ایلات و طوایف ) مولف ، جلد دوم و سوم .

۲۸ –  شیرازی ،  عبدی بیگ ،  تکلمه الاخبار ، تاریخ صفویه از آغاز تا ۹۸۷ ه ق . تصحیح دکتر عبدالحسین نوایی ( نشر مانی ۱۳۶۹ )

۲۹ –  صفوی ، شاه طهماسب ، تذکره شاه طهماسب ، تصحیح ، کریم فیضی ( قدس ، قم ، ۱۳۸۳ ) .

۳۰ – سیوری ، راجر ، ایران در دوره صفوی.

۳۱ – ظریف الاعظیمی ، علی تاریخ الدول الغریبه العراق ، ( چاپ نهم ۱۳۴۶ ه ق ) .

۳۲ – عماد زاده اصفهانی ، حسین ، تاریخ مفصل اسلام و تاریخ بعد از اسلام ، ( انتشارات اسلام ۱۳۷۰ ) .۳۳ – شکری ، ید الله ، عالم آرای صفوی ( اطلاعات ، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی ۱۳۶۳ ) .

۳۴ – قمی ، قاضی احمد ، خلاصه التواریخ ، به اهتمام احسان اشراقی ، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران ، جلد یک .

۳۵ – قزوینی محمودبن محمود ، آثار البلاد و الاخبار العباد ، مترجم جهانگیر میرزا ( امیر کبیر ۱۳۷۳ ) .

۳۶ – قزوینی ، وحید ، جهان آرای عباسی ، تصحیح سید سعید میر محمد صادق ( پژوهشکده علوم انسانی و مطاعات فرهنگی ۱۳۸۳ ) .

۳۷ – کیهان ، مسعود ، جغرافیای مفصل ایران ( مطعبه مجلس ۱۳۱۱ ) جلد دوم .

۳۸ – لمبتون ، آن . ک . س . ، سیری در تاریخ ایران بعد از اسلام ، ترجمه یعقوب آژند ( امیر کبیر ۱۳۶۳ ) .

۳۹ – منشی قزوینی ، بوداق ، جواهر الاخبار ، مقدمه ، تصحیح و تعلیقات دکتر محسن بهرام نژاد ، ( وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی  ۱۳۷۸ ) .

۴۰ – میر احمدی ، مریم ، تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران در عصر صفوی ، ( امیر کبیر ۱۳۷۱ ) .

۴۱ – جهانگشای خاقان ، تصحیح الله دتا مضطر ، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان ( اسلام آباد ۱۴۰۶ ) .

۴۲ – میشروی کرد و کردستان ، ترجمه بخش هایی از آن توسط دکتر رحمت الله علایی ، چاپ بغداد .

۴۳ – مردوخ ، آیت الله ، تاریخ کرد و کردستان ، ۱۲۲۴ ه ش ، جلد دوم .

۴۴ – مینورسکی ، ولادیمیر ، سازمان اداری حکومت صفوی ، ترجمه مسعود رجب نیا ، ( انتشارات زوار تهران ۱۳۳۴ ) .

۴۵ –  نوایی عبدالحسین ، غفاری فرد ، عباسقلی ، تاریخ تحولات سیاسی ، چاپ سوم ( ۱۳۸۳ ) .

۴۶ –  هدایت ، رضا قلی خان ،  تاریخ روضه الصفای  ناصری ، ( اساطیر ۱۳۸۰ ) جلد هشتم .

۴۷ –  ورهرام ، غلامرضا ، نظام حکومت ایران در دوران اسلامی ، ( تهران ، مطالعات و تحقیقات  فرهنگی ۱۳۶۸ ) .

 ۴۸ –  یاسمی ، رشید ، آیین نگارش تاریخ  ، ( سلسله انتشارات موسسه وعظ و خطابه ، ۱۳۱۶ ) .

 پایان نامه ها

۱-  صفر نژاد ، اکبر ، بررسی ریشه و عوامل ظهور صفویه ، استاد راهنما عباسقلی غفاری فرد ، استاد مشاور عزیزالله ، بیات ، شماره بازیابی ۱۳۷۱۸ – ۵۱ ، ۱۳۷۹ .

۲ – فتحی مقدم ، اردلان ، استاد راهنما عباسقلی غفاری فرد – استاد مشاور صالح پرکاری  تهران ۱۳۸۳ ، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی شماره بازیابی ۹۰۷۰  –  ۵۱ .

۳-  کریمی ، علیرضا ، پژوهش بر وزارت شیخ علی خان زنگنه در عصر صفویه .

۴ – وزارت به روزگار صفویه ، استاد راهنما مهدی طبیعی ، استاد مشاور حسین الهی ، مشهد ۱۳۷۸ دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد مشهد شماره بازیابی۱۷۳۲۷ – ۵۱ .

۵ –  ئه حمدی ، قادر ، کورد و میشرو ، چاپی یه که م : سلیمانی ۲۰۰۵ م .

مقالات

۱ – ابریشمی ، عبدالله ، مقاله نقش شاه اسماعیل در شکل گیری تاریخ غرب کشور ، مجله ایران فردا ، شماره ۳۳

۲ – ثروت ، منصور – القاص میرزا . ادبیات بهشتی شماره ۲۰ ( ۱۳۷۵ ) :۵۳  – ۵۹  .

۳ – رحمانی ، تقی ، چگونه باید صفویه را نقد کرد ، ایران فردا ، ش ۳۰ ، ۱۳۷۵ ، ص ۳۱ – ۳۰ .

 ۴ – نوائی ، عبدالحسین ، رازی در دل تاریخ گوهر . ۱

۵ – نگاهی به نظام اداری ایالتی در اوایل حکومت صفوی ، ترجمه محمد علی رنجبر ، فرهنگ ، شماره ۱۹ ، ( ۱۳۷۵ ) ص ۲۲۳ – ۲۴۶ .

مقدمه

میل و علاقه به دانستن این که پیش از این چه اتفاق افتاده از خصلت‌های بشری است. انسانها کنجکاو وتیزبین هستند و در پی یافتن علت و معلولی رویدادهای گذشته، دائم در تلاشند. در این پ‍ژوهش به بخشی از این تاریخ در غرب ایران در دوره صفویه می‌پردازیم ، زیرا عصر صفوی مرحله‌ای مهم از حیات فرهنگی مردم ایران را منعکس می‌سازد درمدتی حدود دویست‌وسی‌سال از عمر این سلسله آثار متعددی پدید آمده است اما کمترپژوهشی جامع و بدور از قضاوت ارزشی در این مورد صورت گرفته است. ثبت وقایع و رویدادها یک سویه و تنها ازجانب کاتبان دولتی به رشته تحریر در آمده است. در نتیجه تاریخ واقعی از رویدادها که میراث ‌داران واقعی آن توده‌های زحمتکش می‌باشند بازگو نشده است در این پژوهش تا آنجا که امکان داشته تاریخ مدون دو طرف را بررسی و با مقایسه آنها صاحبنظران این بخش از تاریخ ایران را در جریان آن رویدادهای آن دوره قرار می دهیم

کلیات

الف: بیان مسئله و علل انتخاب موضوع پژوهش:

علم تاریخ،موضوع و روش

تعریف تاریخ

تاریخ و شناخت

در تعریف تاریخ گفته‌اند:«تاریخ علمی‌ ‌است که درآن ازحوادث‌زمان‌گذشته‌بشربحث می‌شود.این دانش ازاهم دانش‌هایی است که انسان بدان نیازمنداست زیرا باشناخت امورهمنوعان خود رانیزمی‌شناسد.[۱]»

یاپیرنه درتعریف‌تاریخ گویدکه:«تاریخ عبارت است‌ازداستان رفتار و کردار و دستاوردهای‌انسان‌ها که‌در جوامع زندگی می‌کنند[۲]»

رشید یاسمی در کتاب آیین نگارش تاریخ درتعریف تاریخ چنین اظهار نظر می‌کند:«تاریخ را از دوحیث می‌توان مورد بحث قرار داد:یا از این جهت که علم حوادث گذشته‌حیات بشری است یا ازاین لحاظ که علم قوانین این حوادث است،یعنی قوانینی که مدبّرگذشته و حال وآینده بشرمی‌باشند.در مورد اول،تاریخ به معنای اخص نام دارد و درمورد دوم،فلسفه تاریخ یا علم الاجتماع خوانده می‌شود[۳]

بنابراین می‌توان گفت:تاریخ،پژوهشی علمی است باروش و فن خاص خود،که به بررسی احوال اجتماعات گذشته تطور و نمو وشکوفایی و انحطاط و سقوط آن می‌پردازد.باکسب چنین دیدگاهی،مورخان،تاریخ را بردو نوع تقسیم می‌کرده‌اند.

۱-تاریخ سیاسی: که به بررسی و پژوهش در حوادث سیاسی،همانند جنگ‌ها و اخبار شاهان و حاکمان‌و سلسله‌ها و دودمان‌ها و هرجنبه‌‌ای از امور سیاسی و حکومتی،می‌پردازد..

۲- تاریخ تمدنی: که به بررسی تطور نظامها و نهضت‌های اجتماعی و اقتصادی و فکری و دینی می‌پردازد.

 ب- اهیمت پژوهش

علمی بودن تاریخ

تاریخ علم است ولی همانند نجوم از رؤیت و معاینه مستقیم و نه همانند شیمی از طریق آزمایش و تجربه،بلکه از راه نقد و تحقیق حاصل می‌شود.بعبارت دیگر قطعیت موضوع‌آن با آنچه به فیزیک یا ریاضیات مربوط می‌شودقابل مقایسه نمی‌باشد.بنابراین تاریخ نمی‌تواند جامعه انسانی را به عنوان یک پدیده ثابت وبی‌حرکت مطالعه کند،می‌بایست آن را درطی حرکت و تحولش نیز بررسی کند.در این خصوص باید به این امر اشاره کرد که فرق عمده تاریخ با اکثر علوم مربوط به انسان ظاهراً این است که تاریخ انسان را به عنوان یک کل، به عنوان یک موجود متفکر و خود آگاه، بررسی می‌کند در صورتی که جز معدودی از سایر علوم به این جنبه وجود او نظر ندارند

در تاریخ مانند سایر علوم انسانی دیگر شناخت نظری محض آنگونه شناخت است که مبتنی بر مفاهیم کلی یعنی آنچه از تصور علیت ناشی باشد. لذا کار یک پژوهشگر تاریخ در هر نهضت و در جریان هر رویداد عبارت از یافتن روابط علت و معلولی آن است در مسأله علیت، پژوهشگر تاریخ را وارد قلمروی می‌کند که منطق تاریخ یا علم شناخت تاریخ است در قلمرو تاریخ تقریباً هر پدیده‌ای که هست جنبه نفسانی و وجدانی دارد- هم از طریق پژوهشگر تاریخ و هم از جهت اشخاص وقایع پس قضاوت و ارزشی کردن در یک زمینه تاریخی بستگی تام به سطح آگاهی، تیزبینی و تسلط بر موضوع پژوهشی پژوهشگر دارد.

ما معتقدیم که تاریخ تنها با پدیده‌های روانی سرو کار ندارد بلکه گاه با طبیعت و حوادث آن نیز سر وکار پیدا می‌کند ما در این مسأله از این جنبه یعنی حتی میدان نبرد و شرایط جوی غفلت نکرده‌ایم.

نقد و ارزیابی تحقیق موضوع مورد پژوهش

در کار تاریخ، شناخت روش و هدف، اهمیت خاص  دارد تاریخ گردآوری روایات یا مقایسه آنها و شناخت واقعیت حوادث و نیز نظر به توصیه و تفسیر این واقعیات است که بین جزئیات آن رابطه برقرار می‌کند و آنها را به یکدیگر پیوند می‌دهد ما در تحقیق خود سعی کرده ایم که به این نکات توجه لازم داشته باشیم.

در تبیین رویدادهای تحقیق مورد نظر تلاش نموده‌ایم که به سوالات مربوط به چرایی، چگونگی و چیستی آن دوره در حد وسع و آگاهی خود به آن جواب بدهیم. از دیدگاه خود بعنوان یک دانشجو در پایان هر بخش از رویدادها تبیین و علت یابی و نتیجه‌گیری داشته باشیم. ما در این تحقیق سعی نموده‌ایم که تبیین عقلانی با توجه به ذهنیت خود از وقایع آن دوره (عصر صفوی) در ذهن بپرورانیم و آنرا با توجه به برآورده ساختن اهداف تحقیق خود به کار ببریم.

اهداف تحقیق تاریخی

 ازاهداف مورد نظر ما در این تحقیق

 ۱-آشنایی با روال زندگی نیاکانم در این خطه از سرزمین بزرگ ایران بالاخص با توجه به داشتن ساختار عشایری آن زمان، نظام اداری بوده است.

۲-انجام یک پایان‌نامه شایسته در دوره کارشناسی ارشد رشته تاریخ

۳-مطالعه تطبیقی و مقایسه‌ای وقایع تاریخی بخشی از دوره صفویه از کتب  و اسناد دولتی و کتب تاریخی

۴-مطالعه در علیت وقایع گذشته از دیدگاه مورخین

روش‌های دستیابی به سوابق  و ادبیات تحقیق

در این تحقیق ما برای بیان و دستیابی به ادبیات مسأله از اطلاعات مکتوب دست اول و کتب و مقالات و اسناد کتابخانه های ملی و مجلس و ملک و دانشگاه تهران بهره جسته‌ایم. و از آن منابع فهرست برداری و سپس مطالعه و فیش برداری و مجلات تاریخی را هم در حد دسترسی به آن اطلاعات مطالعه و نکات لازم و مهم آن را یادداشت و فیش‌برداری کرده و در جای مناسب تحقیق گنجانده‌ایم علاوه بر این از کتابشناسی‌ها، نمایه‌ها کتابخانه‌ها و فهرست تحقیقات انجام شده قبل سود برده و تنها در حد ضروری بکار برده‌ایم. آنچه شایان توجه است در این تحقیق پایان نامه‌ای به دلیل وسعت منابع بیشتر از منابع اصیل و مبنایی استفاده نموده‌ایم از کتابخانه مجلس شورای اسلامی ایران نقشه دوران حاکمیت شاه عباس اول را در پایان نامه ضمیمه و حدود و مشخصات و شهرهای مناطق غرب آن زمان را مشخص و شناسانده‌ایم تا حد امکان مدارک و شواهد مورد نیاز را کامل نموده و در بین آنها ارتباط منطقی برقرار نموده‌ایم. تلاش وافر نموده‌ایم که از دخالت دادن نظریات شخصی و تعبیر و تفیسرهای غیر منطقی خودداری نمائیم و با استفاده از شیوه مقایسه مدارک و شواهد و تحلیل منطقی آنها گسستگی های اسناد را برطرف نمائیم.

پیشینه  یا سوابق تحقیق

با مراجعه به کتابخانه ملی ایران در تهران و دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرکز و دانشگاه تهران به نظر می‌رسد پژوهشهایی در خصوص نظام اداری دوره صفویه در مناطق غرب کشور بالاخص ایل کلهر در دوره صفویه به عمل نیامده، اما پایان نامه‌هایی که جسته و گریخته اشاره‌ای به نظام اداری صفویه آنهم در رشته حسابداری و نیز بررسی تشکیلات اداری و ساختار مدیریتی در عهد صفویه و یا روش مدیریت در وصول مالیات در آن دوره به انجام رسیده است که جوابگوئی اهداف ما نمی‌توانست باشد.

البته گاهی برای رسیدن به نتایج اصولی احتمالات را در نتیجه‌گیری جنگ چالداران بکار بسته‌ایم. از پایان نامه‌های دیگران صرفاً بمنظور آشنایی با چارجوب تحقیق تاریخی و نه استفاده و کپی برداری از آن بهره گرفته‌ایم.

محدودیتهای پژوهش

دشوا ری های کار

۱-بدست آوردن اسناد پراکنده از گوشه و کنار شهرهای بزرگ از جمله تهران

۲-مسافرت‌های طولانی و نداشتن محل امن و به زحمت افتادن اقوام

۳-درک گذشته‌ای دور با اطلاعات مکتسبه از لابلای کتب دانشگاهی

۴-عدم دسترسی به کتابخانه‌های معتبر و نداشتن کارت عضویت برای هر یک از کتابخانه‌ها

۵-زمان و هزینه انجام این تحقیق آنچنان که تمایل قلبی ‌ام بود میسر نشد.

 فصل اول

محدوده جغرافیایی تاریخی منطقه کرمانشاهان

جغرافیای تاریخی منطقه: کرمانشاه

کرمانشاه تاتهران ۵۸۸ کیلومتر فاصله دارد، از شمال به سنندج از شرق به همدان از جنوب به لرستان و از مغرب به اسلام آباد محدود است دارای ۳۴ درجه و ۱۹ درجه عرض شمالی و ۴۷ درجه و ۷ دقیقه طول شرقی است، کرمانشاه در جلگه واقع شده و ارتفاع آن از سطح دریا ۴۴۱۰ متر است این منطقه از مناطق باستانی ایران است و در ادوار مختلف به علت موقعیت مهمی که داشته تغییرات زیادی در وضعیت سیاسی آن پیدا شده است در زمانی که این ولایت مرز آشور و عیلام و بابل و ماد بود و قبایل آرین هنوز تشکیل دولت واحدی توفیق پیدا نکرده بودند به صورت ملکوک الطوایفی زندگی می‌کردند. قسمت شمالی این ولایت مامبری، قسمت شرقی خارخار، قسمت مرکزی (پلیبی)، قسمت جنوبی عیلام و قسمت غربی آن را کوسی می ‌نامیدند. سلسله کاسیتها که سده‌ها در کلده سلطنت داشته‌اند از سکنه ناحیه کوسی بوده‌اند محتملا سلطنت مادها در این منطقه ریشه‌ و پایه گرفته است و نیز ایالت کمبادنه پارتیان که اینرو خاراکسی از آن نام برده در آنجا بوده است، در کتیبه  بیستون به صورت کان پادا ذکر شده است، برخی دیگر از نویسندگان، مرکز این ولایت را با او تانیا  باغستانا گفته‌اند. دردوره استیلای اسکندر مقدونی مورخین ازاسامی شهرهای این منطقه از جمله کالا یا زگری پل (سر پل ذهاب) و کارینا (کرند) و کنگوبا (کنگاور) نام برده‌اند.[۴]  

داریوش کبیر به واسطه اهمیت اقتصادی و سوق الجیشی کرمانشاه علاوه بر اینکه آثار تاریخی بیستون را به یادگار گذاشته جاده‌ای ساخته است که از بابل به نینوا و سارد اتصال داشته و کرمانشاه را به همدان متصل می‌کرده است و با این اقدام بزرگ ولایت داخلی ایران را با کشورهای دیگر مربوط نموده و وسایل تسهیل عبور و مرور را ازنقطه نظر لشکر کشی و بازرگانی فراهم ساخته است.[۵]

اصطخری و ابن حوقل که در قرن چهارم هجری به وصف این آثار پرداخته آن کوه را بیستون نامیده‌اند.[۶]

ابن حوقل درباره کرمانشاه می‌گوید که شهری زیباست و در میان اشجار و آبهای روان واقع گردیده میوه‌اش ارزان است و وسایل آسایش فراوان[۷]

قرمیسین شهری است میان همدان و حلوان در سر راه حاج. [ابن فقیه گوید] قبادبن فیروز به سبب خوبی آب و هوای کرمانشاهان در آنجا مسکن نموده بود و قصر در آنجا بنا نهاده بود موسوم به( قصر‌ اللصوص)[۸] جهانگرد دیگر ابن مهلهل است که در قرن چهارم از کرمانشاه دیدن کرده و از آثار تاریخی طاق بستان یاد کرده است.[۹]

مقدسی اولین نویسنده‌ای است که در کتاب خود به جای نوشتن قرمیسین نام فارسی آن یعنی کرمانشاه را نوشته و می‌نویسد مسجد جامع شهر در بازار واقع شده و عضدالدوله دیلمی در آنجا قصری نیکو بنا نهاده بود[۱۰]

    ابن مهلهل سیاح در قرن چهارم شهر زور را به دلیل اینکه بین راه مدائن و دو آتشکده بزرگ ساسانیان واقع بودند و نزد ایران به شهر نیم راه موسوم است ، زمانی که ابن مهلهل آن ناحیه را دیده افراد آنجا به جمعیت هزار خانوار می‌رسید.[۱۱]

یاقوت که هر دو اسم را ذکر می‌کند تفصیلی درباره‌ی شهر نمی‌دهد و فقط به شرح کتیبه‌ها و خرابه‌های واقع در کوه مجاور دهستان می‌پردازد.[۱۲]

مستوفی قزوینی در قرن هفتم قرمیسین را نام می‌‌برد و می‌گوید نزدیک کرمانشاهان است چنانکه گویی هر دو یک شهر هستند.[۱۳]

قزوینی در قرن هشتم آن را وستام نامیده و اکنون به طاقبستان معروف است از جمله حجاریها تصویر داریوش است در حالی که پادشاهان خراجگزار خود را به حضور پذیرفته به کتبیه‌ای به خط میخی و به سه زبان مختلف.

محدوده کرمانشاهان در عصر صفویه

کرمانشاه در این دوره محدود است به کوههای که فاصله بین رود دیاله و گاما سیاب می‌باشد و از مشرق به کوههای کنگاور و از جنوب به کوههای کلهر و از مغرب به خاک عراق و شامل دو ناحیه متمایز است: اول ناحیه کوهستانی  که نقاط آن همه جا یکسان، دوم ناحیه جلگه که به کلی نواحی آن مختلف است. چین خوردگی‌های این قسمت منظم‌تر از کردستان و امتدادشان از شمال به جنوب شرقی و مانند دیواری قرار گرفته.

اراضی آن دارای جنگل‌های وسیع معادن بسیاری و به استثنای قسمت سفلای ذهاب و ماهیدشت و حوالی بیستون در تمام نقاط دیگر آن درخت بسیار است و مناظر مصفایی تشکیل می‌دهد در این قسمت جلگه‌های مرتفع، درختان تبریزی و چنار و بید و درختان میوه فراوان، باغهای وسیع آن که به خوبی آبیاری می‌شود مانند جنگل به نظر می‌آید. در قسمت های کوهستانی بلوط و نارون وانواع سر‌و میرویند و از سر پل به بعد درخت خرما می‌توان یافت. که با درختان مرکبات و انجیر و انار مخلوط است و بواسطه همین حاصلخیزی فراوان و درختان مختلف سلاطین ساسانی آن را مقر سلطنت خود قرار داده بودند. خشکبار آن فراوان و قسمت مهمی را به خارج حمل می‌کنند. در قسمت کوهستانی گندم، جو، ذرت،‌کرچک و توتون به عمل می‌آید. ودر قسمت‌های گرم پنبه و برنج و نیل و غلات کشت می شود ولی برنج آن چندان خوب نیست و زراعت آن در سنوات اخیر بسیار ترقی کرده.

شکار در کوه‌های کرمانشاه زیاد و خرس و روباه و شغال در همه نقاط آن یافت می‌شود.[۱۴]

شهرها و بلاد آن

۱-کرمانشاه و حومه ۲- سنقر کلیایی ۳- میان در بند و بالا دربند و زیر بند ۴- دینور ۵- کنگاور ۶- ماهیدشت و هارون آباد و فیروز آباد ۷- صحنه ۸- کرند ۹- ذهاب و قصر ۱۰- هرسین

شهر کرمانشاه در ۱۹/۳۴ درجه عرض شمالی و ۷/۴۷ درجه طولی شرقی جاری و از شمال شرقی شهر می‌گذرد. شهر کرمانشاه چندان قدیم نیست و ظاهراً در زمان ساسانیان بنا شده و اهمیت آن از قرن نهم هجری در زمان صفویه شروع میشود. و از زمان صفویه به بعد دولت عثمانی عراق  را متصرف کرد کرمانشاه چون در نزدیک سر حد واقع شده بود مهمتر گردید و به همین نظر برای شهر استحکاماتی بنا گردید عمده آنرا شاه اسماعیل ساخت. عثمانی‌ها چندین مرتبه آن را متصرف شدند ولی بالاخره قشون ایران آنها را خارج کرد واز زمان نادرشاه به بعد اهمیت آن زیادتر و نفوس آن روبه فزونی نهاد.[۱۵]

از کنگاور به صحنه و از صحنه به پل شاه (که پل سنگی بزرگی در آنجا بنا شده است) می رسد از پل شاه به ماهیدشت و از ماهیدشت به هارون و از هارون آباد به خانقین از خانقین به قصر شیرین می‌رسد. از قصر شیرین به ینکی خانقین و از ینکی خانقین به کسرو از کسرو به شهروان و از شهروان به بوروص و از بوروص به بغداد می‌روند. بعضی‌ها هم عوض عبور از کنگاور راه همدان را پیش می‌گیرند که یکی از معتبرترین شهرهای ایران است. اما راه دور تر می‌شود همدان طرف شمال شرقی واقع می‌شود میان صحنه و پل شاه تنها کوه مرتفعی که در این راه وجود دارد سمت شمال می‌یافتند که باید طول آن را عبور کرد. این  پل کوه مثل دیوار است و پرتگاه خطرناکی است و تا اندازه‌ای که چشم کار می‌کند در بالای آن صورت‌های متعدد و بزرگ از اشخاصی که با لباس کشیش ملبس و مجمره‌ای بخوران در دست دارند بدون اینکه شخص بتواند درباره‌ی آن فکر کند یا اهالی آنجا بتوانند بگویند چه طور و چرا آن صورت‌ها در آنجا حجاری شده‌اند دیده می‌شود. از زیر آن کوه رودخانه‌ای عبور می‌کند که یک  پل سنگی روی آن بسته شده است.

در یک روز فاصله از آن کوه، شهر کوچک… واقع شده که از حیث موقعیت و مکان و آبهای گوارا و میوه‌های اعلی خصوصاً شرایط‌های خوب برای توصیف خیلی مطبوع و دلپذیر است و عقیده ایده‌ال ایرانیها این است که اسکندر بعد از مراجعت از هندوستان در این شهر مرده است اگر چه برخی میل دارند که او در بابل مرده باشد.[۱۶]

چگونگی اداره این منطقه

کرمانشاهان و کلهر: از سرزمینی که بین ایالات کردستان، لرستان و همدان واقع است و کرمانشاهان نامیده میشود. به ندرت در مآخذ ما ذکری به میان می‌آید. از ابتدای دوره سلطنت شاه طهماسب اول (۹۸۴-۹۳۰=۱۵۷۶-۱۵۲۴ م.) واقع‌نامه‌ها بر حسب موقع از حاکم کردهای کلهر سخن می‌گویند که عشایر کلهر بین کرمانشاهان و مرز ایران ساکن بود گویا در ابتدای امر نفوذ ایران در آنها اندک بوده است. ضمن وقایع سال ۹۵۰(۴۴-۱۵۴۳ م) که گروهی برای تنبیه عشایر کلهر همواره یاغی بودند فرستاده شد ما فقط در زمان اسماعیل دوم (۹۸۵-۹۸۴) است که به وضوح به نام حاکم کرمانشاهان بر می‌خوریم. در این مورد خاص مانند ادوار بعد از کرمانشاهان اغلب به نام سنقر و دینور یاد می‌شود.[۱۷]

عشایر کلهر حداکثر از زمان شاه صفی (۱۰۵۲-۱۰۳۸=۱۶۴۲-۱۶۲۹ م) تحت نظر حاکم سنقر کرمانشاهان قرار گرفتند. حاکم سنقر و کرمانشاهان از همان هنگام تا (قرن یازدهم هجری) همواره از اتباع قبیله‌ زنگنه بوده است. از شیخ علی خان یکی از وقایع نامه‌ها او را بیگلر بیگی ناحیه بغدادی نامیده است.[۱۸] از ایلان ایل ۶-۱۰۱۵(=۶-۱۶۶۵م) تا سال ۱۱۱۰(=۱۶۹۸م) سران قبیله زنگنه در دربار سهمی به عهده داشتند بدوا به عنوان (سردار) و بعداً در مقام وزیر اعظم و نمایندگان خود را به حاکم نشین گسیل می‌داشتند این حاکم مطابق اظهار لسترنج[۱۹] به هیچ بیگلر بیگی وابستگی نداشت اما خود نیز بیگلر بیگی نبود. [۲۰]