عنوان :

تحقیق تعهد و وجدان کاری در مدیریت اسلامی

تعداد صفحات : ۶۴

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

وجدان کار به احساس مسؤولیت، تعهد و تقید فرد نسبت به وظائف و مسؤولیت های محول گفته می‎شود و به عبارت دیگر مکانیزم خود کنترلی در انجام امور است که به واسطه آن افراد بدون نظارت مستقیم و غیرمستقیم از بیرون، کار خود را از نظر کمی و کیفی به طور تمام و کمال انجام می دهند.

وجدان کاری ایجاد نوعی «انگیزش» در کارکنان و افراد جامعه است که ارتقای آن موجب کار بهتر و بیشتر در عرصه های مختلف اجتماعی (به عنوان یک وسیله نه هدف) و در نهایت «توسعه» عدالت، عبادت و سلامت جامعه می گردد.

بدین اعتبار «وجدان کاری» همان انگیزه ای است که موجب تحرک، اهمیت دادن به وظایف محوله، پیگیری، و به نتیجه رساندن آنها می‎باشد. لذا این انگیزه و به تبع آن برنامه سازماندهی آن نیز طبیعتاً به تناسب تعریف از انسان و جامعه شکل می گیرد، پس به منظور ایجاد و تقویت «وجدان کاری» می‎توان اولاً یک انگیزه معنوی ایجاد نمود، ثانیاً به آن شکل سازمانی داد، ثالثاً توسعه آن را کنترل کرد. از این رو با وقوع این سه مرحله است که «مدیریت وجدان کاری» در سازمان و جامعه صورت می‎گیرد.

 واژه های کلیدی: کار، وجدان کاری، تعهد، اخلاق، قرآن کریم

فهرست مطالب

تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر وجدان کاری و انضباط اجتماعی    ۱
اهمیت کار    ۱
مفهوم کار    ۳
تعاریف وجدان    ۶
تقسیم بندی و معانی اصطلاحی وجدان    ۸
وجدان کاری    ۱۱
وجدان کاری در قرآن    ۱۵
پاره ای از موارد استعمال وجد در قرآن کریم    ۲۱
وجدان کاری در کلام رهبر    ۲۳
اخلاقیات    ۲۷
اخلاق کار    ۳۰
اخلاق در غرب    ۳۲
اخلاق کار در ژاپن    ۳۴
عوامل روانی در وجدان کاری    ۳۵
نقش وجدان کاری در توسعه پایدار    ۳۹
وجدان کار و بهره وری    ۴۱
تعهد و وجدان کاری    ۴۶
عدم بروز وجدان کاری به صورت یک مسئله و مشکل فراگیر سازمانی    ۴۷
دیدگاه دانشمندان علم مدیریت و رفتار    ۴۹
وجدان از دیدگاه اندیشمندان اسلامی    ۵۲
ضمانت اجرایی احکام وجدانی    ۵۵
منابع    ۵۸

منابع :

۱- علی اکبر فرهنگی، نگرش فلسفی اجتماعی بر کار و مسایل آن، مجله دانش مدیریت، شماره ۱۲، ۱۳۷۰

۲- محمد جعفری لنگرودی، ترمینولوژی حقوق، چاپ پنجم، کتابخانه گنج دانش، تهران، ۱۳۷۰٫

۳- بیروآلن، فرهنگ علوم اجتماعی- ت- دکتر باقر ساروخانی- انتشارات کیهان، تهران ۱۳۶۶٫

۴- مسعود حاجی زاده، میهندی، آشنایی با جامعه شناسی کار، محیط کار و جامعه، شماره ۲، خرداد ۷۲ .

۵- آیت ا… مصباح یزدی، کار در نظام ارزشی اسلام، مجله کار و جامعه، شماره ۸ و ۹٫

۱-   مسعود حاجی زاده میهندی، آشنایی با جامعه شناسی کار.

۲-   علی اکبر دهخدا، “لغت نامه دهخدا” ، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ج اول، ۱۳۷۲، ج ۱۴٫

۳-   حسن عمید، در فرهنگ فارسی عمید، موسسه انتشارات امیرکبیر، تهران،  ۱۳۶۳

۴-  جمال الدین محمدبن مکرم (ابن منظور)، «لسان العرب»، دارالفکر، بیروت، لبنان،
۱۴۱ هـ . ح ۳٫

۱۰- محمدتقی جعفری، «وجدان» ، انتشارات اسلامی، تهران.

۱۱- باقر ساروخانی، «دایره المعارف علوم اجتماعی»، جلد اول، تهران، انتشارات کیهان، ۱۳۷۶٫

۱۲- اریک فروم، «انسان برای خویشتن»، ترجمه: اکبر تبریزی، کتابخانه بهجت، تهران، مهر ۱۳۶۱، صص ۱۶۰-۱۵۹٫

۱۳- ژکس، «فلسفه اخلاق» (اخلاق عملی۹، ترجمه: ابوالقاسیم پورحسینی، امیرکبیر، تهران، ۱۳۶۲٫

۱۴- میرمحمد سید عباس زاده، وجدان کار، رهیافت علمی و کاربردی، انتشارات آرشیا، ۱۳۷۴٫

۱۵- ذبیح الله صدفی، پیمایشی در سنجش میزان وجدان کاری، خلاصه مقالات دومین اجلاس بررسی راههای عملی حاکمیت وجدان کاری و انضباط اجتماعی، واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی.

۱۶- شورای فرهنگ عمومی، ۱۳۷۳، دوره سوم.

۱۷- تفسیر المیزان، ج۲٫

۱۸- بحار، ج ۹۲٫

۱۹- الحیاه، ج ۲، ص ۲۹۴٫

۲۰- نهج البلاغه به نقل از الحیاه.

۲۱- مدثر آیه ۳۸٫

۲۲- المستدرک به نقل از الحیاه ، ج ۱، ص ۲۷۴٫

۲۳- بحارالانوار، نقل از الحیاه، ج ۱، ص ۲۷۰٫

۲۴- حسین بن محمد الراغب الاصفهانی، «مفردات»، دارالمعرفه، بیروت، لبنان.

۲۵- وجدان کاری در کلام رهبر، مجله صف، شماره ۲۱۶٫

۲۶- سید حسن ابطحی، اخلاقیات در مدیریت، نامه پژوهش، شماره ۵٫

۲۷- سید محمد مقیمی، سازمان و مدیریت رویکردی پژوهش، تهران، انتشارات ترمه، ۱۳۷۷٫

۲۸- وفا غفاریان، حفظ اخلاق و ارزشهای اعتقادی در سازمانها، مجله تدبیر، شماره ۱۶، مهر ۷۶٫

۲۹- سید مهدی سجادی، تعلیم و تربیت خانواده و وجدان کار، نامه پژوهش، شماره ۵، صص ۲۹۵ و ۲۹۳٫

۳۰- دکتر خسرو موحد، نقش وجدان کاری و انضباط اجتماعی در توسعه پایدار، خلاصه مقالات دومین اجلاس بررسی حاکمیت وجدان کار و انضباط اجتماعی.

۳۱- دکتر حسن میرزایی، تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر وجدان کاری و انضباط اجتماعی در سازمان، خلاصه مقالات دومین اجلاس بررسی حاکمیت وجدان کاری و انضباط اجتماعی.

۳۲- س فجر، ی، ۳۰-۲۷

۳۳- سوره قیامت، ص ۲۰

۳۴- جمال الدین محمد خوانساری، «شرح غررالحکم و دررالحکم»، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۷۳، ج ۵٫

 تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر بر “وجدان کاری”‌ و “انضباط اجتماعی”

در این تحقیق در ابتدا به این مطلب می پردازدکه چرا مقوله های وجدان کار و انضباط اجتماعی بسیار کم و جزئی در مطالعات و نوشته های سازمانی آمده است. این تحقیق ضمن شناخت این دو مقاله یک طرح نظری برای شناخت، پژوهش و تجزیه و تحلیل علل و عوامل بوجود آورنده و مؤثر بر آنها ارائه می‎دهد. محقق وجدان کاری در سازمان را یک پدیده عقیدتی می داند که در عمق ذهنیت افراد سازمانی نفوذ کرده و با آثار مثبت، مفید و اثربخشی از قبیل: تعهدکاری، درست کاری، وقت شناسی، کیفیت کار و … در متن “فرهنگ سازمانی” جلوه گر و نمایان می‎شود. برمبنای مطالب این تحقیق هر نوع بررسی و تحقیق در ماهیت، ریشه های آثار عوامل و متغیرهای وجدان کاری در سازمان یک مدل سه بعدی را دربرمی گیرد که در یک بعد آن علل و عوامل ساختاری، در بعد دیگر علل و عوامل رفتاری و در بعد سوم علل و عوامل زمینه ای روی پژوهش قرار گرفته و مشخص می‎شوند.

اهمیت کار

کار جوهر وجود آدمیان است برای یک یک افراد جامعه کارکردهایی بسیار دارد که از آن جمله اند:

–  تأمین نیازهای حیاتی و اقتصادی

–    ارضاء خواسته های روانی.

بدین سان که از طریق کار مولد، انسان احساس بودن می نماید هستی خویش را مفید می شمارد و از حاصل کارش لذت می‎برد. از اینرو است که بسیاری، مهم ترین عامل از خود بیگانگی[۱] را ندیدن حاصل کر توسط عامل و آفریننده آن می دانند به نظر ما، حاصل کار، جلوه ای از وجود فرد دارد انسان در آن آیینه ای هستی خویش را می بیند حاصل کار، تبلور و مصداق حیات است. حال این دستاورد می‎تواند مادی باشد، نظیر تولید یک کفش، یا غیرمادی، نظیر انتقال اندیشه و تربیت.

برای جامعه نیز کار، کارکردهایی بی شمار دارد. کار انسانها مایه حیات و بقاء جامعه است یعنی فقر و غنای جامعه مستقیماً با کمیت و کیفیت کار انسانها در ارتباط است.

شرابیر در اثرش تکاپوی جهانی می نویسد ژاپنیها در آغاز قرن نوزدهم خود را از کاروان توسعه دور یافتند برای رسیدن بدان بسیار اندیشیدند اما، در این میان هیچ نیافتند. نه سرزمینی وسیع داشتند و نه منابع زیرزمینی گسترده بنابراین، به بالاترین و پایان ناپذیرترین ثروتهای عالم، یعنی کار، تولید و آفرینش تمسک جستند و این همان ثروتی بود که در همه برهه های حیات، این کشور را یاری داد. حتی زمانی که بر اثر جنگی خون ریز و اتمی جای جای جامعه تخریب شده بود.

برای جامعه کار نه تنها مایه بقاء حیاتی است، بلکه بقاء تاریخی جامعه نیز از طریق تولید و کار تحقق پذیر است. دستاوردهای کار آدمیان در دل تاریخ می نشیند و با آن، یادگارهای جاودان بشر فراهم می آیند جامعه از طریق کار آدمیان طبیعت را تسخیر می کند، بر آن چیره می‎شود و انسانهایش مصداق تحقق خلیفه ا… می گردند.

مفهوم کار

«کار» در زبان فارسی به معنای شغل است و گاه نیز به فعل آمده است. کار فعلی است که با مشقت توأم باشد. «راغب اصفهانی»، بر این اعتقاد است که هر فعلی که با اراده از حیوان صادر شود کار است.[۲]

در اینجا مقصود از کار، کار انسانی است چون حیوانات نیز به کار و کار گروهی می پردازند ملاک تمایز کار انسان از کار سایر جانداران، آگاهانه بودن کار انسانی است.

خصوصیت دیگر کار انسان مفید بودن آن است با توجه به این ویژگی اقتصاددانان لیبرال کار را چنین معرفی می کنند:

«کار عبارت است از استفاده ای که انسان از نیروهای مادی و معنوی خود در راه تولید ثروت یا ایجاد خدمات می نماید».

خاصیت تولیدی بودن نیز در تعریف کار از دیدگاه برخی اقتصاددانان دارای اهمیت است «لوردویک اچ مای»، اقتصاد دان آمریکایی کار را با توجه به ویژگی تولیدی آن چنین تعریف می‎کند: «هر گونه تلاش انسانی خواه تلاش ذهنی، جسمی و معنوی که به تولید کالاهای اقتصادی منتهی شود کار نامیده می‎شود».

«کار، فعالیت انسان به منظور تولید، تغییر شکل یا انتقال اشیاء است، حاصل تلاش مذکور را هم کار گویند».[۳]

برگسن می گوید:[۴] «کار عبارت است از آفرینش امر فایده بخش».[۵]

پرودن[۶] در تعریف کار، آنرا عمل هوشیارانه انسان بر روی ماده می داند.[۷] و فریدمن[۸] کار را مجموعه اعمالی می داند که انسان بر روی ماده با هدفی معطوف به فایده و مصلحت، به کمک مغز و دست و اعضای دیگر انجام می‎دهد.[۹]

به عقیده «کارل مارکس» کار عملی است که بین انسان و طبیعت به وقوع می پیوندد.

وی در این زمینه در کتاب سرمایه می نویسد: «کار نخستین برخورد بین انسان و طبیعت است. انسان در برابر طبیعت نقش یک قدرت طبیعی را ایفا می کند، او قدرت جسمانی خود یعنی قدرتی که در بازوها، پاها و سروصورت خود دارد به حرکت وامی دارد تا مواد را به شکل درآورد که برای زندگی اش مفید باشد».[۱۰]

به طور کلی کار دارای مفاهیم مختلفی است:

الف: مفهوم فلسفی کار: بسیار وسیع است و وسیع ترین مفهوم این لفظ به شمار می رود یعنی هم در مورد خداوند متعال صدق می‎کند هم درباره انسان و هم حتی درباره موجودات طبیعی.

ب: مفهوم فیزیکی کار: در فیزیک، کار عبارت است از تبدیل انرژی و اصولاً انرژی را به چیزی که قابل تبدیل به کار تعریف می کنند انرژی وقتی مصرف می‎شود و تغییری در آن به وجود بیاید است.

ج: مفهوم اخلاقی کار: منظور از مفهوم اخلاقی کار این است که افراد دو نوع هستند بعضی ها خلق و خویی دارند که نمی توانند بیکار بنشینند، دلشان می خواهد فعالیت کنند، دائماً می خواهند تلاش کنند، آرام نمی گیرند.

برعکس انسانهایی نیز هستند که نمی خواهند کار کنند، تنبلند، به زور و با اهرم باید از جا بلندشان کرد. اخلاق پسندیده این است که انسان فعال باشد و کار کند، یعنی بیکار و تنبل نباشد.

د: مفهوم اقتصادی کار: در این مفهوم کار عبارت است از حرکتی که کسی انجام دهد و موجب می‎شود که چیزی مورد رغبت دیگران قرار گیرد، به طوری که در ازای آن حاضر باشند چیزی بپردازند[۱۱] با توجه به مطالب گفته شده کار را می‎توان به شکل زیر تعریف نمود: