عنوان :

تحقیق تفسیر روان شناختی نقاشی های اطفال ۷ تا ۹ ساله  در

ارتباطات خانوادگی

تعداد صفحات : ۹۳

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

نقاشی برای کودک فقط یک وسیله بیان برای تجریه و تحلیل یا توضیح و تشریح موجودات و اشیاء نیست. بلکه در حین حال وسیله ای است برای بیان زندگی عاطفی او. هنگامی که کودک با آزادی و به دلخواه خود نقاشی می کند. در واقع روحی و احساسات زمان حاضر و نیز احساسات و تحریکات ریشه دار و ژرف تر خود را بیان می کند. بدین ترتیب در حالی که از میان تجارب خود احساس رضایت می کند، همچنین خطوط مخصوص شخصیتش را نیز هویدا می سازد بر روی کاغذ همانند عالم خواب و رؤیا تمایلات خود آگاه و ناخود آگاه کودک ظاهر می شود.

در بین تست های متداول شخصیت که معمولاً در مراکز روانشناختی ، روانپزشکی به کار بسته می‌شوند تست ترسیم خانواده از جایگاه خاصی برخوردار است . در پرتو نقاشی یا ترسیم یک خانواده، کودکان آثاری پدید می آورند که با بررسی آنها، پدر و مادر، مربیان، معلمان و پزشکان می توانند به سرعت به اندیشه ای درباره تحول روانشناختی و ماهیت مشکلات احتمالی آنان دست یابند. روانشناسان بالینی در تحلیل و تفسیر این نقاشی ها از این نیز فراتر می روند؛ برای آنها تست نقاشی در مجموعه تست هائی که برای کمک به تشخیص به کار می بندند، می تواند تکیه گاه گرانبهائی قلمداد شود.

لذا تحقیق حاضر به بررسی تأثیر رابطه خانواده با کودک، در ترسیم خانواده کودکان ۷ تا ۹ سال کرج می پردازد.جامعه آماری ۱۲۰ نفر در گروه سنی ۷ الی ۹ سال که در چهار ناحیه کرج پراکنده بودند بنابراین از هر ناحیه چند نفر بطور تصادفی انتخاب شد و آزمون ترسیم و مصاحبه با کودک و مادرش صورت پذیرفت . تعداد افرادی که از این ۱۲۰ نفر مورد آزمون قرار گرفتند ۳۷ نفر بود که ۲۱ نفر آنها پسر بود و ۱۶ نفر آنها دختر . نتایج نشان داد که به نظر می رسد که تا حد زیادی می توان به ارزنده سازی یا ناارزنده سازی (حتی در برخی موارد حذف) افراد در نقاشی ترسیم خانواده و ارتباط سازنده یا غیر ازنده رابطه معنی دار پیدا کرد در اکثر موارد این فرض ها اثبات گردیده است. اما در خصوص رابطه با فاصله و بی فاصله بنظر می رسد این موارد تا حدی موردی باید بررسی گردد و به دلایل متعدد تعمیم آن درست از آب در نمی آید. زیرا در این تحقیقات متوجه شده ایم که در اکثر موارد کودکان خانواده خود را به تریبت سن نقاشی می کنند لذا در ذهن کودک ترتیب خاصی وجود دارد ولی در مواردی نیز مشاهده گردید که خود اول به ترسیم خود پرداخته است نکته بارز این بوده است که کودک شاید به حذف خواهر یا برادر خود بپردازد ولی (بجز یک مورد) هیچ کودکی به حذف والدین خود نپرداخته بود.

نکته دیگری که بنظرم می رسد این است که آزمون ترسیم خانواده وسیله و ابزاری بسیار مناسب برای یک روانشناس است برای اینکه در ضمن اینکه این آزمون را از آزمودنی می گیرد بتواند در مصاحبه با کودک موارد زیادی را در خصوص روابط وی با اعضای خانواده درک نماید و آزمون و مصاحبه مکمل یکدیگرند و احتمال اشتباهات را کم می کند. همچنین رابطه معنی داری بین عدم ترسیم خود در نقاشی و اعتماد بنفس پائین در کودک بنظر می رسد.

 واژه های کلیدی: خانواده، آزمون ترسیم خانواده، ارتباط سازنده، ارتباط غیرسازنده، ارزنده سازی، نزدیکی،

فهرست مطالب

فصل اول : ۱-مقدمه ۲
(کلیات)۲-بیان مسئله ۴
۳-تاریخچه و سابقه موضوع ۵
۴-اهمیت و ضرورت موضوع تحقیق ۱۶
۵-اهداف تحقیق ۱۸
۶-چهارچوب نظری تحقیق ۲۰
۷-مدل تحلیلی تحقیق ۲۳
۸-فرضیه های تحقیق۲۴
۹-روش تحقیق ۲۷
۱۰-قلمرو مکانی تحقیق ۲۷
۱۱-قلمرو زمانی تحقیق ۲۷
۱۲-روش نمونه گیری ۲۷
۱۳-ابزارهای گردآوری داده ها ۲۷
۱۴-روش تجزیه و تحلیل ۲۷
فصل دوم : اطلاعاتی در خصوص پیشینه موضوع و تحقیقات انجام شده ۲۸
(مروری بر ادبیات موضوع)
فصل سوم : آشنایی با قلمرو مکانی تحقیق ۴۳
(قلمروی مکانی تحقیق)
فصل چهارم : آشنایی با روش تحقیق در این پایان نامه ۴۵
(روش تحقیق)
فصل پنجم : تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق ۴۹
(تجزیه و تحلیل)
فصل ششم : خلاصه تحقیق ، پیشنهادها و پیوستها  ۶۵

مقدمه:

کودکی در عمق وجود همه ماست، و با چشمان اوست که همگی روزی به این عالم نگاه کرده ایم. با وجود این آنچنان از آن دور افتاده ایم که برای فهم نقاشی کودکان، نگاه کردن آن برایمان کافی نیست و باید آنها را مورد مطالعه و بررسی دقیق قرار دهیم. نقاشی بیان کننده احساسات و شخصیت کودکان است و باعث پرورش خلاقیت آنها می شود و تعادل فکری و روحی به آنها می دهد. از طرف دیگر تجزیه و تحلیل این نقاشی ها به والدین و مربیان امکان شناخت کودک و کمبودهای احتمالی او را فراهم می کند.(فراری ۱۳۸۲)

 نقاشی کودکان نوعی گیرایی آنی دارند، آنها ساده و جذاب و سرشار از زندگی و هویت اند اما با نگاهی دقیق تر غالباً می توان در آنها جنبه هایی عجیب و حتی آشفته را مشاهده کرد. تحقیق در قلمرو نقاشی کودکان برای سالهای متمادی پیشرفت چندانی نکرد، اما در سالهای اخیر، دو دگرگونی عمده باعث آغاز مجدد پژوهش در این عرصه شده است اول دیدگاه طبیعی گرایانه جای خود را به بررسی های تجربی داده است، دوم اهمیت فرایند کشیدن تصویر که در سالهای اخیر موفق به درک آن شده ایم.(گلین، آنجل۱۳۸۰)

 در بین فعالیتهای کودک، نقاشی فعالیتی است که از تحول شناختی، عاطفی و اجتماعی تأثیر می پذیرد و به همین دلیل به مقیاسی وسیع در تشخیص روانی و روان درمانگری به کار گرفته می شود. مؤلفان متعدد مشاهدات بسیار گوناگون خود را درباره مراحل تحول نقاشی کودکان بصورت خصیصه های اجمالی مرحله های پی در پی بیان کرده‌اند و می توان به اتکای مطالعات پیشرفته ای که از دهه ۱۹۵۰ تا دهه ۱۹۸۰ در این باره به عمل آمده اند خط تحول

نقاشی را اجمالاً بدست داد:

 قبل از دو سالگی، از ۲ تا ۳ سالگی، از ۳ سالگی از ۵ تا ۹ سالگی و از ۹ تا ۱۳ سالگی تقسیمات انجام شده است(کرمن، ۱۳۸۱)

 از ۵ تا ۹ سالگی، شاهد مرحله نسخه برداری یا بارپدیدآوری از شکل هندسی (به ترتیب از دایره، مربع، مثلث، لوزی، تا شکل های پیچیده تر) هستیم، یادگیری خط، تولید نقاشی هائی که عناصر مختلف در آنها متمایز گردیده اند، همراه با ترکیب طرح‌های پایه با جزئیات بیش از پیش فزاینده از ویژگیهای این مرحله اند. در این مرحله، نقاشی های کودک دقیق ترند و در وسط صفحه بیشتر تمرکز می یابند.(کرمن، ۱۳۸۱)

 در پرتو نقاشی یا ترسیم یک خانواده، کودکان آثاری پدید می آورند که با بررسی آنها، پدر و مادر، مربیان ، معلمان و پزشکان می توانند به سرعت به اندیشه ای درباره تحول روانشناختی و ماهیت مشکلات احتمالی آنان دست یابند. روانشناسان بالینی در تحلیل و تفسیر این نقاشی ها از این نیز فراتر می روند، برای آنان، تست نقاشی در مجموعه تست هائی که بای کمک به تشخیص به کار می بندند، می توان تکیه گاه گرانبهائی قلمداد شود.(کرمن ۱۳۸۱)

بیان مسئله:

تحقیقات اخیر مؤید این است که می توان از آزمون ترسیم خانواده بعنوان یک ابزار تشخیصی، جهت شناسایی مشکلات کودک و خانواده او بکار برد. در این رابطه اسپیگلمن، اسپیگلمن (۱۹۹۲) و کامونیان (۱۹۸۰) نشان دادند که نقاشی کودک می‌تواند نشانگر ویژگیهای ارتباطی وی، با اعضای خانواده خود باشد. این محققین، تعدادی از علائم موجود در نقاشی خانواده را مورد تأیید قرار دادند که از آن جمله، می توان به ارزنده سازی، ناارزنده سازی، روابط با فاصله و نزدیک و همانندسازی اشاره کرد.

 در اینجا با توجه به یافتهای این پژوهشگران و یافته های ل. کرمن Louis, corman) ) و کتاب نقاشی کودکان و سایر تحقیقات این سوال ایجاد می شود که آیا در جامعه مورد پژوهش، مشاهده چنین علائمی در ترسیم کودکان از خانواده خود می تواند نشانگر چگونگی ارتباط وی با خانواده اش باشد. در این صورت هر یک از علائم مذکور چه مفهومی خواهد داشت و تا چه حد می توان در این امر اطمینان داشت.

 تحقیق حاضر مقایسه ای بین تست ترسیم خانواده با ارتباط کودک از دیدگاه خودش با خانواده است، بعبارتی مقایسه ترسیم خانواده با ذهنیت کودک از طریق مصاحبه با وی.

پیشینه تحقیق:

استفاده تشخیص آزمون ترسیم خانواده

در پرتو نقاشی یا ترسیم یک خانواده، کودکان آثاری پدید می آورند که با بررسی آنها، پدر و مادر، مربیان، معلمان و پزشکان می توانند به سرعت به اندیشه ای درباره تحول روانشناختی و ماهیت مشکلات احتمالی آنان دست یابند. روانشناسان بالینی در تحلیل و تفسیر این نقاشی ها از این نیز فراتر می روند؛ برای آنها تست نقاشی در مجموعه تست هائی که برای کمک به تشخیص به کار می بندند، می تواند تکیه گاه گرانبهائی قلمداد شود(کرمن، ۱۳۸۱)

 در زمینه بررسی اختلالات روانی در کدوکان و نوجوانان و رفع دشواری های آنان، روانشناسی و پزشک با مشکلاتی مواجه هشتند که مربوط به سازش با محیط خانوادگی است. کودک قسمت اول زندگی خود را که همه می دانند مهمترین قسمت از دوران زندگی است در خانواده خود می گذارند، نخستین تجربه های شازشی وی با پدر و مادر و خواهران و برادرانش تحقق می یابند: وقتی صحبت از تعارض است، با آنها در تعارض است. به قسمی که اختلالات روانزاد که در زمینه عاطفی یا عقلی بروز می کند همواره یا با تعارض های و یا با تعارض های رقابت با برادر و خواهر در ارتباطند.(کرمن ۱۳۸۱)

 ارزش بیانی نقاشی، مانند ارزش خط و حرکات طبیعی معنادار(ژست ها)، در قبول همه مؤلفان است، بنابراین جای تعجب نیست اگر تولیدات ترسیمی وسیعاً به عنوان یک وسیله تشخیص بکار گرفته شده اند.(همان)

روانشناسان بالینی به اتکای ویژگیهای صوری نقاشی ها و محتوای آنها و نیز بر اساس بیانات لفظی کودکان و بازخوردی که از خود نشان می دهند به موارد و مصالحی بسیار غنی دست می‌یابد. پژوهشهای متعددی به تدوین نشانه ها، رمزگذاری و تعیین اعتبار آنها پرداخته اند. سال‌هاست که نقاشی قدم در خانواده آزمون های فرافکن نهاده است. (همان)

 توجه فرایندهای که در چندین دهه پیش نسبت به تحول روانی و دوره کودکی ابراز شده به بررسی طرز بیان در نخستین سالهای زندگی و از آن بیان بخصوص بازی و نقاشی منتهی گردیده است، اما باید گفت در این فاصله، به ارزش فراوان نوعی از نقاشی یعنی نقاشی آزاد دست یافته اند این نوع نقاشی در مدارس سنتی آموخته نمی‌شد چون شاگردان را بیشتر به کشیدن از روی نمونه ها یا الگوهائی وادار می‌کردند. (همان)

 امروز می دانیم که در نقاشی بدون الگو یا مدل، کودک به یک آفرینش واقعی می‌پردازد و در نتیجه می تواند به گونه ای غیر قابل مقایسه با نقاشی تقلیدی، آنچه را در درون او می گذرد بیان کند. وی با این عمل، بینش خاص خود را از جهانی که او را احاطه کرده است بدست می‌دهد و از این راه ما را درباره ویژگیهای شخصیت خود آگاه می سازد. (همان)

 از نقاشی به منظورهای مختلف استفاده می شود از جمله نقاشی به منزله تست هوش، تست شخصیت فرافکنی و رمزگرائی، روان تحلیل گری، نقاشی خانواده و . . . (همان)

در نقاشی های که به منزله تست هوش بکار می رود مانند نقاشی آدمک یا تست گودیناف[۱] طراز عقلی آزمودنی را بر حسب کامل بودن، وجود تعادل کلی و غنای جزئیات آدمک ترسیم شده، تعیین می کند و تست فه[۲] یا تستی که دستورالعمل آن این است که خانمی را بکش که داره در زیر بارون گردش می کنه و مستلزم ایجاد توحید پیشرفته تر عناصر مختلف نقاشی است نیز امکان اندازه گیری طراز هوش را فراهم می‌سازد. (همان)

 در نقاشی به منزله تست شخصیت در کنار شکل، محتوا قرار دارد در این محتوا چیزی از تمامی شخصیت منعکس می گردد. در فرافکنی و رمزگرائی بوتونید می گوید که نقاشی آزاد یک فرافکنی است، بدین معنا که تمامی شخصیت در اینجا در جستجوی راهی برای بیان خویشتن است و مخصوصاً عناصر نیمه هشیار و ناهشیار به پاس آزادی عمل آزمودنی برون فکنی می شوند. باید دانشت که این فرافکنی عناصر ناهشیار شخصیت، در تعدادی از آزمون ها به کار رفته است و به همین دلیل است که آنها را تست های فرافکن می نامند. (همان)

 ناهشیاری در قلمرو روان تحلیل گری یعنی در قلمرو روشی قرار دارد که به بررسی اعماق ناشناخته روحیه آدمی می پردازد و توسط فروید پایه گذاری شده است، اما روش تداعی لفظی آزاد که در روان تحلیل گری بزرگسالان بکار می رود در مورد کودکان قابل اعمال نیست. پس لازم بوده است که وسایلی که امکان بررسی پدید آوری های خود به خودی دوره خردسالی را فراهم می سازند یعنی بازی یا نقاشی‌های آزاد را جانشین آن سازند . (همان)