عنوان :

تحقیق جامعه شناختی حادثه کوی دانشگاه  تهران

تعداد صفحات : ۴۹

نوع فایل : ورد و قابل ویرایش

چکیده

اغتشاش شهری نوعی بحران است که در مناطق شهری رخ داده و خاستگاه و محل بروز آن در مناطق شهری میباشد و از طرفی گونه ای از رفتار جمعی و جنبش اجتماعی میباشد که از سوی توده مردم و یا بخشی از آنان به صورت غیرقانونی صورت می پذیرد و دارای مشخصه های جنبش اجتماعی و رفتار جمعی میباشد. اما شکل مسلحانه و قیام خیابانی به خود نگرفته و به صورت سازمان یافته در اکثر اوقات عمل نمی کند. هر چند توام با بروز خشونت می باشد. لیکن خشونت در آن ابزاری به جهت براندازی یا تغییر نظام نبوده و تنها در راستای رسیدن به اهداف مورد نظر که بیشتر شامل امیال اقتصادی-سیاسی است میباشد. بی ثباتی از نکات برجسته اغتشاش شهری میباشد چراکه موجبات شکست هنجارها و ارزشها و برهم خوردن بستر اجتماعی و ایجاد آشفتگی اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.

با توجه به بستر اجتماعی ایران که در یک دوره گذر بسر میرد. اغتشاشات شهری می تواند ثبات و مشروعیت نظام را خدشه دار کند لذا راهبردهای پیشگیری از خشونت در جامعه می تواند نتیجه مطلوبی باشد که پس از تجزیه و تحلیل مختصر مورد شورش کوی دانشگاه در اینجا ارائه می شود. به نظر میرسد رعایت این اصول و مدیریت صحیح در بحران میتواند به پیشگیری که معمولا آسانتر از درمان است منجر شود.

برخورد صادقانه در مورد تواناییها و آنچه می توان انجام داد.

شاید عنوانی که برای این قسمت انتخاب کردیم مبهم به نظر برسد، اما با توجه به شرایط موجود کشور می توان گفت که طرح شعاری بسیاری از اقدامات آتی و انجام ندادن آنها در موعد تعیین شده باعث سرخوردگی افرادی خواهد شد که به نتیجه‌ این اقدامات امید بسته اند و در واقع با این کار تنها سطح توقعات را بالا برده و پاسخی در خور این افزایش سطح توقع نداده ایم.

بحران کوی دانشگاه، نشان داد که آنچه به عنوان اصلاحات از آن سخن به میان آمده است تمام جنبه ها را بصورت موزون در بر نگرفته است، طرح شعارهای آزادی مطبوعات، آزادی بیان، آزادی اندیشه و آزادی عمل نتوانستند در عمل به همان قوت حرف زدن باقی بماند و در واقع توقعی به توقعات جامعه اضافه شد در حالیه هنوز بستر سازی درست انجام نشده بود و هنوز نیاموخته بودیم که چطور با آزادی بیان و نقد و اعتراض برخورد کنیم.

تقویت انسجام ملی:

در کشورهای در حال توسعه انسجام محلی قویتر از انسجام ملی است در حالیکه در کشورهای پیشرفته صنعتی انسجام ملی از قدرت و قوت بیشتری برخوردار است.

در کشورهای پیشرفته صنعتی، تعمیم ارزشها صورت گرفته است و چارچوب ارزشی در سطح نظام فرهنگ چنان کلی، تجریدی، عمیق و متعالی است که توانسته است به عنوان مرجع پوششی برای تمام خرده فرهنگهای متفاوت موجود در جامعه عمل نماید. و به عبارت دیگر، تمام خرده فرهنگهای گوناگون توانسته اند غایت ارزشی و آرمانی خود را چه در بعد عاطفی و چه در بعد شناختی در چنین چارچوبی ببیند. چارچوب ارزشی کلی، تعمیم یافته و متعالی محل اتکاء و وصل و منبع الهام تمام خرده فرهنگها است.

در مقایسه با کشورهای پیشرفته در ایران نه تنها تعمیم ارزشی صورت نگرفته بلکه گام هایی در جهت تضعیف آن برداشته شده است به جای این که چارچوبی کلی و تعمیم یافته ارائه کنیم که نقطه اتکاء و اتصال تمام گروهها، اقشار و جناحهای مختلف باشد در جهت جدایی آنها اقدام کرده ایم. برای مثال مرزبندی تصنعی و غیرملی در تهییج مسائل قومی، طایفه ای و فرقه ای نه تنها به انسجام ملی کمک نمی کند بلکه آنرا تضعیف می نماید.

چنین رویه هایی ریشه در جوامع ابتدایی و قبیلگی دارد و طرح آن در جهان امروز نشانگر عدم آگاهی از پیامدهای چنین بینشی است. این گونه بینش ها انسجام ملی کشور را مورد تهدید قرار میدهد و تمامیت ارضی آن را به خطر می اندازد. در مقابل موجب تحکیم و  استحکام انسجام ملی و گروهی می شود که نه تنها برای توسعه و پیشرفت کشور ثمری ندارد بلکه مانع عمده ای برای آن میباشد.

به نظر میرسد انسجام ملی میتواند حسن تعلق اجتماعی را در افراد تقویت کرده و به این ترتیب از بروز بسیاری از مسائل و آشوبها جلوگیری کند.

واژه های کلیدی: شورش ها، نارضایتی عمومی، جنبش اجتماعی، حزب سیاسی، رفتار جمعی

فهرست مطالب

بررسی علل و عوامل موجه شورش ها:    ۱
بخش اول: رفتار جمعی    ۳
بخش دوم:دیدگاههای نظری    ۶
شدت و وسعت محرومیت نسبی توده مردم    ۹
محرومیت نسبی چیست؟    ۱۰
نارضایتی عمومی Public Dissatis Faction    ۱۴
بخش سوم: جنبش اجتماعی    ۲۵
جنبش اجتماعی و حزب سیاسی:    ۲۵
جنبش اجتماعی و رفتار جمعی:    ۲۶
محورهای اساسی تئوریهای جنبش اجتماعی    ۲۷
بخش چهارم : اغتشاش شهرها    ۳۰
آیا واقعه‌ کوی یک آشوب سازمان یافته بود؟    ۳۹
آیا واقعه کوی در الگوی آشوبهای کور و هیجانی و انبوه خلق جای می گیرد؟    ۴۰
آیا واقعه کوی یک آشوب اعتراض آمیز مردمی بود؟    ۴۱
نتیجه گیری    ۴۲
منابع و ماخذ    ۴۵

منابع و ماخذ

استوتزل، ژان: روانشناسی اجتماعی، ترجمه محمدعلی کاردان (تهران، دانشگاه تهران ۱۳۶۸)
اگ برن و کوین نیم: زمینه های جامعه شناختی، ترجمه آریان پور(تهران،کتابهای جیبی، چاپ هفتم ۱۳۵۳)
باتامور،تام جامعه شناسی سیاسی، ترجمه منوچهر صبوری کاشانی(تهران، انتشارات کیان، ۱۳۶۶)
بشیریه، حسین، انقلاب و بسیج سیاسی(تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۷۳)
چلپی،مسعود، جامع شناسی نظم(تهران،نشرنی،۱۳۷۵)
زکریایی،محمدعلی، هجدهم تیرماه به روایت جناحهای سیاسی(تهران،کویر،۱۳۷۸)
زکریایی،محمدعلی،کوی دانشگاه به روایت رسانه ها(تهران،کویر،۱۳۷۸)
زکریایی،محمدعلی،واقعه کوی دانشگاه به روایت مجلس پنجم (تهران و روزنامه سلام،۱۳۷۸)
زندی،ابراهیم،اقشار اجتماعی (تهران، بی تا، ۱۳۷۲)
ستوده،هدایت الله، درامدی بر روانشناسی اجتماعی (تهران، آوای نور، ۱۳۷۳)
صدیق سروستانی، رحمت اله ، روش شناسی شورش های شهری (فصلنامه دانش انتظامی، سال دوم، شماره اول بهار ۱۳۷۸)
کوئن، بروس، درآمدی بر جامعه شناسی با ترجمه محسن ملائی (تهران،فرهنگ معاصر ۱۳۷۰)
کوهن،استفانفورد: تئوریهای انقلاب، ترجمه علیرضا طیب(قوم، ۱۳۷۰)
گار،تدرابرت: چرا انسانها شورش می کنند، ترجمه علی مرشدی  زاده (تهران، انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی،۱۳۷۷)
رفیع پور، فرامرز: توسعه و تضاد: کوششی در جهت تحصیل انقلاب اسلامی و مسائل اجتماعی ایران (تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی ۱۳۷۶)
عرف، جمال: مطالعه جامعه شناسی رابطه بین پایگاه اجتماعی- اقتصادی و کنش جمعی رساله کارشناسی ارشد (تهران: دانشگاه تربیت مدرس،۱۳۷۶)
علیوردی،علی: بررسی تطبیقی خودکشی در ایران، رساله کارشناسی ارشد(تهران، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۳)
لوبون،گوستاو: روانشناسی توده ها، ترجمه کیومرث خواجوی ها (تهران، روشنفکران، ۱۳۶۹)
نوروزی،محمد: نگاهی به نقش اساسی مدیریت تحول در مسائل اجتماعی روزنامه اطلاعات شماره ۲۱۳۳۵، پنج شنبه ۲۴/۲/۷۷
واگو، استفان: در آمدی بر تئوریها و مدلهای تغییرات اجتماعی، ترجمه احمد رضا غروی زاد (تهران ، جهاد دانشگاهی،۱۳۷۳)
پژوهشکده مطالعات راهبردی و حادثه کوی دانشگاه (تیر ۷۸) بررسی رویکردهای گروهی و پیامدهای امنیتی (تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی، ۱۳۷۹)
دانشکده افسری: کنترل اغتشاشات، تیپ دانشجویان (تهران، مرکز سوم، ۱۳۵۲)

Ecny lopedia of the social science, vol3.(N.Y:Macmillan Company, 1967)

A dictionary of the social science,(Tavistock publications , 1964)

بررسی علل و عوامل موجه شورش ها:

زمانیکه عده ای بر می آشوبند و موضوعی را مورد شورش خود کرده، دست به اقدامات مختلف خشونت آمیز می زنند به فاصله های کوتاه اما متفاوت نیروی انتظامی، اطلاعاتی و امنیتی شهر به محل حادثه میروند و تمام مساعی خود را بکار   می گیرند تا آتش آشوب و فتنه را به طرق مسالمت آمیز و در صورت عدم کارآیی چنین شیوه هایی، با توسل به هر طریق ممکن، کنترل و نهایتا خاموش کنند. بنابراین امکان اندازه گیری دقیق متغیرهای مربوط به علل و عوامل پیدایش حادثه توسط مامورین بسیار ناچیز است و تنها طریقی که باقی می ماند پرس و جو از اهالی محل، ناظرین واقعه و یا دستگیر و بازداشت شدن متهم به شرکت در آشوب و بلواست. به بیان دیگر تنها را ه جمع آوری اطلاعات دست دوم از شاهدان عینی و بازداشت شدگان است. مجموعه ای از اطلاعات و داده های جمع آوری شده از این چند طریق – باز هم با ضریبی از خطا و خلاف – تا حدودی علل و عوامل پیدایش آشوب را مشخص می سازد. خطا و خلاف از این بابت که اظهارات اهالی محل، ناظرین واقعه و بازداشت شدگان پایانی ندارد و هر یک از این سه گروه طوری به توصیف و مخصوصا تبیین واقعه میپردازند که با گفته های دو گروه دیگر متفاوت و حتی احتمالا مخالف است اختلاف – گاه کاملا آشکار – بین گزارش های مامورین از یک واقعه مساوی نیز ناشی از همین مسئله است.بنابراین باید پذیرفت که دست یافتن به اصل ریشه ها و علل و عوامل موجه یک شورش شهری نه تنها ساده نیست بلکه تقریبا غیرممکن است و اظهارات هیچ یک از سه گروهی که نام بردیم بخصوص بازداشت شدگان چندان اعتباری ندارد و مجموعه اظهارات سه گروه دیگر نیز از پایایی کافی برخوردار نیست اما چاره ای جز اکتفاکردن به اطلاعاتی که کمابیش سیمای واقعیت را ترسیم می کند نیست و کاستی های تحقیق در این قسمت را باید با دقت بیشتری در سایر بخش ها جبران کرد.

از سوی دیگر تئوریهای موجود در حوزه های جامعه شناسی سیاسی و روانشناسی اجتماعی به پژوهشگران کمک خواهد کرد تا به تبیین کلی و کلان اغتشاشات و شورش های مختلف بپردازند. فرض اصلی چنین تئوری هایی این است که ناکامی در دستیابی به اهداف، تبعیض و نابرابری و سرکوب شدن خواسته های مشروع افراد و آنچه در جامعه برای تحقیق چنین انتظارات وجود دارد، موجب بروز رفتارهای ناهنجار می شود و اگر چنین مشکلی فراگیر باشد، رفتارهای ناهنجار نیز دامنه وسیع و گسترده ای خواهد داشت که به آشوب و اغتشاش می انجامد.

بدین ترتیب می توان گفت که پژوهشگران در تحلیل ریشه های اصلی آشوبها و اغتشاشات علاوه بر پرسش و پاسخ با شاهدان عینی جریان و منابعی که قبلا متذکر شدیم باید تئوریهای مربوطه را نیز مد نظر داشته باشد. البته تئوریها لزوما هیچ یک، علل موجه واقعه خاصی را تبیین نمی کند و به بیان دیگر هیچ تئوری خاصی نمی تواند واقعه معینی را کاملا تحلیل کند، بلکه تنها می توان کلیاتی از چرایی وقوع یک حادثه و یا بروز یک آشوب را از آن درک کرده، مبنای رفتارهای جمعی خشونی خاصی را دریافت. اما به هر حال توسل به چنین شیوه هایی همیشه ضروری است و پژوهشگر را در اندازه گیری متغیرهای مورد مطالعه خود یاری می دهد.

از شیوه دیگری نیز نباید غفلت کرد و آن مقایسه یک واقعه خاص با سایر وقایع مشابه در زمانها و مکانهای متفاوت و مطالعه تطبیقی واقعه موردنظر با سایر وقایع مشابه و کند و کاو در علل و عوامل بروز و ظهور آن است. چنین شیوه ای در عین مقایسه ای بودن، وجوه تاریخی و پیشینه های وقایع مشابه را در نظر می گیرد و به پژوهشگر فرصت میدهد تا ویژگیهای تاریخی حوادث خشونی را وارسی کرده و از این طریق حتی حلقه های گمشده واقعه مورد مطالعه را نیز به نحوی بازسازی کند.

 بخش اول: رفتار جمعی

رفتار جمعی Collective Behavior : حاصل کنشهای جماعت و جمع است[۱] براساس این تعریف جماعتها می توانند همچنان به شکل توده و انبوهه باقی بمانند، پراکنده، مضمحل شوند و نیز می توانند در صورت استمرار و وجود ضرورتها و نیازهای اجتماعی بالقوه مبنای یک گروهبندی قرار گیرند در این روند جماعت ممکن است تبدیل به دسته شود و از آنجا نوعی خرده فرهنگ ساخته و پرداخته گردد و سپس به ایجاد گروههای گسترده تری تبدیل گردد و خود را پیوسته در جنبش و حرکتهای اجتماعی، سیاسی، فرهنگی سازمان دهد(Encyc Lopedia Of The Social Science p.) رفتار جمعی از ابتدائی ترین رفتارهای گروهی است که در قالب هم کنشهای مندرج در بطن جماعتها زمینه بروز می یابد[۲].

رفتار جمعی آن شکل از رفتار گروهی است که در موقعیتهای تعریف نشده و عاطفی ایجاد می شود و توسعه می یابد و توسط فرآیندی از کنش متقابل مشخص میگردد. که در آن امیال و خلقیات درباره موضوعات خاص کنش متقابل برانگیخته می شوند، گسترش می یابند، سازماندهی میشوند بسیج میگردند، رفتار جمعی را از آن شکل از رفتار گروهی که بر حسب هنجارها و خطوط فرهنگ تثبیت شده ساخت اجتماعی سازماندهی می شوند بایستی متمایز کرد[۳].

رفتار جمعی به فعالیتی اجتماعی اطلاق میشود که تحت شرایط زودگذر بدون ساختار و بی ثبات به دلیل فقدان آشکار هنجارهای پذیرفته شده رخ میدهد. رفتار جمعی غالبا عاطفی، غیرقابل پیش بینی و اتفاقی است و معمولا خارج از محدوده فعالیتهای اجتماعی روزمره به وقوع می پیوندد. اگر چه فقدان ساختار متعارف رفتارهای جمعی مانع مطالعه آنها نمی شود ولی می تواند این مطالعه را بامشکل روبرو کند. بنابر آنچه از مجموع تعاریف فوق برداشت میشود می توان رفتار جمعی را رفتاری بدون ساختار عاطفی یا غیرمنطقی، غیرقابل پیش بینی، بی ثبات دانست،  در ترکیب و تعامل رفتار جمعی با بحران شهری از آنجا که علل وقوع بحران شهری موضوعی مهم و پیچیده است، در این زمینه علل جامعه شناسی،  روان شناسی و روان شناسی اجتماعی را باید مدنظر قرار داد. نظریه های انگیزشی از نظر تجربی و آزمایشی تا محدوده خاصی مورد تائید قرار گرفته اند و برای اثبات سه نظریه ذیل، دلایل کافی وجود ندارد.

الف – نظریه سیر قحقرایی زیست شناسی جنایی بر مبنای غریزه تهاجمی بنا گردیده و بحران شهری را پس رفتی به سمت رفتار حیوانی میداند.

ب – براساس نگرش سرایت اجتماعی روانکاوی، شرکت کنندگان در بحران شهری به وسیله ضمیر ناخودآگاه، احساسات یا غرایز خود، هدایت میشوند.

ج – بر طبق نگاه آسیب شناسی روانی، اشخاصی که دارای ویژگیهای مشابه یا شخصیت غیرعادی و رفتار آماده بوده و یا گروههایی که در حاشیه جامعه قرار دارند، در شورشها شرکت می کنند[۴] این سه نظریه بر فرد متمرکز میگردند و تنوع رفتار و انگیزه های شورشیان را مورد توجه قرار میدهند به طور مثال برخی از وضعیت هرج و مرج پیش آمده استفاده می کنند و بعضی تماشاگر صحنه باقی می ماند. اگر نگرشهای جامعه شناختی، روان شناختی و روان شناسی اجتماعی به طور مستقل مورد استفاده قرار گیرند. تنها جنبه های خاصی از شورش را تبیین می کنند. چند گانگی علل شورش و روش مدیریت و جلوگیری از آن در حوزه این نظریه ها واقع نمی شوند مگر اینکه با یکدیگر ترکیب گردند.

پس از پدیداری یک رخداد اولیه، یک درگیری درون گروهی میان آشوبگران و پلیس در می گیرد که به ایجاد دو قطب خودی و خارجی می انجامد. در گروه خودی ثبات بین اعضاء به وجود می آید اعضای این گروه به آن می بالند و در مورد آن مبالغه می کنند و سرانجام فاصله و خصومت اجتماعی با گروه خارجی تشدید می شود. در طول یک شورش جریان و روند سازنده، مسیر خود را طی می کند بنا بر نظریه کنش متقابل نهادین، گروههای درگیر نه تنها در برابر یکدیگر واکنش نشان میدهند بلکه متقابلا یکدیگر را تعریف و تفسیر می کنند گروه خارجی و فعالیتهای آن مورد سوء‌تعبیر قرار می گیرد. قدرت بالقوه خشونت تبدیل به یک مارپیج حلزونی گردیده و در مرحله نخست، رفتار گروه خارجی، تحریک کننده محسوب شده و به تهدیدی برای خودآگاهی گروه خودی در می آید.

آموزه های روان شناسی بیان داشته است که تمایل به خشونت در گمنامی در جمع افزایش می یابد زیرا در جمع، ترس از عدم تائید اجتماعی وجود ندارد و آشوبگران زیر پوشش جمع می توانند به راحتی خشونت به خرج دهند. در این حال اغتشاش گران از مسئولیتهای خود رویگردان بوده و ابزار هدایت فرد از کار باز می ایستد آنها با بکارگیری ماسک و پلیس نیز با استفاده از کلاهخود و لباسهای ایمنی هویت خود را پنهان می کنند افزون به این، در شورش، بی طرفی و تصمیم گیری های عجولانه تاثیر منفی از خود بر جای می گذارد. تجربه روان شناختی دیگر، بر این واقعیت که شورش با شروع روند تخریبی و ابزار قدرت پدیدار میگردد تکیه دارد.