عنوان :
تحقیق جلوه های فرهنگ عوام در آثار شاملو
تعداد صفحات : ۲۰۱
نوع فایل : ورد و قابل ویرایش
چکیده:
ادبیات عامه یافولکلور مجموعه آداب ورسوم افسانه ها وضرب المثل ها،ترانه ها،اساطیرو… در موضوعات مختلف است که درجوامع گوناگون به طور شفاهی یا ازراه تقلید، نسل به نسل منتقل می شود . نویسندگان وشاعران بسیاری از گذشته تا حال در این زمینه تحقیق وپژوهش هایی داشته اند که از جمله نام آوران این عرصه می توان صادق هدایت را با کتاب نیرنگستان واحمد شاملو را با کتاب کوچه به عنوان نمونه نام برد.
احمد شاملو با سرودن اشعار «پریا»،«کوچه»،«دخترای ننه دریا»و«قصه مردی که لب نداشت»توانست دراین بخش موفق باشد.شعر« پریا» شعری فولکوریک که به جرأت می توان گفت مشهورترین واثرگذارترین شعر ها(در نوع خود) در طول چند دهه اخیراست. به قول خودشاعر حتّی درعاشقانه ترین شعرهایش هم یک عقیده اجتماعی یافت می شود وبا توّجه به عمرشعرسرایی او(که این شعر در ردیف اشعاراوّلیه شاملو قرار می گیرد) خواه ناخواه نمی توانسته دراین شعرهم به دور ازاحساس واندیشه ای که در شناسنامه کاری او به چشم می خورد به خلق این اثربپردازد.این آثارجزوادبّیات فولکلور محسوب می شوند.
در شعر احمد شاملو، شاعرتوانای معاصر، نمود های آشکاری از اساطیر وجلوه های زیبا وآشکاری از کهن الگو ها مشاهده می شود که به شعر او ماندگاری وجاودانگی خاصی بخشیده است.
برخی از این کهن الگو ها در قالب نمادها ومظاهر خاصی با صفات ویژه ای ظهور پیدا کرده وگروهی نیز با تأثیر بر بعضی از مضامین شعری ،جلوه گر شده است .
شاید بتوان گفت که مهمترین صورت مثالی با کهن الگوی شعر شاملو مام بزرگ یا مادر مثالی است که در قالب هایی چون آب ،زمین،دریا،شهر ومیهن ،آفتاب وفصل نمود یافته است وآنیما نیز با جلوه های خاص خود از زیبا ترین کهن الگو های شعر او به شمار می رود.
همچنین عشق با جلوه های مثبت خود به خصوص در قالب آیدا به شعر شاملو رنگ وجلوه ای خاص بخشیده است .در شعر او جلوه های زیبایی از کهن الگو های متعدد دیگری چون تربیع ، نقاب ،ماندالا، اعداد،برادر کشی، وامثال آن می توان مشاهده کرد.
در باب رنج و درد وبروز آن درشعرشاملو می توان نتیجه گرفت که این مسأله مهم یکی از دغدغه های همیشگی شاملو بوده و پرداختن به آن را جزء اصول اخلاقی شعر وشاعری خود می دانست .شاملو شعری راکه فاقد تعهّد ادبی وبه دور از بازگویی دردها ورنج های بشری باشد به هیچ می گرفت وگاه با سرایندگان بی دردی چون مهدی حمیدی به نبرد برمی خاست .از باب ماهیت درد و رنج ، شاملو درد را برخاسته از وجود خودانسان می دانست چراکه بی شک درد ورنج جزء لا ینفک وجود انسان است .
شاملودر باب انواع درد و رنج در یک تقسیم بندی کلی دردهای بشری را به دردهای گریز ناپذیر و گریز پذیر تقسیم می کند و برای آنها عوامل مختلفی را در نظر انسان کلاسیک و انسان معاصر قائل است . دوری ازامر قدسی،گناه،دلبستگی و تعلّق خاطر ازعلل ایجاد درد ورنج درنظرانسان کلاسیک می باشد، محرومیت ازحقوق طبیعی وفطری ونابسامانی های ذهنی وروانی راازعلل ایجاد درد ورنج درنظر انسان معاصر می داند.
از باب غایت شناسی درد و رنج ،شاملوبیشتر به وجه منفی آن نظر دارد وآن راباعث غم واندوه،افسردگی وتنهایی وبیزاری ازمسبّبین درد ورنج می داند.با این حال رویکرد اخلاقی شاملو درمقابل دردهای گریز پذیر وحتی گریز ناپذیر،رویکردی شجاعانه و توأم با انتقام و عدم صبوری است که در نوع خود بی نظیر می باشد.
واژگان کلیدی: شاملو ، فولکلور ، ادبّیات عام، شعر اجتماعی
فهرست مطالب
چکیده: ۱
مقدمه: ۲
بخش اول ۵
کلیّات ومبادی تحقیق ۵
۱ – مسأله تحقیق ۶
۱-۱-سؤالات اصلی ۶
۲-۱- سؤالات فرعی ۶
۳-۱-پیشینه تحقیق ۷
۴-۱- اهداف تحقیق ۷
الف- اهداف اصلی ۷
۶-۱- اهمیّت و ضرورت تحقیق ۸
۷-۱- روش تحقیق ۹
۸-۱- محدودیت ها ۹
فصل دوم ۱۰
زندگی ،آثارو سبک شاعر ۱۰
۱-۲- سال شمار زندگی احمد شاملو ۱۱
۴-۲-انتخاب واژگان شعری ۳۰
الف- باستان گرایی ۳۱
ب- استعمال لغات عامیانه در شعر ۳۱
ج-شکستن نُرم زبان کوچه و زبان رسمی ۳۱
۵-۲-معایب ومحاسن ۳۲
۶-۲-شاملو وشعر سپید ۳۳
۲-۲-آثار شاملو ۳۴
۱-۲-۲-آثار شعری ۳۴
۲-۲-۲- آثار ترجمه شاملو ۳۵
۳-۲-۲- داستان و رمان و فیلم نامه های شاملو ۳۶
۴-۲-۲- داستان و رمان و فیلم نامه های ترجمه شده ۳۶
۵-۲-۲- نمایش‌نامه های ترجمه شده ۳۸
۶-۲-۲-تصحیح متون تاریخی ۳۸
۷-۲-۲- ادبیات کودکانه شاملو ۳۸
۸-۲-۲-سردبیری نشریه‌ها ۳۹
۱۰-۲-۲-سخنرانی و شعرخوانی ۴۰
۱۱-۲-۲- سایر آثار و فعالیّت‌ها ۴۲
۱۲-۲-۲-آثار مربوط به شاملو ۴۳
۱۳-۲-۲- آثاری که در بخش‌هایی از آن به شاملو پرداخته‌اند: ۴۵
۱۴-۲-۲-«مقالات و ویژه‌نامه‌ها» درباره شاملو ۴۶
۱۵-۲-آثارتصویری ۴۷
فصل سوم ۴۸
مختصات منظومه های شعری شاملو ۴۸
۱-۳-ویژگی های منظومه های شعری احمد شاملو ۴۹
۲-۱-۳-کاربرد اصطلاحات عامیانه ۴۹
۳-۱-۳-توجه به عناصر موجود در زندگی پیشینیان ۵۰
۴-۱-۳-کاربرد وسیع هیجانه‌ها،متل‌ها و مثل‌ها ۵۰
۵-۱-۳-کاربرد واژگان و افعال فراموش شده ۵۱
۶-۱-۳-توّجه به شخصیت‌های افسانه‌ای و اسطوره‌ای ۵۱
۷-۱-۳-توّجه به بازی‌های سنتی کودکان ۵۲
۸-۱-۳-ساخت واژگان تازه ۵۲
۹-۱-۳-ساخت ترکیب‌های وصفی تازه ۵۳
۲-۳-شخصیت‌سازی در شکل‌های افسانه‌ای و عناصر داستانی ۵۳
۳-۳-به کارگیری مکالمه ۵۳
۴-۳-به کارگیری حس در ترکیب‌های زبانی ۵۳
۵-۳-به کار بردن طنز و فانتزی و مضحکه ۵۳
۶-۳-تنوع و تفسیر در وزن و کاربرد موسیقی ۵۴
۷-۳-استفادۀ وسیع از آواها و درنگ‌های واجی-آوایی ۵۴
۸-۳-مفهوم تأویل وتفسیر ۵۴
۹-۳-استفاده از آرایه های ادبی ۵۵
۱-۹-۳-ایهام ۵۵
۲-۹-۳-آشنایی زدایی ۵۵
۳-۹-۳-استعاره ۵۶
۴-۹-۳-حذف و ایجاز ۵۶
۵-۹-۳- به کاربردن عنصر تأویل ۵۶
فصل چهارم ۵۷
ابعاد اندیشه شاملو ۵۷
۴-سبک شعری ۵۸
۱ ـ ۱-۴-معنای لغوی و اصطلاحی سبک ۵۸
۲-۱-۴-سبک از دیدگاه تذکره ها و علوم بلاغی ۵۸
۲-۴-ابعاد اندیشه شاملو ۵۹
۳-۴- شعاع زندگی واشعار شاملو ۵۹
۴-۴-تجلّی زندگی در اشعار احمد شاملو ۶۷
۵-۴-تجّلی مرگ در اشعار شاملو ۷۳
۶-۴-ماهیت درد و رنج در نظام فکری احمد شاملو ۷۳
۷-۴-انواع درد و رنج ۷۷
۸-۴- علل درد و رنج ۷۸
۱-۸-۴-علل درد و رنج در نگاه انسان کلاسیک ۷۹
۱-۱-۸-۴–دوری از امر قدسی و تعلّق خاطر ۷۹
۲-۱-۸-۴–تعلّق خاطر ۸۰
۲-۸-۴-عوامل درد و رنج در زندگی بشر امروزی ۸۱
۱-۲-۸-۴- دلبستگی به دنیا ۸۱
۲-۲-۸-۴-نابسامانی ذهنی و روانی ۸۲
۳-۲-۸-۴-محرومیت از حقوق بشری ۸۳
۴-۲-۸-۴-هدف نهایی درد و رنج ۸۵
بخش دوم ۸۸
فرهنگ عوام در آثار شاملو ۸۸
فصل پنجم ۸۹
انواع فرهنگ عوام در آثار شاملو ۸۹
۵-انواع فرهنگ عوام در آثار شاملو ۹۰
۱-۵ -تعریف فرهنگ عامه و تعیین موضوعات آن ۹۰
۳-۵-تاریخچه ی گردآوری ادبیات عامه در ایران و جهان ۹۲
۳-۵-تعریف پژوهش در ادبّیات عامیانه ۹۳
۴-۵-مسایل کلیدی در پژوهش های ادبیات عامیانه در ایران ۹۴
۷-۵-گونه های مختلف ادبیات عامیانه ۹۵
۱-۷-۵- فهلویات ۹۵
۲-۷-۵-چیستان ۹۶
۳-۷-۵-ضرب المثل ۹۷
۴-۷-۵-روایت های منثور ۹۷
۱-۴-۷-۵-اسطوره ۹۷
۲-۴-۷-۵-افسانه ۹۸
۳-۴-۷-۵-قصه یا متل ها ۹۸
۸-۵-موضوعات و مقولات مورد پژوهش فولکلور ۹۸
۹-۵- فولکلوریک در قصه‌ها و مثل‌های ایرانی ۱۰۲
۶-شیوه ها وویژگی های کاربردابعاد وعناصر فرهنگ عوام ۱۰۶
۲-۶-جایگاه شاملو در فرهنگ عامه ۱۱۲
۳-۶-کتاب کوچه ۱۱۴
روایت تهرانی ۱۱۹
روایت آذربایجانی ۱۱۹
۴-۶-جایگاه کوچه در بین مردم ۱۲۳
۱-۴-۶-مردم‌شناسی زبان ۱۲۳
۲-۴-۶-مردم‌شناسی فرهنگی ۱۲۳
۳-۴-۶- مردم‌نگاری ۱۲۴
۸-۶-عناصر قصه های عامیانه ۱۲۵
۱-۸-۶-راوی ۱۲۵
۲-۸-۶-قهرمان ۱۲۵
۳-۸-۶-وظایف چهره های قصّه ۱۲۵
۹-۶-مقایسه قصه های عامیانه با داستان امروز ۱۲۵
۱-۹-۶ -رابطه علت ومعلولی در ادبیات عامیانه ۱۲۶
۲-۹-۶-شخصیت پردازی ضعیف در ادبیات عامیانه ۱۲۶
۳-۹-۶-توصیف زمان ومکان ۱۲۶
۴-۹-۶-پیام و شیوه ارائه پیام ۱۲۶
۵-۹-۶-زبان ۱۲۶
۶-۹-۶-گفت وگو ۱۲۷
۷-۹-۶-تکرار ۱۲۷
۸-۹-۶-تک خطی بودن قصه های عامیانه ۱۲۷
فصل هفتم ۱۲۸
جلوه هاومصداق های انواع فرهنگ عوام به همراه بررسی نمونه ها ۱۲۸
۷-جلوه هاومصداق های انواع فرهنگ عوام ۱۲۹
۱-۷-ویژگی‌های ادبّیات شفاهی (از دیدگاه دکتر محجوب) ۱۲۹
۱-۱-۷-خاستگاه ۱۲۹
۲-۱-۷-تکرار ۱۲۹
۳-۱-۷-سرگرم کنندگی ۱۳۰
۴-۱-۷-زبان ۱۳۰
۵-۱-۷-آموزش ۱۳۰
۶-۱-۷-مجهول المؤلف بودن ۱۳۰
۷-۱-۷-شکل انتقال ۱۳۰
۸-۱-۷-طنز ۱۳۱
۲-۷-ادبیات شفاهی وفولکلور ۱۳۱
۳-۷-کهن الگو در آثار شاملو ۱۳۳
۱-۳-۷-کهن الگوی بارون ۱۳۵
۳-۳-۷-کهن الگوی «مام بزرگ» ۱۴۶
۴-۷-صورت های مثالی شعر شاملو ۱۴۸
۱-۴-۷-آب ۱۴۸
۲-۴-۷- آفتاب ۱۴۸
۳-۴-۷- آنیما ۱۴۹
۴-۴-۷- اعداد ۱۵۲
۵-۴-۷- برادر کشی ۱۵۵
۶-۴-۷- تربیع ۱۵۶
۷-۴-۷- خود ۱۵۸
۸-۴-۷- دریا ۱۵۹
۹-۴-۷- زمین ۱۶۰
۱۰-۴-۷- شهر،میهن ۱۶۱
۱۱-۴-۷-عشق ۱۶۱
۱۲-۴-۷- فصل ۱۶۳
۱۳-۴-۷- ماندالا ۱۶۴
۱۴-۴-۷- نقاب ۱۶۵
. فصل هشتم ۱۶۷
بررسی وارزشیابی کمّی وکیفی آثار ونتیجه گیری ۱۶۷
۸-بررسی وارزشیابی کمّی وکیفی آثار شاملو ۱۶۸
۱-۸-نگاهی به ترانه های احمد شاملو ۱۶۸
۲-۸-ترانه های شاملو ۱۷۰
۱-۲-۸- شبانه (یه شب مهتاب…) ۱۷۰
۲-۲-۸-راز / ۱۳۳۲ / هوای تازه ۱۷۱
۳-۲-۸-شبانه (کوچه ها باریکن…) / ۱۷۲
۴-۲-۸- من و تو، درخت و بارون … ۱۷۲
۳-۸-نمونه‌هایی از ترانه‌های کتاب کوچه ۱۷۴
۱-۳-۸-کودکانه‌ها ۱۷۴
۲-۳-۸-ترانه‌ی طنز ۱۷۵
۳-۳-۸-اجتماعیات ۱۷۵
۴-۳-۸-ترانه‌های تفنگ ۱۷۵
۵-۳-۸-ترانه‌های دعا و نیاز ۱۷۵
۶-۳-۸-باورها ۱۷۶
۷-۳-۸-چیستان ۱۷۶
۸-۳-۸-امثال و حکم ۱۷۶
۹-۳-۸-تصنیف ۱۷۶
۴-۸-شعرپریا: ۱۷۷
نتیجه گیری : ۱۸۴
فهرست منابع ومآخذ ۱۸۷
فهرست منابع ومآخذ
۱-قرآن کریم
۲-اصفهانی، راغب ۱۴۱۲ ،مفردات الفاظ قرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت الدار الشامیه،چاپ اول،
۳-الیاده،میرجا،۱۳۷۷اسطوره رؤیا راز، ترجمۀ منجم، تهران، سروش،
۴-انجوی شیرازی، سیدابوالقاسم؛ جان عاریت (فرهنگ عامه، پژوهشهای ادبی، مردم شناسی)، به کوشش مهین صداقت پیشه۱۳۸۱، تهران، فرزان، ، چاپ اول،
۵-باشلار،گ،۱۳۶۴روانکاوی آتش، ترجمۀ ستاری،جلال ، تهران ،توس،
۶-بلوک‌باشی، علی، درفرهنگ خود زیستن و به فرهنگ‌های دیگر نگریستن
۷-پراپ،ولادیمیر، ۱۳۷۱ریشههای تاریخی قصههای پریان،ترجمه فریدون بدرهای، انتشارات توس،
۸-پلی،ا،رویا وتعبیررویا۱۳۷۱، ترجمه ستاری، جلال ، تهران، فردوس،
۹-پاشایی، علی، ۱۳۷۸نام همهی شعرهای تو: زندگی و شعر احمد شاملو. تهران: ثالث،
۱۰-پورنامداریان، تقی۱۳۷۴، سفر در مه: تأملی در شعر احمد شاملو. تهران: زمستان،
۱۱-تبریزی،غ،۱۳۷۳نگرشی بر روان شناسی یونگ،مشهد ، جاودان خرد،
۱۲-جونز،ارنست ودیگران۱۳۶۶، رمز ومثل در روانکاوی ، ترجمۀ ستاری جلال ،تهران،
۱۳-حافظ شیرازی، ۱۳۶۳، دیوان غزلیات خواجه، به کوشش خطیب رهبر، انتشارات صفی علیشاه. ،
۱۴-حریری،ناصر۱۳۶۵درباره‌ی هنر و اد،بیات(گفت و شنودی با احمد شاملو)، انتشارات کتاب سرای بابل،
۱۵-خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل ۱۳۶۲، دیوان اشعار، تهران ، زوارّ،
۱۶- خرمشاهی، بهاءالدین ۱۳۶۶، حافظ نامه ، شرکت انتشارات علمی وفرهنگی،
۱۷-خطیب رهبر، خلیل،۱۳۷۲برگزیده اشعار رودکی، تهران ، صفی علیشاه،
۱۸-خلیقی ،محمود ۱۳۵۷،فرهنگ عامه،خصوصیات،کنش و نقش آن، ،مندرج در فصلنامۀ فرهنگ و زندگی،شماره ۲۵ و ۲۶ بهار و تابستان
۱۹-خیام، رباعیات،۱۳۲۱ ،به کوشش محمد علی فروغی، تهران
۲۰-دستغیب، عبدالعلی, ۱۳۷۳نقد و تحلیل شعر احمد شاملو، شاعر عشق و سپیدهدمان، تهران: آمیتیس،
۲۱-دلاشو،ملوفلردلاشو۱۳۶۶، زبان رمزی قصه های پریوار،ترجمه ستاری، جلال ، تهران ، طوس،
۲۲-دهخدا،علی اکبر،۱۳۲۵لغت نامه،تهران،چاپخانه مجلسی و انتشارات تهران
۲۳-رزمجو، حسین۱۳۷۴، انواع ادبی و آثار آن، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی،
۲۴-رودکی،۱۹۶۴آثار منظوم ، با ترجمه روسی، مسکو،
۲۵-روح الامینی، محمود۱۳۸۰، مبانی انسان‌شناسی گرد شهر با چراغ ،کتاب ماه هنر، آذر و دی
۲۶-رونق، محمدعلی، روزنامه اعتماد ملی، شماره ۹۸۰ به تاریخ ۷/۵/۸۸، صفحه ۱۰ (ادبیات)
۲۷-زاهدی،زهره۱۳۸۲،یک گام تا مهتاب ویونگ،سوگند، تهران
۲۸-ستاری،جلال،۱۳۷۶،پژوهشی در قصه اصحاب کهف،تهران،مرکز
۲۹-سرانو، ماتیلدا۱۳۷۶،با یونگ وهسه، ترجمۀ ستاری،جلال ، تهران، بدیهه ،
۳۰-سلاجقه،پروین،انگاره‌های کهن الگویی دردومنظومه‌ی کودکانه‌ی فولکلوری ازاحمد شاملو ،فصل نامه‌ی فرهنگ مردم،س ۴،ش ۱۳
۳۱-سعدی،شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی۱۳۶۲، کلیات، تصحیح محمد فروغی، چ۳، امیر کبیر ، تهران ،
۳۲-شادخواست، مهدی ،۱۳۸۴، در خلوت روشن، بررسی نظریهها و بیانیهها در شعر معاصر از نیما تا امروز. تهران: عطایی.
۳۳-شاملو، احمد، ۱۳۸۷مجموعه آثار دیوان شعری. تهران: نگاه. چاپ هشتم،
۳۴———- ، ۱۳۸۳مجموعه آثار ، دفتر یکم ، شعرها ، تهران ، انتشارات نگاه ، چاپ پنجم ،
۳۵———–،۱۳۹۰هوای تازه،تهران،انتشارات نگاه،
۳۶————-، کتاب کوچه دائره المعارف فرهنگ مردم،غلامحسین صدری افشار.
۳۷———– ۱۳۸۳،آیینه بامداد ، تهران ، نشر دیگر ، چاپ دوم ،
۳۸————-،۱۳۷۲آیدا در آینه، نگاه ،تهران ،زمانه،
۳۹————،۱۳۷۹آیدا،درخت وخنجروخاطره ،تهران، مروارید،
۴۰————-،۱۳۶۳باغ آینه،مروارید،تهران،
۴۱————-،۱۳۷۹ترانه های کوچک غربت،تهران، زمانه،
۴۲————–،۱۳۸۰حدیث بی قراری ماهان، تهران، چشمه،
۴۳—————-، ۱۳۷۶در آستانه، تهران، نگاه،
۴۴—————-،۲۵۳۷دشنه در دیس، چ۲، تهران، مروارید،
۴۵——————،۱۳۶۳قطع نامه، مروارید،
۴۶——————،۱۳۷۲ققنوس در تهران ، باران ، زمانه ،تهران ، نگاه،
۴۷——————،۱۳۷۹لحظه ها وهمیشه ها، تهران، زمانه،
۴۸—————،۱۳۷۹مدایح بی صله، تهران، زمانه،
۴۹—————،۱۳۷۲مرثیه های خاک، شکفتن در مه، زمانه، تهران، نگاه،
۵۰-شایگان،داریوش۱۳۷۱،بت های ذهنی وخاطرازلی،تهران،امیرکبیر،
۵۱-شوپنهاور،آرتور۱۳۸۶،جهان وتأمّلات فیلسوف ،ترجمه رضا ولی یاری ،تهران،نشر مرکز ،چاپ دوم ،
۵۲-شهرجردی، پرهام۱۳۸۱، ادیسه بامداد. تهران: کاروان،
۵۳-صائب تبریزی، ۱۳۷۷دیوان، محمد قهرمان، تهران، نگاه،
۵۴-صادق زاده، محمود، ۱۳۸۸آیین پژوهش های ادبی، یزد، دانشگاه آزاد اسلامی،
۵۵—————— ۱۳۸۸آیین پژوهش های ادبی، یزد، دانشگاه آزاد اسلامی،
۵۶-صاحب اختیاری۱۳۸۱، بهروز وباقرزاده،حمیدرضا،احمدشاملو شاعرشبانههاوعاشقانهها،تهران،هیرمند،
۵۷-طاهرى، فرزانۀ۱۳۶۹، مبانى نقد ادبى، ویلفر دگرین، لىمورگان و… ترجمه ، نیلوفر،
۵۸-فوردهام،ف،۱۳۵۱مقدمه ای بر روان شناسی یونگ ، ترجمه ستاری، جلال، تهران، اشرفی،
۵۹-قبانی، نزار ۱۹۶۴الشعر قندیل الأخضر، بیروت، منشورات نزار قبانی،
۶۰——— ،بلقیس وچند عاشقانه دیگر،ترجمه موسی بیدج
۶۱-عطار نیشابوری۱۳۶۲، شیخ فرید الدین ،پند نامه، تصحیح تقی تفضّلی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی،
۶۲-کتیرایی،محمود:از خشت تا خشت،نشر ثالث
۶۳-گرجی،مصطفی،هرکه رادردست اوبردست بو،تهران،پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی ،چاپ اول ،
۶۴-گورین،ویلفردال،راهنمای رویکردهای نقد ادبی،ترجمه جلال ستاری،تهران، اطلاعات،۱۳۷۰
۶۵-لنگرودی، اخوان۱۳۷۲ ، مهدی. یک هفته با شاملو، تهران: مروارید،
۶۶-محجوب،دکتر محمد جعفر:ادبیات عامیانۀ ایران،به کوشش دکتر حسن ذو الفقاری،نشر چشمه،ج اول،
۶۷-مجابی،جواد۱۳۷۷، شناخت نامه شاملو. تهران: قطره. چاپ سوم،
۶۸-مولوی بلخی ،جلال الدین ۱۳۷۰ ،مثنوی معنوی ،تصحیح نیکلسون ، تهران ، انتشارات مولا ، چاپ هشتم
۶۹-میر صادقی،۱۳۷۷جمال و میمنت:واژهنامۀ هنر داستاننویسی،کتاب مهناز،
۷۰—————- ۱۳۸۵میمنت؛ واژه‌نامه هنر شاعری ، تهران، چاپ سوم،
۷۱-وحشی بافقی،۱۳۷۴ دیوان، ویراسته حسین نخعی، تهران، امیر کبیر
۷۲-هدایت، صادق،۱۳۷۸، فرهنگ عامیانه مردم ایران، گردآورنده جهانگیر هدایت، تهران، چشمه،
۷۳-همایونی، صادق، شعر بومی، مجله‌ی شعر، ش۲۱
۷۴-یاوری،حورا،۱۳۷۴روانکاوی وادبیات،تهران،تاریخ ایران،
۷۵-یونگ، کارل گوستاوودیگران۱۳۵۲، انسان وسمبل هایش، ترجمه ستاری ، جلال ،تهران، امیر کبیر ،
۷۶-یوشیج، نیما؛ ۱۳۸۸گزینه‌ی اشعار نیما یوشیج؛ با مقدمه و انتخاب یدالله جلالی پندری؛ چاپ نهم ،تهران انتشارات مروارید
۷۷-فصلنامه فرهنگ مردم۱۳۸۲،-سال دوم،شماره اول،بهار ص ۶۷
۷۸-فصلنامه پژوهشهای ادبی۱۳۷۸ ، سال ۵ ، شماره ۲۰
مقدمه:
«فرهنگ عوام،زاده ی نیاز است نه تکلّف»(شاملو: اطلاعات۲۵/۷/۱۳۵۵)
بی شک احمد شاملو استاد ادبیّات عامیانه معاصر ایران می باشد. احمد شاملو، با استفاده اززبان کوچه و بازار،با ساده ترین گفتار، شگفت انگیزترین معانی را در شعرهایش به تصویر کشید.تلاش شاملو برای زنده کردن ادبّیات عامه ودفاع ازآن به شعرهایش ختم نشد و با نوشتن کتاب «کوچه» که هنوز هم که چند سالی ازمرگ این شاعربزرگ می گذرد، به چاپ نرسیده واین حاکی از وسواس زیاد ودقّت سرشارشاملو به این مجموعه است.قصداین جانب دراین رساله این است که به بررسی جلوه های ادبیّات عامه درشعراین شاعر بزرگ بپردازد.انگیزه اصلی از نوشتن این موضوع آشنایی بیشتر دوستان با اشعار واندیشه های شاملو می باشد.
ادبیات شفاهی هر قوم و ملتی بخش عظیمی از فرهنگ معنوی آن ملت می باشد که سینه به سینه ازنسل های قدیم تابه امروز نقل شده ودرگذر زمان حافظ هویت فرهنگی ملت ها بوده است.ادبیّات عامیانه از فرهنگ عامه یا فرهنگ توده سرچشمه گرفته است.ادبیات عامه همان فولکلور است و فولکلور درلغت به معنی دانش مردم است ودر واقع زندگی نامه ی یک ملّت محسوب می گردد. بنابراین با واقعیات زندگی مردم پیوند دارد و بازتاب زندگی اجتماعی وفرهنگی، شیوه کار و تولید ، سیر تحولات فکری و رفتار و منش و مذهب واعتقادات یک جامعه است. و از آن جا که کشور ما طی قرون گذرگاه قوم های بسیاری بوده صاحب ادبّیات عامیانه ای غنی می باشد.
ادبّیات عامیانه بیشتر به گونه ی شفاهی (بعضی از این آثار به صورت مکتوب نیز در آمده) از نسل های پیش به ما رسیده و در میان توده مردم رواج پیدا کرده است.که شامل:
مثل ها،مَتَل ها،معماها،لغزها،چیستان ها،دوبیتی ها،فهلویات،تقلیداززبان جانوران،ترانه ها، قصه ها،حکایات راجع به جانوران،تصنیف های عامیانه،رمان های پهلوانی، طومار هایی که در قهوه خانه هامی خواندند، مرثیه، نقالی،شاهنامه خوانی،اشعاری که به مناسبت های مختلف می خواندند،افسانه هایی مانند گوهرشب چراغ،نمایش نامه هایی مانند تعزیه،خیمه شب بازی،کتاب های تفریحی مانند امیرارسلان،سمک عیار،چهل طوطی،ابومسلم نامه، شنگول و منگول و….می باشد.
منظور از ادبیات فولکلوریک،داستان‌ها واشعاری است که سینه به سینه ازنسلی به نسل دیگرمنتقل می‌شوند وحاوی افسانه‌ها، باورها، آیین‌ها وآداب و رسوم مردم یک ناحیه یا کشور هستند.سخنی به گزاف نیست که ادبّیات فولکلوریک،منشأ ومادر ادبّیات یک کشور و الهام بخش شاعران ونویسندگان در خلق آثار جدید است.
این روزها ملّت‌ها سعی می‌کنند تا به شکل های مختلف ادّبیات فولکلوریک خود را که همچون گنجینه‌ای گران بها است،حفظ کنند.چون ادب عامه یا ادب شفاهی مجموعه ای از مشترکات فرهنگی یک ملّت است که عامل پیوند آن ها گردیده است.
چون فرهنگ عامه متعلّق به مردم عامه است ازاین رو ادبیّات عامه هم پیوندی عمیق با واقعّیت های زندگی عادی مردم دارد.این نوع ادبّیات در واقع بازتاب زندگی اجتماعی،فرهنگی، رفتار،بینش،اندیشه، احساس، مذهب، اخلاق و اعتقادات مردم یک جامعه است.ساختار ادّبیات عامه بردو اصل واقع گرایی وخیال پردازی استواراست که از در هم آمیختن این دو، اثر هنری دلپذیر و تازه ای به وجود می آید.
درون مایه ی ادبّیات عامه نیز اغلب برداشت ها وتلقی های ساده وبی پیرایه ای اززندگی عادی و روزمره مردم است که به زبانی روان وساده بیان می شود.این گونه روایاتِ ادب عامه، حاصل وبازتاب ذهن گروهیِ افراد جامعه است که به منظورارائه راه کارهای مفید برای زندگی و شناساندن ارزش های اجتماعی به اعضای جامعه پدید می آید.نقش آموزشی ادب عامه را نباید از نظر دور داشت چرا که تجرّبیات مفید وارزنده رابا اَشکال گوناگون به نسل بعد منتقل می کند.ادب عامه موجب استحکام رفتارهای اجتماعی می شود واصول اخلاقی راتحکیم می بخشد.ادب عامه تلاش انسان هاست درگریزازمحدودیت ها وناکامی هاو نابرابری های اجتماعی واقتصادی ومحرومیت های گوناگون وبه همین دلیل است که آدمی خواست های درونی وقلبی خود رابا آرامش خیال درقالب افسانه ها وقصّه ها وترانه ها بیان می کند.
در بین شاعران ونویسندگان گروهی در زمینه ادب عامیانه تحقیق وپژوهش هایی انجام داده اند که از میان آنها می توان احمدشاملو را نام برد.بعضی ازآثار شاملوازجمله:اشعار «باران»،«پریا»، «دخترای ننه دریا» و«قصه مردی که لب نداشت»اصولاً جز ادبیّات فولکلور محسوب می‌شود.این آثار بازخوانی شاعرازادبّیات عامه‌است.بازخوانی‌ای که حرف واندیشه شاعردردل اثراصلی نفوذ کرده است ودر حقیقت یک «نوافسانه» (درمقایسه با نواسطوره) آفریده است دراشعار فولکلوریک،معمولا آشکارا،افسانه‌ای درخلال شعرروایت می‌شود چرا که داستان‌سرایی،زمینه مناسبی برای ایجاد ارتباط با مخاطب عام- که مخاطب اصلی و البته سازنده واقعی ادبّیات عامه است – فراهم می‌آورد.
دراین پایان نامه سعی گردید باتوجِه به موضوع ،تعدادی از آثار شاملو مطالعه وبررسی گردید. همچنین از فرهنگ های متعددکه در زمینه ادبیات شفاهی وعامیانه نوشته شده استفاده شده است.
شیوه‌ی کار در این تحقیق، بنیادی وروش جمع‌آوری اطّلاعات،کتابخانه‌ای است.با چندین بار خواندن آثار شاعرمطالبی که متناسب با موضوع بوده استخراج و فیش برداری شده است.سپس با توّجه به منابع مرتبط با موضوع همچون: لغت‌نامه‌ی دهخدا، امثال و حکم، فرهنگ کنایات، فرهنگ فارسی عامیانه، فرهنگ عوام، کتاب کوچه و…، به شرح و تحلیل گردیده وضمناً برای بیان مطلب وتوضیح بیشتر شاهد مثال از شاملوودیگر شاعران آورده شده است شیوه‌ی ارجاع، درون متنی است که نویسنده اثر سال نشر وشماره صفحه آورده شده است.
این تحقیق به طور کلّی شامل دو بخش وهشت فصل: کلّیّات و مبادی تحقیق، شرح احوال و آثار شاملو، شرح و تحلیل ابیات، شرح و تحلیل ترکیبات، شرح اصطلاحات عامیانه‌ی دیوان …می‌باشد و در پایان، نتیجه‌گیری، فهرست منابع و مآخذ و چکیده‌ی انگلیسی آورده شده است.
بخش اول
کلیّات ومبادی تحقیق
۱ – مسأله تحقیق
مسأله اصلی این تحقیق شرح و بررسی فرهنگ عوام در آثار احمد شاملو می باشد.در ابتدای کار شرح حال مختصری از شاعر بیان شده. سپس به معرّفی دوستان و معاصران شاعراشاره گردیده. پس از آن خصوصّیات سبکی شعرنو وشعرمعاصر وویژگی های سبکی شعر شاملو بررسی گردیده است.
ودر ادامه ی بحث جلوه های فرهنگ عامه در شعر فارسی از آغاز تا دوره بحث ما مورد مطالعه وبررسی قرار گرفته. ومطالب پایان نامه بر اساس موضوع فصل بندی گردیده است.
برای بیان بهتر مطلب، شاهد مثال ها از شاملو وشاعران بزرگ شعر فارسی متناسب با موضوع مورد بحث آورده شده است.
۱-۱-سؤالات اصلی
در راستای بررسی جلوه های فرهنگ عوام در شعر احمد شاملو،مهمترین عوامل اجتماعی،سیاسی وفرهنگیِ موثر بر ابعاد زتدگی ،شعر واندیشه واصلی ترین ،گرایش ها ودید گاه ها ی دینی،اخلاقی ،فکری وسیاسی شاملو چیست؟
۲-۱- سؤالات فرعی
۱-مهمترین عوامل اجتماعی،سیاسی وفرهنگیِ موثر بر ابعاد زتدگی ،شعر واندیشه ودید گاه ها ی دینی،اخلاقی ،فکری وسیاسی شاملو چیست؟
۲-منظور از ادبیات شفاهی یاعامه چیست؟
۳-علل پرداختن بعضی از شاعران از جمله شاملو به ادبیات عامیانه چیست؟
۴-مهمترین شیوه برای حفظ ونشر ادبیات عامه در بین نسل جدید چه می باشد.
۵- ارزش واهمیت ادبیات شفاهی وعامه در عصر کنونی چیست؟
۶-ادبیات شفاهی در نظام آموزشی ما چه جایگاهی دارد؟
۳-۱-پیشینه تحقیق
با مراجعه به کتاب خانه های عمومی در سطح شهر ودانشگاه وجستجو در سایت های اینترنتی عنوانی بانام«بررسی جلوه های عامیانه درآثار شاملو»یافت نشد. امّا در باره ی شخصّیت علمی وادبی احمد شاملو کتاب ها ومقالات بسیاری نوشته شده است وهرنویسنده سعی کرده است به یک موضوع خاص از شعر شاملو بپردازدواین حاکی ازاین است که دایره اطلاعات وگستردگی موضوعات درشعرشاملو به حدّی است که درهرزمینه ای که تحقیق شود بازهم موضوعی ناگفته باقی خواهد ماندوهرکس براساس دیدگاه خاص خودجنبه هایی ازشعراین شاعر پرداخته است.از کتاب هاو منابعی که دراین زمینه نوشته شده، می توان،کتاب شاملو شناسی اثرمحمدعلی رونق وکتاب کوچه اثراحمدشاملو،فرهنگ عامیانه مردم ایران اثر صادق هدایت وادبیات عامه اثردکترمحجوب اشاره کرد.
۴-۱- اهداف تحقیق
الف- اهداف اصلی
هدف اصلی ،پژوهش درباره ادبیّات عامه وسابقه وپیشینه ی آن در شعر فارسی از ابتدا تا زمان مورد بحث ماوهمچنین معّرفی چهره ی شاملووآثارواندیشه های او برای نسل امروز وبررسی جلوه های فرهنگ عامیانه در اشعاراومی باشد.
ب- اهداف فرعی
هدف های فرعی ،بررسی ویژگی های سبکی بارویکرد فرهنگ عامه در آثار شاملو مخصوصاً کتاب
کوچه و‌تجزیه و تحلیل ویژگی های محتوایی،و نکات سیاسی واجتماعی، اندیشه های شاعرمی باشد.
ج- اهداف کاربردی
هدف کاربردی، آشنایی خوانندگان وادب دوستان با زندگی نامه و سبک شعری احمد شاملو و آشنایی اندیشه و افکار شاعر و معّرفی هرچه بهتر شاعرو بررسی فرهنگ عامه درآثارشاملووهمچنین استفاده ازاین تحقیق به عنوان بخش کوچکی در تدوین دایره المعارف عامیانه می باشد.
۵-۱-فرضیّات
الف -شاملو از شاعران معاصر در زمینه شعر نو است.
ب – شاملو از جمله شاعران صاحب سبک وتأثیر گذار در حوزه شعر نو می باشد .
ج -درون مایه شعرشاملو مضامینی همچون میهن ، آزادی، مسائل سیاسی ، اجتماعی وجزآن می باشد.
د -شاعر برای بیان مطلب از اندیشه وافکار عوام یا به اصطلاح فرهنگ عامه استفاده کرده است.
ه- شاعر اهمیّت زیادی به فرهنگ عامه داده وکتاب کوچه شاهد این مدعا می باشد.
و- با توّجه به آثار وشواهد، تسلط شاعر بر زبان انگلیسی وفرانسه وفارسی روشن می شود .
۶-۱- اهمیّت و ضرورت تحقیق
شعر شاعرتبلوراندیشه‌ی اوست وهراندیشه‌ای درعرصه‌ی بیکران ادب فارسی،گرانقدر وحایز اهمّیت است؛
از این رو آشنایی باطرز تفکر و اندیشه‌ی شاعران فرهیخته و فاضل و معّرفی آنان به جامعه‌ی ادب دوست
ضروری است. احمد شاملو از شاعران نامدار معاصر شعر و ادب فارسی است.
او همچون درخشش یک صاعقه نورانی در تاریخ ادب این کشور درخشید و به سبب کوته بینی‌ها و کج اندیشی‌های بدخواهان روزگار خودآزار هایی دید وسختی هایی متحّمل گردیدوامروز کمتر کسی است که با وی و اشعارش آشنایی نداشته باشد. لذا برداشتن گامی در جهت معِّّرفی وبررسی یک گوشه از افکار و اندیشه های این شاعر بزرگ وشناساندن اشعارش به دیگران،اهمیت این تحقیق را نشان می‌دهد.امید آن که دیگران هم در این راه بکوشندوبه نتایج دقیق تر وبهتری نایل گردند. از این تحقیق می توان در شناخت شخصیّت علمی وادبی احمدشاملو وآشنایی با مضامین متنّوع وشکل های کاربردی آن وویژگی های سبکی وی و برخی ازمسائل اجتماعی،سیاسی،اخلاقی ومذهبی دوره معاصر بهره گرفت.
همچنین دانشجویان و دبیران محترم ادبیّات فارسی و شاعران و صاحبان ذوق که در زمینه شعر نو و معاصر دستی دارند با بهره گیری از موضوعات ومطالب نوشته شده می توانند بر دانش ومعلومات خود افزوده و با ویژگی های شعر نو واندیشه ی شاعران معاصر آشنا شوند.
۷-۱- روش تحقیق
این تحقیق از نوع پژوهش های کیفی و روش کتابخانه‌ای است. برای این منظور منابع مرتبط با موضوع شناسایی، مطالعه و یادداشت برداری شد.کتاب ها ومقالاتی که در همایش ها وکنفرانس ها نوشته وخوانده شده موردبازبینی قرار گرفت،آن گاه آثار شاعر مطالعه گردید.ابیات ومفاهیم مورد نظر که ارتباط با موضوع پایان نامه داشت فیش برداری شدوبعضی نکات دیگر با توجه به موضوع مربوط نوشته شد وسپس متناسب با طرح پیشنهادی طبقه بندی وتنظیم گردید و در ادامه اصلاح و ویرایش صورت گرفت.
۸-۱- محدودیت ها
ضمن انجام این تحقیق محدودیت ها ومشکلاتی وجود داشته است که ازجمله مهم ترین آن ها ؛عدم دسترسی به کتابخانه های غنی وبعد مسافت تا مرکز استان بوده است.از آن جاکه اغلب کتابخانه هانیز کتب محدودی در اختیار خوانندگان قرار می دهند،وامکان مطالعه ویادداشت برداری از تمامی کتب ،در همان محل کتابخانه میسرنیست ، نگارنده ناچار بود مرتب ومکرر به مرکز استان رفت وآمد کند.
فصل دوم
زندگی ،آثارو سبک شاعر
۱-۲- سال شمار زندگی احمد شاملو
احمد شاملو
در آغازِ شاعری: ا. صبح، نام شعری: ا. بامداد
متولد ۲۱ آذر ۱۳۰۴، تهران.
شاعر،روزنامه‌نگار،مترجم شعر ورمان،محقق کتاب کوچه.
(برای تهییه مطالب این سال شُمار ازکتاب شاملو شناسی اثرمحمدعلی رونق استفاده شده است.)
۱۳۰۴ش احمد شاملو روز ۲۱ آذر در خانه‌ی شماره‌ی ۱۳۴ .خیابان صفی‌علیشاه تهران متولد شد.
دوره‌ی کودکی را به خاطر شغل پدر که افسر ارتش بود و هرچند وقت را در جایی به ماءموریت می‌رفت، در شهرهایی چون رشت و سمیرم و اصفهان و آباده و شیراز گذراند.
مادرش کوکب عراقی شاملو بود. پدرش حیدر.
۱۶-۱۳۱۰ دوره‌ی دبستان درشهرهای خاش وزاهدان و مشهد.اقدام به گردآوری مواد فرهنگ عوام.
۲۰- ۱۳۱۷ دوره‌ی دبیرستان دربیرجند ومشهد وتهران.
ازسال سوم دبیرستانِ ایرانشهرِ تهران به شوق‌ِتحصیلِ دستورِ زبان آلمانی در مقطع اول هنرستان صنعتی ثبت نام کرد
۲۳-۱۳۲۱ انتقال پدر به گرگان و ترکمن صحرا برای سرو سامان دادن به تشکیلاتِ ازهم‌پاشیده‌ی ژاندارمری.
در گرگان ادامه‌ی تحصیل در کلاس سوم دبیرستان.
شرکت در فعالیت‌های سیاسی در مناطق شمالِ کشور.
در تهران دستگیر و به زندان شوروی‌ها در رشت منتقل می‌شود.
۲۵-۱۳۲۴ آزادی از زندان. با خانواده به اروّمیه می‌رود. تحصیل در کلاس چهارم دبیرستان.
با آغاز حکومت پیشه‌وری و دموکرات‌ها، چریک‌ها به منزل‌شان می‌ریزند و او پدرش را نزدیک به دو ساعت مقابل جوخه‌ی آتش نگه‌می‌دارند تا از مقامات بالا کسب تکلیف کنند.
بازگشت به تهران و ترکِ کامل تحصیل .
۱۳۲۶ ازدواج.
مجموعه‌ی اشعار آهنگ‌های فراموش‌شده توسط ابراهیم دیلمقانیان.
۱۳۲۷ هفته‌نامه‌ی« سخن‌نو» (پنج شماره).
۱۳۲۹ داستان «زنِ پشتِ درِ مفرغی».
هفته‌نامه‌ی «روزنه »(هفت شماره).
۱۳۳۰ سردبیر چپ (در مقابل سردبیر راست) مجله‌ی «خواندنی ها».
شعر بلند ۲۳.
مجموعه‌ی اشعار «قطع‌نامه».
۱۳۳۱ مشاورت فرهنگی سفارت مجارستان (حدود دو سال).
سردبیر هفته‌نامه‌ی «آتشبار»، به مدیریت انجوی.
۱۳۳۲ چاپ مجموعه‌ی اشعار« آهن‌ها» و «احساس»که پلیس در چاپخانه می‌سوزاند. (تنها نسخه‌ی موجودِ آن نزد سیروس طاهباز است).
ترجمه‌ی «طلا در لجن» اثر «ژیگموند موریتس» و رمان بزرگ «پسران مردی که قلبش از سنگ بود» اثر موریو کایی با تعدادی داستان کوتاهِ نوشته‌ی خودش وهمه‌ی یادداشت های فیش‌های کتاب کوچه در یورش افراد فرمانداری نظامی به خانه‌اش ضبط شده از میان می‌رود و خود او موفق به فرار می‌شود. بعد ازچند بارکه موفق می‌شود فرار کند در چاپخانه‌ی روزنامه‌ی اطلاعات دستگیر می‌شود.
۱۳۳۳ زندانی سیاسی در زندان موقت شهربانی و زندان قصر، (۱۳ تا ۱۴ ماه).
در زندان «دستور زبان فارسی» را می‌نویسد و تعدادی شعر.
۱۳۳۴ آزادی از زندان.
چهار دفتر شعر آماده به چاپ را نقی نقاشیان نامی به قصد چاپ با خود می‌برد و دیگر هرگز پیدایش نمی‌شود. از آن جمله شعر بلند «مرگِ شاماهی» به عنوان نخستین تجربه‌ی شعر روایی به زبان محاوره.
نمایشنامه‌ی «مردگان برای انتقام باز‌می‌گردند» و داستان کوتاه «مرگ زنجره» و «سه مرد از بندر بی‌آفتاب»
رمان‌های:« لئون مورنِ کشیش» اثر «بِک، زنگار اثر «هربر لوپوریه»، «برزخ »اثر« ژان روورزی.»
فرزندان: سیاوش، سیروس، سامان و ساقی.
۱۳۳۵ سردبیری مجله‌ی «بامشاد»
۱۳۳۶ مجموعه‌ی اشعار« هوای تازه».
افسانه‌های «هفت گنبد»، «حافظ شیراز»،« ترانه‌ها» (رباعیات ابوسعید ابوالخیر، خیام و بابا طاهر).
جهت دریافت و خرید متن کامل مقاله و تحقیق و پایان نامه مربوطه بر روی گزینه خرید انتهای هر تحقیق و پروژه کلیک نمائید و پس از وارد نمودن مشخصات خود به درگاه بانک متصل شده که از طریق کلیه کارت های عضو شتاب قادر به پرداخت می باشید و بلافاصله بعد از پرداخت آنلاین به صورت خودکار لینک دنلود مقاله و پایان نامه مربوطه فعال گردیده که قادر به دنلود فایل کامل آن می باشد .
